The science of cells that never get old | Elizabeth Blackburn

Çeviri: Cihan Ekmekçi Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Where does the end begin?

Sonun başlangıcı neresidir?

Well, for me, it all began with this little fellow.

Bana göre her şey bu küçük arkadaşla başladı.

This adorable organism --

Bu sevimli organizma,

well, I think it's adorable --

yani bence sevimli,

is called Tetrahymena and it's a single-celled creature.

Tetrahymena denilen tek hücreli bir canlı.

It's also been known as pond scum.

Yosun olarak da biliniyor.

So that's right, my career started with pond scum.

Benim kariyerim yosunla başladı.

Now, it was no surprise I became a scientist.

Bilim insanı olmam pek de şaşırtıcı değildi.

Growing up far away from here,

Buradan uzakta büyüdüm,

as a little girl I was deadly curious

yaşayan her şeye çok meraklı

about everything alive.

küçük bir kızdım.

I used to pick up lethally poisonous stinging jellyfish and sing to them.

Zehirli denizanası toplar ve onlara şarkı söylerdim.

And so starting my career,

Kariyerime başlarken de

I was deadly curious about fundamental mysteries

hayatın en temel taşlarına ilişkin

of the most basic building blocks of life,

sırlara çok meraklıydım.

and I was fortunate to live in a society where that curiosity was valued.

Meraka değer verilen bir toplumda yaşadığım için şanslıydım.

Now, for me, this little pond scum critter Tetrahymena

Bana göre Tetrahymena adlı bu yosun canlısı

was a great way to study the fundamental mystery

çok merak ettiğim temel bir sır hakkında

I was most curious about:

çalışmak için harikaydı:

those bundles of DNA in our cells called chromosomes.

hücrelerimizde kromozom adı verilen DNA sarmalları.

And it was because I was curious about the very ends of chromosomes,

Telomerler dediğimiz kromozomun uç noktaları

known as telomeres.

merakımı cezbediyordu.

Now, when I started my quest,

Araştırmama başladığımda, telomerler hakkında

all we knew was that they helped protect the ends of chromosomes.

tek bildiğimiz kromozomun uç noktalarının korunmasına yardım ettikleriydi.

It was important when cells divide.

Bu, hücreler bölündüğü zaman önemliydi.

It was really important,

Gerçekten önemliydi

but I wanted to find out what telomeres consisted of,

ama telomerlerin neler içerdiğini anlamak istedim,

and for that, I needed a lot of them.

bunun için de çok fazlasına ihtiyacım vardı.

And it so happens that cute little Tetrahymena

Görünen o ki Tetrahymena sevimli canlısının

has a lot of short linear chromosomes,

çok sayıda kısa lineer kromozomu var,

around 20,000,

20.000 kadar,

so lots of telomeres.

bu çok sayıda telomer demek.

And I discovered that telomeres consisted of special segments

Telomerlerin, kromozomların ucunda kodlanmayan

of noncoding DNA right at the very ends of chromosomes.

özel DNA parçalarından oluştuğunu ortaya çıkardım.

But here's a problem.

Ancak bir sorun var.

Now, we all start life as a single cell.

Hepimiz hayata tek hücreli başlıyoruz.

It multiples to two. Two becomes four. Four becomes eight,

Önce ikiye katlanıyor, iki dörde, dört sekize,

and on and on to form the 200 million billion cells

bu şekilde devam ederek 200 milyon milyar hücreye ulaşıyor

that make up our adult body.

ve yetişkin bedenimiz oluşuyor.

And some of those cells have to divide thousands of times.

Bu hücrelerden bazılarının binlerce kez bölünmesi gerek.

In fact, even as I stand here before you,

Burada durduğum şu an bile,

all throughout my body, cells are furiously replenishing

vücudumun her yerinde hücreler hızlı bir şekilde yenileniyor,

to, well, keep me standing here before you.

böylelikle karşınızda ayakta durabiliyorum.

So every time a cell divides, all of its DNA has to be copied,

Bir hücre her bölündüğünde, tüm DNA'sı kopyalanmak zorunda,

all of the coding DNA inside of those chromosomes,

o kromozomlar içindeki DNA kodlarının tamamı

because that carries the vital operating instructions

çünkü bu süreç, hücrelerimizin iyi işlerliğini mümkün kılmak için

that keep our cells in good working order,

kalp hücrelerimizin dengeli bir kalp atışı sağlaması için

so my heart cells can keep a steady beat,

çok önemli işleyiş talimatları taşıyor,

which I assure you they're not doing right now,

bu arada kalp hücrelerim şu an isyan durumunda,

and my immune cells

bu talimatlar, bağışıklık hücrelerimizin

can fight off bacteria and viruses,

bakteri ve virüslerle savaşabilmesi

and our brain cells can save the memory of our first kiss

ve beyin hücrelerimizin ilk öpücüğümüzün anısını saklayabilmesi

ve hayat boyu öğrenmeyi sürdürebilmesi bakımından hayati öneme sahip.

and keep on learning throughout life.

But there is a glitch in the way DNA is copied.

Ancak DNA'nın kopyalanmasında bir hata var.

It is just one of those facts of life.

Hayatın gerçeklerinden biri.

Every time the cell divides and the DNA is copied,

Hücre her bölündüğünde ve DNA her kopyalandığında,

some of that DNA from the ends gets worn down and shortened,

uç noktalardaki DNA'nın bir kısmı hasar görüyor ve kısalıyor,

some of that telomere DNA.

telomere DNA'nın bir kısmı.

And think about it

Bunu bir düşünün,

like the protective caps at the ends of your shoelace.

tıpkı ayakkabı bağcıklarınızın ucundaki koruyucu kısım gibi.

And those keep the shoelace, or the chromosome, from fraying,

O kısımlar bağcıklarınızı, yani kromozomları aşınmadan korur

and when that tip gets too short, it falls off,

ve o uçlar kısalır veya düşerse,

and that worn down telomere sends a signal to the cells.

aşınan o telomer hücrelere bir sinyal gönderir.

"The DNA is no longer being protected."

''DNA artık korunmuyor.''

It sends a signal. Time to die.

Sinyal gider. Ölme vakti geldi.

So, end of story.

Hikâyenin sonu.

Well, sorry, not so fast.

Üzgünüm, o kadar hızlı değil.

It can't be the end of the story,

Hikâyenin sonu olamaz

because life hasn't died off the face of the earth.

çünkü Dünya'da yaşam henüz yok olmadı.

So I was curious:

Merak ediyordum,

if such wear and tear is inevitable,

bu aşınma kaçınılmazsa eğer,

how on earth does Mother Nature make sure

doğa nasıl oluyor da

we can keep our chromosomes intact?

kromozomlarımızın bütünlüğünü koruyabiliyor?

Now, remember that little pond scum critter Tetrahymena?

Tetrahymena adlı yosun canlısını hatırladınız mı?

The craziest thing was, Tetrahymena cells never got old and died.

İşin akıl almaz yanı şu ki tetramina hücreleri asla yaşlanmıyor ve ölmüyor.

Their telomeres weren't shortening as time marched on.

Zaman geçtikçe telomerleri kısalmıyor.

Sometimes they even got longer.

Hatta bazen uzuyorlar bile.

Something else was at work,

İşin içinde bir şey daha vardı

and believe me, that something was not in any textbook.

ve işin gerçeği, hiçbir kitapta olmayan bir şeydi bu.

So working in my lab with my extraordinary student Carol Greider --

Olağanüstü öğrencim Carol Greider ile laboratuvarda çalışırken,

and Carol and I shared the Nobel Prize for this work --

bu arada Carol ve ben konuyla ilgili Nobel Ödülü'nü paylaştık,

we began running experiments

bazı deneyler yapmaya başladık

and we discovered cells do have something else.

ve hücrelerin bir şeye daha sahip olduğunu fark ettik.

It was a previously undreamed-of enzyme

telomerleri yenilenebilen, uzayabilen

that could replenish, make longer, telomeres,

daha önce düşünülmemiş bir enzimdi,

and we named it telomerase.

bunu, telomeraz diye adlandırdık.

And when we removed our pond scum's telomerase,

Sonra yosunumuzun telomerazını çıkarttığımız zaman,

their telomeres ran down and they died.

telomerleri küçüldü ve öldüler.

So it was thanks to their plentiful telomerase

Yani çok sayıdaki telomerazları sayesinde

that our pond scum critters never got old.

yosun canlılarımız hiç yaşlanmıyordu.

OK, now, that's an incredibly hopeful message

Biz insanlar için böyle bir mesaj almak

for us humans to be receiving from pond scum,

inanılmaz umut verici

because it turns out

çünkü anlıyoruz ki

that as we humans age, our telomeres do shorten,

yaşlandıkça telomerlerimiz kısalıyor

and remarkably, that shortening is aging us.

ve inanılmaz bir şekilde bu kısalma bizi yaşlandırıyor.

Generally speaking, the longer your telomeres,

Genelleme yaparsak, telomerleriniz uzunsa

the better off you are.

daha şanslısınız.

It's the overshortening of telomeres

Yaşlanma etkilerini hissetmemize

that leads us to feel and see signs of aging.

ve görmemize neden olan şey telomerlerin kısalması.

My skin cells start to die

Cilt hücrelerim ölmeye başlıyor

and I start to see fine lines, wrinkles.

ve kırışıklar görmeye başlıyorum.

Hair pigment cells die.

Saç pigment hücreleri ölüyor.

You start to see gray.

Beyazlar görmeye başlıyorsunuz.

Immune system cells die.

Bağışıklık hücreleri ölüyor.

You increase your risks of getting sick.

Hastalanma riskiniz artıyor.

In fact, the cumulative research from the last 20 years

Son 20 yıllık kümülatif araştırmalar

has made clear that telomere attrition

telomer aşınmasının

is contributing to our risks of getting cardiovascular diseases,

kardiyovasküler hastalıklara yakalanma riskini arttırdığını gösterdi.

Alzheimer's, some cancers and diabetes,

Alzheimers, bazı kanserler ve diyabet,

the very conditions many of us die of.

pek çoğumuzun ölümüne neden olan durumlar.

And so we have to think about this.

O hâlde bunu düşünmek zorundayız.

What is going on?

Neler oluyor?

This attrition,

Bu aşınma,

we look and we feel older, yeah.

yaşlanıyor ve yaşlı hıssediyoruz, evet.

Our telomeres are losing the war of attrition faster.

Telomerlerimiz aşınma savaşını daha hızlı kaybediyor.

And those of us who feel youthful longer,

Daha genç hissedenlerimiz,

it turns out our telomeres are staying longer

görünüşe göre telomerleri daha uzun süre

for longer periods of time,

uzun kalıyor,

extending our feelings of youthfulness

böylece gençlik hissi uzuyor

and reducing the risks of all we most dread

ve istemediğimiz riskler doğum günleri geçtikçe

as the birthdays go by.

azalıyor.

OK,

Pekâlâ,

seems like a no-brainer.

çok zor değil.

Now, if my telomeres are connected

Eğer telomerlerim ne kadar hızlı yaşlı hissedeceğim

to how quickly I'm going to feel and get old,

ve yaşlanacağımla bağlantılıysa,

if my telomeres can be renewed by my telomerase,

telomerlerim, telomeraz tarafından yenilenebilirse

then all I have to do to reverse the signs and symptoms of aging

o hâlde yaşlanma etkilerini geciktirmek için tüm yapmam gereken

is figure out where to buy that Costco-sized bottle

Costco boyunda bir şişe A sınıfı

of grade A organic fair trade telomerase, right?

organik ticari telomeraz bulmak, değil mi?

Great! Problem solved.

Harika! Problem çözüldü.

(Applause)

(Alkışlar)

Not so fast, I'm sorry.

O kadar hızlı değil, üzgünüm.

Alas, that's not the case.

Ne yazık ki böyle değil.

OK. And why?

Peki neden?

It's because human genetics has taught us

Çünkü insan genetiği bize şunu öğretti,

that when it comes to our telomerase,

konu telomeraz olduğunda

we humans live on a knife edge.

bıçak sırtında yaşıyoruz.

OK, simply put,

Basitçesi,

yes, nudging up telomerase does decrease the risks of some diseases,

telomerazı dürtmek bazı hastalık risklerini azaltıyor, evet

but it also increases the risks of certain and rather nasty cancers.

ama bir takım kötü huylu kanser risklerini de arttırıyor.

So even if you could buy that Costco-sized bottle of telomerase,

Yani o büyük boy telomerazı alsanız dahi,

and there are many websites marketing such dubious products,

ki bu tür şüpheli ürünler satan çok sayıda web sitesi var,

the problem is you could nudge up your risks of cancers.

sorun şu ki kanser riskinini de tetiklemiş oluyorsunuz.

And we don't want that.

Bunu istemiyoruz.

Now, don't worry,

Merak etmeyin,

and because, while I think it's kind of funny that right now,

çünkü aslında durumun komik olduğunu düşünüyorum,

you know, many of us may be thinking, "Well, I'd rather be like pond scum," ...

pek çoğumuz içinden 'keşke yosun olsaydım' diyor.

(Laughter)

(Kahkaha)

there is something for us humans

Telomerler ve düzeni hakkında

in the story of telomeres and their maintenance.

biz insanların dikkat etmesi gereken bir şey var.

But I want to get one thing clear.

Önce bir şeyi açıklamak istiyorum.

It isn't about enormously extending human lifespan

Konu insan hayatını aşırı uzatmak

or immortality.

veya ölümsüzlük değil.

It's about health span.

Sağlık ömrümüzü uzatmak.

Now, health span is the number of years of your life

Sağlık ömrü, hastalık olmadan

when you're free of disease, you're healthy, you're productive,

sağlıklı ve üretken bir şekilde hayattan zevk aldığınız

you're zestfully enjoying life.

yılların toplamıdır.

Disease span, the opposite of health span,

Hastalık ömrü, bunun tam tersidir,

is the time of your life spent feeling old and sick and dying.

yaşlı, hasta ve ölüyor hissettiğiniz dönemdir.

So the real question becomes,

Asıl soru şu,

OK, if I can't guzzle telomerase,

eğer telomeraz içemiyorsak,

do I have control over my telomeres' length

telomerlerimin uzunluğu, dolayısıyla sağlığım üzerinde

and hence my well-being, my health,

kanser riskleri olmadan

without those downsides of cancer risks?

kontrol sahibi olabilir miyim?

OK?

Öyle mi?

So, it's the year 2000.

2000 yılı.

Now, I've been minutely scrutinizing little teeny tiny telomeres

Minik telomerleri uzun yıllar boyunca çok mutlu bir şekilde

very happily for many years,

itinayla yakından inceliyorum,

when into my lab walks a psychologist named Elissa Epel.

Elissa Epel adında bir psikolog laboratuvarıma geldi.

Now, Elissa's expertise is in the effects of severe, chronic psychological stress

Elissa'nın uzmanlık alanı ciddi ve kronik psikolojik stresin

on our mind's and our body's health.

akıl ve vücudumuz üzerindeki etkisi.

And there she was standing in my lab,

Orada öylece duruyordu,

which ironically overlooked the entrance to a mortuary, and --

ne tesadüfse giriş de bir morga bakıyordu,

(Laughter)

(Kahkahalar)

And she had a life-and-death question for me.

Bana bir ölüm-kalım sorusu vardı.

"What happens to telomeres in people who are chronically stressed?"

''Kronik stres yaşayanların telomerlerine ne oluyor?''

she asked me.

diye sordu.

You see, she'd been studying caregivers,

Hasta bakıcılar üzerinde çalışıyordu,

and specifically mothers of children with a chronic condition,

özellikle çocukları kronik hastalıklara sahip anneler,

be it gut disorder, be it autism, you name it --

mide rahatsızlığı olsun, otizm, adını siz koyun,

a group obviously under enormous and prolonged psychological stress.

uzun süre boyunca büyük strese maruz kalmış bir grup.

I have to say, her question

Şunu söylemeliyim ki

changed me profoundly.

sorusu beni çok değiştirdi.

See, all this time I had been thinking of telomeres

Tüm bu zaman boyunca telomerleri

as those miniscule molecular structures that they are,

minik moleküler yapılar olarak düşünmüştüm

and the genes that control telomeres.

ve genlerin onları kontrol ettiğini.

And when Elissa asked me about studying caregivers,

Elisa hasta bakıcılar hakkında sorusunu sorduğunda,

I suddenly saw telomeres in a whole new light.

telomerlere bakış açım değişti.

I saw beyond the genes and the chromosomes

Genler ve kromozomların ötesinde

into the lives of the real people we were studying.

üzerinde çalıştığımız gerçek insanların hayatlarını gördüm.

And I'm a mom myself,

Ben de bir anneyim

and at that moment,

ve o anda

I was struck by the image of these women

başa çıkması zor bir durumla çoğu zaman yardım almadan

dealing with a child with a condition

çocuklarıyla ilgilenen

very difficult to deal with, often without help.

o annelerin düşünmek beni çok etkiledi.

And such women, simply,

Bu kadınlar,

often look worn down.

genellikle çok yorgun görünürler.

So was it possible their telomeres were worn down as well?

Telomerlerinin de yıpranmış olması mümkün müydü?

So our collective curiosity went into overdrive.

Merakımız şevke dönüştü.

Elissa selected for our first study a group of such caregiving mothers,

Elissa bu hasta bakan annelerden deney için bir grup seçti,

and we wanted to ask: What's the length of their telomeres

şunu sormak istedik: Kronik bir rahatsızlığa sahip

compared with the number of years that they have been caregiving

çocuklarına bakmakla geçirdikleri yıllara kıyasla

for their child with a chronic condition?

telomerlerinin uzunluğu ne kadardı?

So four years go by

Dört yıl geçti

and the day comes when all the results are in,

ve tüm sonuçları aldığımız gün geldi,

and Elissa looked down at our first scatterplot

Elissa ilk dağılıma baktı

and literally gasped,

ve resmen nefesi kesildi,

because there was a pattern to the data,

çünkü veriye ilişkin bir şema vardı

and it was the exact gradient that we most feared might exist.

ve tam da varlığından korktuğumuz meyil görünüyordu.

It was right there on the page.

Orada kağıtta yazılıydı.

The longer, the more years that is,

Annenin hastaya bakmakla

the mother had been in this caregiving situation,

geçirdiği yıllar arttıkça,

no matter her age,

yaşına bakılmaksızın,

the shorter were her telomeres.

telomerleri kısalıyordu.

And the more she perceived

Kendisi durumunu

her situation as being more stressful,

daha stresli olarak değerlendirdikçe,

the lower was her telomerase and the shorter were her telomeres.

telomerazı daha düşük, telomerleri daha kısa oluyordu.

So we had discovered something unheard of:

Biz hiç duyulmamış bir şeyi keşfettik:

the more chronic stress you are under, the shorter your telomeres,

Ne kadar kronik stres çekerseniz, telomerleriniz o kadar kısalıyor,

meaning the more likely you were to fall victim to an early disease span

yani erken bir hastalık döngüsüne düşmeniz daha muhtemel

and perhaps untimely death.

hatta zamansız bir ölüme.

Our findings meant that people's life events

Bulgularımız insanların hayatlarındaki olayların

and the way we respond to these events

ve bu olaylara verdikleri tepkilerin

can change how you maintain your telomeres.

telomerlerin düzenini değiştirebileceğiydi.

So telomere length wasn't just a matter of age counted in years.

Yani telomer uzunluğu yaşın yıl bakımından yorumu değildi.

Elissa's question to me,

Elissa'nın bana sorduğu

back when she first came to my lab, indeed had been a life-and-death question.

ilk soru gerçekten de bir ölüm kalım sorusuydu.

Now, luckily, hidden in that data there was hope.

Neyse ki o verilerde gizli umut da vardı.

We noticed that some mothers,

Bazı annelerin,

despite having been carefully caring for their children for many years,

uzun yıllar çocuklarına itinayla bakmalarına karşın,

had been able to maintain their telomeres.

telomerlerini koruyabildiklerini saptadık.

So studying these women closely revealed that they were resilient to stress.

Bu kadınları yakından incelemek strese dayanıklı olduklarını gösterdi.

Somehow they were able to experience their circumstances

Bir şekilde durumlarını

not as a threat day in and day out

bir tehdit olarak değil

but as a challenge,

bir zorluk olarak görüyorlardı,

and this has led to a very important insight for all of us:

bu da bizim çok önemli bir noktayı anlamamızı sağladı:

we have control over the way we age

Hücrelerimize kadar,

all the way down into our cells.

yaşlanma üzerinde kontrol sahibiyiz.

OK, now our initial curiosity became infectious.

Şimdi ilk merakımız bulaşıcı bir hâle geldi.

Thousands of scientists from different fields

Farklı alanlardan binlerce bilim insanı

added their expertise to telomere research,

uzmanlıklarına telomer araştırmasını da ekledi

and the findings have poured in.

ve bulgular hızlı arttı.

It's up to over 10,000 scientific papers and counting.

10.000'e yakın bilimsel makale var ve sayı artıyor.

So several studies rapidly confirmed our initial finding

Bazı çalışmalar hızla ilk bulgumuzu doğruluyor,

that yes, chronic stress is bad for telomeres.

evet, kronik stres telomerler için iyi değil.

And now many are revealing

Pek çok çalışma

that we have more control over this particular aging process

yaşlanma süreci üzerinde daha önce hayal edebileceğimizden

than any of us could ever have imagined.

bile fazla kontrol sahibi olduğumuzu gösterdi.

A few examples:

Birkaç örnek:

a study from the University of California, Los Angeles

Los Angeles Kaliforniya Üniversitesi'nden bir çalışma

of people who are caring for a relative with dementia, long-term,

uzun süreli bunama rahatsızlığı çeken yakınlarına bakan insanların

and looked at their caregiver's telomere maintenance capacity

telomer düzen kapasitesini inceledi

and found that it was improved

ve iki ay günde 12 dakika boyunca

by them practicing a form of meditation

bir tür meditasyon yaptıklarında

for as little as 12 minutes a day for two months.

telomerlerde iyileşme olduğu görüldü.

Attitude matters.

Tavır gerçekten önemli.

If you're habitually a negative thinker,

Sürekli negatif düşünen biriyseniz,

you typically see a stressful situation with a threat stress response,

stresli bir durumu tehdit stres yanıtıyla görürsünüz,

meaning if your boss wants to see you,

örneğin patron sizi görmek istediğinde,

you automatically think, "I'm about to be fired,"

otomatik olarak ''Kovulacağım'' diye düşünürsünüz

and your blood vessels constrict,

kan damarlarınız kasılır

and your level of the stress hormone cortisol creeps up,

ve kortizol stres hormonu seviyeniz artar,

and then it stays up,

sonra da o vaziyette kalır,

and over time, that persistently high level of the cortisol

zaman içinde bu yüksek seyreden kortizol düzeyi

actually damps down your telomerase.

telomerazınız üzerinde etki yapar.

Not good for your telomeres.

Telomerleriniz için iyi değil.

On the other hand,

Diğer yandan,

if you typically see something stressful as a challenge to be tackled,

Stresli bir durumu aşılacak bir zorluk olarak görürseniz,

then blood flows to your heart and to your brain,

kan kalbinize ve beyninize akar

and you experience a brief but energizing spike of cortisol.

ve kısa ama enerji veren bir kortizol dalgası yaşarsınız.

And thanks to that habitual "bring it on" attitude,

Bu ''hadi bakalım'' tavrı sayesinde

your telomeres do just fine.

telomerleriniz güvende olur.

So ...

Yani...

What is all of this telling us?

Tüm bunlar bize ne söylüyor?

Your telomeres do just fine.

Telomerleriniz güvende.

You really do have power to change what is happening

Kendi telomerlerinize olanları

to your own telomeres.

değiştirme gücüne sahipsiniz.

But our curiosity just got more and more intense,

Ancak merakımız daha da körüklendi

because we started to wonder,

çünkü kendi vücudumuz dışındaki

what about factors outside our own skin?

etkenleri de merak etmeye başladık.

Could they impact our telomere maintenance as well?

Onlar da telomer düzenimizi etkileyebilir miydi?

You know, we humans are intensely social beings.

Biz insanlar çok sosyal varlıklarız.

Was it even possible that our telomeres were social as well?

Telomerlerimizin de sosyal olması mümkün olabilir miydi?

And the results have been startling.

Sonuçlar şaşırtıcı.

As early as childhood,

Çocukluktan itibaren,

emotional neglect, exposure to violence,

duygusal ihmal, şiddete maruz kalma,

bullying and racism

zorbalık ve ırkçılık

all impact your telomeres, and the effects are long-term.

telomerlerimizi etkiliyor ve sonuçlar uzun süreli.

Can you imagine the impact on children

Savaş bölgesinde yıllarca yaşayan çocukların

of living years in a war zone?

üzerindeki etkiyi düşünebiliyor musunuz?

People who can't trust their neighbors

Komşularına güvenemeyen insanlar

and who don't feel safe in their neighborhoods

ve kendi mahallesinde güvende hissetmeyen insanlar

consistently have shorter telomeres.

sürekli daha kısa telomerlere sahipler.

So your home address matters for telomeres as well.

Yani ev adresiniz bile telomerleriniz için önemli.

On the flip side,

Diğer yandan,

tight-knit communities, being in a marriage long-term,

çok yakın topluluklar, uzun süreli evlilikler

and lifelong friendships, even,

ve yaşam boyu arkadaşlıklar

all improve telomere maintenance.

telomer düzenini iyileştiriyor.

So what is all this telling us?

Peki tüm bunlar bize ne söylüyor?

It's telling us that I have the power to impact my own telomeres,

Kendi telomerlerimi etkileme gücüne sahip olduğunu söylüyor,

and I also have the power to impact yours.

ve sizinkini etkileme gücüne de.

Telomere science has told us just how interconnected we all are.

Telomer bilimi bize ne kadar birbirine bağlı olduğumuzu gösterdi.

But I'm still curious.

Ama hâlâ merak ediyorum.

I do wonder

Merak ediyorum,

what legacy all of us

bir sonraki nesil için

will leave for the next generation?

nasıl bir düşünce tarzı bırakacağız?

Will we invest

Bir sonraki

in the next young woman or man

genç erkek veya kadının

peering through a microscope at the next little critter,

mikroskopla küçük bir canlıya bakışını

the next bit of pond scum,

başka bir yosunu inceleyişini destekleyecek miyiz?

curious about a question we don't even know today is a question?

Bizim bile bugün bilmediğimiz bir sorunun cevabını merak edişini?

It could be a great question that could impact all the world.

Tüm dünyayı etkileyecek harika bir soru olabilir.

And maybe, maybe you're curious about you.

Belki de siz de kendiniz hakkında meraktasınızdır.

Now that you know how to protect your telomeres,

Telomerlerinizi korumayı bildiğinize göre

are you curious what are you going to do

sağlıklı yaşamak için önünüzdeki yıllar

with all those decades of brimming good health?

neler yapacağınız hakkında merakta mısınız?

And now that you know you could impact the telomeres of others,

Başkalarının telomerlerini de etkileyebildiğinizi bildiğinize göre,

are you curious

nasıl bir fark yaratacağınızı

how will you make a difference?

merak ediyor musunuz?

And now that you know the power of curiosity to change the world,

Dünyayı değiştirebilecek merak gücüne sahip olduğunuza göre,

how will you make sure that the world invests in curiosity

bizden sonraki nesiller için

for the sake of the generations that will come after us?

dünyanın merakı destekleyeceği konusunda nasıl emin olacaksınız?

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)