Naomi Oreskes: Why we should trust scientists

Naomi Oreskes: Tại sao chúng ta nên tin tưởng vào các nhà khoa học

Translator: Jenny Nguyen Reviewer: Vi Phan

Every day we face issues like climate change

Mỗi ngày, chúng ta phải đối mặt với những vấn đề như thay đổi khí hậu

or the safety of vaccines

hay sự an toàn của vác-xin

where we have to answer questions whose answers

nơi chúng ta phải trả lời những câu hỏi

rely heavily on scientific information.

phụ thuộc rất nhiều vào các thông tin khoa học.

Scientists tell us that the world is warming.

Khoa học nói với chúng ta rằng trái đất đang nóng dần lên.

Scientists tell us that vaccines are safe.

Khoa học nói với chúng ta rằng vác-xin là an toàn.

But how do we know if they are right?

Nhưng làm sao chúng ta biết họ nói đúng hay không?

Why should be believe the science?

Tại sao lại phải tin vào khoa học?

The fact is, many of us actually don't believe the science.

Sự thật là, rất nhiều người trong chúng ta không tin vào khoa học.

Public opinion polls consistently show

Các cuộc thăm dò dư luận đều cho thấy

that significant proportions of the American people

rằng một tỷ lệ đáng kể người dân Mỹ

don't believe the climate is warming due to human activities,

không tin rằng khí hậu nóng dần lên là do hoạt động của con người,

don't think that there is evolution by natural selection,

không tin rằng có sự tiến hóa bởi chọn lọc tự nhiên,

and aren't persuaded by the safety of vaccines.

và không bị thuyết phục bởi tính an toàn của vác-xin.

So why should we believe the science?

Thế thì, tại sao chúng ta nên tin tưởng vào khoa học?

Well, scientists don't like talking about science as a matter of belief.

Vâng, các nhà khoa học không thích nói về khoa học như là một vấn đề của niềm tin.

In fact, they would contrast science with faith,

Trong thực tế, có sự tương phản giữa khoa học và đức tin,

and they would say belief is the domain of faith.

và họ sẽ nói rằng niềm tin là một lĩnh vực của đức tin.

And faith is a separate thing apart and distinct from science.

Và đức tin là một thứ riêng biệt và khác biệt hẳn với khoa học.

Indeed they would say religion is based on faith

Thật vậy, họ có thể nói tôn giáo là dựa trên đức tin

or maybe the calculus of Pascal's wager.

hay có thể tính toán việc cá cược của Pascal.

Blaise Pascal was a 17th-century mathematician

Blaise Pascal là một nhà toán học thế kỷ 17

who tried to bring scientific reasoning to the question of

người đã cố gắng để mang lý luận khoa học cho câu hỏi

whether or not he should believe in God,

có nên tin vào Chúa,

and his wager went like this:

và sự cá cược của ông ấy như sau:

Well, if God doesn't exist

Vâng, nếu Chúa không tồn tại

but I decide to believe in him

nhưng tôi lại quyết định tin vào Ngài

nothing much is really lost.

không có gì thật sự mất đi.

Maybe a few hours on Sunday.

Có thể chỉ là vài tiếng đồng hồ vào ngày chủ nhật.

(Laughter)

(Cười lớn)

But if he does exist and I don't believe in him,

Nhưng nếu Ngài có tồn tại và tôi không tin vào điều này,

then I'm in deep trouble.

thì tôi sẽ gặp rắc rối lớn.

And so Pascal said, we'd better believe in God.

Và vì thế, Pascal đã nói, tốt nhất là nên tin vào Chúa.

Or as one of my college professors said,

Hay là một trong số những giáo sư đại học của tôi cũng nói,

"He clutched for the handrail of faith."

"Hãy bám chặt lấy cái lan can của đức tin"

He made that leap of faith

Ông ấy đã tạo ra được một bước nhảy vọt của đức tin

leaving science and rationalism behind.

bỏ lại phía sau khoa học và chủ nghĩa duy lý.

Now the fact is though, for most of us,

Mặc dù, thực tế hiện nay là, hầu hết chúng ta,

most scientific claims are a leap of faith.

hầu hết các tuyên bố khoa học là một bước nhảy vọt của đức tin.

We can't really judge scientific claims for ourselves in most cases.

Chúng ta thật sự không thể tự đánh giá các tuyên bố khoa học trong hầu hết các trường hợp.

And indeed this is actually true for most scientists as well

Và thật vậy, điều này cũng thật sự đúng với hầu hết các nhà khoa học

outside of their own specialties.

với những vấn đề nằm ngoài chuyên môn của họ.

So if you think about it, a geologist can't tell you

Nếu bạn nghĩ về nó, thì một nhà địa chất học sẽ không thể nói cho bạn biết

whether a vaccine is safe.

vắc-xin có an toàn hay không.

Most chemists are not experts in evolutionary theory.

Hầu hết các nhà hóa học, không phải là chuyên gia trong lý thuyết tiến hóa.

A physicist cannot tell you,

Một nhà vật lý học không thể cho bạn biết,

despite the claims of some of them,

mặc cho một vài tuyên bố của họ,

whether or not tobacco causes cancer.

thuốc lá có gây ung thư hay không.

So, if even scientists themselves

Vì thế, cho dù là chính các nhà khoa học

have to make a leap of faith

cũng phải thực hiện một bước nhảy vọt của niềm tin

outside their own fields,

với những thứ bên ngoài lĩnh vực của họ,

then why do they accept the claims of other scientists?

đó là lý do tại sao họ chấp nhận những tuyên bố của những nhà khoa học khác.

Why do they believe each other's claims?

Tại sao họ lại tin vào những tuyên bố của nhau?

And should we believe those claims?

Và chúng ta có nên tin vào những tuyên bố đó?

So what I'd like to argue is yes, we should,

Điều mà tôi muốn tranh luận ở đây là có, chúng ta nên tin

but not for the reason that most of us think.

nhưng không phải là vì lý do mà hầu hết trong chúng ta nghĩ tới

Most of us were taught in school that the reason we should

Hầu hết chúng ta được dạy ở trường lý do mà chúng ta nên

believe in science is because of the scientific method.

tin tưởng vào khoa học là vì các phương pháp khoa học.

We were taught that scientists follow a method

Chúng ta được dạy rằng các nhà khoa học tuân theo một phương pháp

and that this method guarantees

và phương pháp này bảo đảm

the truth of their claims.

cho tính đúng đắn về các tuyên bố của họ.

The method that most of us were taught in school,

Phương pháp mà hầu hết chúng ta được dạy ở trường,

we can call it the textbook method,

chúng ta có thể gọi nó là phương pháp sách giáo khoa,

is the hypothetical deductive method.

là phương pháp suy diễn giả thiết.

According to the standard model, the textbook model,

Theo mô hình chuẩn, mô hình sách giáo khoa,

scientists develop hypotheses, they deduce

các nhà khoa học phát triển những giả thiết, và họ suy diễn

the consequences of those hypotheses,

những kết quả của những giả thiết đó,

and then they go out into the world and they say,

và sao đó họ đi ra ngoài và nói với thế giới,

"Okay, well are those consequences true?"

"Được rồi, à, có phải những kết quả đó là đúng?"

Can we observe them taking place in the natural world?

Chúng ta có thể quan sát chúng đang diễn ra trong thế giới tự nhiên không?

And if they are true, then the scientists say,

Và nếu kết quả đưa ra là đúng, thì các nhà khoa học sẽ nói rằng,

"Great, we know the hypothesis is correct."

"Tuyệt vời, chúng tôi biết giả thiết đó là đúng mà"

So there are many famous examples in the history

Vì thế mà có rất nhiều những ví dụ nổi tiếng trong lịch sử khoa học

of science of scientists doing exactly this.

của các nhà khoa học làm chính xác những điều như vậy.

One of the most famous examples

Một trong những ví dụ nổi tiếng nhất

comes from the work of Albert Einstein.

đến từ tác phẩm của Albert Einstein.

When Einstein developed the theory of general relativity,

Khi Einstein phát triển Lý thuyết tương đối tổng quát,

one of the consequences of his theory

một trong những kết quả của thuyết này

was that space-time wasn't just an empty void

là thời gian - không gian không chỉ là một khoảng trống rổng

but that it actually had a fabric.

nhưng nó thật sự có một kết cấu.

And that that fabric was bent

Và kết cấu đó đã bị uốn cong

in the presence of massive objects like the sun.

bởi sự hiện diện của một vật thể to lớn như mặt trời.

So if this theory were true then it meant that light

Vì thế, nếu lý thuyết này là đúng thì điều đó có nghĩa là ánh sáng

as it passed the sun

khi đi qua mặt trời

should actually be bent around it.

nên bị bẻ cong đi xung quanh nó.

That was a pretty startling prediction

Đó là một dự đoán gây sửng sốt

and it took a few years before scientists

và phải mất vài năm trước khi các nhà khoa học

were able to test it

có thể kiểm chứng nó

but they did test it in 1919,

nhưng họ đã kiểm chứng nó vào năm 1919,

and lo and behold it turned out to be true.

và thật lạ, nó đúng là sự thật

Starlight actually does bend as it travels around the sun.

Ánh sáng đã thật sự bị bẻ cong khi nó đi qua mặt trời.

This was a huge confirmation of the theory.

Đây là một sự khẳng định rất lớn của lý thuyết này.

It was considered proof of the truth

Nó được xem như là bằng chứng của sự thật

of this radical new idea,

của ý tưởng mới triệt để này,

and it was written up in many newspapers

và nó được đăng trên rất nhiều tờ báo

around the globe.

trên toàn cầu.

Now, sometimes this theory or this model

Bây giờ, đôi khi lý thuyết này hay mô hình này

is referred to as the deductive-nomological model,

được gọi tắt là mô hình giảng giải lo-gíc diễn dịch,

mainly because academics like to make things complicated.

chủ yếu là vì các học giả muốn làm cho mọi thứ trở nên phức tạp.

But also because in the ideal case, it's about laws.

Nhưng cũng bởi vì trong trường hợp lý tưởng, thì đó là định luật.

So nomological means having to do with laws.

Vì thế, giảng giải lo-gíc có nghĩa là phải làm gì với các định luật.

And in the ideal case, the hypothesis isn't just an idea:

Và trong trường hợp lý tưởng, giả thiết không chỉ là một ý tưởng:

ideally, it is a law of nature.

lý tưởng, đó là một định luật của tự nhiên.

Why does it matter that it is a law of nature?

Tại sao nó lại quan trọng khi nó là một định luật của tự nhiên?

Because if it is a law, it can't be broken.

Bởi vì nếu là luật, thì nó không thể bị phá vỡ.

If it's a law then it will always be true

Nếu nó là luật thì nó sẽ luôn luôn đúng

in all times and all places

ở mọi lúc mọi nơi

no matter what the circumstances are.

trong bất cứ trường hợp nào.

And all of you know of at least one example of a famous law:

Và tất cả các bạn đều biết ít nhất một ví dụ của 1 định luật nổi tiếng:

Einstein's famous equation, E=MC2,

Phương trình nổi tiếng của Einstein E=MC2,

which tells us what the relationship is

phương trình nói lên mối quan hệ

between energy and mass.

giữa năng lượng và khối lượng.

And that relationship is true no matter what.

Và bất kể như thế nào thì mối quan hệ đó là đúng.

Now, it turns out, though, that there are several problems with this model.

Bây giờ, thành ra, mặc dù, có vài vấn đề với mô hình này.

The main problem is that it's wrong.

Vấn đề chính là nó sai.

It's just not true. (Laughter)

Nó không đúng. (Cười lớn)

And I'm going to talk about three reasons why it's wrong.

Và tôi sẽ nói về 3 lý do tại sao nó sai.

So the first reason is a logical reason.

Lý do thứ nhất là về lo-gíc.

It's the problem of the fallacy of affirming the consequent.

Nó là sự sai lầm của việc ảo tưởng khẳng định kết quả.

So that's another fancy, academic way of saying

Đó là một cách thú vị khác, một cách hàn lâm khi nói

that false theories can make true predictions.

lý thuyết sai lầm đó có thể dẫn đến một dự đoán đúng.

So just because the prediction comes true

Vì thế, chỉ vì dự đoán đó đúng

doesn't actually logically prove that the theory is correct.

cũng không thực sự hợp lý khi chứng minh rằng lý thuyết đó đúng.

And I have a good example of that too, again from the history of science.

Và tôi cũng có một ví dụ hay về điều này, cũng là từ lịch sử khoa học.

This is a picture of the Ptolemaic universe

Đây là một bức ảnh của vũ trụ thuộc triều đại Ptolemy

with the Earth at the center of the universe

với Trái đất là trung tâm của vũ trụ

and the sun and the planets going around it.

và Mặt trời và các hành tinh đi xung quanh nó.

The Ptolemaic model was believed

Mô hình của triều đại Ptolemy đã được tin tưởng

by many very smart people for many centuries.

bởi rất nhiều những người thông minh trong nhiều thế kỷ,

Well, why?

Vâng, tại sao?

Well the answer is because it made lots of predictions that came true.

Là bởi vì nó làm cho rất nhiều dự đoán trở thành sự thật.

The Ptolemaic system enabled astronomers

Hệ thống Ptolemy cho phép các nhà thiên văn học

to make accurate predictions of the motions of the planet,

đưa ra các dự đoán chính xác về sự chuyển động của hành tinh,

in fact more accurate predictions at first

trên thực tế, nhiều dự đoán chính xác hơn lúc đầu

than the Copernican theory which we now would say is true.

so với lý thuyết Copernicus mà hiện tại chúng ta cho là đúng.

So that's one problem with the textbook model.

Và đó là một vấn đề của mô hình sách giáo khoa.

A second problem is a practical problem,

Vấn đề thứ hai là vấn đề thực tiễn,

and it's the problem of auxiliary hypotheses.

và nó là vấn đề của các giả thiết phụ trợ.

Auxiliary hypotheses are assumptions

Các giả thiết phụ trợ là những giả định

that scientists are making

mà các nhà khoa học đang thực hiện

that they may or may not even be aware that they're making.

mà họ có thể có hoặc không có ý thức rằng họ đang thực hiện nó.

So an important example of this

Một ví dụ quan trọng của vấn đề này

comes from the Copernican model,

là mô hình Copernicus,

which ultimately replaced the Ptolemaic system.

cuối cùng đã thay thế hệ thống Ptolemy.

So when Nicolaus Copernicus said,

Khi Nicolaus Copernicus nói

actually the Earth is not the center of the universe,

thật ra, Trái đất không phải là trung tâm của vũ trụ,

the sun is the center of the solar system,

và mặt trời là trung tâm của hệ thái dương,

the Earth moves around the sun.

Trái đất quay xung quanh Mặt trời.

Scientists said, well okay, Nicolaus, if that's true

Các nhà khoa học nói, à vâng, Nicolaus, nếu điều đó là đúng

we ought to be able to detect the motion

thì chúng ta phải có thể phát hiện ra chuyển động

of the Earth around the sun.

của Trái đất xung quanh Mặt trời.

And so this slide here illustrates a concept

Và slide này sẽ minh họa cho một khái niệm

known as stellar parallax.

được gọi là thị sai của sao (stellar parallax).

And astronomers said, if the Earth is moving

Và các nhà thiên văn học cho biết, nếu Trái đất đang chuyển động

and we look at a prominent star, let's say, Sirius --

và chúng ta nhìn vào một ngôi sao nổi bật, giả sử, sao Thiên Lang -

well I know I'm in Manhattan so you guys can't see the stars,

tôi biết là tôi đang ở Manhattan nên các bạn sẽ không thể nhìn thấy nó,

but imagine you're out in the country, imagine you chose that rural life —

nhưng hãy hình dung, bạn ở ngoài vùng này, bạn đang ở gần với cuộc sống nông thôn --

and we look at a star in December, we see that star

và chúng ta đang ngắm sao vào tháng 12, chúng ta nhìn thấy ngôi sao đó

against the backdrop of distant stars.

trong bối cảnh của các ngôi sao ở xa kia.

If we now make the same observation six months later

Nếu bây giờ, chúng ta thực hiện một cuộc quan sát cho 6 tháng sau đó

when the Earth has moved to this position in June,

khi Trái đất đã di chuyển đến vị trí này vào tháng 6,

we look at that same star and we see it against a different backdrop.

chúng ta sẽ nhìn vào cùng ngôi sao ấy nhưng ở vào một bối cảnh khác.

That difference, that angular difference, is the stellar parallax.

Sự khác biệt đó, sự chênh lệch góc đó, đó là thị sai sao.

So this is a prediction that the Copernican model makes.

Và đây là dự đoán mà mô hình Copernicus thực hiện.

Astronomers looked for the stellar parallax

Các nhà thiên văn học tìm kiếm thị sai sao

and they found nothing, nothing at all.

và họ không tìm thấy gì cả, không có gì.

And many people argued that this proved that the Copernican model was false.

Và nhiều người lập luận rằng, điều này cho thấy mô hình Copernicus là sai.

So what happened?

Thế chuyện gì đã xảy ra?

Well, in hindsight we can say that astronomers were making

Vâng, khi nhìn lại, chúng ta có thể nói rằng các nhà thiên văn học đã tạo ra

two auxiliary hypotheses, both of which

2 giả thiết phụ trợ, và cả hai

we would now say were incorrect.

chúng ta có thể nói là không đúng.

The first was an assumption about the size of the Earth's orbit.

Đầu tiên là giả định về kích cỡ của quỹ đạo Trái đất.

Astronomers were assuming that the Earth's orbit was large

Các nhà thiên văn học đã giả định rằng trái đất có quỹ đạo lớn

relative to the distance to the stars.

so với khoảng cách tới các ngôi sao.

Today we would draw the picture more like this,

Ngày nay, chúng ta có thể vẽ ra hình ảnh như thế này,

this comes from NASA,

điều này đến từ NASA,

and you see the Earth's orbit is actually quite small.

và bạn có thể thấy đấy, quỹ đạo Trái đất thật sự khá nhỏ.

In fact, it's actually much smaller even than shown here.

Trên thực tế, nó thật ra nhỏ hơn rất nhiều so với những gì được thấy ở đây.

The stellar parallax therefore,

Vì vậy, thị sai sao

is very small and actually very hard to detect.

sẽ rất là nhỏ và thật sự rất khó để có thể phát hiện ra.

And that leads to the second reason

Và điều đó dẫn đến lý do thứ 2

why the prediction didn't work,

tại sao dự đoán đó không đúng,

because scientists were also assuming

bởi vì các nhà khoa học cũng giả thiết

that the telescopes they had were sensitive enough

rằng kính viễn vọng mà họ có đủ nhạy

to detect the parallax.

để phát hiện ra thị sai.

And that turned out not to be true.

Và nó thành ra không đúng.

It wasn't until the 19th century

Cho đến thế kỷ 19

that scientists were able to detect

các nhà khoa học mới có thể phát hiện ra

the stellar parallax.

thị sai sao.

So, there's a third problem as well.

Vì thế, đó cũng là vấn đề thứ 3.

The third problem is simply a factual problem,

Vấn đề thứ 3 là đơn giản một vấn đề thực tế,

that a lot of science doesn't fit the textbook model.

rất nhiều khoa học không phù hợp với mô hình sách giáo khoa.

A lot of science isn't deductive at all,

Rất nhiều khoa học không suy diễn gì cả,

it's actually inductive.

nó chính xác là quy nạp.

And by that we mean that scientists don't necessarily

Và do đó, chúng tôi nghĩ rằng các nhà khoa học không nhất thiết

start with theories and hypotheses,

phải bắt đầu với các giả thiết và lý thuyết,

often they just start with observations

thường thì họ chỉ cần bắt đầu quan sát

of stuff going on in the world.

những thứ đang xảy ra trên thế giới.

And the most famous example of that is one of the most

Một ví dụ nổi tiếng trong số đó là

famous scientists who ever lived, Charles Darwin.

về một nhà khoa học nổi tiếng nhất, Charles Darwin.

When Darwin went out as a young man on the voyage of the Beagle,

Khi Darwin còn trẻ rong ruổi trên hành trình của tàu Beagle,

he didn't have a hypothesis, he didn't have a theory.

ông không có các giải thiết, hay lý thuyết nào cả.

He just knew that he wanted to have a career as a scientist

Ông chỉ biết rằng ông muốn có một sự nghiệp của một nhà khoa học

and he started to collect data.

và ông bắt đầu thu thập các dữ liệu.

Mainly he knew that he hated medicine

Chủ yếu thì ông biết rằng ông ấy ghét các loại thuốc

because the sight of blood made him sick so

bởi vì nhìn thấy máu làm ông phát ốm

he had to have an alternative career path.

vì thế, ông cần phải có một con đường sự nghiệp khác.

So he started collecting data.

Ông bắt đầu thu thập các dữ liệu.

And he collected many things, including his famous finches.

Ông ấy đã thu thập rất nhiều thứ, bao gồm cả con chim sẻ nổi tiếng của mình.

When he collected these finches, he threw them in a bag

Khi ông lượm những con chim sẻ này, ông ấy ném chúng vào trong một cái túi

and he had no idea what they meant.

và không có một ý tưởng gì với chúng.

Many years later back in London,

Nhiều năm sau đó, khi trở về London,

Darwin looked at his data again and began

Darwin xem xét lại các dữ liệu của mình một lần nữa và bắt đầu

to develop an explanation,

phát triển lời giải thích,

and that explanation was the theory of natural selection.

và lời giải thích đó chính là Thuyết chọn lọc tự nhiên.

Besides inductive science,

Bên cạnh khoa học quy nạp,

scientists also often participate in modeling.

các nhà khoa học cũng thường xuyên tham gia vào các mô hình hóa.

One of the things scientists want to do in life

Một trong những thứ mà các nhà khoa học muốn làm trong cuộc sống

is to explain the causes of things.

là giải thích nguyên nhân của sự vật, sự việc.

And how do we do that?

Và chúng ta làm điều đó như thế nào?

Well, one way you can do it is to build a model

Vâng, một cách mà bạn có thể làm được đó là xây dựng một mô hình

that tests an idea.

để kiểm tra một ý tưởng.

So this is a picture of Henry Cadell,

Đây là bức tranh của Henry Cadell,

who was a Scottish geologist in the 19th century.

một nhà địa chất người Scotland thế kỷ 19.

You can tell he's Scottish because he's wearing

Bạn có thể nói anh ta là người Scotland vì anh ta đang đội

a deerstalker cap and Wellington boots.

một chiếc mũ deerstalker và mang ủng Wellington.

(Laughter)

(Cười lớn)

And Cadell wanted to answer the question,

Và Cadell muốn trả lời câu hỏi

how are mountains formed?

các ngọn núi được hình thành như thế nào?

And one of the things he had observed

Và một trong những thứ mà anh ta đã quan sát

is that if you look at mountains like the Appalachians,

là nếu bạn nhìn vào các ngọn núi như dãy núi Appalachia,

you often find that the rocks in them

bạn sẽ thấy những tảng đá trên núi

are folded,

có nếp gấp,

and they're folded in a particular way,

và chúng bị gấp theo một cách đặc biệt,

which suggested to him

đã đưa anh ta đến với ý tưởng

that they were actually being compressed from the side.

rằng những viên đá đó bị nén từ một phía.

And this idea would later play a major role

Và ý tưởng này đóng vai trò quan trọng

in discussions of continental drift.

trong các cuộc thảo luận về vấn đề trôi dạt lục địa.

So he built this model, this crazy contraption

Vì thế, anh ta đã xây dựng mô hình này, đây là cái máy điên rồ

with levers and wood, and here's his wheelbarrow,

với các đòn bẩy và gỗ, và đây là chiếc xe cút kít của anh ta,

buckets, a big sledgehammer.

những cái xô và một chiếc búa tạ lớn.

I don't know why he's got the Wellington boots.

Tôi không biết tại sao anh ta lại mang đôi ủng Wellington.

Maybe it's going to rain.

Có lẽ trời sẽ mưa.

And he created this physical model in order

Và anh ta đã tạo ra mô hình vật lý này

to demonstrate that you could, in fact, create

để mô tả rằng bạn có thể, trên thực tế,

patterns in rocks, or at least, in this case, in mud,

tạo ra các mô hình trên đá, hay ít nhất, trong trường hợp này, là ở trên bùn

that looked a lot like mountains

nó trông rất giống một ngọn núi

if you compressed them from the side.

nếu bạn nén một bên.

So it was an argument about the cause of mountains.

Vì thế, có một sự tranh cãi về nguyên nhân tạo thành núi.

Nowadays, most scientists prefer to work inside,

Ngày nay, hầu hết các nhà khoa học thích làm việc trong nhà,

so they don't build physical models so much

vì thế họ không xây dựng một mô hình vật lý

as to make computer simulations.

mà thực hiện mô phỏng trên máy tính.

But a computer simulation is a kind of a model.

Nhưng việc mô phỏng máy tính là một loại của mô hình.

It's a model that's made with mathematics,

Nó là mô hình được làm bằng toán học,

and like the physical models of the 19th century,

và giống như mô hình vật lý thế kỷ 19,

it's very important for thinking about causes.

nó rất quan trọng cho việc suy nghĩ về các nguyên nhân.

So one of the big questions to do with climate change,

Và một trong số những câu hỏi lớn về biến đổi khí hậu,

we have tremendous amounts of evidence

chúng ta có một lượng lớn các bằng chứng

that the Earth is warming up.

rằng Trái đất đang nóng lên.

This slide here, the black line shows

Ở slide này, đường màu đen cho thấy

the measurements that scientists have taken

các phép đo mà các nhà khoa học đã làm

for the last 150 years

trong 150 năm qua

showing that the Earth's temperature

cho thấy nhiệt độ Trái đất

has steadily increased,

luôn tăng lên đều đặn,

and you can see in particular that in the last 50 years

và bạn có thể thấy, đặc biệt là trong 50 năm qua,

there's been this dramatic increase

có một sự tăng đột biến

of nearly one degree centigrade,

gần 1 độ C,

or almost two degrees Fahrenheit.

hay nói cách khác là gần 2 độ F.

So what, though, is driving that change?

Vì vậy, tuy nhiên, cái gì đã tạo nên sự thay đổi đó?

How can we know what's causing

Làm sao chúng ta biết được nguyên nhân

the observed warming?

của hiện tượng nóng lên toàn cầu?

Well, scientists can model it

Vâng, các nhà khoa học có thể mô hình hóa nó

using a computer simulation.

bằng cách sử dụng mô phỏng máy tính.

So this diagram illustrates a computer simulation

Sơ đồ này minh họa một mô hình mô phỏng máy tính

that has looked at all the different factors

đã xem xét tất cả các yếu tố khác nhau

that we know can influence the Earth's climate,

mà chúng ta biết có thể tác động đến nhiệt độ của Trái đất,

so sulfate particles from air pollution,

như các phân tử sunfat sinh ra từ không khí ô nhiễm,

volcanic dust from volcanic eruptions,

bụi núi lửa từ các đợt phun trào,

changes in solar radiation,

những thay đổi trong bức xạ mặt trời,

and, of course, greenhouse gases.

và dĩ nhiên, khí nhà kính nữa.

And they asked the question,

Và họ đã đặt câu hỏi,

what set of variables put into a model

tổ hợp các biến đổi nào khi đưa vào mô hình

will reproduce what we actually see in real life?

sẽ tái tạo ra được điều mà chúng ta thấy trong đời thực?

So here is the real life in black.

Và đây là cuộc sống thực trong màu đen.

Here's the model in this light gray,

Đây là mô hình trong ánh sáng màu xám này,

and the answer is

và câu trả lời là

a model that includes, it's the answer E on that SAT,

một mô hình bao gồm, nó là câu trả lời E trên SAT,

all of the above.

tất cả các yếu tố trên.

The only way you can reproduce

Cách duy nhất bạn có thể tái tạo lại

the observed temperature measurements

các phép đo nhiệt độ quan sát được

is with all of these things put together,

là đặt tất cả chúng lại với nhau,

including greenhouse gases,

bao gồm cả khí nhà kính,

and in particular you can see that the increase

và đặc biệt, bạn có thể thấy rằng sự tăng lên

in greenhouse gases tracks

trong việc theo dõi khí nhà kính

this very dramatic increase in temperature

làm nhiệt độ tăng lên đột ngột

over the last 50 years.

trong vòng 50 năm qua.

And so this is why climate scientists say

Và đây là lý do tại sao các nhà khoa học khí hậu nói rằng

it's not just that we know that climate change is happening,

Đó không chỉ là điều chúng ta biết rằng biến đổi khí hậu đang xảy ra

we know that greenhouse gases are a major part

mà là khí nhà kính là một phần quan trọng

of the reason why.

trong các lý do.

So now because there all these different things

Và bây giờ, bởi vì tất cả những điều khác nhau

that scientists do,

mà các nhà khoa học làm,

the philosopher Paul Feyerabend famously said,

nhà triết gia nổi tiếng Paul Feyerabend đã nói,

"The only principle in science

"Nguyên tắc duy nhất của khoa học

that doesn't inhibit progress is: anything goes."

mà không gây cản trở tiến trình là: thử bất cứ thứ gì."

Now this quotation has often been taken out of context,

Bây giờ, trích dẫn này thường được đưa ra khỏi ngữ cảnh,

because Feyerabend was not actually saying

bởi vì Feyerabend không thật sự nói

that in science anything goes.

rằng trong khoa học, mọi thứ đều có thể thử.

What he was saying was,

Điều mà ông ấy đã nói là,

actually the full quotation is,

thật ra, trích dẫn đầy đủ là,

"If you press me to say

"Nếu bạn thúc giục tôi để nói

what is the method of science,

phương pháp của kho học là gì,

I would have to say: anything goes."

tôi sẽ nói là: thử bất cứ thứ gì."

What he was trying to say

Điều mà ông cố gắng để truyền đạt

is that scientists do a lot of different things.

đó là các nhà khoa học thực hiện rất nhiều việc khác nhau.

Scientists are creative.

Các nhà khoa học rất sáng tạo.

But then this pushes the question back:

Nhưng sau đó, lại có những câu hỏi như:

If scientists don't use a single method,

Nếu các nhà khoa học không chỉ sử dụng duy nhất 1 phương pháp,

then how do they decide

thì làm sao họ quyết định được

what's right and what's wrong?

cái gì là đúng và cái gì là sai?

And who judges?

Và ai sẽ đánh giá điều đó?

And the answer is, scientists judge,

Và câu trả lời là, các nhà khoa học sẽ đánh giá,

and they judge by judging evidence.

và họ đánh giá bằng việc đánh giá các bằng chứng.

Scientists collect evidence in many different ways,

Các nhà khoa học thu thập các bằng chứng theo nhiều cách khác nhau,

but however they collect it,

khi bất cứ khi nào họ thu thập chứng cứ,

they have to subject it to scrutiny.

họ phải chịu sự giám sát.

And this led the sociologist Robert Merton

Và điều này dẫn đến việc nhà xã hội học Robert Merton

to focus on this question of how scientists

tập trung hơn vào câu hỏi làm sao các nhà khoa học

scrutinize data and evidence,

có thể xem xét kỹ lưỡng các dữ liệu và chứng cứ,

and he said they do it in a way he called

và anh ta nói rằng họ làm nó theo cách mà anh ta gọi là

"organized skepticism."

"Tính hoài nghi"

And by that he meant it's organized

Ý anh ta là sự hoài nghi là cố tổ chức hẳn hoi

because they do it collectively,

vì các nhà khoa học làm theo một tập thể,

they do it as a group,

họ làm việc theo nhóm,

and skepticism, because they do it from a position

và hoài nghi, bởi vì họ làm việc trên vị thế

of distrust.

của sự ngờ vực.

That is to say, the burden of proof

Tức là, nghĩa vụ chứng minh

is on the person with a novel claim.

thuộc về người có tuyên bố mới.

And in this sense, science is intrinsically conservative.

Và theo nghĩa này, khoa học có tính chất bảo thủ.

It's quite hard to persuade the scientific community

Hơi khó khăn để thuyết phục cộng đồng khoa học

to say, "Yes, we know something, this is true."

để nói rằng, "Vâng, chúng tôi biết, điều này là đúng."

So despite the popularity of the concept

Vì vậy, mặc cho sự phổ biến của khái niệm

of paradigm shifts,

thay đổi khuôn mẫu nhận thức (paradigm shift),

what we find is that actually,

cái cuối cùng chúng ta tìm thấy là,

really major changes in scientific thinking

những thay đổi chủ yếu trong tư duy khoa học

are relatively rare in the history of science.

là tương đối hiếm trong lịch sử khoa học.

So finally that brings us to one more idea:

Vì thế, cuối cùng điều đó mang chúng ta đến một ý tưởng khác:

If scientists judge evidence collectively,

Nếu các nhà khoa học đánh giá các bằng chứng theo tập thể,

this has led historians to focus on the question

điều này làm các nhà sử học lại tập trung vào câu hỏi

of consensus,

của sự đồng thuận,

and to say that at the end of the day,

và cuối cùng, để nói rằng

what science is,

khoa học là,

what scientific knowledge is,

kiến thức khoa học là,

is the consensus of the scientific experts

là sự đồng thuận của các chuyên gia khoa học

who through this process of organized scrutiny,

người thông qua quá trình giám sát có tổ chức,

collective scrutiny,

giám sát tập thể,

have judged the evidence

đánh giá các bằng chứng

and come to a conclusion about it,

và đi tới kết luận về chúng,

either yea or nay.

dù có hoặc không.

So we can think of scientific knowledge

Vì thế, chúng ta có thể nghĩ về các kiến thức khoa học

as a consensus of experts.

như là một sự đồng thuận của các chuyên gia.

We can also think of science as being

Chúng ta cũng có thể nghĩ về khoa học

a kind of a jury,

giống như một bồi thẩm đoàn,

except it's a very special kind of jury.

ngoại trừ việc bồi thẩm đoàn này là 1 thể loại đặc biệt

It's not a jury of your peers,

Không chỉ là bồi thẩm đoàn của đồng môn

it's a jury of geeks.

mà là bồi thẩm đoàn của các chuyên gia.

It's a jury of men and women with Ph.D.s,

Đó là bồi thẩm đoàn của nam giới và nữ giới có bằng tiến sĩ,

and unlike a conventional jury,

và không giống như một bồi thẩm đoàn thông thường,

which has only two choices,

chỉ có 2 lựa chọn,

guilty or not guilty,

có tội hay không có tội,

the scientific jury actually has a number of choices.

bồi thẩm đoàn khoa học có một số lựa chọn.

Scientists can say yes, something's true.

Các nhà khoa học có thể nói có, nếu điều đó là đúng.

Scientists can say no, it's false.

Họ có thể nói không nếu là sai.

Or, they can say, well it might be true

Hoặc, họ cũng có thể nói, vâng, có lẽ đúng

but we need to work more and collect more evidence.

nhưng chúng tôi cần phải làm việc nhiều hơn và thu thập nhiều bằng chứng hơn.

Or, they can say it might be true,

Hoặc, họ cũng có thể nói có lẽ đúng

but we don't know how to answer the question

nhưng chúng tôi không biết làm sao để trả lời câu hỏi

and we're going to put it aside

và chúng tôi sẽ để nó sang một bên

and maybe we'll come back to it later.

và có lẽ chúng tôi sẽ xem xét lại sau.

That's what scientists call "intractable."

Đó là thứ mà các nhà khoa học gọi là "nan giải"

But this leads us to one final problem:

Và điều này dẫn chúng ta đến vấn đề cuối cùng:

If science is what scientists say it is,

Nếu khoa học là điều mà các nhà khoa học nói đúng như vậy

then isn't that just an appeal to authority?

sau đó thì không phải chỉ là viện dẫn thẩm quyền sao?

And weren't we all taught in school

Không phải chúng ta được dạy ở trường

that the appeal to authority is a logical fallacy?

rằng viện dẫn thẩm quyền là lỗi logic sao?

Well, here's the paradox of modern science,

Vâng, đây là nghịch lý của khoa học hiện đại,

the paradox of the conclusion I think historians

nghịch lý của kết luận mà tôi nghĩ các nhà lịch sử học

and philosophers and sociologists have come to,

triết học và xã hội học đã gặp,

that actually science is the appeal to authority,

đó là, trên thực tế, khoa học là sự viện dẫn thẩm quyền

but it's not the authority of the individual,

nhưng đó không phải là thẩm quyèn của một cá nhân

no matter how smart that individual is,

không quan trọng là cá nhân có thông minh đến đâu,

like Plato or Socrates or Einstein.

như Plato hay Socrates hay Einstein.

It's the authority of the collective community.

Nó là quyền lực của một cộng đồng tập thể.

You can think of it is a kind of wisdom of the crowd,

Bạn có thể nghĩ về nó như một kiểu trí tuệ của đám đông,

but a very special kind of crowd.

nhưng là một kiểu đám đông rất đặc biệt.

Science does appeal to authority,

Khoa học là thực hiện viện dẫn thẩm quyền,

but it's not based on any individual,

nhưng không dựa trên bất cứ cá nhân nào,

no matter how smart that individual may be.

không quan trọng là cá nhân đó có thông minh đến đâu.

It's based on the collective wisdom,

Khoa học dựa trên trí tuệ tập thể,

the collective knowledge, the collective work,

kiến thức tập thể, làm việc tập thể,

of all of the scientists who have worked

của tất cả các nhà khoa học làm việc

on a particular problem.

trong một vấn đề cụ thể.

Scientists have a kind of culture of collective distrust,

Các nhà khoa học có một kiểu văn hóa của sự ngờ vực tập thể,

this "show me" culture,

văn hóa "thể hiện bản thân",

illustrated by this nice woman here

minh họa bằng người phụ nữ xinh đẹp ở đây

showing her colleagues her evidence.

cho đồng nghiệp xem các bằng chứng của mình.

Of course, these people don't really look like scientists,

Dĩ nhiên, những người này trông không giống như những nhà khoa học,

because they're much too happy.

bởi vì họ quá vui vẻ.

(Laughter)

(Cười lớn)

Okay, so that brings me to my final point.

Được thôi, và điều đó đưa tôi đến kết luận.

Most of us get up in the morning.

Hầu hết chúng ta thức dậy vào buổi sáng.

Most of us trust our cars.

Hầu hết chúng ta tin tưởng vào chiếc xe hơi của mình.

Well, see, now I'm thinking, I'm in Manhattan,

Vâng, bây giờ tôi đang suy nghĩ, tôi đang ở Manhattan,

this is a bad analogy,

đây là một phép loại suy xấu.

but most Americans who don't live in Manhattan

nhưng hầu hết người Mỹ không sống ở Manhattan

get up in the morning and get in their cars

thức dậy vào buổi sáng và bước vào xe

and turn on that ignition, and their cars work,

và kích hoạt động cơ, và chiếc xe hoạt động,

and they work incredibly well.

và họ làm việc cực kỳ tốt.

The modern automobile hardly ever breaks down.

Những ô tô hiện đại hầu như không bao giờ bị hư hỏng.

So why is that? Why do cars work so well?

Tại sao? Tại sao những chiếc xe hơi lại chạy rất tốt?

It's not because of the genius of Henry Ford

Không phải vì sự thiên tài của Henry Ford

or Karl Benz or even Elon Musk.

hay Karl Benz hay ngay cả Elon Musk.

It's because the modern automobile

Mà bởi vì những ô tô hiện đại

is the product of more than 100 years of work

là sản phẩm của hơn 100 năm làm việc

by hundreds and thousands

của hàng trăm hàng ngàn

and tens of thousands of people.

và hàng chục ngàn người.

The modern automobile is the product

Những ô tô hiện đại là sản phẩm

of the collected work and wisdom and experience

của làm việc tập thể và trí tuệ và kinh nghiệm

of every man and woman who has ever worked

của mỗi người cả nam lẫn nữ đã từng làm việc

on a car,

về xe hơi,

and the reliability of the technology is the result

và độ tin cậy của công nghệ này là kết quả

of that accumulated effort.

của sự tích lũy nổ lực đó.

We benefit not just from the genius of Benz

Chúng ta được hưởng lợi không chỉ từ sự khôn ngoan của Benz

and Ford and Musk

và Ford và Musk

but from the collective intelligence and hard work

mà là tự trí tuệ tập thể và làm việc chăm chỉ

of all of the people who have worked

của tất cả mọi người đã làm việc

on the modern car.

trên chiếc xe hơi hiện đại này.

And the same is true of science,

Và điều tương tự cũng đúng với khoa học,

only science is even older.

chỉ là khoa học thì cũ xưa hơn.

Our basis for trust in science is actually the same

Điều cơ bản để tin vào khoa học cũng giống như

as our basis in trust in technology,

điều cơ bản khi chúng ta tin vào công nghệ,

and the same as our basis for trust in anything,

và giống với các điều cơ bản khi chúng ta tin vào bất cứ thứ gì,

namely, experience.

cụ thể là, kinh nghiệm.

But it shouldn't be blind trust

Nhưng đó không thể là niềm tin mù quáng

any more than we would have blind trust in anything.

khi chúng ta tin mù quáng vào bất cứ thứ gì.

Our trust in science, like science itself,

Niềm tin của chúng ta trong khoa học, giống như bản thân khoa học,

should be based on evidence,

nên dựa trên các bằng chứng,

and that means that scientists

và điều đó nghĩa là các nhà khoa học

have to become better communicators.

phải trở thành người truyền thông tốt hơn.

They have to explain to us not just what they know

Họ phải giải thích cho chúng ta không chỉ cái họ biết

but how they know it,

mà còn là làm sao họ biết điều đó,

and it means that we have to become better listeners.

và điều đó cũng có nghĩa là chúng ta phải trở thành người nghe tốt hơn.

Thank you very much.

Cảm ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)