Naomi Oreskes: Why we should trust scientists

Naomi Oreskes: Biliminsanlarına neden güvenmeliyiz?

Çeviri: Ali Maralcan Gözden geçirme: Siir Tecirlioglu

Every day we face issues like climate change

Her gün, cevapları fazlasıyla bilimsel verilere dayanan,

or the safety of vaccines

iklim değişikliği,

where we have to answer questions whose answers

ya da aşıların güvenilirliği gibi

rely heavily on scientific information.

konularla karşılaşıyoruz.

Scientists tell us that the world is warming.

Biliminsanları dünyamızın ısındığını söylüyorlar,

Scientists tell us that vaccines are safe.

aşıların güvenli olduğunu bildiriyorlar.

But how do we know if they are right?

Ama bunların doğru olup olmadığını biliyor muyuz?

Why should be believe the science?

Neden bilime inanalım?

The fact is, many of us actually don't believe the science.

Doğrusu çoğumuz, aslında bilime inanmayız.

Public opinion polls consistently show

Kamuoyu araştırmaları, Amerikan halkının önemli bir bölümünün

that significant proportions of the American people

insan faaliyetlerinin iklim değişikliği yarattığına inanmadıklarını,

don't believe the climate is warming due to human activities,

doğal seçilimle evrimleştiğimizi düşünmediklerini,

don't think that there is evolution by natural selection,

ya da aşıların güvenliği konusunda ikna olmadıklarını gösteriyor.

and aren't persuaded by the safety of vaccines.

Peki bilime neden inanmalıyız?

So why should we believe the science?

Well, scientists don't like talking about science as a matter of belief.

Evet, biliminsanları, bilimi bir inanç meselesi olarak konuşmaktan hoşlanmazlar.

In fact, they would contrast science with faith,

Aslında, bilim dinle çatışır ve

and they would say belief is the domain of faith.

inanç da dinden doğar.

And faith is a separate thing apart and distinct from science.

Ve din, bilimden farklı ve uzak apayrı bir şeydir.

Indeed they would say religion is based on faith

Doğrusu, din kaderciliğe dayanır derler...

or maybe the calculus of Pascal's wager.

ya da Pascal'ın Tanrı kumarına.

Blaise Pascal was a 17th-century mathematician

Blaise Pascal 17. yy.da yaşamış bir matematikçiydi.

who tried to bring scientific reasoning to the question of

"Tanrı'ya inanmak gerekli midir, değil midir?" sorusuna

whether or not he should believe in God,

bilimsel bir yanıt bulmaya çalışmıştır.

and his wager went like this:

Onun "Tanrı Kumarı" şöyledir:

Well, if God doesn't exist

Pekala, eğer Tanrı yoksa...

but I decide to believe in him

ancak ben O'na inanmaya karar verirsem

nothing much is really lost.

çok bir şey kaybetmem.

Maybe a few hours on Sunday.

Belki Pazar günleri bir kaç saat.

(Laughter)

Ama var da ben inanmazsam,

But if he does exist and I don't believe in him,

başım büyük belada demektir.

then I'm in deep trouble.

And so Pascal said, we'd better believe in God.

Bu yüzden Pascal, Tanrı'ya inansak iyi ederiz, der.

Or as one of my college professors said,

Ya da benim üniversitedeki bir hocamın dediği gibi,

"He clutched for the handrail of faith."

"Kader merdiveninin trabzanlarına yapıştı."

He made that leap of faith

Bilimi ve rasyonalizmi terk ederek...

leaving science and rationalism behind.

kaderciliğe geçiş yaptı.

Aslında günümüzde de bilimsel iddiaların pek çoğu

Now the fact is though, for most of us,

most scientific claims are a leap of faith.

bizim için kaderimize razı olmaktan farklı değildir.

We can't really judge scientific claims for ourselves in most cases.

Bilimsel iddiaları çoğu kez tam olarak irdeleyemeyiz.

Ve bundan öte, bu durum pek çok biliminsanı için de

And indeed this is actually true for most scientists as well

outside of their own specialties.

-kendi alanları dışında- böyledir.

So if you think about it, a geologist can't tell you

Yani düşünecek olursanız, bir jeolog

whether a vaccine is safe.

bir aşı hakkında bir şey söyleyemez.

Most chemists are not experts in evolutionary theory.

Çoğu kimyager evrim teorisi üzerine uzman değildir.

A physicist cannot tell you,

Bir fizikçi, size

sigaranın kansere neden olup olmadığını

despite the claims of some of them,

whether or not tobacco causes cancer.

bir iddianın ötesinde söyleyemez.

Öyleyse, biliminsanları kendileri dahi

So, if even scientists themselves

have to make a leap of faith

kendi alanları olmadığında

outside their own fields,

inanmak durumunda kalıyorlarsa

then why do they accept the claims of other scientists?

neden diğer biliminsanlarının tezlerini kabul ediyorlar?

Why do they believe each other's claims?

Diğerlerinin tezlerine neden inanıyorlar?

And should we believe those claims?

Peki biz de inanmalı mıyız?

So what I'd like to argue is yes, we should,

Bence evet inanmalıyız,

but not for the reason that most of us think.

ama pek çoğumuzun düşündüğü sebepten değil.

Most of us were taught in school that the reason we should

Pek çoğumuza okulda, bilime inanma sebebimizin

believe in science is because of the scientific method.

"bilimsel metod" olduğu öğretildi.

We were taught that scientists follow a method

Biliminsanlarının bir metod izlediği

and that this method guarantees

ve bize bu metodun, iddialarının doğru olduğunu

the truth of their claims.

garanti ettiği öğretildi.

The method that most of us were taught in school,

Pek çoğumuza okulda öğretilen,

-buna ders kitabı metodu diyebiliriz-

we can call it the textbook method,

is the hypothetical deductive method.

kuramsal tümdengelim yöntemidir.

According to the standard model, the textbook model,

Standart modele göre, -ders kitabı modeli-

scientists develop hypotheses, they deduce

biliminsanları hipotezler geliştirirler,

the consequences of those hypotheses,

bu hipotezlerin sonuçlarını indirgerler

and then they go out into the world and they say,

ve sonra dünyaya dönüp sorarlar:

"Okay, well are those consequences true?"

"Tamam pekala bu hipotezler doğru mu?

Can we observe them taking place in the natural world?

bunları gerçek dünyada gözlemleyebilir miyiz?"

And if they are true, then the scientists say,

Doğruysa, biliminsanları,

"Great, we know the hypothesis is correct."

"Harika, biliyoruz ki hipotez doğru" derler.

So there are many famous examples in the history

Ve bilim tarihinde tam olarak bunu yapan

of science of scientists doing exactly this.

biliminsanlarının bir sürü ünlü örneği vardır.

One of the most famous examples

En ünlü örneklerden birisi

comes from the work of Albert Einstein.

Albert Einstein'dan geliyor.

When Einstein developed the theory of general relativity,

Einstein izafiyet teoremini geliştirdiğinde,

one of the consequences of his theory

teoreminin sonuçlarından birisi,

was that space-time wasn't just an empty void

"uzay-zaman"ın yalnızca bir boşluktan ibaret olmadığı

but that it actually had a fabric.

gerçekte bir dokusu olduğuydu.

And that that fabric was bent

Ve bu doku, güneş gibi

in the presence of massive objects like the sun.

büyük kütleli nesnelerin varlığından dolayı eğilip bükülmüştü.

So if this theory were true then it meant that light

Öyleyse bu teorem doğruysa,

as it passed the sun

demek ki uzayda ışık

should actually be bent around it.

güneşin yanından geçerken bükülmüş olabilirdi.

That was a pretty startling prediction

Bu oldukça ürkütücü bir tahmindi

and it took a few years before scientists

ve biliminsanlarının bunu test etmeleri

were able to test it

birkaç yılı buldu

but they did test it in 1919,

ama 1919'da test ettiler

and lo and behold it turned out to be true.

ve doğru olduğunu müşahade ettiler.

Starlight actually does bend as it travels around the sun.

Yıldızların ışığı güneşin etrafında bükülür.

This was a huge confirmation of the theory.

Bu da, teoremin çok önemli bir ispatı oldu.

It was considered proof of the truth

Bu, yepyeni radikal bir fikrin

of this radical new idea,

gerçekliğinin ispatı kabul edildi

and it was written up in many newspapers

ve dünya çapında bir çok gazetede yayınlandı.

around the globe.

Şimdi bazen bu teorem yada model,

Now, sometimes this theory or this model

is referred to as the deductive-nomological model,

tümdengelim-nomolojik model olarak adlandırılıyor,

mainly because academics like to make things complicated.

çünkü akademisyenler işleri karmaşıklaştırmayı severler.

But also because in the ideal case, it's about laws.

Ama aynı zamanda ideal şartlarda kurallarla ilgili olduğu için de.

So nomological means having to do with laws.

Yani "nomolojik", kural mantığına dayalı anlamına gelir.

And in the ideal case, the hypothesis isn't just an idea:

Ve ideal şartlarda hipotez yalnızca bir fikir değildir:

ideally, it is a law of nature.

bir doğa kanunudur.

Why does it matter that it is a law of nature?

Peki doğa kanunu olması neden önemli?

Because if it is a law, it can't be broken.

Çünkü kanunsa, çiğnenemez.

If it's a law then it will always be true

Kanunsa, daima her zaman her yerde

in all times and all places

şartlar ne olursa olsun

no matter what the circumstances are.

doğru olacaktır.

And all of you know of at least one example of a famous law:

Ve hepiniz en azından şu ünlü kanunu bilirsiniz:

Einstein's famous equation, E=MC2,

Kütle ve enerji arasındaki ilişkiyi anlatan

which tells us what the relationship is

Eistein'ın ünlü denklemi:

between energy and mass.

And that relationship is true no matter what.

Ve bu eşitlik her durumda doğrudur.

Now, it turns out, though, that there are several problems with this model.

Ama yine de bu modelde bir kaç sorun çıkartıyor.

The main problem is that it's wrong.

En önemli problem yanlış olması.

It's just not true. (Laughter)

Yani sadece doğru değil.

And I'm going to talk about three reasons why it's wrong.

Neden yanlış olduğuna dair üç sebepten bahsedeceğim.

So the first reason is a logical reason.

İlki bir mantık hatası.

It's the problem of the fallacy of affirming the consequent.

Öngörülen sonuç hatalı.

So that's another fancy, academic way of saying

Bu, "yanlış teoremler doğru öngörülerde bulunabilir" demenin

that false theories can make true predictions.

daha başka fantastik ve akademik bir yolu.

So just because the prediction comes true

Yani sadece sonucun doğru çıkması

doesn't actually logically prove that the theory is correct.

mantıksal olarak teoremin gerçekten doğru olduğunu kanıtlamaz.

And I have a good example of that too, again from the history of science.

Ve bununla ilgili de iyi bir örneğim var, yine bilim tarihinden.

This is a picture of the Ptolemaic universe

Bu, Batlamyus'un evreni

with the Earth at the center of the universe

Dünya evrenin merkezinde,

and the sun and the planets going around it.

güneş ve gezegenler etrafında dönüyor.

The Ptolemaic model was believed

Batlamyus modeline yüzyıllar boyunca

by many very smart people for many centuries.

birçok, çok zeki insan inandılar.

Well, why?

Peki neden?

Well the answer is because it made lots of predictions that came true.

Cevabı, çünkü pek çok öngörünün doğru çıkmasını sağladı.

The Ptolemaic system enabled astronomers

Batlamyus sistemi, gökbilimcilerin gezegenlerin hareketlerini

to make accurate predictions of the motions of the planet,

çok hassas biçimde tahmin etmelerine imkan sağladı,

in fact more accurate predictions at first

hatta ilk başta, şu anda doğru diyebildiğimiz

than the Copernican theory which we now would say is true.

Kopernik teoreminden bile daha hassas.

So that's one problem with the textbook model.

Yani bu okul kitabı modelinin ilk sorunu.

A second problem is a practical problem,

İkincisi uygulamadaki sorun

and it's the problem of auxiliary hypotheses.

ve bu yan hipotezlerle ilgili bir sorun.

Auxiliary hypotheses are assumptions

Yan hipotezler, biliminsanlarının

that scientists are making

farkında olarak ya da olmayarak

that they may or may not even be aware that they're making.

yaptıkları varsayımlardır.

So an important example of this

Bunun önemli bir örneği,

comes from the Copernican model,

Batlamyus sisteminin yerini alan

which ultimately replaced the Ptolemaic system.

Kopernik modelinden.

So when Nicolaus Copernicus said,

Nicolaus Kopernik,

actually the Earth is not the center of the universe,

Dünya evrenin merkezi değil,

the sun is the center of the solar system,

güneş, güneş sisteminin merkezi,

the Earth moves around the sun.

Dünya, güneşin etrafında dönüyor,

Scientists said, well okay, Nicolaus, if that's true

deyince, biliminsanları, peki tamam Nicolaus, bu doğruysa

we ought to be able to detect the motion

Dünya'nın güneş etrafındaki hareketini

of the Earth around the sun.

tetkik edebilmemiz gerekir, dediler.

And so this slide here illustrates a concept

Şimdi bu slayt, "yıldız paralaksı" olarak bilinen

known as stellar parallax.

bir konsepti gösteriyor.

And astronomers said, if the Earth is moving

Ve gökbilimciler dediler ki, eğer Dünya hareket ediyorsa

and we look at a prominent star, let's say, Sirius --

ve biz belirli bir yıldıza baktığımızda, diyelim ki Sirius,

well I know I'm in Manhattan so you guys can't see the stars,

-- evet biliyoruz ki Manhattan'dayız ve burada yıldızları göremezsiniz,

but imagine you're out in the country, imagine you chose that rural life —

ama farz edin ki kırsal alandasınız, köy hayatını seçtiniz --

and we look at a star in December, we see that star

ve Aralık ayında bir yıldıza bakıyoruz,

against the backdrop of distant stars.

arkaplanda başka uzak yıldızları görürüz.

If we now make the same observation six months later

Eğer aynı gözlemi altı ay sonra yinelersek,

when the Earth has moved to this position in June,

Dünya Haziran'daki yerine gittiğinde,

we look at that same star and we see it against a different backdrop.

aynı yıldıza bakınca farklı bir arkaplan görürüz.

That difference, that angular difference, is the stellar parallax.

Bu açısal fark, "yıldız paralaksı"dır.

So this is a prediction that the Copernican model makes.

Evet bu Kopernik modelinin bir öngörüsüdür.

Astronomers looked for the stellar parallax

Gökbilimciler, yıldız paralaksını aradılar

and they found nothing, nothing at all.

ve hiç ama hiç bir şey bulamadılar.

And many people argued that this proved that the Copernican model was false.

Ve pek çok kimse bunun Kopernik modelinin yanlış olduğunu ispatladığını savundu.

So what happened?

Sonra ne oldu?

Well, in hindsight we can say that astronomers were making

Pekala, günümüzde diyebiliyoruz ki,

two auxiliary hypotheses, both of which

gökbilimciler artık yanlış olduğunu bildiğimiz

we would now say were incorrect.

iki yan hipotez kuruyorlardı.

The first was an assumption about the size of the Earth's orbit.

Birincisi, Dünya'nın yörüngesi hakkındaki varsayımları.

Astronomers were assuming that the Earth's orbit was large

Gökbilimciler, Dünya yörüngesinin Dünya'nın yıldızlara uzaklığıyla orantılı

relative to the distance to the stars.

bir büyüklükte olduğunu varsaymışlardı.

Today we would draw the picture more like this,

Günümüzde resmi daha çok bu şekilde çizmeliyiz,

this comes from NASA,

bu NASA'dan

and you see the Earth's orbit is actually quite small.

ve görüyorsunuz ki Dünya'nın yörüngesi oldukça küçük.

In fact, it's actually much smaller even than shown here.

Aslında, burada gösterilenden bile çok daha küçük.

The stellar parallax therefore,

Bu yüzden yıldız paralaksı

is very small and actually very hard to detect.

çok küçük ve incelenmesi çok zordur.

And that leads to the second reason

Ve bu da, öngörünün işlememesinin

why the prediction didn't work,

ikinci nedenine yol açıyor,

because scientists were also assuming

çünkü biliminsanları, teleskoplarının

that the telescopes they had were sensitive enough

paralaksı görmeye yetecek kadar

to detect the parallax.

hassas olduğunu varsayıyorlardı.

And that turned out not to be true.

Ve bunun da öyle olmadığı ortaya çıktı.

It wasn't until the 19th century

19. yy.'a kadar biliminsanlarının

that scientists were able to detect

yıldız paralaksını incelemeleri

the stellar parallax.

mümkün olmadı.

So, there's a third problem as well.

Ve üçüncü bir sorun daha var.

The third problem is simply a factual problem,

Bu olgusal bir sorun, şöyle ki,

that a lot of science doesn't fit the textbook model.

bilimin büyük bir kısmı okul kitabı modeline uymaz.

A lot of science isn't deductive at all,

Bilimin büyük bir kısmı tümdengelimsel bile değildir,

it's actually inductive.

tümevarımsaldır.

And by that we mean that scientists don't necessarily

Ve bununla, biliminsanları teoremlerle ve

start with theories and hypotheses,

hipotezlerle başlamaz,

often they just start with observations

sıklıkla dünyada devam eden şeyleri gözlemlemekle

of stuff going on in the world.

başlarlar demek istiyorum.

And the most famous example of that is one of the most

Ve bunun en önemli örneği, yaşamış en ünlü biliminsanlarından

famous scientists who ever lived, Charles Darwin.

Charles Darwin'dir.

When Darwin went out as a young man on the voyage of the Beagle,

Darwin, genç bir adam olarak Beagle seyahatine çıktığında,

he didn't have a hypothesis, he didn't have a theory.

bir hipotezi yada teoremi yoktu.

He just knew that he wanted to have a career as a scientist

Yalnızca bir biliminsanı olarak kariyer yapmak istiyordu

and he started to collect data.

ve veri toplamaya başladı.

Mainly he knew that he hated medicine

Çünkü tıptan nefret ediyordu

because the sight of blood made him sick so

onu kan tutuyordu,

he had to have an alternative career path.

bu yüzden başka bir kariyer yolu çizmeliydi.

So he started collecting data.

Bu yüzden veri toplamaya başladı.

And he collected many things, including his famous finches.

Ve onun o ünlü ispinoz kuşları da dahil olmak üzere pek çok şey topladı.

When he collected these finches, he threw them in a bag

Kuşları toplayıp çantasına attı

and he had no idea what they meant.

bunların ne anlama geldiği konusunda hiçbir fikri yoktu.

Many years later back in London,

Yıllar sonra Londra'ya döndüğünde,

Darwin looked at his data again and began

verilerine yeniden baktı ve

to develop an explanation,

bir açıklama geliştirmeye başladı,

and that explanation was the theory of natural selection.

ve o açıklama, doğal seçilim teoremi idi.

Besides inductive science,

Tümevarımsal bilimin yanısıra,

scientists also often participate in modeling.

biliminsanları modellemeyi de sık sık kullanırlar.

One of the things scientists want to do in life

Biliminsanlarının hayatta yapmayı istedikleri şeylerden birisi de

is to explain the causes of things.

bir şeylerin sebeplerini açıklamaktır.

And how do we do that?

Peki bunu nasıl yaparız?

Well, one way you can do it is to build a model

Pekala, bunun bir yolu, bir fikri test etmek için

that tests an idea.

model oluşturmaktır.

So this is a picture of Henry Cadell,

Şimdi, bu Henry Cadell'ın bir resmi,

who was a Scottish geologist in the 19th century.

19.yy.'da yaşamış, İskoçyalı bir jeolog.

You can tell he's Scottish because he's wearing

İskoçyalı olduğunu giydiği geyik avı şapkasından

a deerstalker cap and Wellington boots.

ve Wellington botlarından anlayabilirsiniz.

(Laughter)

Cadell, "dağlar nasıl oluştu?"

And Cadell wanted to answer the question,

how are mountains formed?

sorusunu cevaplamak istedi.

And one of the things he had observed

Ve gözlemlediği şeylerden bir tanesi,

is that if you look at mountains like the Appalachians,

Appalach Dağları gibi dağlara bakarsanız,

you often find that the rocks in them

genellikle içlerindeki kayaların

are folded,

kıvrılmış olduğunu görürsünüz

and they're folded in a particular way,

ve öyle kıvrılmışlardı ki,

which suggested to him

bu ona (Cadell'e)

that they were actually being compressed from the side.

yanlardan sıkıştırılmış oldukları fikrini verdi.

And this idea would later play a major role

Ve bu fikir daha sonra, kıtaların sürüklenmesi tartışmalarında

in discussions of continental drift.

büyük rol oynayacaktı.

So he built this model, this crazy contraption

Sonra bu modeli kurdu, kaldıraçlarla ve ahşapla

with levers and wood, and here's his wheelbarrow,

bu çılgın mekanizmayı... Burada da

buckets, a big sledgehammer.

el arabası, kovası ve balyozu.

I don't know why he's got the Wellington boots.

Neden Wellington botları giydiğini bilmiyorum.

Maybe it's going to rain.

Belki yağmur yağacaktır.

And he created this physical model in order

Bu modeli, yanlardan sıkıştırdığınız zaman

to demonstrate that you could, in fact, create

kayalarda -burada çamurda-,

dağlara benzeyen dokular oluşturabileceğinizi

patterns in rocks, or at least, in this case, in mud,

that looked a lot like mountains

göstermek için oluşturdu.

if you compressed them from the side.

So it was an argument about the cause of mountains.

Yani bu dağların oluşumuyla ilgili bir kanıttı.

Nowadays, most scientists prefer to work inside,

Günümüzde, biliminsanları içeride çalışmayı tercih ediyorlar,

so they don't build physical models so much

bu yüzden bilgisayar simülasyonları yapıyorlar

as to make computer simulations.

ve fiziksel modeller yapmıyorlar pek.

But a computer simulation is a kind of a model.

Ama bilgisayar simülasyonu da bir tür modeldir.

It's a model that's made with mathematics,

Matematikle yapılmış bir model,

and like the physical models of the 19th century,

19. yy.'daki fiziksel modeller gibi.

it's very important for thinking about causes.

Nedenler hakkında düşünmek çok önemlidir.

So one of the big questions to do with climate change,

Ve şimdi, iklim değişikliği üzerine önemli sorulardan bir tanesi,

we have tremendous amounts of evidence

Dünya'nın ısındığına dair

that the Earth is warming up.

inanılmaz miktarda belirtiler var.

This slide here, the black line shows

Bu slaytta, siyah çizgi 150 yıl boyunca

the measurements that scientists have taken

biliminsanları tarafından ölçülen

for the last 150 years

Dünya'nın sıcaklığının

showing that the Earth's temperature

sürekli olarak arttığını

has steadily increased,

gösteriyor ve

and you can see in particular that in the last 50 years

özellikle son 50 yılda

there's been this dramatic increase

bir santigrat dereceye yakın yada

of nearly one degree centigrade,

hemen hemen iki Fahrenheit gibi

or almost two degrees Fahrenheit.

dramatik bir artış olduğunu görebilirsiniz.

So what, though, is driving that change?

Peki bu değişikliğe neden olan nedir?

How can we know what's causing

Gözlemlediğimiz ısınmanın sebebini

the observed warming?

nasıl öğrenebiliriz?

Well, scientists can model it

Pekala, biliminsanları bunu

using a computer simulation.

bilgisayar simülasyonu ile modelleyebilirler.

So this diagram illustrates a computer simulation

İşte bu grafik, iklim değişikliğni etkilediğini bildiğimiz

that has looked at all the different factors

tüm farklı faktörleri gösteren

that we know can influence the Earth's climate,

bir bilgisayar simülasyonu çıktısı,

so sulfate particles from air pollution,

hava kirliliğinden kaynaklanan sülfat partikülleri,

volcanic dust from volcanic eruptions,

volkan patlamalarından kaynaklanan volkanik tozlar,

changes in solar radiation,

güneşten gelen radyasyondaki değişimler

and, of course, greenhouse gases.

ve tabii ki, sera gazları.

And they asked the question,

Ve şunu sordular:

what set of variables put into a model

Modele eklenen hangi değişkenler

will reproduce what we actually see in real life?

gerçek hayattaki durumu önümüze koyacak?

So here is the real life in black.

İşte burada siyah renkte gerçek hayat.

Here's the model in this light gray,

Modelimiz de gri

and the answer is

a model that includes, it's the answer E on that SAT,

ve cevap şıkkı E,

yani hepsi, hepsini içeren model.

all of the above.

Ölçülen sıcaklık ölçümlerini

The only way you can reproduce

the observed temperature measurements

yeniden üretmenin tek yolu

is with all of these things put together,

bunların hepsini biraraya getirmek,

including greenhouse gases,

sera gazları dahil

and in particular you can see that the increase

ve son 50 yılda sıcaklıktaki dramatik artışın

in greenhouse gases tracks

özellikle sera gazlarındaki

this very dramatic increase in temperature

artıştan kaynaklandığını

over the last 50 years.

görebilirsiniz.

And so this is why climate scientists say

Bu yüzden biliminsanları,

it's not just that we know that climate change is happening,

yalnızca iklimin değiştiğini bilmekle kalmayıp,

we know that greenhouse gases are a major part

sera gazlarının bunun en büyük nedeni olduğunu da

of the reason why.

biliyoruz diyorlar.

So now because there all these different things

Ve biliminsanlarının yaptıkları

that scientists do,

onca farklı şeylerden dolayı,

the philosopher Paul Feyerabend famously said,

filozof Paul Feyerabend şu ünlü sözü söylemiştir:

"The only principle in science

"Bilimde süreci engellemeyen

that doesn't inhibit progress is: anything goes."

tek ilke: Herşey uyar."

Now this quotation has often been taken out of context,

Bu alıntı sık sık eksik yapılır,

because Feyerabend was not actually saying

çünkü Feyerabend'in gerçekte söylediği

that in science anything goes.

"bilime herşey uyar" değil.

What he was saying was,

Söylediğini tam olarak

actually the full quotation is,

alıntılarsak,

"If you press me to say

"Beni bilimin yönteminin ne olduğunu

what is the method of science,

söylemek zorunda bırakırsanız,

I would have to say: anything goes."

her şey uyar derdim"

Söylemeye çalıştığı

What he was trying to say

is that scientists do a lot of different things.

biliminsanlarının pek çok farklı şey yaptıklarıdır.

Scientists are creative.

Biliminsanları yaratıcıdır.

But then this pushes the question back:

Ancak bu da şu soruyu geri getiriyor:

If scientists don't use a single method,

Biliminsanları tek bir yöntem kullanmazlarsa,

then how do they decide

neyin doğru, neyin yanlış olduğuna

what's right and what's wrong?

nasıl karar verecekler?

And who judges?

Ve bunu kim değerlendirecek?

And the answer is, scientists judge,

Cevap, biliminsanları,

and they judge by judging evidence.

bunu kanıtları değerlendirerek yaparlar.

Scientists collect evidence in many different ways,

Biliminsanları pek çok farklı yollarla kanıt toplarlar,

but however they collect it,

ancak nasıl toplamış olurlarsa olsunlar,

they have to subject it to scrutiny.

bunu ince eleyip sık dokumak zorundadırlar.

And this led the sociologist Robert Merton

İşte bu sosyolog Robert Merton'ı

biliminsanlarının veri ve kanıtları nasıl ince eleyip sık dokudukları

to focus on this question of how scientists

scrutinize data and evidence,

sorusuna odaklanmaya yöneltti

and he said they do it in a way he called

ve bunu "organize şüphecilik" dediği bir yolla

"organized skepticism."

yaptıklarını söyledi.

And by that he meant it's organized

"Organize" çünkü

because they do it collectively,

bunu kollektif olarak,

they do it as a group,

grup halinde yaparlar

and skepticism, because they do it from a position

ve "şüpheci" çünkü güvensizlikten yola çıkarlar

of distrust.

demek istedi.

That is to say, the burden of proof

Bu, yeni bir iddiası olan

is on the person with a novel claim.

bunu kanıtlamak zorundadır, anlamına gelir.

And in this sense, science is intrinsically conservative.

Ve bu bağlamda, bilim doğal olarak muhafazakardır.

It's quite hard to persuade the scientific community

Bilim camiasından birisini "Evet, bir şey biliyoruz, bu doğru"

to say, "Yes, we know something, this is true."

demeye ikna etmek oldukça zordur.

So despite the popularity of the concept

Yani "paradigma kaymaları" kavramının

of paradigm shifts,

popülaritesine karşın,

what we find is that actually,

gerçekte gördüğümüz,

really major changes in scientific thinking

bilimsel düşüncede gerçek büyük değişimlerin

are relatively rare in the history of science.

bilim tarihinde görece olarak nadir olduğudur.

So finally that brings us to one more idea:

Nihai olarak bu bizi bir fikre daha ulaştırır:

If scientists judge evidence collectively,

Biliminsanları, kanıtları kollektif olarak değerlendiriyorsa,

this has led historians to focus on the question

bu, tarihçileri, bilimin ne olduğu,

of consensus,

bilimsel bilginin

and to say that at the end of the day,

ne olduğu üzerine bir konsensus sorusuna

what science is,

odaklanmaya yöneltir:

what scientific knowledge is,

organize şüphecilik ve

is the consensus of the scientific experts

kollektif şüphecilik sürecinde

who through this process of organized scrutiny,

bilimsel uzmanlar kanıtları inceleyip,

collective scrutiny,

bununla ilgili

bir hükme vardılar mı?

have judged the evidence

and come to a conclusion about it,

evet mi hayır mı?

either yea or nay.

Öyleyse bilimsel bilgiyi, uzmanların konsensusu,

So we can think of scientific knowledge

as a consensus of experts.

uzlaşısı olarak düşünebiliriz.

We can also think of science as being

Bilimi de bir tür jüri

a kind of a jury,

olarak düşünebiliriz,

except it's a very special kind of jury.

ama çok özel bir tür jüri.

It's not a jury of your peers,

Perilerinizden oluşan bir jüri değil,

it's a jury of geeks.

ucubelerden oluşan bir jüri.

It's a jury of men and women with Ph.D.s,

Doktoralı adamlar ve kadınlardan oluşan bir jüri,

and unlike a conventional jury,

"suçlu" ya da "suçsuz" gibi

which has only two choices,

sadece iki seçeneği olan

guilty or not guilty,

geleneksel bir jüriye benzemez,

the scientific jury actually has a number of choices.

bilim jürisinin bir kaç seçeneği vardır:

Scientists can say yes, something's true.

Biliminsanları "Evet, bu doğrudur." diyebilirler,

Scientists can say no, it's false.

"Hayır, bu yanlış." diyebilirler

Or, they can say, well it might be true

ya da "Pekala, bu doğru olabilir,

but we need to work more and collect more evidence.

ancak daha fazla çalışmamız ve daha çok kanıt toplamamız gerekli." diyebilirler,

Or, they can say it might be true,

ya da "Doğru olabilir, ancak

but we don't know how to answer the question

bu sorunun cevabını bilmiyoruz

and we're going to put it aside

ve bunu bir kenara koyalım

and maybe we'll come back to it later.

ve belki ileride tekrar döneriz" diyebilirler.

That's what scientists call "intractable."

Bu, biliminsanlarının "kolayca kontrol edilemeyen" dedikleri şeydir.

But this leads us to one final problem:

Ama bu da bizi nihai bir probleme götürür:

If science is what scientists say it is,

Eğer bilim, biliminsanlarının anlattığı şeyse,

then isn't that just an appeal to authority?

bu da sadece otoriteye başvurmak değil midir?

And weren't we all taught in school

Ve bize okulda otoriteye başvurmanın

that the appeal to authority is a logical fallacy?

mantık hatası olduğu öğretilmedi mi?

Well, here's the paradox of modern science,

Evet, işte modern bilimin paradoksu,

the paradox of the conclusion I think historians

sanırım tarihçilerin, filozofların ve

and philosophers and sociologists have come to,

sosyologların vardığı sonucun paradoksu:

that actually science is the appeal to authority,

aslında bilim otoriteye başvurmaktır,

but it's not the authority of the individual,

ama bir bireyin otoritesine değil,

no matter how smart that individual is,

ne kadar zeki olursa olsun,

like Plato or Socrates or Einstein.

Platon yada Sokrates yada Einstein gibi.

It's the authority of the collective community.

Kollektif grubun otoritesidir.

You can think of it is a kind of wisdom of the crowd,

Bir topluluğun bir çeşit ortak aklı olarak düşünebilirsiniz,

but a very special kind of crowd.

ama çok özel bir tür topluluk.

Science does appeal to authority,

Bilim -tabii ki- otoriteye başvurur,

but it's not based on any individual,

ama herhangi bir bireye dayalı değildir,

no matter how smart that individual may be.

o birey olabileceği kadar zeki olsa da.

It's based on the collective wisdom,

Bu, belirli bir problem üzerinde çalışan

the collective knowledge, the collective work,

biliminsanlarının kollektif bilgeliğine,

of all of the scientists who have worked

kollektif bilgisine,

on a particular problem.

kollektif çalışmasına dayanır.

Scientists have a kind of culture of collective distrust,

Biliminsanlarında bir tür "kollektif güvensizlik" vardır,

this "show me" culture,

şu "göster bana" kültürü,

illustrated by this nice woman here

bu şirin bayanın arkadaşlarına

showing her colleagues her evidence.

kanıtlarını gösterdiği gibi.

Of course, these people don't really look like scientists,

Tabii ki, bu insanlar biliminsanlarına gerçekten benzemiyorlar

because they're much too happy.

çünkü fazlasıyla mutlu görünüyorlar.

(Laughter)

Okay, so that brings me to my final point.

Tamam, bu beni varış noktama taşıyor.

Most of us get up in the morning.

Çoğumuz sabah uyanırız.

Çoğumuz arabalarımıza güveniriz.

Most of us trust our cars.

Well, see, now I'm thinking, I'm in Manhattan,

Pekala, bakın, şimdi düşünüyorum da,

this is a bad analogy,

ben Manhattan'dayım, bu kötü bir benzetme oldu,

but most Americans who don't live in Manhattan

ama Manhattan'da yaşamayan pek çok Amerikalı

get up in the morning and get in their cars

sabah uyanır ve arabalarına biner

and turn on that ignition, and their cars work,

kontağı çevirirler ve arabaları çalışır

and they work incredibly well.

ve muazzam çalışır.

The modern automobile hardly ever breaks down.

Modern ortomobil kolay kolay arıza yapmaz.

So why is that? Why do cars work so well?

Peki nasıl oluyor? Arabalar nasıl bu kadar iyi çalışıyor?

It's not because of the genius of Henry Ford

Bu, Henry Ford'un dehası değil,

or Karl Benz or even Elon Musk.

ya da Karl Benz yada Elon Musk'ın da değil.

It's because the modern automobile

Çünkü modern otomobil

is the product of more than 100 years of work

yüzlerce, binlerce hatta onbinlerce insanın

by hundreds and thousands

yüzyılı aşkın çalışmasının

and tens of thousands of people.

bir ürünüdür.

The modern automobile is the product

Modern otomobil,

of the collected work and wisdom and experience

bir araba üzerinde çalışmış olan her adam ve kadının

of every man and woman who has ever worked

toplu emeğinin ve bilgeliğinin ve deneyiminin

on a car,

bir ürünüdür

and the reliability of the technology is the result

ve teknolojinin güvenilirliği, bu toplu çabanın

of that accumulated effort.

bir sonucudur.

We benefit not just from the genius of Benz

Sadece Benz'in, Ford'un ve Musk'ın

dehalarından değil,

and Ford and Musk

but from the collective intelligence and hard work

modern araba üzerinde çalışmış olan tüm insanların

of all of the people who have worked

ortak akıl ve emeğinden

on the modern car.

istifade ettik.

And the same is true of science,

Ve bilimin doğrusu hep aynıdır,

only science is even older.

sadece bilim biraz daha yaşlanmıştır.

Our basis for trust in science is actually the same

temelde bilime güvenmek,

as our basis in trust in technology,

teknolojiye güvenmekle

and the same as our basis for trust in anything,

ve deneyim dediğimiz bir şeye güvenmekle,

namely, experience.

esasen aynı şeydir.

But it shouldn't be blind trust

Ama bu herhangi bir şeye körü körüne inanmaktan

any more than we would have blind trust in anything.

daha fazla körü körüne olmamalıdır.

Our trust in science, like science itself,

Bilime güvenimiz de, bilimin kendisi gibi,

should be based on evidence,

kanıta dayanmalıdır

and that means that scientists

ve bu da biliminsanlarının, daha iyi iletişimciler

have to become better communicators.

haline gelmeleri gerektiği anlamına gelir.

They have to explain to us not just what they know

Bize sadece bildiklerini değil, nasıl bildiklerini de

but how they know it,

açıklamak zorundadırlar

and it means that we have to become better listeners.

ve bu da daha iyi dinleyiciler olmaları gerektiği anlamına gelir.

Thank you very much.

Çok çok teşekkürler.

(Applause)