Humble plants that hide surprising secrets | Ameenah Gurib-Fakim:

Tłumaczenie: Mateusz Radziwonowicz Korekta: Małgorzata Ciborska

You know, it's a big privilege for me

To wielki zaszczyt

to be working in one of the biodiversity hotspots in the world:

pracować na jednym z zagrożonych obszarów bioróżnorodności.

the Mascarene Islands in the Indian Ocean.

na Maskarenach na Oceanie Indyjskim.

These islands — Mauritius, Rodrigues, and Réunion —

Te wyspy: Mauritius, Rodrigues i Reunion

along with the island of Madagascar,

wraz z Madagaskarem

they are blessed with unique plants

słyną z unikalnych roślin,

found nowhere else in the world.

których nie spotyka się nigdzie indziej.

And today I will tell you about five of them

Dziś opowiem wam o pięciu z nich

and their particular features

i ich szczególnych cechach,

and why these plants are so unique.

dzięki którym są tak wyjątkowe.

Take a look at this plant.

Spójrzmy na tę roślinę.

I call it benjoin in the local vernacular,

Jej nazwa lokalna to benjoin,

and the botanical name is Terminalia bentzoe,

a nazwa botaniczna to Terminalia bentzoe,

subspecies bentzoe.

podgatunek bentzoe.

This subspecies is endemic to Mauritius,

To endemit występujący na Mauritiusie,

and its particular feature

a jego szczególną cechą

is its heterophylly.

jest różnolistność.

What do I mean by heterophylly?

Co oznacza różnolistność?

It's that the same plant

Chodzi o to, że ta sama roślina

has got leaves that are different shapes and sizes.

ma liście o różnych kształtach i rozmiarach.

Now, these plants have evolved

Te rośliny wyewoluowały

very far away from the mainland,

daleko od kontynentu,

and within specific ecosystems.

wewnątrz specyficznych ekosystemów.

Often, these particular features

Zazwyczaj ich szczególne cechy

have evolved as a response to the threat

rozwijały się w odpowiedzi na zagrożenie

presented by the local fauna,

obecne w lokalnej faunie,

in this case, grazing tortoises.

w tym wypadku - na żerujące żółwie.

Tortoises are known to have poor eyesight,

Żółwie są znane ze słabego wzroku,

and as such, they tend to avoid the plants

w związku z tym unikają roślin,

they don't recognize.

których nie rozpoznają.

So this evolutionary foil safeguards the plant

Ta ewolucyjna sztuczka ochrania roślinę

against these rather cute animals,

przed tymi raczej słodkimi zwierzętami,

and protects it and of course ensures its survival.

pomaga też gatunkowi przetrwać.

Now the question you're probably asking yourself is,

Pewnie teraz zadajecie sobie pytanie:

why is she telling us all these stories?

czemu ona nam o tym opowiada?

The reason for that is that we tend to overlook

Powód jest taki, że często pomijamy

the diversity and the variety of the natural world.

różnorodność i mnogość świata natury.

These particular habitats are unique

Te środowiska naturalne są wyjątkowe

and they are host to a whole lot of plants.

i goszczą całą masę roślin.

We don't realize how valuable

Nie zdajemy sobie sprawy z wartości

and how precious these resources are,

tych cennych zasobów,

and yet, through our insouciance,

a przez to, niefrasobliwie,

we keep on destroying them.

niszczymy je.

We're all familiar

Wszyscy znamy

with the macro impact of urbanization,

makro wpływ urbanizacji,

climate change, resource exploitation,

zmian klimatu, wyczerpywania złóż,

but when that one last plant —

jednak gdy ostatnia roślina,

or animal for that matter —

jak również zwierzę,

when that very last specimen

gdy ostatni przedstawiciel gatunku

has disappeared from the face of this Earth,

znikają z powierzchni Ziemi,

we would have lost

tracimy cały podzbiór ziemskiej biologii.

an entire subset of the Earth's biology,

Wraz z nim ważne rośliny mające medyczny potencjał

and with it, important plants with medicinal potential

or which could have ingredients

lub posiadające składniki,

that would speak to the cosmetic,

które przydałyby się w kosmetyce,

nutrition, pharma,

żywieniu, farmaceutyce,

and even the ethno-veterinary sectors,

czy w weterynarii dzikich zwierząt,

be gone forever.

przepadają na zawsze.

And here we have a very prime example

Najlepszym przykładem

of the iconic dodo, which comes from Mauritius,

jest legendarny dodo, pochodzący z Mauritiusa,

and, of course, we know is now a symbol of extinction.

znany obecnie jako symbol wyginięcia.

We know plants have a fundamental role to play.

Wiemy, że rośliny odgrywają niezwykle ważną rolę.

Well, first of all, they feed us

Po pierwsze, stanowią pokarm

and they also give us the oxygen we breathe,

i dają nam tlen, którym oddychamy.

but plants are also the source

Są też źródłem

of important, biologically active ingredients

aktywnych biologicznie substancji,

that we should be studying very carefully,

które powinny być szczegółowo zbadane,

because human societies over the millennia,

ponieważ społeczeństwa przez tysiąclecia

they have developed important knowledge,

zdobyły ważną wiedzę,

cultural traditions,

tradycje kulturowe

and important plant-based medicinal resources.

oraz medycynę bazującą na roślinach.

Here's a data point:

Przytoczę trochę danych.

1.4 percent of the entire land surface

1,4% całkowitej powierzchni lądowej

is home to 40 percent of the species of higher plants,

jest domem dla 40% gatunków wyższych roślin,

35 percent of the species of vertebrates,

35% gatunków kręgowców.

and this 1.4 percent

Ten 1,4% stanowi

represents the 25 biodiversity hotspots in the world,

25 zagrożonych obszarów bioróżnorodności świata,

and this 1.4 percent of the entire land surface

ten 1,4% całej powierzchni lądowej,

already provides for 35 percent

zapewnia 35 procent

of the ecosystem services

usług ekosystemowych,

that vulnerable people depend on.

na których polegają bezbronni ludzie.

And as you can see,

Jak widzicie,

the island of Mauritius

wyspa Mauritius,

where I work and where I live,

gdzie mieszkam i pracuję,

belongs to one such biodiversity hotspot,

należy do jednego z tych obszarów,

and I study the unique plants

a ja badam wyjątkowe rośliny wyspy

on the island for their biomedical applications.

pod kątem ich przydatności w medycynie.

Now, let's go back again

Wróćmy do pierwszej rośliny,

to that first plant I showed you,

jaką wam pokazałam,

the one, of course, with different-shaped leaves

z liśćmi o różnych kształtach

and different sizes, Terminalia bentzoe,

i rozmiarach, Terminalia bentzoe,

subspecies bentzoe,

podgatunek bentzoe.

a plant only found in Mauritius.

Można go znaleźć tylko na Mauritiusie.

Now, the local people,

Rdzenni mieszkańcy

they used a decoction of the leaves

używają wywarów z liści

against infectious diseases.

przeciwko chorobom zakaźnym.

Now our work, that is,

Nasza praca polega

the scientific validation of this traditional information,

na naukowym potwierdzaniu ich tradycyjnych informacji.

has shown that precisely

Wykazaliśmy,

that leaf extract shows activity, potent activity,

że ekstrakt z liści silnie działa

against a wide range of bacteria

przeciwko szerokiemu spektrum bakterii,

that could be pathogenic to humans.

które są ludzkimi patogenami.

Now, could this plant be the answer

Czy ta roślina może stanowić odpowiedź

to antibiotic resistance?

na antybiotykooporność?

You know, antibiotic resistance is proving to be

Antybiotykooporność stanowi

a big challenge globally.

wielki, globalny problem.

While we may not be sure, one thing is certain:

Jedno wiemy na pewno:

we will not want this plant to disappear.

nie możemy dać zginąć tej roślinie.

But the harsh reality is that

Jednak w twardej rzeczywistości

this particular plant is in fact

ta roślina

considered to be vulnerable

jest uważana za bezbronną

in its natural habitat.

w swoim naturalnym środowisku.

This brings me to another example.

Przypomina mi to kolejny przykład.

This bush here is known as baume de l'ile plate

Ten krzew jest znany jako baume de l'ile plate,

in the local vernacular.

w dialekcie miejscowym.

The botanical name is Psiadia arguta.

Nazwa botaniczna to Psiadia arguta.

It's a plant which is rare,

To rzadka roślina,

which is endemic to Mauritius.

endemit występujący na Mauritiusie.

It used to grow on the mainland,

Kiedyś rosła na kontynencie,

but through the sheer pressures of urbanization

jednak wskutek naporu urbanizacji

has been pushed out of the mainland,

została z niego wyparta.

and we've managed to bring it back

Udało nam się ją uchronić

from the brink of extinction

od wyginięcia

by developing in vitro plants

poprzez rozmnażanie in vitro roślin,

which are now growing in the wild.

które obecnie rosną dziko.

Now, one thing I must point out straightaway

Muszę wspomnieć,

is that not all plants

że nie wszystkie rośliny

can be developed in vitro.

można hodować in vitro.

While we humans, we are happy in our comfort zone,

Ludzie są szczęśliwi w strefie komfortu,

these plants also need

rośliny również potrzebują

their ecosystem to be preserved,

odpowiedniego ekosystemu,

and they don't react — endemic plants

zaś endemity

don't react to very harsh changes in their ecosystem,

nie reagują na ostre zmiany ekosystemu,

and yet we know what are the challenges

ale wielkim wyzwaniem

that climate change, for example,

są dla nich

is posing to these plants.

chociażby zmiany klimatu.

Now, the local people again use the leaves

Tubylcy używają ich liści

in traditional medicine

w tradycyjnej medycynie

against respiratory problems.

przy problemach z układem oddechowym.

Now, our preliminary labwork

Nasze wstępne badania laboratoryjne

on the leaf extract has shown

na ekstrakcie z liści wykazały,

that precisely these leaves contain ingredients

że zawierają one składniki,

that are very close, in terms of structures,

które pod względem struktury chemicznej

chemical structures, to those medicines

przypominają leki na astmę

which are sold in the chemist's shop

against asthma.

sprzedawane w aptekach.

So who knows

Kto wie,

what humanity will benefit from

jakie korzyści dla ludzi przyniesie

should this plant decide to reveal all its secrets.

ta roślina, gdy ujawni wszystkie swoje sekrety.

Now, I come from the developing world

Pochodzę z rozwijającego się świata,

where we are forever being challenged with this issue

w którym od zawsze zmagamy się

of population explosion.

z problemem eksplozji zaludnienia.

Africa is the continent which is getting younger,

Afryka to młodniejący kontynent,

and whenever one talks about population explosion,

a gdy mówi się o eksplozji populacji,

one talks about the issue of food security

nieodłącznie związane jest to

as being the other side of the same coin.

z problemem niedoboru żywności.

Now this plant here, the baobab,

Ta roślina, baobab,

could be part of the answer.

może być częścią rozwiązania.

It's an underutilized, neglected food plant.

To rzadko używana, zapomniana roślina pastewna.

It defines the landscape of West Africa,

Stanowi krajobraz zachodniej Afryki,

where it is known as the tree of life,

gdzie jest znana jako drzewo życia.

and later on I will tell you why

Powiem wam później,

the Africans consider it to be the tree of life.

dlaczego Afrykanie uważają ją za drzewo życia.

Now interestingly, there are many legends

Co interesujące, istnieje wiele legend

which are associated with this plant.

powiązanych z tą rośliną.

Because of its sheer size,

Z powodu jej rozmiarów

it was meant to be lording over lesser plants,

miała górować nad mniejszymi roślinami,

so God didn't like this arrogance,

więc Bóg, zgniewany jej arogancją,

uprooted it, and planted it upside down,

wykorzenił ją i posadził do góry nogami,

hence its particular shape.

stąd jej kształt.

And if you look at this tree again

Gdy spojrzycie na to drzewo

within the African context,

w kontekście afrykańskim,

in West Africa, it's known as the palaver tree,

w Zachodniej Afryce znane jest jako drzewo rozmów,

because it performs great social functions.

gdyż pełni ważne funkcje społeczne.

Now if you have a problem in the community,

Gdy w społeczeństwie jest problem,

meeting under the palaver tree

spotkanie pod drzewem rozmów

with the chiefs or the tribesmen

z wodzami plemienia

would be synonymous to trying to find a solution

oznacza próbę znalezienia rozwiązania

to that particular problem,

danego problemu,

and also to reinforce trust and respect

jak również wzmaga wiarę i szacunek

among members of the community.

wśród członków społeczności.

From the scientific point of view,

Z naukowego punktu widzenia

there are eight species of baobab in the world.

na świecie jest osiem gatunków baobabów.

There's one from Africa,

Jeden jest z Afryki,

one from Australia,

jeden z Australii,

and six are endemic

zaś sześć z nich to endemity

to the island of Madagascar.

rosnące na Madagaskarze.

The one I have showed you

Ten, który wam pokazałam,

is the one from Africa,

jest z Afryki.

Adansonia digitata.

Adansonia digitata.

Now, the flower, this beautiful white flower,

Ten piękny, biały kwiat

otwiera się w nocy, jest zapylany przez nietoperze

it opens at night, is pollinated by bats,

and it gives rise to the fruit

i daje początek owocowi,

which is curiously known

który jest osobliwie zwany

as the monkey apple.

małpim chlebem.

The monkeys are not stupid animals.

Małpy to niegłupie zwierzęta.

They know what's good for them.

Wiedzą, co jest dla nich dobre.

Now, if you open the fruit of the baobab,

Gdy otworzycie owoc baobabu,

you'll see a white, floury pulp,

zobaczycie białą, mączną papkę,

which is very rich in nutrients

która jest bogata w składniki odżywcze

and has got protein,

i zawiera więcej białka

more protein than in human milk.

niż ludzkie mleko.

Yes, you heard right:

Dobrze słyszeliście:

more protein than in human milk.

więcej białka niż ludzkie mleko.

And this is one of the reasons why

To jeden z powodów, dla których

the nutrition companies of this world,

światowe koncerny żywieniowe

they are looking for this fruit to provide

badają ten owoc, by stworzyć

what we know as reinforced food.

coś znanego jako wzbogacona żywność.

The seeds give an oil, a very stable oil

Nasiona dają bardzo stabilny olej,

which is sought after by the cosmetic industry

pożądany przez przemysł kosmetyczny

to give to produce body lotions, for example.

do produkcji chociażby balsamów.

And if you look at the trunk,

Z kolei pień

the trunk, of course, safeguards water,

oczywiście zawiera wodę,

which is often harvested by a thirsty traveler,

z której często korzysta spragniony wędrowiec.

Liście są używane w tradycyjnej medycynie

and the leaves are used in traditional medicine

against infectious disease.

przeciwko chorobom zakaźnym.

Now, you can see now why the Africans consider it

Teraz rozumiecie, dlaczego Afrykanie

to be the tree of life.

uważają je za drzewo życia.

It's a complete plant,

To pełna roślina,

and in fact, the sheer size of these trees

zaś wielkość tych drzew

is hiding a massive potential,

skrywa potężny potencjał,

not only for the pharma, nutrition, and the cosmetic industry.

nie tylko dla farmacji, żywienia i kosmetyków.

What I have showed you here

To, co wam pokazałam,

is only the species from Africa,

to tylko jeden gatunek z Afryki.

Adansonia digitata.

Adansonia digitata.

We have six species yet in Madagascar,

Mamy sześć gatunków na Madagaskarze,

and we don't know what is the potential of this plant,

a nie znamy potencjału tej rośliny.

but one thing we know is that the flora

Jednak wiemy,

że florze grozi wyginięcie.

is considered to be threatened with extinction.

Let me take you to Africa again,

Pozwólcie, że przedstawię wam

and introduce you to one of my very favorite,

innego ulubieńca z Afryki,

the resurrection plant.

czyli zmartwychwstanki.

Now here you'll find

To dowód na to,

that even Jesus has competition.

że nawet Jezus ma konkurencję.

(Laughter)

(Śmiech)

Now, this plant here has developed

Ta roślina rozwinęła

remarkable tolerance to drought,

niezwykłą tolerancję na suszę,

which enables it to withstand

dzięki czemu może przetrwać

up to 98 percent dehydration over the period of a year

wysuszenie rzędu 98% w ciągu całego roku

without damage,

bez uszkodzeń,

and yet it can regenerate itself almost completely

po czym może całkowicie się zregenerować

overnight, over 24 hours, and flower.

z dnia na dzień i zakwitnąć.

Now, us human beings,

My, ludzie,

we're always on the lookout for the elixir of youth.

od zawsze szukaliśmy eliksiru młodości.

We don't want to get old, and rightly so.

Nie chcemy się starzeć.

Why should we, especially if you can afford it?

Czy musimy, skoro jest wyjście?

And this gives you an indication

To da wam pogląd,

of what the plant looks like before.

jak roślina wyglądała wcześniej.

Now, if you are an inexperienced gardener,

Niedoświadczony ogrodnik

the first thing you'll do when you visit the garden

podczas pierwszej wizyty w ogrodzie

is to uproot this plant because it's dead.

wyrwałby ją, bo uschła.

But if you water it, this is what you get.

Jednak po podlaniu dzieje się to.

Absolutely amazing.

Całkowicie zdumiewające.

Now, if you look at our aging process,

Główną przyczyną procesów starzenia

the aging process is in fact the loss of water

jest utrata wody

from the upper epidermis, resulting in wrinkling

z górnych warstw naskórka, co powoduje zmarszczki,

as we know it, especially women,

o czym wiedzą

we are so conscious of this.

zwłaszcza kobiety.

And this plant, in fact, is giving the cosmetic chemists

Ta roślina daje kosmetologom

very important ingredients

bardzo ważne składniki,

that are actually finding ways

dzięki którym można znaleźć

to slow down the aging process

sposób na spowolnienie starzenia

and at the same time reinforce the cells

i jednoczesne wzmocnienie komórek

against the onslaught of environmental toxins.

przed wpływem toksyn środowiskowych.

Now, these four examples

Te cztery przykłady,

I have just given you

które wam podałam,

are just a very tiny reminder

to tylko drobne przypomnienie tego,

as to how our health

w jaki sposób nasze zdrowie

and our survival are closely linked

i przetrwanie są powiązane

to the health and the resilience

ze zdrowiem i prężnością

of our ecosystem,

naszego ekosystemu,

and why we should be very careful

a także dlaczego trzeba uważać

about preserving biodiversity.

w zachowywaniu bioróżnorodności.

Every time a forest is cut down,

Z każdym ściętym lasem

every time a marsh is filled in,

i zlikwidowanymi moczarami

it is a potential lab that goes with it,

potencjalne laboratorium znika

and which we will never, ever recover.

i być może nigdy go nie odzyskamy.

And I know what I'm talking about,

Wiem, o czym mówię,

coming from Mauritius and missing the dodo.

pochodząc z Mauritiusa i tęskniąc za dodo.

Let me finish with just one last example.

Pozwólcie zakończyć przykładem.

Conservation issues are normally guided

Kwestie ochrony przyrody zwykle obejmują

towards rare, endemic plants,

rzadkie rośliny endemiczne,

but what we call exotic plants,

ale rośliny zwane egzotycznymi,

that is, the ones which grow in many different habitats across the world,

rosnące w wielu miejscach na świecie,

they also need to be considered.

też trzeba brać pod uwagę.

You know why? Because the environment plays

Dlaczego?

Bo środowisko odgrywa bardzo ważną rolę

a very important role

in modifying the composition of that plant.

w modyfikowaniu cech roślin.

So let's take a look at this plant here,

Spójrzmy na tę roślinę,

Centella asiatica. It's a weed.

Centella asiatica. To chwast.

We call it a weed.

Nazywamy go chwastem.

Now, Centella asiatica grows across the world

Centella asiatica rośnie na całym świecie

in many different habitats — in Africa, in Asia —

w wielu regionach Afryki i Azji.

and this plant has been instrumental

Ta roślina była kluczowa

in providing a solution to that dreadful disease

w zwalczeniu okropnej choroby, trądu,

called leprosy in Madagascar in the 1940s.

na Madagaskarze w latach 40.

Now, while Centella grows across the world —

Centella rośnie na całym świecie,

in Africa, in Asia — the best quality Centella

ale najlepszej jakości jest ta

comes from Madagascar,

pochodząca z Madagaskaru,

because that Centella contains the three vital ingredients

gdyż zawiera trzy ważne składniki

which are sought after by the pharma

poszukiwane przez farmaceutów

and the cosmetic companies.

i kosmetologów.

And the cosmetic companies are already using it

Firmy kosmetyczne już ich używają

to make regenerating cream.

do tworzenia kremów regenerujących.

Now, there is an ancient saying

Stare przysłowie mówi:

that for every disease known to mankind,

na każdą chorobę znaną ludzkości

there is a plant to cure it.

istnieje roślina będąca lekarstwem.

Now, you may not believe in ancient sayings.

Możecie nie wierzyć starym przesądom.

You may think they're obsolete

Możecie myśleć, że są przestarzałe,

now that our science and technology are so powerful.

że nauka i technologia są potężne.

So you may look on Centella as being

Możecie patrzeć na Centella

an insignificant, humble weed,

jak na bezużyteczny chwast,

which, if destroyed, won't be missed.

za którym nikt nie będzie tęsknił.

But you know, there is no such thing as a weed.

Nie ma czegoś takiego jak zbędny chwast.

It's a plant.

Ta roślina jest żywym laboratorium biologicznym,

It's a living biological lab

that may well have answers

może mieć odpowiedzi

to the question that we may have,

na wiele pytań.

but we have to ensure

Ale musimy jej zapewnić

that it has the right to live.

możliwości do życia.

Dziękuję.

Thank you.

(Brawa)

(Applause)