Humble plants that hide surprising secrets | Ameenah Gurib-Fakim:

Çeviri: Tugce Senel Gözden geçirme: Ramazan Şen

You know, it's a big privilege for me

Dünyadaki biyoçeşitlilik merkezlerinden

to be working in one of the biodiversity hotspots in the world:

bir tanesi olan, Hint Okyanusu'ndaki Mascarene Adaları'nda çalışıyor olmak

the Mascarene Islands in the Indian Ocean.

benim için büyük bir ayrıcalık.

These islands — Mauritius, Rodrigues, and Réunion —

Bu adalar, --- Mauritius, Rodrigues ve Réunion ---

along with the island of Madagascar,

Madagaskar adası ile birlikte,

they are blessed with unique plants

dünyada başka hiçbir yerde bulunmayan

found nowhere else in the world.

eşsiz bitkilerle kutsanmıştır.

And today I will tell you about five of them

Bugün size bunlardan beş tanesinin

and their particular features

belirli özelliklerinden ve neden

and why these plants are so unique.

bu kadar eşsiz olduklarından bahsedeceğim.

Take a look at this plant.

Şu bitkiye bir bakın.

I call it benjoin in the local vernacular,

Yerel adıyla 'benjoin'

and the botanical name is Terminalia bentzoe,

ve bilimsel adıyla Terminalia bentzoe,

subspecies bentzoe.

alt tür bentzoe.

This subspecies is endemic to Mauritius,

Bu alt tür Mauritius için endemiktir

and its particular feature

ve dikkat çekici özelliği ise

is its heterophylly.

heterofil olmasıdır.

What do I mean by heterophylly?

Peki heterofili ne demek?

It's that the same plant

Aynı bitki üzerindeki yaprakların

has got leaves that are different shapes and sizes.

farklı şekil ve boyutlara sahip olması demek.

Now, these plants have evolved

Bu bitkiler

very far away from the mainland,

anakaradan çok uzaklarda

and within specific ecosystems.

ve belirli ekosistemler içinde evrildiler.

Often, these particular features

Bu tip özellikler sıklıkla yerel faunanın oluşturduğu

have evolved as a response to the threat

tehditlere karşı bir cevap olarak evrilmiştir,

presented by the local fauna,

mesela bu örnek için

in this case, grazing tortoises.

bu bitkiyle beslenen kaplumbağalara karşı.

Tortoises are known to have poor eyesight,

Kaplumbağaların zayıf görme duyuları olduğu bilinir,

and as such, they tend to avoid the plants

bu yüzden de tanıyamadıkları bitkileri

they don't recognize.

yemekten kaçınırlar.

So this evolutionary foil safeguards the plant

Yani bu evrimsel önlem, bitkinin

against these rather cute animals,

bu sevimli hayvanlardan korunmasını sağlar

and protects it and of course ensures its survival.

ve tabi ki varlığını sürdürebilmesini garantiler.

Now the question you're probably asking yourself is,

Şimdi muhtemelen kendinize şunu soruyorsunuz,

why is she telling us all these stories?

"Bu kadın niye bize bu hikayeleri anlatıyor ki?"

The reason for that is that we tend to overlook

Sebebi, doğanın farklılıklarını ve çeşitliliğini

the diversity and the variety of the natural world.

göz ardı etmeye yatkınlığımız.

These particular habitats are unique

Bu dikkat çekici habitatlar eşsizler ve

and they are host to a whole lot of plants.

bir sürü bitkiye ev sahipliği yapıyorlar.

We don't realize how valuable

Bu kaynakların ne kadar değerli

and how precious these resources are,

ve nadide olduklarını fark etmiyoruz

and yet, through our insouciance,

ve ilgisizliğimiz yüzünden

we keep on destroying them.

onları yok etmeye devam ediyoruz.

We're all familiar

Kentleşmenin, iklim değişikliğinin,

with the macro impact of urbanization,

doğal kaynakların tüketilmesinin büyük

climate change, resource exploitation,

ölçekli etkilerine hepimiz aşinayız,

but when that one last plant —

ama o son bitki,

or animal for that matter —

--- ya da hayvan ---

when that very last specimen

türün o son örneği

has disappeared from the face of this Earth,

Dünya üzerinden silindiğinde,

we would have lost

Dünya biyolojisinin

an entire subset of the Earth's biology,

bir altkümesini kaybetmiş olacağız

and with it, important plants with medicinal potential

ve bununla beraber tıbbi kullanım potansiyeli olan,

or which could have ingredients

ya da kozmetikte, beslenmede,

that would speak to the cosmetic,

eczacılıkta ve hatta

nutrition, pharma,

etno-veterinerlik sektörlerinde

and even the ethno-veterinary sectors,

kullanabileceğimiz önemli bitkileri

be gone forever.

sonsuza kadar kaybetmiş olacağız.

And here we have a very prime example

Buyurun çarpıcı bir örnek,

of the iconic dodo, which comes from Mauritius,

kökeni Mauritius olan, sembolleşmiş dodolar,

and, of course, we know is now a symbol of extinction.

artık soy tükenmesinin sembolü oldular.

We know plants have a fundamental role to play.

Bitkilerin birçok temel rol oynadığını biliyoruz.

Well, first of all, they feed us

Mesela ilk aklımıza gelenler,

and they also give us the oxygen we breathe,

bitkileri yiyoruz, soluduğumuz oksijeni onlar üretiyor,

but plants are also the source

ama bitkiler aynı zamanda önemli

of important, biologically active ingredients

ve üstünde titizlikle çalışmamız gereken

that we should be studying very carefully,

biyo-aktif maddelerin de kaynakları,

because human societies over the millennia,

çünkü bildiğiniz gibi, şu binyıl içinde insan toplulukları

they have developed important knowledge,

önemli bilgiler,

cultural traditions,

kültürel gelenekler ve

and important plant-based medicinal resources.

bitkilere dayalı tedavi edici yöntemler geliştirdiler.

Here's a data point:

Verilere bir bakalım:

1.4 percent of the entire land surface

kara alanının yüzde 1.4'ü,

is home to 40 percent of the species of higher plants,

damarlı bitki türlerinin yüzde 40'ına,

35 percent of the species of vertebrates,

omurgalı türlerinin yüzde 35'ine ev sahipliği yapıyor

and this 1.4 percent

ve bu yüzde 1.4'lük alan,

represents the 25 biodiversity hotspots in the world,

dünyanın 25 biyoçeşitlilik merkezini temsil ediyor

and this 1.4 percent of the entire land surface

ve yine kara yüzeyinin bu yüzde 1.4'lük alanı

already provides for 35 percent

korunmasız insanların ihtiyaç duyduğu

of the ecosystem services

ekosistem hizmetlerinin

that vulnerable people depend on.

yüzde 35'ini sağlamakta.

And as you can see,

Gördüğünüz gibi,

the island of Mauritius

benim çalıştığım ve yaşadığım

where I work and where I live,

Mauritius Adası da

belongs to one such biodiversity hotspot,

bu biyoçeşitlilik merkezlerinden birinde yer alıyor

and I study the unique plants

ve ben adadaki eşsiz bitkilerin

on the island for their biomedical applications.

biyomedikal kullanımları üzerine çalışıyorum.

Now, let's go back again

Şimdi gösterdiğim

to that first plant I showed you,

ilk bitkiye bir geri dönelim,

the one, of course, with different-shaped leaves

hani değişik şekillerde ve boyutta yaprakları olan,

and different sizes, Terminalia bentzoe,

Terminalia bentzoe,

subspecies bentzoe,

alt tür bentzoe,

a plant only found in Mauritius.

sadece Mauritius'da bulunan bir bitki.

Now, the local people,

Halk arasında

they used a decoction of the leaves

yaprakları kaynatılarak

against infectious diseases.

bulaşıcı hastalıklara karşı kullanılıyordu.

Now our work, that is,

Bizim çalışmamız bu geleneksel bilginin

the scientific validation of this traditional information,

bilimsel olarak kanıtlanması üzerineydi ve

has shown that precisely

sonuçlarımız tam olarak yaprak özütünün

that leaf extract shows activity, potent activity,

insan için patojen olabilecek geniş bir

against a wide range of bacteria

bakteri yelpazesine karşı etkili,

that could be pathogenic to humans.

çok etkili olduğunu gösterdi.

Now, could this plant be the answer

Acaba bu bitki antibiyotik direncine karşı

to antibiotic resistance?

bir çözüm olabilir mi?

You know, antibiotic resistance is proving to be

Bildiğiniz gibi, antibiyotik direnci

a big challenge globally.

dünya çapında bir sorun olmaya başladı.

While we may not be sure, one thing is certain:

Tam emin olamasak da, tek bir şey kesin:

we will not want this plant to disappear.

bu bitkiyi kaybetmek istemeyiz.

But the harsh reality is that

Ama acı gerçek şu ki,

this particular plant is in fact

bu bitkinin aslında

considered to be vulnerable

kendi doğal habitatında bile tehlike

in its natural habitat.

altında olduğu kabul ediliyor.

This brings me to another example.

Bu bizi sıradaki örneğe getiriyor.

This bush here is known as baume de l'ile plate

Gördüğünüz bu çalı halk arasında 'baume de l'ile plate'

in the local vernacular.

olarak bilinir.

The botanical name is Psiadia arguta.

Bilimsel adı ise Psiadia arguta.

It's a plant which is rare,

Mauritius endemiklerinden,

which is endemic to Mauritius.

nadir görülen bir bitki.

It used to grow on the mainland,

Eskiden ana karada yetişirdi

but through the sheer pressures of urbanization

ama kentleşmenin getirdiği baskıyla

has been pushed out of the mainland,

ana karadan itildi.

and we've managed to bring it back

Tükenmenin eşiğinden

from the brink of extinction

laboratuvarda geliştirdiğimiz

by developing in vitro plants

ve şu an vahşi doğada yetişen

which are now growing in the wild.

bitkilerle kurtarabildik.

Now, one thing I must point out straightaway

Yalnız şunu da hemen belirteyim ki,

is that not all plants

her bitki

can be developed in vitro.

laboratuvar ortamında yetiştirilemez.

While we humans, we are happy in our comfort zone,

Biz insanlar, kendi rahat alanımızda mutlu mesutken,

these plants also need

bu bitkiler ekosistemlerinin

their ecosystem to be preserved,

korunmasına ihtiyaç duyuyorlar

and they don't react — endemic plants

ve tepki göstermiyorlar ---

don't react to very harsh changes in their ecosystem,

endemik bitkiler ekosistemlerindeki acımasız değişimlere

and yet we know what are the challenges

tepki vermiyorlar ama biz bu tehditlerin,

that climate change, for example,

örneğin iklim değişiminin

is posing to these plants.

bu bitkiler için ne demek olduğunu biliyoruz.

Now, the local people again use the leaves

Bu bitkinin yaprakları da

in traditional medicine

halk arasında

against respiratory problems.

solunum problemleri için kullanılıyor.

Now, our preliminary labwork

Yaprak özütüyle ilgili

on the leaf extract has shown

ön laboratuvar çalışmamız

that precisely these leaves contain ingredients

bu yaprakların tam olarak, eczanelerde satılan

that are very close, in terms of structures,

astım ilaçlarına yapı bakımından,

chemical structures, to those medicines

kimyasal yapı bakımından çok yakın,

which are sold in the chemist's shop

bazı bileşenler

against asthma.

içerdiğini gösterdi.

So who knows

Kim bilir, bir de

what humanity will benefit from

bu bitkinin tüm sırları ortaya çıksa

should this plant decide to reveal all its secrets.

insanlık bundan ne faydalar görecek.

Now, I come from the developing world

Ben, her daim nüfus patlaması sorunuyla

where we are forever being challenged with this issue

karşı karşıya olduğumuz, gelişmekte olan

of population explosion.

bir ülkeden geliyorum.

Africa is the continent which is getting younger,

Afrika, gençleşen bir kıta

and whenever one talks about population explosion,

ve nüfus patlaması denildiğinde akla hemen

one talks about the issue of food security

gıda güvenliği sorunu da geliyor,

as being the other side of the same coin.

çünkü bunlar bir madalyonun iki yüzü.

Now this plant here, the baobab,

Gördüğünüz ağaç, baobab ağacı, bu sorunun

could be part of the answer.

çözümünde rol oynayabilir.

It's an underutilized, neglected food plant.

Tam olarak faydalanılmayan, ihmal edilen bir besin bitkisi.

It defines the landscape of West Africa,

Hayat ağacı olarak bilindiği

where it is known as the tree of life,

Batı Afrika'nın manzarasını oluşturur.

and later on I will tell you why

Afrikalıların ona neden hayat ağacı

the Africans consider it to be the tree of life.

dediğini daha sonra anlatacağım sizlere.

Now interestingly, there are many legends

İlginçtir, bu bitkiyle ilgili

which are associated with this plant.

pek çok efsane var.

Because of its sheer size,

Boyutları sebebiyle,

it was meant to be lording over lesser plants,

daha küçük bitkilere üstünlük taslarmış,

so God didn't like this arrogance,

bu küstahlığa kızan Tanrı,

uprooted it, and planted it upside down,

onu söküp, baş aşağı olarak tekrar dikmiş,

hence its particular shape.

böylece bugünkü şeklini almış.

And if you look at this tree again

Bu ağaca, tekrar Afrika bağlamında

within the African context,

bakacak olursak,

in West Africa, it's known as the palaver tree,

rol oynadığı sosyal olaylar sebebiyle

because it performs great social functions.

Batı Afrika'da bu ağaç, görüşme ağacı olarak bilinir.

Now if you have a problem in the community,

Bulunduğunuz toplulukta bir sorununuz varsa

meeting under the palaver tree

bu ağacın altında şefler

with the chiefs or the tribesmen

veya kabile üyeleriyle bir araya gelerek

would be synonymous to trying to find a solution

hem bu soruna çözüm bulmaya çalışıyor,

to that particular problem,

hem de bireyler arasındaki

and also to reinforce trust and respect

güven ve saygıyı pekiştirmiş

among members of the community.

oluyorsunuz.

From the scientific point of view,

Bilimsel bakış açısıdan baobabların

there are eight species of baobab in the world.

dünyada sekiz türü var.

There's one from Africa,

Bunlardan biri Afrika'dan,

one from Australia,

biri Avustralya'dan

and six are endemic

ve kalan altısı

Madagaskar adası için endemik.

to the island of Madagascar.

The one I have showed you

Bu gösterdiğim,

is the one from Africa,

Afrika'dan,

Adansonia digitata.

Adansonia digitata.

Now, the flower, this beautiful white flower,

Burada çiçeğini görüyoruz, bu güzel beyaz çiçek,

it opens at night, is pollinated by bats,

geceleri açar, tozlaşmasını yarasalar sağlar

and it gives rise to the fruit

ve 'maymun elması'

which is curiously known

olarak bilinen

as the monkey apple.

meyveyi verir.

The monkeys are not stupid animals.

Maymunlar aptal değiller,

They know what's good for them.

kendileri için iyi olanı biliyorlar.

Now, if you open the fruit of the baobab,

Baobab meyvesini açtığınızda

you'll see a white, floury pulp,

beyaz, una benzer, etli kısmı görürsünüz,

which is very rich in nutrients

bu kısım besin açısından çok zengindir

and has got protein,

ve protein içerir,

more protein than in human milk.

hem de insan sütünden daha fazla protein.

Yes, you heard right:

Evet, doğru duydunuz:

more protein than in human milk.

insan sütünden daha fazla miktarda protein.

And this is one of the reasons why

Gıda firmalarının

the nutrition companies of this world,

besin takviyesi diye bildiğimiz

they are looking for this fruit to provide

şeyi sağlayabilmek için bu meyvenin

what we know as reinforced food.

peşinde olmalarının sebebi budur.

The seeds give an oil, a very stable oil

Tohumlarından kozmetik sanayisinin, vücut losyonu gibi ürünlerde

which is sought after by the cosmetic industry

kullanmak için rağbet ettiği,

to give to produce body lotions, for example.

kıvamlı bir yağ elde edilir.

And if you look at the trunk,

Gövdeye gelelim,

the trunk, of course, safeguards water,

gövde tabi ki su depolar ki bu su, sık sık

which is often harvested by a thirsty traveler,

susamış bir gezgin tarafından içilir.

and the leaves are used in traditional medicine

Yapraklar geleneksel tıpta,

against infectious disease.

bulaşıcı hastalıklara karşı kullanılır.

Now, you can see now why the Africans consider it

Herhalde şimdi Afrikalıların neden onun hayat ağacı

to be the tree of life.

olduğunu düşündüklerini anladınız.

It's a complete plant,

Eksiksiz bir bitki

and in fact, the sheer size of these trees

ve aslında boyutlarının gizlediği

is hiding a massive potential,

büyük potansiyel

not only for the pharma, nutrition, and the cosmetic industry.

sadece ilaç, gıda ve kozmetik sanayileri ile sınırlı değil.

What I have showed you here

Bu gösterdiğim sadece

is only the species from Africa,

Afrika'daki tür,

Adansonia digitata.

Adansonia digitata.

We have six species yet in Madagascar,

Madagaskar'da altı tür daha var

and we don't know what is the potential of this plant,

ve bu bitkinin gerçek potansiyeli nedir tam olarak bilemiyoruz,

but one thing we know is that the flora

fakat tam olarak bildiğimiz şey,

is considered to be threatened with extinction.

soyunun tükenmesinin söz konusu olduğu.

Let me take you to Africa again,

Sizi yine Afrika'ya götüreyim ve

and introduce you to one of my very favorite,

favorilerimden olan bu bitkiyle tanıştırayım:

the resurrection plant.

diriliş bitkisi.

Now here you'll find

Gördüğünüz gibi

that even Jesus has competition.

İsa'nın bile rakipleri var.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Now, this plant here has developed

Bu bitki, kuraklığa karşı şaşırtıcı derecede

remarkable tolerance to drought,

yüksek dayanıklılık geliştirmiştir,

which enables it to withstand

öyle ki bir yılda,

up to 98 percent dehydration over the period of a year

zarar görmeksizin, yüzde 98'e kadar su kaybına dayanabilir

without damage,

ve bir gecede

and yet it can regenerate itself almost completely

veya 24 saatte, kendini neredeyse tamamen

overnight, over 24 hours, and flower.

yenileyerek çiçek açabilir.

Now, us human beings,

Biz insanlar, her daim

we're always on the lookout for the elixir of youth.

gençlik iksirinin peşindeyiz.

We don't want to get old, and rightly so.

Yaşlanmak istemiyoruz, haklıyız da,

Why should we, especially if you can afford it?

hele ki önlemeye gücümüz yetiyorsa niye yaşlanalım ki?

And this gives you an indication

Burada bitkinin önceki

of what the plant looks like before.

halinin nasıl olduğunu görüyorsunuz.

Now, if you are an inexperienced gardener,

Acemi bir bahçıvan olsaydınız,

the first thing you'll do when you visit the garden

bahçeye girer girmez yapacağınız ilk şey,

is to uproot this plant because it's dead.

ölü olduğu için bu bitkiyi sökmek olurdu.

But if you water it, this is what you get.

Ama sularsanız, karşılaşacağınız manzara bu.

Absolutely amazing.

Tek kelimeyle muhteşem.

Now, if you look at our aging process,

Yaşlanma sürecimizi düşünelim,

the aging process is in fact the loss of water

yaşlanma süreci aslında üst epidermisten su kaybı

from the upper epidermis, resulting in wrinkling

ve bunun sonucunda da kırışıklık dediğimiz şeylerin oluşmasıdır,

as we know it, especially women,

özellikle kadınlar olarak

we are so conscious of this.

bu konuda çok bilinçliyiz.

And this plant, in fact, is giving the cosmetic chemists

Bu bitki aslında, yaşlanma sürecini yavaşlatırken,

very important ingredients

bir yandan da çevresel toksinlerin

that are actually finding ways

etkilerine karşı hücreleri güçlendirmek

to slow down the aging process

için yollar arayan

and at the same time reinforce the cells

kozmetik kimyagerlerine

against the onslaught of environmental toxins.

çok önemli maddeler sunuyor.

Now, these four examples

Verdiğim bu

I have just given you

dört örnek

are just a very tiny reminder

sağlığımızın ve varlığımızın

as to how our health

içinde bulunduğumuz

and our survival are closely linked

ekosistemlerin direnci ve sağlığı

to the health and the resilience

ile ne kadar yakın bağlantılı

of our ecosystem,

olduğuna ve neden

and why we should be very careful

biyoçeşitliliği koruma konusunda çok

about preserving biodiversity.

dikkatli olmamız gerektiğine dair ufak bir hatırlatma.

Every time a forest is cut down,

Bir orman kesilip yok edildiğinde,

every time a marsh is filled in,

veya bir bataklık kurutulduğunda

it is a potential lab that goes with it,

potansiyel bir laboratuvar da geri döndüremeyeceğimiz şekilde

and which we will never, ever recover.

onlarla beraber yok olur.

And I know what I'm talking about,

İnanın, Mauritius'tan gelen ve

coming from Mauritius and missing the dodo.

dodoları özleyen biri olarak ne dediğimi çok iyi biliyorum.

Let me finish with just one last example.

Son bir örnekle konuşmamı bitireyim.

Conservation issues are normally guided

Koruma çalışmaları normalde ender görülen,

towards rare, endemic plants,

endemik bitkileri kapsar

but what we call exotic plants,

ama egzotik bitkiler dediğimiz,

that is, the ones which grow in many different habitats across the world,

dünyada pek çok farklı habitatta yetişen bitkilerin de

they also need to be considered.

korunmaya ihtiyaçları var.

You know why? Because the environment plays

Neden mi? Çünkü çevre bu bitkilerin

a very important role

yapısının değişmesinde

in modifying the composition of that plant.

çok önemli bir rol oynuyor.

So let's take a look at this plant here,

Şu bitkiye bir bakın,

Centella asiatica. It's a weed.

Centella asiatica. Bir ot.

We call it a weed.

Ot diyoruz.

Now, Centella asiatica grows across the world

Centella asiatica dünyada pek çok farklı

in many different habitats — in Africa, in Asia —

habitatta --- Afrika'da, Asya'da --- yetişiyor.

and this plant has been instrumental

Bu bitki, Madagaskar'da, 1940'larda

in providing a solution to that dreadful disease

cüzzam denen korkunç hastalık için

called leprosy in Madagascar in the 1940s.

çözüm bulunmasında çok yararlı olmuştur.

Now, while Centella grows across the world —

Centella dünyanın çeşitli yerlerinde yetişse de

in Africa, in Asia — the best quality Centella

--- Afrika'da, Asya'da --- en iyi kalitede Centella

comes from Madagascar,

Madagaskar'dan gelir,

because that Centella contains the three vital ingredients

çünkü orada yetişen Centella ilaç ve kozmetik

which are sought after by the pharma

firmalarının peşinde olduğu

and the cosmetic companies.

üç hayati bileşene sahiptir.

And the cosmetic companies are already using it

Kozmetik firmaları bunu şu an

to make regenerating cream.

canlandırıcı kremler yapmak için kullanıyor.

Now, there is an ancient saying

Eski bir deyim vardır:

that for every disease known to mankind,

"İnsanın bildiği her hastalığı

there is a plant to cure it.

tedavi edecek bir bitki vardır."

Now, you may not believe in ancient sayings.

Eski deyimlere inanmayabilirsiniz.

You may think they're obsolete

Bilim ve teknoloji bu kadar

now that our science and technology are so powerful.

gelişmişken, deyimlerin miadının dolduğunu düşünebilirsiniz.

So you may look on Centella as being

Centella'yı önemsiz, basit,

an insignificant, humble weed,

yok olsa kimsenin yokluğunu fark etmeyeceği

which, if destroyed, won't be missed.

bir ot olarak görebilirsiniz.

But you know, there is no such thing as a weed.

Ama ot diye bir şey yok.

It's a plant.

O bir bitki.

It's a living biological lab

O, sorularımızın

that may well have answers

cevaplarına sahip olabilecek,

to the question that we may have,

yaşayan bir biyoloji laboratuvarı.

but we have to ensure

Bu cevaplar için biz de onun

that it has the right to live.

yaşama hakkını korumalıyız.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)