Naomi Oreskes: Why we should trust scientists

Tłumaczenie: Ewa Wesolowska Korekta: Maciej Mackiewicz

Every day we face issues like climate change

Każdego dnia spotykamy się z problemami takimi jak zmiana klimatu,

or the safety of vaccines

czy strach przed szczepionkami,

where we have to answer questions whose answers

na które musimy odpowiedzieć,

rely heavily on scientific information.

opierając się na informacjach naukowych.

Scientists tell us that the world is warming.

Naukowcy twierdzą, że świat się ociepla.

Scientists tell us that vaccines are safe.

Naukowcy twierdzą, że szczepionki są bezpieczne.

But how do we know if they are right?

Ale skąd wiemy, że mają rację?

Why should be believe the science?

Dlaczego powinniśmy wierzyć nauce?

The fact is, many of us actually don't believe the science.

Tak naprawdę wielu z nas nie wierzy nauce.

Public opinion polls consistently show

Badania opinii publicznej zgodnie pokazują,

that significant proportions of the American people

że spora część Amerykanów

don't believe the climate is warming due to human activities,

nie wierzy, że ocieplenie klimatu jest spowodowane działalnością człowieka,

don't think that there is evolution by natural selection,

nie wierzy w ewolucję poprzez selekcję naturalną,

and aren't persuaded by the safety of vaccines.

nie jest przekonana, że szczepienia są bezpieczne.

So why should we believe the science?

Dlaczego więc powinniśmy wierzyć nauce?

Well, scientists don't like talking about science as a matter of belief.

Naukowcy nie lubią mówić, że nauce trzeba "wierzyć".

In fact, they would contrast science with faith,

Raczej przeciwstawiają naukę wierze,

and they would say belief is the domain of faith.

zakładając, że wiara to kwestia religii

And faith is a separate thing apart and distinct from science.

i zupełnie nie dotyczy ona nauki.

Indeed they would say religion is based on faith

Według nich religia opiera się na wierze,

or maybe the calculus of Pascal's wager.

ewentualnie na zakładzie Pascala.

Blaise Pascal was a 17th-century mathematician

Blaise Pascal był XVII-wieczny matematykiem,

who tried to bring scientific reasoning to the question of

który próbował zastosować rozumowanie naukowe

whether or not he should believe in God,

w odpowiedzi na pytanie, czy powinien wierzyć w Boga.

and his wager went like this:

Zakład Pascala był taki:

Well, if God doesn't exist

jeżeli Bóg nie istnieje,

but I decide to believe in him

ale zdecyduję się w niego wierzyć,

nothing much is really lost.

nic wielkiego nie tracę.

Maybe a few hours on Sunday.

Może kilka godzin w niedzielę.

(Laughter)

(Śmiech)

But if he does exist and I don't believe in him,

Ale jeśli istnieje, a ja w niego nie wierzę,

then I'm in deep trouble.

wtedy mam problem.

And so Pascal said, we'd better believe in God.

Więc Pascal stwierdził, że lepiej wierzyć w Boga.

Or as one of my college professors said,

Lub, jak powiedział jeden z moich profesorów:

"He clutched for the handrail of faith."

"Tonący wiary się chwyta".

He made that leap of faith

Pascal przyjął wiarę w ciemno,

leaving science and rationalism behind.

porzucając naukę i racjonalizm.

Now the fact is though, for most of us,

Jednak dla większości z nas

most scientific claims are a leap of faith.

przyjęcie twierdzenia naukowego wymaga właśnie ślepej wiary.

We can't really judge scientific claims for ourselves in most cases.

W większości przypadków nie możemy sami ocenić naukowych twierdzeń.

And indeed this is actually true for most scientists as well

Naukowcy też mają z tym problem,

outside of their own specialties.

jeśli chodzi o kwestie poza ich specjalizacją.

So if you think about it, a geologist can't tell you

Geolog nie potrafi udowodnić. że szczepienia są bezpieczne.

whether a vaccine is safe.

Most chemists are not experts in evolutionary theory.

Większość chemików nie jest specjalistami w teorii ewolucji.

A physicist cannot tell you,

Choć niektórzy próbują,

despite the claims of some of them,

fizycy nie mogą udowodnić,

whether or not tobacco causes cancer.

że tytoń wywołuje raka.

So, if even scientists themselves

Więc nawet jeśli sami naukowcy muszą wierzyć nauce na ślepo

have to make a leap of faith

outside their own fields,

poza swoimi specjalizacjami,

then why do they accept the claims of other scientists?

dlaczego akceptują oni twierdzenia innych naukowców?

Why do they believe each other's claims?

Dlaczego nawzajem wierzą w swoje twierdzenia?

And should we believe those claims?

I czy my powinniśmy im wierzyć?

So what I'd like to argue is yes, we should,

Chciałabym was przekonać, że powinniśmy,

but not for the reason that most of us think.

ale nie z przyczyn, o których myślicie.

Most of us were taught in school that the reason we should

Większość z nas uczono w szkole,

believe in science is because of the scientific method.

że powinniśmy wierzyć w naukę ze względu na metodę naukową.

We were taught that scientists follow a method

Uczono nas, że naukowcy stosują metodę,

and that this method guarantees

która gwarantuje prawdziwość ich twierdzeń.

the truth of their claims.

The method that most of us were taught in school,

Metodą, której uczono większość z nas w szkole,

we can call it the textbook method,

nazwijmy ją metodą podręcznikową,

is the hypothetical deductive method.

jest metoda hipotetyczno-dedukcyjna.

According to the standard model, the textbook model,

Według standardowego modelu, czyli metody "podręcznikowej",

scientists develop hypotheses, they deduce

naukowcy tworzą hipotezy,

the consequences of those hypotheses,

wnioskują na ich podstawie,

and then they go out into the world and they say,

a potem wyruszają w świat, pytając:

"Okay, well are those consequences true?"

"Czy te wnioski są prawdziwe?

Can we observe them taking place in the natural world?

Czy możemy zaobserwować je w świecie przyrody?"

And if they are true, then the scientists say,

A jeśli są prawdziwe, wtedy mówią:

"Great, we know the hypothesis is correct."

"Super, wiemy, że hipoteza jest prawdziwa".

So there are many famous examples in the history

W historii nauki jest wiele znanych przykładów naukowców,

of science of scientists doing exactly this.

którzy tak postępowali.

One of the most famous examples

Jeden z najsławniejszych

comes from the work of Albert Einstein.

związany jest z pracą Alberta Einsteina.

When Einstein developed the theory of general relativity,

Kiedy Einstein opracował ogólną teorię względności,

one of the consequences of his theory

jednym z jej założeń było to,

was that space-time wasn't just an empty void

że czasoprzestrzeń nie jest próżnią,

but that it actually had a fabric.

ale ma strukturę.

And that that fabric was bent

I ta struktura załamuje się

in the presence of massive objects like the sun.

w obecności olbrzymich obiektów, takich jak Słońce.

So if this theory were true then it meant that light

Gdyby ta teoria była prawdziwa, oznaczałoby to, że światło,

as it passed the sun

mijając Słońce,

should actually be bent around it.

powinno załamywć się wokół niego.

That was a pretty startling prediction

Było to całkiem zaskakujące założenie

and it took a few years before scientists

i minęło wiele lat, zanim naukowcy mogli je przetestować,

were able to test it

but they did test it in 1919,

ale udało się to w 1919 roku

and lo and behold it turned out to be true.

i założenie to okazało się prawdą.

Starlight actually does bend as it travels around the sun.

Światło gwiazd załamuje się, gdy mija Słońca.

This was a huge confirmation of the theory.

Było to istotnym potwierdzeniem teorii,

It was considered proof of the truth

i zostało uznane za dowód na prawdziwość tej radykalnej, nowej myśli

of this radical new idea,

and it was written up in many newspapers

oraz zostało opisane w prasie całego świata.

around the globe.

Now, sometimes this theory or this model

Czasami tę teorię czy też model

is referred to as the deductive-nomological model,

określa się mianem "dedukcyjno-nomologicznego",

mainly because academics like to make things complicated.

głównie dlatego, że uczeni lubią wszystko komplikować.

But also because in the ideal case, it's about laws.

Ale również dlatego, że w idealnym przypadku dotyczy to praw.

So nomological means having to do with laws.

Nomologiczny oznacza "odnoszący się do praw".

And in the ideal case, the hypothesis isn't just an idea:

W idealnym przypadku hipoteza nie jest tylko koncepcją,

ideally, it is a law of nature.

jest prawem natury.

Why does it matter that it is a law of nature?

Dlaczego ma to znaczenie?

Because if it is a law, it can't be broken.

Ponieważ jeśli jest prawem, nie może być złamana.

If it's a law then it will always be true

Jeśli jest prawem, będzie prawdziwa

in all times and all places

zawsze i wszędzie,

no matter what the circumstances are.

bez względu na okoliczności.

And all of you know of at least one example of a famous law:

Wszyscy znają przynajmniej jeden przykład znanego prawa,

Einstein's famous equation, E=MC2,

równanie Einsteina: E=MC2,

which tells us what the relationship is

które pokazuje związek

between energy and mass.

pomiędzy energią a masą.

And that relationship is true no matter what.

Związek ten zawsze musi być prawdziwy.

Now, it turns out, though, that there are several problems with this model.

Okazuje się jednak, że jest kilka problemów z tym modelem.

The main problem is that it's wrong.

Podstawowy problem - jest błędny.

It's just not true. (Laughter)

Nie jest prawdziwy. (Śmiech)

And I'm going to talk about three reasons why it's wrong.

Przedstawię trzy przyczyny dlaczego jest błędny.

So the first reason is a logical reason.

Pierwszy powód jest logiczny.

It's the problem of the fallacy of affirming the consequent.

To błędne rozumowanie związane z potwierdzeniem przez wynik.

So that's another fancy, academic way of saying

To kolejny wymyślny, uczony sposób powiedzenia,

that false theories can make true predictions.

że fałszywe teorie mogą prowadzić do prawdziwej prognozy.

So just because the prediction comes true

To, że prognoza okazuje się prawdziwa,

doesn't actually logically prove that the theory is correct.

nie dowodzi to logicznie, że teoria jest prawidłowa.

And I have a good example of that too, again from the history of science.

Mam tu dobry przykład z historii nauki.

This is a picture of the Ptolemaic universe

To jest obraz wszechświata Ptolemeusza

with the Earth at the center of the universe

z Ziemią jako centrum wszechświata

and the sun and the planets going around it.

i krążącego wokół niej Słońca oraz planet.

The Ptolemaic model was believed

W model Ptolemeusza

by many very smart people for many centuries.

wierzyło wiele mądrych osób przez wiele wieków.

Well, why?

Dlaczego?

Well the answer is because it made lots of predictions that came true.

Ponieważ urzeczywistniał wiele prognoz.

The Ptolemaic system enabled astronomers

System Ptolemeusza pozwolił astronomom

to make accurate predictions of the motions of the planet,

dokładnie prognozować ruchy planety,

in fact more accurate predictions at first

nawet początkowo dokładniej

than the Copernican theory which we now would say is true.

niż teoria Kopernika, którą teraz nazywamy prawdziwą.

So that's one problem with the textbook model.

To jeden problem z modelem podręcznikowym.

A second problem is a practical problem,

Drugi problem jest praktyczny

and it's the problem of auxiliary hypotheses.

i dotyczy hipotez pomocniczych.

Auxiliary hypotheses are assumptions

Hipotezy pomocnicze to przypuszczenia,

that scientists are making

które naukowcy tworzą,

that they may or may not even be aware that they're making.

nie zawsze zdając sobie z tego sprawę.

So an important example of this

Znaczący tego przykład

comes from the Copernican model,

pochodzi od modelu Kopernika,

which ultimately replaced the Ptolemaic system.

który finalnie zastąpił system Ptolemeusza.

So when Nicolaus Copernicus said,

Kiedy Kopernik stwierdził,

actually the Earth is not the center of the universe,

że Ziemia tak naprawdę nie jest centrum wszechświata,

the sun is the center of the solar system,

Słońce jest centrum układu słonecznego,

the Earth moves around the sun.

a Ziemia krąży wokół Słońca,

Scientists said, well okay, Nicolaus, if that's true

naukowcy powiedzieli: "Mikołaju, jeśli to prawda,

we ought to be able to detect the motion

powinniśmy wykryć ruch

of the Earth around the sun.

Ziemi wokół Słońca".

And so this slide here illustrates a concept

Ten slajd pokazuje koncepcję

known as stellar parallax.

znaną jako paralaksa gwiezdna.

And astronomers said, if the Earth is moving

Astronomowie stwierdzili, że jeśli Ziemia się porusza

and we look at a prominent star, let's say, Sirius --

i popatrzy się na widoczną gwiazdę, na przykład na Syriusza...

well I know I'm in Manhattan so you guys can't see the stars,

Wiem, że będąc na Manhattanie nie widzi się gwiazd,

but imagine you're out in the country, imagine you chose that rural life —

ale wyobraźcie sobie, że jesteście na wsi

and we look at a star in December, we see that star

i patrzcie na gwiazdy w grudniu, a wtedy zobaczymy tę gwiazdę

against the backdrop of distant stars.

na tle innych, odległych gwiazd.

If we now make the same observation six months later

Jeżeli dokonamy obserwacji sześć miesięcy później,

when the Earth has moved to this position in June,

gdy Ziemia przemieściła się w czerwcu na tę pozycję,

we look at that same star and we see it against a different backdrop.

patrzymy na tę samą gwiazdę i widzimy ją na innym tle.

That difference, that angular difference, is the stellar parallax.

Ta różnica, zmiana kąta to paralaksa gwiezdna.

So this is a prediction that the Copernican model makes.

Jest to prognoza sformułowana przez model Kopernika.

Astronomers looked for the stellar parallax

Astronomowie szukali paralaksy gwiezdnej

and they found nothing, nothing at all.

i nic nie znaleźli, absolutnie nic.

And many people argued that this proved that the Copernican model was false.

Wiele osób twierdziło, że dowodziło to błędności modelu Kopernika.

So what happened?

Co się stało?

Well, in hindsight we can say that astronomers were making

Po fakcie możemy stwierdzić, że astronomowie stworzyli

two auxiliary hypotheses, both of which

dwie hipotezy pomocnicze

i obie były błędne.

we would now say were incorrect.

The first was an assumption about the size of the Earth's orbit.

Pierwsze założenie dotyczyło rozmiaru orbity Ziemi.

Astronomers were assuming that the Earth's orbit was large

Astronomowie zakładali, że orbita Ziemi jest duża

relative to the distance to the stars.

w stosunku do odległości gwiazd.

Today we would draw the picture more like this,

Dzisiaj narysowalibyśmy to tak.

this comes from NASA,

Pochodzi to z NASA.

and you see the Earth's orbit is actually quite small.

Widać, że orbita Ziemi jest raczej mała.

In fact, it's actually much smaller even than shown here.

W rzeczywistości jest nawet mniejsza, niż tu widać.

The stellar parallax therefore,

Paralaksa gwiezdna

is very small and actually very hard to detect.

jest więc mała i trudna do zaobserwowania.

And that leads to the second reason

Prowadzi to do drugiej przyczyny

why the prediction didn't work,

porażki tej prognozy.

because scientists were also assuming

Otóż naukowcy zakładali,

that the telescopes they had were sensitive enough

że teleskopy, którymi dysponowali, są wystarczająco czułe,

to detect the parallax.

aby wykryć paralaksę.

And that turned out not to be true.

A tak nie było.

It wasn't until the 19th century

Aż do XIX wieku

that scientists were able to detect

naukowcy nie byli w stanie zaobserwować paralaksy gwiezdnej.

the stellar parallax.

So, there's a third problem as well.

Pojawił się też trzeci problem.

The third problem is simply a factual problem,

To błąd rzeczowy.

that a lot of science doesn't fit the textbook model.

Wiele dziedzin nauki nie pasuje do modelu podręcznikowego.

A lot of science isn't deductive at all,

Wiele dziedzin nie polega na dedukcji,

it's actually inductive.

tylko na indukcji.

And by that we mean that scientists don't necessarily

To oznacza, że naukowcy niekoniecznie

start with theories and hypotheses,

zaczynają od teorii i hipotez,

often they just start with observations

ale często zaczynają od obserwacji zjawisk zachodzących w świecie.

of stuff going on in the world.

And the most famous example of that is one of the most

Przykładem jest jeden z najsłynniejszych naukowców,

famous scientists who ever lived, Charles Darwin.

Karol Darwin.

When Darwin went out as a young man on the voyage of the Beagle,

Kiedy Darwin w młodości wyruszył w podróż na pokładzie Beagle,

he didn't have a hypothesis, he didn't have a theory.

nie miał hipotezy, nie miał teorii.

He just knew that he wanted to have a career as a scientist

Wiedział tylko, że pragnie kariery naukowca,

and he started to collect data.

więc zaczął gromadzić dane.

Mainly he knew that he hated medicine

Wiedział, że nienawidzi medycyny,

because the sight of blood made him sick so

bo widok krwi wywoływał u niego mdłości,

he had to have an alternative career path.

dlatego musiał znaleźć inną ścieżkę kariery.

So he started collecting data.

Zaczął więc gromadzić dane.

And he collected many things, including his famous finches.

Zbierał wiele rzeczy, w tym te słynne zięby.

When he collected these finches, he threw them in a bag

Zbierał je i wrzucał do torby,

and he had no idea what they meant.

nie mając pojęcia, jakie mają one znaczenie.

Many years later back in London,

Wiele lat później w Londynie

Darwin looked at his data again and began

Darwin znów spojrzał na swoje dane

to develop an explanation,

i zaczął formułować wyjaśnienie,

and that explanation was the theory of natural selection.

a wyjaśnieniem była teoria selekcji naturalnej.

Besides inductive science,

Poza naukami indukcyjnymi,

scientists also often participate in modeling.

naukowcy często wykorzystują modelowanie.

One of the things scientists want to do in life

Jednym z tematów, którymi naukowcy chcą się zajmować,

is to explain the causes of things.

jest wyjaśnianie przyczyn zjawisk.

And how do we do that?

Jak to robią?

Well, one way you can do it is to build a model

Jednym ze sposobów jest zbudowanie modelu testującego zamysł.

that tests an idea.

So this is a picture of Henry Cadell,

To jest zdjęcie Henry'ego Cadella,

who was a Scottish geologist in the 19th century.

szkockiego geologa żyjącego w XIX wieku.

You can tell he's Scottish because he's wearing

Widać, że jest Szkotem, bo ma czapkę myśliwską i kalosze.

a deerstalker cap and Wellington boots.

(Laughter)

(Śmiech)

And Cadell wanted to answer the question,

Cadell chciał odpowiedzieć na pytanie, jak kształtowane są góry.

how are mountains formed?

And one of the things he had observed

Jedną z rzeczy, jakie zaobserwował,

is that if you look at mountains like the Appalachians,

było to, że gdy spojrzy się na góry takie jak Appalachy,

you often find that the rocks in them

często widać, że skały są pofałdowane,

are folded,

and they're folded in a particular way,

i to w szczególny sposób,

which suggested to him

co nasunęło mu myśl,

that they were actually being compressed from the side.

że były zgniatane po bokach.

And this idea would later play a major role

Ta myśl później odegrała ważną rolę

in discussions of continental drift.

w dyskusjach o wędrówce kontynentów.

So he built this model, this crazy contraption

Zbudował ten model, szalony przyrząd

with levers and wood, and here's his wheelbarrow,

z dźwigniami i drewnem, a oto jego taczki,

buckets, a big sledgehammer.

wiadra, duży młot oburęczny.

I don't know why he's got the Wellington boots.

Nie wiem czemu ma kalosze,

Maybe it's going to rain.

może będzie padać.

And he created this physical model in order

Przygotował fizyczny model,

to demonstrate that you could, in fact, create

aby przedstawić, że można stworzyć

patterns in rocks, or at least, in this case, in mud,

układ kamieni, a przynajmniej, w tym przypadku błota,

that looked a lot like mountains

który będzie przypominał góry,

if you compressed them from the side.

jeśli będzie zgniatać się je po bokach.

So it was an argument about the cause of mountains.

Był to wywód w sprawie procesów górotwórczych.

Nowadays, most scientists prefer to work inside,

Dzisiaj większość naukowców woli pracować w pomieszczeniach,

so they don't build physical models so much

nie budują tylu fizycznych modeli,

as to make computer simulations.

raczej tworzą komputerowe symulacje.

But a computer simulation is a kind of a model.

Ale symulacja też jest rodzajem modelu,

It's a model that's made with mathematics,

stworzonego przy pomocy matematyki,

and like the physical models of the 19th century,

i tak jak XIX-wieczne modele fizyczne,

it's very important for thinking about causes.

taki model jest przydatny przy analizowaniu przyczyn.

So one of the big questions to do with climate change,

Jedno z ważnych obecnie pytań dotyczy zmian klimatu.

we have tremendous amounts of evidence

Mamy ogromnie dużo dowodów,

that the Earth is warming up.

że Ziemia się ociepla.

This slide here, the black line shows

Na tym slajdzie czarna linia pokazuje

the measurements that scientists have taken

pomiary, których dokonali naukowcy

for the last 150 years

w trakcie ostatnich 150 lat,

showing that the Earth's temperature

na których widać, że temperatura na Ziemi stale rośnie.

has steadily increased,

and you can see in particular that in the last 50 years

Szczególnie w ostatnich 50 latach

there's been this dramatic increase

widoczny jest gwałtowny wzrost

of nearly one degree centigrade,

o prawie jeden stopień Celsjusza,

or almost two degrees Fahrenheit.

czyli prawie dwa stopnie Fahrenheita.

So what, though, is driving that change?

Co jest przyczyną takiej zmiany?

How can we know what's causing

Jak możemy się dowiedzieć,

the observed warming?

skąd się bierze to zaobserwowane ocieplenie?

Well, scientists can model it

Naukowcy mogą to modelować

using a computer simulation.

poprzez symulacje komputerowe.

So this diagram illustrates a computer simulation

Ten wykres pokazuje symulację komputerową,

that has looked at all the different factors

która uwzględnia wszystkie znane czynniki

that we know can influence the Earth's climate,

mogące oddziaływać na klimat:

so sulfate particles from air pollution,

cząsteczki siarki z zanieczyszczonego powietrza,

volcanic dust from volcanic eruptions,

pył wulkaniczny z erupcji,

changes in solar radiation,

zmiany promieniowania słonecznego

and, of course, greenhouse gases.

i oczywiście gazy cieplarniane.

And they asked the question,

Zadane zostało pytanie

what set of variables put into a model

jaki zestaw zmiennych wprowadzonych do modelu

will reproduce what we actually see in real life?

da taki rezultat, jaki obserwujemy w rzeczywistości?

So here is the real life in black.

Rzeczywistość jest zaznaczona na czarno.

Here's the model in this light gray,

Model jest jasnoszary.

and the answer is

Wynikiem jest model,

a model that includes, it's the answer E on that SAT,

który uwzględnia, tak jak ostatnia odpowiedź na teście,

all of the above.

wszystkie powyższe czynniki.

The only way you can reproduce

Jedynym sposobem na odtworzenie

the observed temperature measurements

zaobserwowanych pomiarów temperatury

is with all of these things put together,

jest połączenie wszystkich tych elementów,

including greenhouse gases,

w tym gazów cieplarnianych.

and in particular you can see that the increase

Szczególnie widać, że wzrost ilości gazów cieplarnianych

in greenhouse gases tracks

pokrywa się z gwałtownym wzrostem temperatury

this very dramatic increase in temperature

over the last 50 years.

w ostatnich 50 latach.

And so this is why climate scientists say

Dlatego klimatolodzy twierdzą,

it's not just that we know that climate change is happening,

że nie tylko jesteśmy pewni, że klimat się zmienia,

we know that greenhouse gases are a major part

ale wiemy, że gazy cieplarniane są tego główną przyczyną.

of the reason why.

So now because there all these different things

Ze względu na to, iloma sprawami zajmują się naukowcy,

that scientists do,

the philosopher Paul Feyerabend famously said,

filozof Paul Feyerabend powiedział:

"The only principle in science

"Jedyną regułą w nauce niehamującą postępu

that doesn't inhibit progress is: anything goes."

jest: wszystko ujdzie".

Now this quotation has often been taken out of context,

Ten cytat często wyjmowano z kontekstu,

because Feyerabend was not actually saying

bo Feyerabend nie twierdził,

that in science anything goes.

że w nauce wszystko ujdzie.

What he was saying was,

Pełne twierdzenie brzmi:

actually the full quotation is,

"If you press me to say

"Jeśli zmusisz mnie do powiedzenia, co jest metodą naukową,

what is the method of science,

I would have to say: anything goes."

byłbym zmuszony odpowiedzieć: wszystko ujdzie".

What he was trying to say

Próbował wyjaśnić, że naukowcy zajmują się wieloma różnymi rzeczami,

is that scientists do a lot of different things.

Scientists are creative.

naukowcy są kreatywni.

But then this pushes the question back:

Ale to znów nasuwa pytanie:

If scientists don't use a single method,

jeśli naukowcy nie stosują wyłącznie jednej metody,

then how do they decide

jak oceniają co jest poprawne, a co nie?

what's right and what's wrong?

And who judges?

Kto to osądza?

And the answer is, scientists judge,

Odpowiedź brzmi: osądzają to naukowcy,

and they judge by judging evidence.

poprzez ocenę dowodów.

Scientists collect evidence in many different ways,

Naukowcy zbierają dowody na wiele sposobów,

but however they collect it,

ale niezależnie od tego

they have to subject it to scrutiny.

muszą je poddać analizie.

And this led the sociologist Robert Merton

To skłoniło socjologa Roberta Mertona

to focus on this question of how scientists

do skupienia się nad pytaniem,

jak naukowcy analizują dane i dowody.

scrutinize data and evidence,

and he said they do it in a way he called

Stwierdził, że robią to

"organized skepticism."

poprzez "zorganizowany sceptycyzm".

And by that he meant it's organized

Stwierdził, że jest zorganizowany,

because they do it collectively,

ponieważ pracują wspólnie, jako grupa,

they do it as a group,

and skepticism, because they do it from a position

a sceptycyzm, bo robią to z pozycji niedowierzania.

of distrust.

That is to say, the burden of proof

Czyli ciężar dowodu

is on the person with a novel claim.

spoczywa na osobie z nowatorskim twierdzeniem.

And in this sense, science is intrinsically conservative.

W tym sensie nauka jest wewnętrznie konserwatywna.

It's quite hard to persuade the scientific community

Ciężko jest przekonać społeczność naukową

to say, "Yes, we know something, this is true."

do stwierdzenia: "Tak, coś wiemy, to jest prawdziwe".

So despite the popularity of the concept

Pomimo popularności koncepcji zmiany paradygmatu,

of paradigm shifts,

what we find is that actually,

w rzeczywistości naprawdę duże zmiany w myśleniu naukowym

really major changes in scientific thinking

are relatively rare in the history of science.

są w historii nauki stosunkowo rzadkie.

So finally that brings us to one more idea:

Dochodzimy do jeszcze jednego zagadnienia.

If scientists judge evidence collectively,

Skoro naukowcy oceniają dowody wspólnie,

this has led historians to focus on the question

skłoniło to historyków do skupienia się na kwestii jednomyślności.

of consensus,

and to say that at the end of the day,

Koniec końców, to, czym jest nauka,

what science is,

what scientific knowledge is,

to, czym jest wiedza naukowa,

is the consensus of the scientific experts

to jednomyślność ekspertów naukowych,

who through this process of organized scrutiny,

którzy poprzez proces zorganizowanej

collective scrutiny,

wspólnej analizy

have judged the evidence

ocenili dowody

and come to a conclusion about it,

i doszli do wniosku:

either yea or nay.

że jest tak, albo nie jest tak.

So we can think of scientific knowledge

Możemy więc myśleć o wiedzy naukowej jako o jednomyślności ekspertów.

as a consensus of experts.

We can also think of science as being

Możemy też myśleć o nauce

a kind of a jury,

jako o ławie przysięgłych,

except it's a very special kind of jury.

choć to specjalny rodzaj ławy.

It's not a jury of your peers,

Ale to nie byle jacy przysięgli,

it's a jury of geeks.

to ława wielkich mózgów.

It's a jury of men and women with Ph.D.s,

To ława złożona z kobiet i mężczyzn z doktoratami.

and unlike a conventional jury,

I inaczej niż w przypadku tradycyjnej ławy przysięgłych,

which has only two choices,

która ma tylko dwie możliwości,

guilty or not guilty,

winny lub niewinny,

the scientific jury actually has a number of choices.

naukowa ława przysięgłych ma tych możliwości więcej.

Scientists can say yes, something's true.

Naukowcy mogą stwierdzić: "Tak, to jest prawdziwe".

Scientists can say no, it's false.

Mogą stwierdzić: "Nie, jest błędne".

Or, they can say, well it might be true

Mogą też stwierdzić: "To może być prawdziwe,

but we need to work more and collect more evidence.

ale musimy nad tym jeszcze popracować i zgromadzić więcej dowodów".

Or, they can say it might be true,

Albo: "To może być prawdziwe,

but we don't know how to answer the question

ale nie wiemy, jak to rozstrzygnąć,

and we're going to put it aside

więc odłożymy to na bok i może kiedyś do tego wrócimy".

and maybe we'll come back to it later.

That's what scientists call "intractable."

Naukowcy nazywają to "niesfornym" zagadnieniem.

But this leads us to one final problem:

Prowadzi to nas do ostatniego problemu:

If science is what scientists say it is,

Jeśli nauka jest tym, co mówią naukowcy,

then isn't that just an appeal to authority?

czy nie jest odwołaniem do autorytetu?

And weren't we all taught in school

Czy nie uczono nas w szkole,

that the appeal to authority is a logical fallacy?

że odwołanie do autorytetu jest logicznie błędne?

Well, here's the paradox of modern science,

Oto paradoks współczesnej nauki,

the paradox of the conclusion I think historians

paradoks wniosku, do którego doszli

and philosophers and sociologists have come to,

historycy, filozofowie i socjologowie,

that actually science is the appeal to authority,

czyli że nauka jest odwołaniem do autorytetu,

but it's not the authority of the individual,

ale nie jest to autorytet jednostki,

no matter how smart that individual is,

niezależnie od tego jak mądra jest ta jednostka,

like Plato or Socrates or Einstein.

na przykład Platon, Sokrates czy Einstein.

It's the authority of the collective community.

To autorytet społeczności naukowej jako całości.

You can think of it is a kind of wisdom of the crowd,

Można o tym myśleć jako o mądrości tłumu,

but a very special kind of crowd.

ale szczególnego rodzaju tłumu.

Science does appeal to authority,

Nauka odwołuje się do autorytetu,

but it's not based on any individual,

ale nie opartego na jednostce,

no matter how smart that individual may be.

nieważne, jak mądra to jednostka.

It's based on the collective wisdom,

Oparta jest na wspólnej mądrości,

the collective knowledge, the collective work,

wspólnej wiedzy, wspólnej pracy

of all of the scientists who have worked

wszystkich naukowców, którzy pracowali

on a particular problem.

nad danym zagadnieniem.

Scientists have a kind of culture of collective distrust,

W nauce panuje kultura wspólnego niedowierzania,

this "show me" culture,

kultury "zademonstruj mi to",

illustrated by this nice woman here

tu przedstawionej w formie uroczej kobiety

showing her colleagues her evidence.

prezentującej dowody współpracownikom.

Of course, these people don't really look like scientists,

Ci ludzie oczywiście nie wyglądają na naukowców, bo są zbyt roześmiani.

because they're much too happy.

(Laughter)

(Śmiech)

Okay, so that brings me to my final point.

Tu dochodzimy do ostatniego zagadnienia.

Most of us get up in the morning.

Większość z nas wstaje rano

Most of us trust our cars.

i polega na swoich samochodach.

Well, see, now I'm thinking, I'm in Manhattan,

Teraz jestem na Manhattanie, to złe porównanie,

this is a bad analogy,

but most Americans who don't live in Manhattan

ale większość Amerykanów niemieszkających na Manhattanie

get up in the morning and get in their cars

wstaje rano i wsiada do samochodu,

and turn on that ignition, and their cars work,

włącza zapłon, samochód działa.

and they work incredibly well.

I to działa niewiarygodnie dobrze,

The modern automobile hardly ever breaks down.

bo współczesny samochód rzadko się psuje.

So why is that? Why do cars work so well?

Dlaczego samochody działają tak dobrze?

It's not because of the genius of Henry Ford

Nie z powodu geniuszu Henry'ego Forda,

or Karl Benz or even Elon Musk.

Karla Benza czy nawet Elona Muska.

It's because the modern automobile

Jest tak, ponieważ współczesny samochód

is the product of more than 100 years of work

jest wynikiem ponad 100 lat pracy

by hundreds and thousands

setek, tysięcy i dziesiątek tysięcy osób.

and tens of thousands of people.

The modern automobile is the product

Współczesny samochód jest wynikiem

of the collected work and wisdom and experience

wspólnej pracy, mądrości i doświadczenia

of every man and woman who has ever worked

każdego człowieka, który kiedykolwiek pracował

on a car,

nad samochodem.

and the reliability of the technology is the result

Niezawodność technologii jest wynikiem

of that accumulated effort.

tego skumulowanego wysiłku.

We benefit not just from the genius of Benz

Korzystamy nie z geniuszu Benza,

and Ford and Musk

Forda i Muska,

but from the collective intelligence and hard work

ale ze wspólnej inteligencji i ciężkiej pracy

of all of the people who have worked

wszystkich osób, które pracowały

on the modern car.

nad współczesnym samochodem.

And the same is true of science,

To samo dotyczy nauki,

only science is even older.

tylko że nauka jest starsza.

Our basis for trust in science is actually the same

Podstawą naszego zaufania jest to samo,

as our basis in trust in technology,

co jest podstawą zaufania do technologii

and the same as our basis for trust in anything,

i to samo, co jest podstawą zaufania do czegokolwiek,

namely, experience.

czyli doświadczenie.

But it shouldn't be blind trust

Ale nie powinno być to ślepe zaufanie,

any more than we would have blind trust in anything.

nie bardziej ślepe niż nasza ufność wobec czegokolwiek innego.

Our trust in science, like science itself,

Nasze zaufanie do nauki, tak jak sama nauka,

should be based on evidence,

powinno być oparte na dowodach,

and that means that scientists

a to oznacza, że naukowcy

have to become better communicators.

muszą lepiej się komunikować.

They have to explain to us not just what they know

Muszą nam wyjaśniać nie tylko, co wiedzą,

but how they know it,

ale też skąd to wiedzą,

and it means that we have to become better listeners.

a to oznacza, że my musimy nauczyć się lepiej słuchać.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)