How I found a mythical boiling river in the Amazon | Andrés Ruzo

Tłumaczenie: Kacper Iwo Matuszewski Korekta: Rysia Wand

As a boy in Lima,

Kiedy byłem chłopcem w Limie,

my grandfather told me a legend

mój dziadek opowiedział mi legendę

of the Spanish conquest of Peru.

o hiszpańskim podboju Peru.

Atahualpa, emperor of the Inca, had been captured and killed.

Atahualpa, władca Inków, został schwytany i zabity.

Pizarro and his conquistadors had grown rich,

Pizarro i jego konkwistadorzy wzbogacili się,

and tales of their conquest and glory had reached Spain

a opowieści o ich podboju i chwale dotarły do Hiszpanii.

and was bringing new waves of Spaniards, hungry for gold and glory.

Przyniosły one nowe fale Hiszpanów, głodnych złota i chwały.

They would go into towns and ask the Inca,

Wchodzili do miast i pytali Inków:

"Where's another civilization we can conquer? Where's more gold?"

"Gdzie jest kolejna cywilizacja, którą można podbić?

Gdzie jest więcej złota?".

And the Inca, out of vengeance, told them,

Inkowie, z zemsty, odpowiadali:

"Go to the Amazon.

"Idźcie nad Amazonkę,

You'll find all the gold you want there.

znajdziecie tam złota ile dusza zapragnie.

In fact, there is a city called Paititi -- El Dorado in Spanish --

Jest tam miasto zwane Paititi, po hiszpańsku El Dorado,

made entirely of gold."

zbudowane w całości ze złota".

The Spanish set off into the jungle,

Hiszpanie wyruszyli do dżungli,

but the few that return come back with stories,

lecz garstka, która stamtąd wróciła, przyniosła ze sobą opowieści.

stories of powerful shamans,

Opowieści o potężnych szamanach,

of warriors with poisoned arrows,

o wojownikach z zatrutymi strzałami,

of trees so tall they blotted out the sun,

o drzewach tak wysokich, że przysłaniały słońce,

spiders that ate birds, snakes that swallowed men whole

pająkach pożerających ptaki, wężach połykających ludzi w całości

and a river that boiled.

oraz o wrzącej rzece.

All this became a childhood memory.

Stało się to wspomnieniem z dzieciństwa.

And years passed.

Lata mijały.

I'm working on my PhD at SMU,

Pracuję nad doktoratem w SMU,

trying to understand Peru's geothermal energy potential,

próbując zrozumieć potencjał geotermalny Peru.

when I remember this legend,

Kiedy przypomniałem sobie tę legendę,

and I began asking that question.

zacząłem zadawać sobie pytanie:

Could the boiling river exist?

"Czy wrząca rzeka rzeczywiście istnieje?".

I asked colleagues from universities,

Pytałem kolegów z uniwersytetów,

the government,

rząd, firmy górnicze,

oil, gas and mining companies,

oraz wydobywców ropy czy gazu.

and the answer was a unanimous no.

Odpowiedzią było jednogłośne "nie".

And this makes sense.

Ma to sens.

You see, boiling rivers do exist in the world,

Wrzące rzeki istnieją na świecie,

but they're generally associated with volcanoes.

ale są z reguły powiązane z wulkanami.

You need a powerful heat source

Potrzebujesz potężnego źródła ciepła,

to produce such a large geothermal manifestation.

aby wytworzyć tak potężne zjawisko geotermalne.

And as you can see from the red dots here, which are volcanoes,

Jak widzicie po czerwonych kropkach, które oznaczają wulkany,

we don't have volcanoes in the Amazon,

nie mamy wulkanów ani w Amazonii,

nor in most of Peru.

ani w większej części Peru.

So it follows: We should not expect to see a boiling river.

W związku z tym nie należy oczekiwać, że znajdziemy wrzącą rzekę.

Telling this same story at a family dinner,

Kiedy opowiadałem tę historię przy rodzinnym obiedzie,

my aunt tells me,

ciocia powiedziała mi:

"But no, Andrés, I've been there. I've swum in that river."

"Ale Andrés, ja tam byłam. Pływałam w tej rzece".

(Laughter)

(Śmiech)

Then my uncle jumps in.

Wtedy wujek się dołączył:

"No, Andrés, she's not kidding.

"Andrés, ona nie żartuje.

You see, you can only swim in it after a very heavy rain,

Widzisz, można w niej pływać tylko po bardzo silnych opadach deszczu

and it's protected by a powerful shaman.

i jest strzeżona przez potężnego szamana.

Your aunt, she's friends with his wife."

Twoja ciocia przyjaźni się z jego żoną".

(Laughter)

(Śmiech)

"¿Cómo?" ["Huh?"]

Że jak?

You know, despite all my scientific skepticism,

Mimo całego mojego naukowego sceptycyzmu,

I found myself hiking into the jungle, guided by my aunt,

wybrałem się na wycieczkę do dżungli, prowadzony przez ciocię.

over 700 kilometers away from the nearest volcanic center,

oddalony o ponad 700 kilometrów od najbliższego obszaru wulkanicznego,

and well, honestly, mentally preparing myself

i przygotowywałem się mentalnie

to behold the legendary "warm stream of the Amazon."

na ujrzenie legendarnego "ciepłego strumienia Amazonki".

But then ...

Lecz wówczas

I heard something,

usłyszałem coś,

a low surge

niski dźwięk kipieli,

that got louder and louder

który stawał się coraz głośniejszy,

as we came closer.

z każdym naszym krokiem.

It sounded like ocean waves constantly crashing,

Brzmiało to jak walenie fal oceanu,

and as we got closer, I saw smoke, vapor, coming up through the trees.

a kiedy się zbliżyliśmy, ujrzałem dym, parę wodną wznoszącą się nad drzewami.

And then, I saw this.

Potem ujrzałem to...

I immediately grabbed for my thermometer,

Momentalnie chwyciłem termometr

and the average temperatures in the river

i okazało się, że średnie temperatury w rzece

were 86 degrees C.

wynosiły 86 stopni Celsjusza.

This is not quite the 100-degree C boiling

Co prawda nie jest to wrzenie jak przy 100 stopniach,

but definitely close enough.

ale zdecydowanie coś bardzo bliskiego.

The river flowed hot and fast.

Rzeka płynęła gorąco i szybko.

I followed it upriver and was led by, actually, the shaman's apprentice

Poszedłem w górę rzeki za uczniem szamana,

to the most sacred site on the river.

do jej najświętszego rejonu.

And this is what's bizarre --

I to jest dziwne:

It starts off as a cold stream.

rzeka zaczyna jako zimny strumień,

And here, at this site,

a w tym miejscu,

is the home of the Yacumama,

znajduje się dom Yacumamy,

mother of the waters, a giant serpent spirit

matki wód, wielkiego ducha węża,

who births hot and cold water.

który daje początek gorącej i zimnej wodzie.

And here we find a hot spring,

W tym miejscu znaleźliśmy gorące źródło,

mixing with cold stream water underneath her protective motherly jaws

mieszające się z zimnym strumieniem pod opieką jej matczynych szczęk,

and thus bringing their legends to life.

urzeczywistniających legendę.

The next morning, I woke up and --

Następnego poranka obudziłem się i...

(Laughter)

(Śmiech)

I asked for tea.

poprosiłem o herbatę.

I was handed a mug, a tea bag

Otrzymałem kubek, saszetkę herbaty

and, well, pointed towards the river.

i zostałem skierowany w stronę rzeki.

To my surprise, the water was clean and had a pleasant taste,

Ku mojemu zdziwieniu, woda była czysta i miała przyjemny smak,

which is a little weird for geothermal systems.

co jest nieco dziwne w przypadku źródeł geotermalnych.

What was amazing

Zaskakujące było to,

is that the locals had always known about this place,

że autochtoni od zawsze wiedzieli o tym miejscu

and that I was by no means the first outsider to see it.

i że wcale nie byłem pierwszą osobą z zewnątrz, która je ujrzała.

It was just part of their everyday life.

Rzeka była po prostu częścią ich codziennego życia.

They drink its water.

Piją z niej wodę.

They take in its vapor.

Wdychają jej parę.

They cook with it,

Gotują w niej,

clean with it,

zmywają w niej,

even make their medicines with it.

nawet wytwarzają z niej lekarstwa.

I met the shaman,

Spotkałem szamana,

and he seemed like an extension of the river and his jungle.

a on wydawał się "przedłużeniem" rzeki i dżungli.

He asked for my intentions

Zapytał o moje intencje

and listened carefully.

i słuchał uważnie.

Then, to my tremendous relief --

Wtedy, ku mojej ogromnej uldze...

I was freaking out, to be honest with you --

...byłem przerażony, jeśli mam być szczery...

a smile began to snake across his face, and he just laughed.

...uśmiech wkradł mu się na usta, po czym szaman roześmiał się.

(Laughter)

(Śmiech)

I had received the shaman's blessing to study the river,

Otrzymałem błogosławieństwo szamana, aby zbadać rzekę,

on the condition that after I take the water samples

pod warunkiem, że gdy pobiorę próbki wody

and analyze them in my lab,

i zbadam je w laboratorium,

wherever I was in the world,

w dowolnym miejscu na świecie,

that I pour the waters back into the ground

wleję wodę z powrotem do ziemi,

so that, as the shaman said,

aby mogła, jak rzekł szaman,

the waters could find their way back home.

znaleźć swoją drogę do domu.

I've been back every year since that first visit in 2011,

Wracałem tam rokrocznie od pierwszej wizyty w 2011 roku

and the fieldwork has been exhilarating,

i praca w terenie była porywająca,

demanding and at times dangerous.

wymagająca, czasami niebezpieczna.

One story was even featured in National Geographic Magazine.

Jedna historia znalazła się nawet na łamach National Geographic.

I was trapped on a small rock about the size of a sheet of paper

Stałem uwięziony na skałce wielkości kartki papieru,

in sandals and board shorts,

w sandałach i szortach,

in between an 80 degree C river

między rzeką o temperaturze 80 stopni C,

and a hot spring that, well, looked like this, close to boiling.

a gorącym źródłem, które wyglądało tak, całkiem bliskim wrzenia.

And on top of that, it was Amazon rain forest.

Ponadto, to był amazoński las deszczowy.

Pshh, pouring rain, couldn't see a thing.

Ulewa, nie widać niczego.

The temperature differential made it all white. It was a whiteout.

Przez różnicę temperatur wszystko wokół było białe. Niczym zamieć.

Intense.

Intensywne.

Now, after years of work,

Teraz, po latach pracy,

I'll soon be submitting my geophysical and geochemical studies for publication.

wkrótce będę publikował moje geofizyczne i geochemiczne badania

And I'd like to share, today, with all of you here, on the TED stage,

i chciałbym podzielić się dziś tu na scenie TED,

for the first time, some of these discoveries.

po raz pierwszy wynikami niektórych odkryć.

Well, first off, it's not a legend.

Po pierwsze - to nie jest legenda.

Surprise!

Kto by przypuszczał!

(Laughter)

(Śmiech)

When I first started the research,

Kiedy rozpocząłem badania,

the satellite imagery was too low-resolution to be meaningful.

zdjęcia satelitarne miały zbyt niską rozdzielczość.

There were just no good maps.

Po prostu brakowało dobrych map.

Thanks to the support of the Google Earth team,

Dzięki wsparciu ekipy Google Earth,

I now have this.

teraz mam to.

Not only that, the indigenous name of the river, Shanay-timpishka,

Nie tylko to, rdzenna nazwa rzeki, Shanay-timpishka,

"boiled with the heat of the sun,"

"ugotowana w żarze Słońca",

indicating that I'm not the first to wonder why the river boils,

wskazuje, że nie ja pierwszy zastanawiam się, dlaczego rzeka wrze,

and showing that humanity has always sought to explain

co pokazuje, że ludzkość od zawsze poszukuje wytłumaczenia

the world around us.

dla świata wokół nas.

So why does the river boil?

Więc dlaczego woda się gotuje?

(Bubbling sounds)

(Bulgotanie)

It actually took me three years to get that footage.

Trzy lata zajęło mi zdobycie tego materiału.

Fault-fed hot springs.

Gorące źródła z uskoków.

As we have hot blood running through our veins and arteries,

Tak jak przez nasze żyły i tętnice płynie gorąca krew,

so, too, the earth has hot water running through its cracks and faults.

tak przez uskoki i pęknięcia w Ziemi płynie gorąca woda.

Where these arteries come to the surface, these earth arteries,

Tam, gdzie te tętnice wychodzą na powierzchnię, tętnice Ziemi,

we'll get geothermal manifestations:

mamy zjawiska geotermalne:

fumaroles, hot springs and in our case, the boiling river.

fumarole, gorące źródła, a tutaj wrzącą rzekę.

What's truly incredible, though, is the scale of this place.

Co jest jednak naprawdę niesłychane, to wielkość tego miejsca.

Next time you cross the road, think about this.

Pomyśl, przechodząc następnym razem przez ulicę.

The river flows wider than a two-lane road

Rzeka jest szersza niż droga dwujezdniowa

along most of its path.

przez większą część swojej drogi.

It flows hot for 6.24 kilometers.

Gorąca płynie przez 6,24 kilometra.

Truly impressive.

Bardzo imponujące.

There are thermal pools larger than this TED stage,

Są w niej baseny termalne, większe od tej sceny TED.

and that waterfall that you see there

Wodospad, który tu widzicie,

is six meters tall --

ma sześć metrów wysokości.

and all with near-boiling water.

Wszystko to w temperaturze bliskiej wrzenia.

We mapped the temperatures along the river,

Zmapowaliśmy temperatury wzdłuż rzeki

and this was by far the most demanding part of the fieldwork.

i jak dotąd była to najbardziej wymagająca część pracy w terenie.

And the results were just awesome.

Rezultaty były wręcz niesamowite.

Sorry -- the geoscientist in me coming out.

Wybaczcie, wychodzi ze mnie geolog.

And it showed this amazing trend.

Ukazały one tę niezwykłą zależność.

You see, the river starts off cold.

U źródła rzeka jest zimna.

It then heats up, cools back down, heats up, cools back down,

Następnie podgrzewa się, schładza podgrzewa i ponownie schładza,

heats up again, and then has this beautiful decay curve

nagrzewa się znów, po czym ma tę piękną krzywą zaniku,

until it smashes into this cold river.

a w końcu wpada do tej zimnej rzeki.

Now, I understand not all of you are geothermal scientists,

Rozumiem, że nie wszyscy parają się geotermiką,

so to put it in more everyday terms:

więc, aby ująć to w prostszych słowach:

Everyone loves coffee.

każdy kocha kawę.

Yes? Good.

Tak? Dobrze.

Your regular cup of coffee, 54 degrees C,

Przeciętna kawa podawana jest w temperaturze 54 stopni C.

an extra-hot one, well, 60.

Bardzo gorąca, 60 stopni.

So, put in coffee shop terms,

Używając kawiarnianej terminologii,

the boiling river plots like this.

wrząca rzeka wygląda tak.

There you have your hot coffee.

Tutaj macie gorącą kawę.

Here you have your extra-hot coffee,

Tu bardzo gorącą kawę

and you can see that there's a bit point there

i widać, że jest tu duży punkt,

where the river is still hotter than even the extra-hot coffee.

gdzie rzeka jest gorętsza niż bardzo gorąca kawa.

And these are average water temperatures.

I to są średnie temperatury wody.

We took these in the dry season to ensure the purest geothermal temperatures.

Pobraliśmy je w suchym sezonie, aby zapewnić najdokładniejsze temperatury.

But there's a magic number here that's not being shown,

Jest tu jednak magiczna liczba, której nie widać,

and that number is 47 degrees C,

a ta liczba to 47 stopni Celsjusza,

because that's where things start to hurt,

bo jest to miejsce, w którym zaczynamy odczuwać ból

and I know this from very personal experience.

i wiem to z własnego doświadczenia.

Above that temperature, you don't want to get in that water.

Powyżej tej temperatury, nie chcesz wejść do tej wody.

You need to be careful.

Musisz być ostrożny.

It can be deadly.

Może być zabójcza.

I've seen all sorts of animals fall in,

Widziałem, jak wpadały tam różne zwierzęta

and what's shocking to me, is the process is pretty much the same.

i, co mnie zaskoczyło, proces za każdym razem jest niemal jednakowy.

So they fall in and the first thing to go are the eyes.

Po wpadnięciu najpierw tracą oczy.

Eyes, apparently, cook very quickly. They turn this milky-white color.

Oczy gotują się bardzo szybko. Zmieniają kolor na mleczno-biały.

The stream is carrying them.

Nurt ciągnie je ze sobą.

They're trying to swim out, but their meat is cooking on the bone

Zwierzęta próbują wypłynąć, ale ich ciało gotuje się od zewnątrz,

because it's so hot.

bo woda jest tak gorąca.

So they're losing power, losing power,

Tracą więc siły, tracą i tracą,

until finally they get to a point where hot water goes into their mouths

aż dochodzą do punktu, w którym połykają wodę

and they cook from the inside out.

i gotują się od środka.

(Laughter)

(Śmiech)

A bit sadistic, aren't we?

Nieco sadystyczni jesteśmy, co?

Jeez.

Jezu.

Leave them marinating for a little longer.

Pozostawmy je w wodzie nieco dłużej...

What's, again, amazing are these temperatures.

Jak mówiłem temperatury są niesamowite.

They're similar to things that I've seen on volcanoes all over the world

Przypominają te, które można zaobserwować na wulkanach,

and even super-volcanoes like Yellowstone.

nawet super-wulkanach jak Yellowstone.

But here's the thing:

Rzecz w tym,

the data is showing that the boiling river exists

że według danych wrząca rzeka istnieje

independent of volcanism.

niezależnie od wulkanizmu.

It's neither magmatic or volcanic in origin,

Jej pochodzenie nie jest ani magmatyczne, ani wulkaniczne.

and again, over 700 kilometers away from the nearest volcanic center.

Powtarzam: najbliższe centrum aktywności wulkanicznej leży 700 km dalej.

How can a boiling river exist like this?

Jak to możliwe, że taka rzeka w ogóle istnieje?

I've asked geothermal experts and volcanologists for years,

Pytałem ekspertów od geotermiki i wulkanologów od lat

and I'm still unable to find another non-volcanic geothermal system

i do dziś nie znalazłem innego niewulkanicznego systemu geotermalnego

of this magnitude.

tej wielkości.

It's unique.

Jest unikatowy.

It's special on a global scale.

Jest szczególny na skalę globalną.

So, still -- how does it work?

A więc, jak to działa?

Where do we get this heat?

Skąd bierze się to ciepło?

There's still more research to be done

Potrzeba ciągle większej ilości badań,

to better constrain the problem and better understand the system,

aby wydzielić problem i lepiej zrozumieć system,

but from what the data is telling us now,

ale z tego, co mówią nam dane,

it looks to be the result of a large hydrothermal system.

wygląda to na efekt działalności wielkiego systemu hydrotermalnego.

Basically, it works like this:

Działa to w taki sposób:

So, the deeper you go into the earth, the hotter it gets.

im głębiej schodzisz pod ziemię, tym wyższe stają się temperatury.

We refer to this as the geothermal gradient.

Nazywamy to gradientem geotermicznym.

The waters could be coming from as far away as glaciers in the Andes,

Woda może spływać z miejsc tak dalekich jak lodowce Andów,

then seeping down deep into the earth

następnie wsiąkać w ziemię

and coming out to form the boiling river

i wydobywać się w formie wrzącej rzeki,

after getting heated up from the geothermal gradient,

po podgrzaniu przez gradient geotermalny.

all due to this unique geologic setting.

Wszystko to dzięki położeniu geograficznemu.

Now, we found that in and around the river --

Teraz odkryliśmy, że w i wokół rzeki...

this is working with colleagues

My, czyli ja i koledzy

from National Geographic, Dr. Spencer Wells,

z National Geographic: dr. Spencer Wells

and Dr. Jon Eisen from UC Davis --

oraz dr. Jon Eisen z UC Davis

we genetically sequenced the extremophile lifeforms

dokonaliśmy sekwencjonowania DNA ekstremofili

living in and around the river, and have found new lifeforms,

żyjących w rzece i okolicach i odkryliśmy nowe formy życia,

unique species living in the boiling river.

unikatowe gatunki żyjące we wrzącej rzece.

But again, despite all of these studies, all of these discoveries and the legends,

Jednak mimo tych badań, odkryć i legend

a question remains:

pozostaje pytanie:

What is the significance of the boiling river?

"Jakie jest znaczenie wrzącej rzeki?".

What is the significance of this stationary cloud

"Jakie jest znaczenie tej nieruchomej chmury,

that always hovers over this patch of jungle?

która wiecznie pokrywa odcinek dżungli?".

And what is the significance

"Jakie jest wreszcie znaczenie

of a detail in a childhood legend?

detalu z legendy z czasów dzieciństwa?".

To the shaman and his community, it's a sacred site.

Dla szamana i jego społeczności jest to święte miejsce.

To me, as a geoscientist,

Dla mnie, jako naukowca,

it's a unique geothermal phenomenon.

jest to wyjątkowy geotermalny fenomen.

But to the illegal loggers and cattle farmers,

Jednak dla nielegalnych drwali i farmerów bydła,

it's just another resource to exploit.

jest to kolejny surowiec do eksploatacji.

And to the Peruvian government, it's just another stretch

Dla peruwiańskiego rządu z kolei jest to kolejny kawałek

of unprotected land ready for development.

niechronionej ziemi, zdatnej pod zabudowę.

My goal is to ensure that whoever controls this land

Moim celem jest upewnienie się, że każdy, kto kontroluje tę ziemię,

understands the boiling river's uniqueness and significance.

będzie rozumiał wyjątkowość i znaczenie wrzącej rzeki.

Because that's the question,

Ponieważ to jest właśnie pytanie,

one of significance.

pytanie o znaczenie.

And the thing there is,

Rzecz w tym,

we define significance.

że to my definiujemy znaczenie.

It's us. We have that power.

To my. My mamy tę moc.

We are the ones who draw that line

To my rysujemy linię

between the sacred and the trivial.

między świętym a trywialnym.

And in this age,

I w tej epoce,

where everything seems mapped, measured and studied,

kiedy wszystko zdaje się zmapowane, zmierzone i zbadane,

in this age of information,

w tej epoce informacji,

I remind you all that discoveries are not just made

przypominam wam wszystkim, że odkryć nie dokonuje się

in the black void of the unknown

w czarnej pustce nieznanego

but in the white noise of overwhelming data.

lecz w białym szumie przytłaczających danych.

There remains so much to explore.

Tak wiele pozostaje do odkrycia.

We live in an incredible world.

Żyjemy w niesamowitym świecie.

So go out.

Więc wyjdź z domu.

Be curious.

Bądź ciekawski.

Because we do live in a world

Ponieważ żyjemy w świecie,

where shamans still sing to the spirits of the jungle,

w którym szamani ciągle śpiewają dla duchów dżungli,

where rivers do boil

gdzie rzeki wrą,

and where legends do come to life.

gdzie legendy stają się rzeczywistością.

Thank you very much.

Dziękuję wam bardzo.

(Applause)

(Brawa)