The science of cells that never get old | Elizabeth Blackburn

Translator: Hung Tran Phi Reviewer: trần hữu phước

Where does the end begin?

Sự kết thúc bắt đầu ở đâu?

Well, for me, it all began with this little fellow.

Với tôi, nó bắt đầu với sinh vật nhỏ bé này.

This adorable organism --

Sinh vật đáng yêu này -

well, I think it's adorable --

Tôi nghĩ nó khá đáng yêu -

is called Tetrahymena and it's a single-celled creature.

có tên Tetrahymena và nó là sinh vật đơn bào.

It's also been known as pond scum.

Được biết đến là sinh vật váng ao.

So that's right, my career started with pond scum.

Nên phải, công việc của tôi bắt đầu với chúng.

Now, it was no surprise I became a scientist.

Không có gì ngạc nhiên khi tôi trở thành nhà khoa học.

Growing up far away from here,

Lớn lên cách xa nơi đây,

as a little girl I was deadly curious

khi còn là một cô gái nhỏ, tôi cực kỳ tò mò

about everything alive.

về mọi sinh thể sống.

I used to pick up lethally poisonous stinging jellyfish and sing to them.

Tôi từng mang theo một con sứa cực độc và hát cho nó nghe.

And so starting my career,

Và tôi bắt đầu công việc của mình,

I was deadly curious about fundamental mysteries

tôi cực kỳ tò mò về những bí ẩn quan trọng nhất

of the most basic building blocks of life,

của những hình thái sống cơ bản,

and I was fortunate to live in a society where that curiosity was valued.

và tôi may mắn khi sống trong một xã hội nơi sự tò mò có giá trị.

Now, for me, this little pond scum critter Tetrahymena

Với tôi, sinh vật nhỏ tên Tetrahymena này

was a great way to study the fundamental mystery

là cách hay để nghiên cứu các bí ẩn quan trọng nhất.

I was most curious about:

Tôi tò mò nhất về:

those bundles of DNA in our cells called chromosomes.

những cụm xoắn của ADN trong tế bào, ta gọi chúng là nhiễm sắc thể.

And it was because I was curious about the very ends of chromosomes,

Tôi tò mò về đoạn cuối của các nhiễm sắc thể,

known as telomeres.

mang tên telomere.

Now, when I started my quest,

Khi tôi bắt đầu cuộc tìm kiếm của mình,

all we knew was that they helped protect the ends of chromosomes.

ta chỉ biết chúng giúp bảo vệ đoạn cuối của các nhiễm sắc thể.

It was important when cells divide.

Nó quan trọng khi tế bào phân chia.

It was really important,

Nó thật sự quan trọng,

but I wanted to find out what telomeres consisted of,

nhưng tôi muốn biết là các telomere bao gồm những thành phần gì,

and for that, I needed a lot of them.

và do đó, tôi cần rất nhiều mẫu của chúng.

And it so happens that cute little Tetrahymena

Và chuyện xảy ra là những con Tetrahymena nhỏ xinh

has a lot of short linear chromosomes,

có rất nhiều đoạn nhiễm sắc thể ngắn,

around 20,000,

khoảng 20.000,

so lots of telomeres.

chúng có rất nhiều telomeres.

And I discovered that telomeres consisted of special segments

Và tôi phát hiện các telomeres gồm nhiều đoạn đặc biệt

of noncoding DNA right at the very ends of chromosomes.

của ADN chưa mã hóa ngay tại đầu của các nhiễm sắc thể.

But here's a problem.

Nhưng đây mới là vấn đề.

Now, we all start life as a single cell.

Chúng ta bắt đầu cuộc đời từ một tế bào.

It multiples to two. Two becomes four. Four becomes eight,

Nó nhân thành hai, rồi bốn, rồi tám,

and on and on to form the 200 million billion cells

và rồi thành 200 triệu tỷ tế bào

that make up our adult body.

để tạo nên cơ thể trưởng thành.

And some of those cells have to divide thousands of times.

Và vài tế bào kia phải phân chia hàng nghìn lần.

In fact, even as I stand here before you,

Thực tế, dù tôi đang đứng trước mọi người,

all throughout my body, cells are furiously replenishing

trong cơ thể tôi, các tế bào đang liên tục sinh sôi

to, well, keep me standing here before you.

để giúp tôi có thể đứng đây trước mọi người.

So every time a cell divides, all of its DNA has to be copied,

Và mỗi lần phân chia, tất cả các ADN đều được sao chép,

all of the coding DNA inside of those chromosomes,

hay tất cả những ADN mã hóa bên trong các nhiễm sắc thể,

because that carries the vital operating instructions

vì chúng mang theo những chỉ thị điều khiển quá trình sống

that keep our cells in good working order,

giúp tế bào làm việc hiệu quả nhất,

so my heart cells can keep a steady beat,

giúp tế bào tim của tôi duy trì đập đều đặn,

which I assure you they're not doing right now,

mà giờ nó đang đập loạn nhịp lên đây,

and my immune cells

và giúp cho những tế bào miễn dịch của tôi

can fight off bacteria and viruses,

có thể chống lại vi khuẩn và vi rút,

and our brain cells can save the memory of our first kiss

cũng như tế bào não của chúng ta ghi lại kí ức về nụ hôn đầu

and keep on learning throughout life.

và giúp chúng ta liên tục học hỏi suốt đời.

But there is a glitch in the way DNA is copied.

Nhưng có một khiếm khuyết trong cách mà ADN sao chép.

It is just one of those facts of life.

Nó chỉ là một trong nhiều thực tế của cuộc sống.

Every time the cell divides and the DNA is copied,

Mỗi lần tế bào phân chia và ADN được sao chép,

some of that DNA from the ends gets worn down and shortened,

vài ADN ở đầu cuối bị hao mòn và ngắn lại,

some of that telomere DNA.

trong số đó có vài ADN telomere.

And think about it

Hãy nghĩ về nó

like the protective caps at the ends of your shoelace.

giống như đầu bảo vệ của dây giày.

And those keep the shoelace, or the chromosome, from fraying,

Chúng giữ cho đầu dây giày, hay các nhiễm sắc thể, không bị hư hại,

and when that tip gets too short, it falls off,

và khi đầu mút quá ngắn, nó bị thoái hóa,

and that worn down telomere sends a signal to the cells.

và các telomere bị mòn gửi tín hiệu đến tế bào.

"The DNA is no longer being protected."

"ADN không còn được bảo vệ nữa."

It sends a signal. Time to die.

Tín hiệu gửi đi cũng là lúc tế bào chết.

So, end of story.

Hết truyện.

Well, sorry, not so fast.

Nhưng, xin lỗi, mọi chuyện không nhanh vậy đâu.

It can't be the end of the story,

Chưa thể nào hết truyện được.

because life hasn't died off the face of the earth.

Bởi vì sự sống không lụi tàn trên bề mặt Trái Đất.

So I was curious:

Nên tôi tò mò:

if such wear and tear is inevitable,

nếu sự hư tổn là không thể tránh khỏi,

how on earth does Mother Nature make sure

làm thế nào Mẹ thiên nhiên chắc rằng

we can keep our chromosomes intact?

chúng ta có thể giữ các nhiễm sắc thể nguyên vẹn?

Now, remember that little pond scum critter Tetrahymena?

Mọi người còn nhớ sinh vật Tetrahymena nhỏ bé kia?

The craziest thing was, Tetrahymena cells never got old and died.

Điều rất điên rồ là, tế bào Tetrahymena không già và chết đi.

Their telomeres weren't shortening as time marched on.

Các telomere của chúng không bị ngắn lại theo thời gian.

Sometimes they even got longer.

Vài cái còn thậm chí dài ra.

Something else was at work,

Có cái gì đó đang hoạt động,

and believe me, that something was not in any textbook.

và tin tôi đi, chúng chưa bao giờ được ghi vào sách vở.

So working in my lab with my extraordinary student Carol Greider --

Tôi nghiên cứu cùng Carol Greider, một nghiên cứu sinh đầy tài năng,

and Carol and I shared the Nobel Prize for this work --

tôi và Carol cùng chia sẻ giải Nobel cho công trình này -

we began running experiments

chúng tôi bắt đầu các thí nghiệm

and we discovered cells do have something else.

và khám phá ra rằng tế bào còn có cơ chế khác.

It was a previously undreamed-of enzyme

Đó là một enzym chưa từng thấy trước đây

that could replenish, make longer, telomeres,

có khả năng khôi phục, làm cho telomere dài hơn,

and we named it telomerase.

và chúng tôi gọi nó là telomerase.

And when we removed our pond scum's telomerase,

Và khi chúng tôi bỏ đi telomerase của loài sinh vật váng ao,

their telomeres ran down and they died.

các telomere của chúng suy kiệt và chết.

So it was thanks to their plentiful telomerase

Nhờ có rất nhiều telomerase

that our pond scum critters never got old.

mà tế bào của chúng không bao giờ lão hóa.

OK, now, that's an incredibly hopeful message

Đó là một thông điệp đầy hi vọng và phi thường

for us humans to be receiving from pond scum,

mà con người tiếp nhận từ loài sinh vật này,

because it turns out

bởi vì nó chỉ ra rằng

that as we humans age, our telomeres do shorten,

theo tuổi tác con người, các telomere ngày càng ngắn đi,

and remarkably, that shortening is aging us.

và một cách rõ ràng, sự ngắn đi đó gây ra lão hóa.

Generally speaking, the longer your telomeres,

Nói chung, các telomere càng dài,

the better off you are.

bạn càng khỏe mạnh hơn.

It's the overshortening of telomeres

Sự ngắn đi quá mức của các telomere

that leads us to feel and see signs of aging.

dẫn đến cảm giác và các dấu hiệu lão hóa.

My skin cells start to die

Tế bào da bắt đầu chết đi

and I start to see fine lines, wrinkles.

và tôi bắt đầu có các nếp nhăn, vết chân chim.

Hair pigment cells die.

Tế bào sắc tố trên tóc chết đi.

You start to see gray.

Bạn bắt đầu bạc tóc.

Immune system cells die.

Tế bào miễn dịch chết đi.

You increase your risks of getting sick.

Bạn càng có nguy cơ dễ mắc bệnh hơn.

In fact, the cumulative research from the last 20 years

Thực tế là, các nghiên cứu liên tục trong vòng 20 năm qua

has made clear that telomere attrition

đã làm sáng tỏ rằng sự hao mòn telomere

is contributing to our risks of getting cardiovascular diseases,

làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch,

Alzheimer's, some cancers and diabetes,

Alzheimer's, ung thư và tiểu đường,

the very conditions many of us die of.

những bệnh này gây ra rất nhiều cái chết cho chúng ta.

And so we have to think about this.

Nên chúng ta phải suy nghĩ về vấn đề này.

What is going on?

Chuyện gì đang xảy ra?

This attrition,

Sự hao mòn này,

we look and we feel older, yeah.

làm chúng ta cảm thấy và trông già hơn.

Our telomeres are losing the war of attrition faster.

Các telomere của chúng ta đang mất đi do hao mòn càng nhanh hơn.

And those of us who feel youthful longer,

Và những ai cảm thấy sức trẻ kéo dài hơn,

it turns out our telomeres are staying longer

hóa ra là do các telomere tồn tại lâu hơn

for longer periods of time,

trong quãng thời gian dài,

extending our feelings of youthfulness

kéo dài cảm giác tươi trẻ của chúng ta

and reducing the risks of all we most dread

và làm giảm các nguy cơ mà hầu hết chúng ta vẫn sợ,

as the birthdays go by.

như là việc những ngày sinh nhật trôi qua.

OK,

OK,

seems like a no-brainer.

không phải bàn cãi gì nữa.

Now, if my telomeres are connected

Giờ đây, nếu các telomere liên quan trực tiếp

to how quickly I'm going to feel and get old,

tới cách tôi cảm nhận và thực sự lão hóa,

if my telomeres can be renewed by my telomerase,

nếu các telomere của tôi có thể được hồi phục lại nhờ enzym telomerase,

then all I have to do to reverse the signs and symptoms of aging

sau đó những gì tôi phải làm để đảo ngược những dấu hiệu lão hóa

is figure out where to buy that Costco-sized bottle

là tìm ra nơi mua được

of grade A organic fair trade telomerase, right?

một chai telomerase hữu cơ hạng A lớn nhất có thể, phải không?

Great! Problem solved.

Tuyệt! Và vấn đề được giải quyết.

(Applause)

( Vỗ tay)

Not so fast, I'm sorry.

Nhưng xin lỗi, không nhanh vậy đâu.

Alas, that's not the case.

Chà, không phải với trường hợp này.

OK. And why?

Và tại sao?

It's because human genetics has taught us

Bởi gì di truyền học con người đã dạy chúng tôi

that when it comes to our telomerase,

rằng enzym telomerase

we humans live on a knife edge.

là một con dao hai lưỡi.

OK, simply put,

Đơn giản thôi,

yes, nudging up telomerase does decrease the risks of some diseases,

đúng là telomerase có thể làm giảm nguy cơ mắc vài loại bệnh,

but it also increases the risks of certain and rather nasty cancers.

nhưng nó cũng gia tăng khả năng mắc vài loại ung thư khác.

So even if you could buy that Costco-sized bottle of telomerase,

Nên dù là bạn có thể mua một chai telomerase cỡ lớn,

and there are many websites marketing such dubious products,

và có rất nhiều trang web quảng bá về những sản phẩm mơ hồ này,

the problem is you could nudge up your risks of cancers.

bạn vẫn sẽ có nhiều nguy cơ mắc ác bệnh ung bướu.

And we don't want that.

Và chúng ta không muốn vậy.

Now, don't worry,

Đừng lo lắng.

and because, while I think it's kind of funny that right now,

Bởi vì, trong khi bạn nghĩ chuyện đó thật khôi hài,

you know, many of us may be thinking, "Well, I'd rather be like pond scum," ...

khi nhiều người trong chúng ta, có thể muốn giống sinh vật váng ao đó.

(Laughter)

( Cười)

there is something for us humans

Có gì đó cần chúng ta tìm hiểu

in the story of telomeres and their maintenance.

trong câu chuyện về telomere và sự tồn tại của chúng.

But I want to get one thing clear.

Nhưng có một thứ tôi muốn làm rõ.

It isn't about enormously extending human lifespan

Nó không phải về việc kéo dài thời gian sống của con người

or immortality.

hay trở nên bất tử.

It's about health span.

Mà về khoảng thời gian khỏe mạnh của chúng ta.

Now, health span is the number of years of your life

Thời gian khỏe mạnh là số năm bạn sống

when you're free of disease, you're healthy, you're productive,

mà không có bệnh tật, bạn thấy khỏe mạnh, thấy tràn đầy sức sống,

you're zestfully enjoying life.

bạn hoàn toàn thích thú tận hưởng cuộc sống.

Disease span, the opposite of health span,

Thời gian bệnh tật, đối lập với thời gian khỏe mạnh,

is the time of your life spent feeling old and sick and dying.

là khoảng thời gian trong đời, bạn cảm thấy bệnh tật, già nua và chết dần.

So the real question becomes,

Nên câu hỏi thực sự là,

OK, if I can't guzzle telomerase,

nếu tôi không thể dùng telomerase,

do I have control over my telomeres' length

liệu tôi có thể điều khiển độ dài của các telomere

and hence my well-being, my health,

và kéo dài sự hạnh phúc, khỏe mạnh của mình

without those downsides of cancer risks?

mà không có các nguy cơ mắc bệnh ung bướu?

OK?

Được không?

So, it's the year 2000.

Đó là vào năm 2000.

Now, I've been minutely scrutinizing little teeny tiny telomeres

Tôi đang nghiên cứu các telomere bé xíu

very happily for many years,

một cách đầy hạnh phúc trong nhiều năm trời,

when into my lab walks a psychologist named Elissa Epel.

lúc đó nhà tâm lý Elissa Epel bước vào trong phòng thí nghiệm.

Now, Elissa's expertise is in the effects of severe, chronic psychological stress

Chuyên môn của Elissa là nghiên cứu tác động của những cơn stress thường xuyên

on our mind's and our body's health.

đến tâm lý và sức khỏe của con người.

And there she was standing in my lab,

Và khi đó, cô ấy đang đứng trong phòng,

which ironically overlooked the entrance to a mortuary, and --

với một ánh nhìn đầy mỉa mai hướng đến lối vào một nhà xác, và --

(Laughter)

(Cười)

And she had a life-and-death question for me.

Cô ấy hỏi tôi một câu hỏi hóc búa.

"What happens to telomeres in people who are chronically stressed?"

"Chuyện gì xảy ra với các telomere ở người bị stress kinh niên?"

she asked me.

Cô ấy hỏi tôi.

You see, she'd been studying caregivers,

Bạn biết đấy, cô ấy đã từng là một điều dưỡng,

and specifically mothers of children with a chronic condition,

một người mẹ đặc biệt của những đứa trẻ có hoàn cảnh đặc biệt,

be it gut disorder, be it autism, you name it --

chúng bị tự kỉ, rối loạn lưỡng cực, vài cái tên nữa --

a group obviously under enormous and prolonged psychological stress.

một nhóm tập hợp những đứa trẻ bị căng thẳng tâm lí kéo dài và nghiêm trọng.

I have to say, her question

Tôi phải nói rằng, câu hỏi của cô ấy,

changed me profoundly.

đã thay đổi tôi sâu sắc.

See, all this time I had been thinking of telomeres

Nhìn chung, lúc nào tôi cũng nghĩ về các telomere

as those miniscule molecular structures that they are,

cũng như cấu trúc phân tử siêu nhỏ của chúng,

and the genes that control telomeres.

và cũng như các gen điều khiển các telomere.

And when Elissa asked me about studying caregivers,

Khi Elissa hỏi tôi về việc chăm sóc người già,

I suddenly saw telomeres in a whole new light.

Tôi chợt thấy các telomere trong một tia sáng mới.

I saw beyond the genes and the chromosomes

Vượt lên cả các gen và nhiễm sắc thể

into the lives of the real people we were studying.

chính là cuộc sống thật sự của mỗi người mà chúng tôi chăm sóc.

And I'm a mom myself,

Tôi cũng là một người mẹ,

and at that moment,

và có lúc,

I was struck by the image of these women

tôi bị kẹt trong hình ảnh những người phụ nữ

dealing with a child with a condition

phải chăm sóc những đứa trẻ mắc bệnh mãn tính,

very difficult to deal with, often without help.

rất khó để chăm sóc, thường họ sẽ không có sự giúp đỡ nào.

And such women, simply,

Thông thường, những người phụ nữ như vậy,

often look worn down.

trông rất héo mòn.

So was it possible their telomeres were worn down as well?

Vậy có khi nào các telomere của họ cũng đang héo mòn tương tự?

So our collective curiosity went into overdrive.

Những sự tò mò chúng tôi thu thập trở nên quá tải.

Elissa selected for our first study a group of such caregiving mothers,

Elissa chọn cho chúng tôi một nhóm gồm những bà mẹ như vậy,

and we wanted to ask: What's the length of their telomeres

và chúng tôi tự hỏi: Chiều dài các telomere của họ bao nhiêu

compared with the number of years that they have been caregiving

khi so sánh với số năm họ phải chăm sóc

for their child with a chronic condition?

con cái của mình với những căn bệnh mãn tính?

So four years go by

Bón năm trôi qua

and the day comes when all the results are in,

và cái ngày đó đến khi các kết quả xuất hiện,

and Elissa looked down at our first scatterplot

và Elissa nhìn vào biểu đồ điểm đầu tiên của chúng tôi

and literally gasped,

và thở gấp,

because there was a pattern to the data,

bởi vì có một quy luật trong dữ liệu,

and it was the exact gradient that we most feared might exist.

và nó có một độ dốc chính xác với những gì chúng tôi lo sợ.

It was right there on the page.

Nay nó đã nằm ngay trên giấy.

The longer, the more years that is,

Càng nhiều năm, thời gian càng dài,

the mother had been in this caregiving situation,

người mẹ bị mắc vào tình huống phải chăm sóc cho con,

no matter her age,

bất kể tuổi tác của họ,

the shorter were her telomeres.

thì các telomere ngày càng ngắn đi.

And the more she perceived

Và càng bị vướng sâu vào tình huống ấy

her situation as being more stressful,

thì bà mẹ càng stress,

the lower was her telomerase and the shorter were her telomeres.

thì nồng độ telomerase càng thấp và các telomere càng ngắn đi.

So we had discovered something unheard of:

Chúng tôi khám phá ra một thứ chưa ai biết:

the more chronic stress you are under, the shorter your telomeres,

bạn càng bị stress kinh niên nhiều, các telomere của bạn càng ngắn,

meaning the more likely you were to fall victim to an early disease span

nghĩa là bạn càng gần tiến tới trở thành nạn nhân của bệnh tật

and perhaps untimely death.

và tiến gần đến cái chết.

Our findings meant that people's life events

Khám phá của chúng tôi có nghĩa là các sự kiện trong đời mỗi người

and the way we respond to these events

và cách mà chúng ta phản ứng với chúng

can change how you maintain your telomeres.

có thể thay đổi cách bạn duy trì các telomere của mình.

So telomere length wasn't just a matter of age counted in years.

Nên độ dài các telomere không chỉ là vấn đề tuổi tác tính bằng năm.

Elissa's question to me,

Câu hỏi của Elissa hỏi tôi,

back when she first came to my lab, indeed had been a life-and-death question.

khi lần đầu đến phòng thí nghiệm, thật sự là câu hỏi sinh tử.

Now, luckily, hidden in that data there was hope.

May thay, ẩn sau những dữ liệu là hy vọng.

We noticed that some mothers,

Chúng tôi chú ý thấy vài bà mẹ,

despite having been carefully caring for their children for many years,

dù chăm sóc chu đáo cho các con nhiều năm,

had been able to maintain their telomeres.

nhưng vẫn duy trì được các telomere của mình.

So studying these women closely revealed that they were resilient to stress.

Nên việc nghiên cứu họ cho thấy họ rất dẻo dai với stress.

Somehow they were able to experience their circumstances

Bằng cách nào đó họ có khả năng trải nghiệm nghịch cảnh

not as a threat day in and day out

không giống như ngày tận thế

but as a challenge,

mà giống một thử thách hơn,

and this has led to a very important insight for all of us:

và điều này dẫn đến sự thấu hiểu bên trong mỗi chúng ta:

we have control over the way we age

chúng ta kiểm soát cách chúng ta già đi

all the way down into our cells.

từ tận sâu bên trong tế bào.

OK, now our initial curiosity became infectious.

Ok, giờ thì sự tò mò của chúng tôi bắt đầu lây lan.

Thousands of scientists from different fields

Hàng nghìn nhà khoa học thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau

added their expertise to telomere research,

nghiên cứu thêm về các telomere,

and the findings have poured in.

và các khám phá được lan rộng.

It's up to over 10,000 scientific papers and counting.

Có đến hơn 10.000 bài báo khoa học và chúng vẫn đang tăng.

So several studies rapidly confirmed our initial finding

Vì vậy mà nhiều sinh viên nhanh chóng chấp nhận khám phá là đúng,

that yes, chronic stress is bad for telomeres.

căng thẳng kinh niên không tốt cho các telomere.

And now many are revealing

Nhiều người đang tìm cách

that we have more control over this particular aging process

để chúng ta có thể điều khiển quá trình lão hóa

than any of us could ever have imagined.

tốt hơn bất cứ điều gì mà chúng ta có thể hình dung được.

A few examples:

Một vài ví dụ sau:

a study from the University of California, Los Angeles

một nghiên cứu từ DH California, Los Angeles

of people who are caring for a relative with dementia, long-term,

với những người đang chăm sóc họ hàng mắc chứng mất trí đã lâu,

and looked at their caregiver's telomere maintenance capacity

và nghiên cứu mức độ duy trì của các telomere ở họ

and found that it was improved

và các bằng chứng cho thấy nó được cải thiện

by them practicing a form of meditation

bởi một dạng bài tập trị liệu

for as little as 12 minutes a day for two months.

kéo dài 12 phút mỗi ngày trong hai tháng.

Attitude matters.

Vấn đề là ở thái độ.

If you're habitually a negative thinker,

Nếu bạn thường xuyên là một người tiêu cực,

you typically see a stressful situation with a threat stress response,

bạn sẽ nhìn tình huống căng thẳng như một nguy cơ đe dọa,

meaning if your boss wants to see you,

nghĩa là nếu sếp bạn muốn gặp bạn,

you automatically think, "I'm about to be fired,"

bạn thường tự nghĩ là: "Mình sắp bị sa thải rồi."

and your blood vessels constrict,

Mạch máu của bạn co lại

and your level of the stress hormone cortisol creeps up,

và nồng độ hooc-môn stress cortisol tăng cao,

and then it stays up,

sau đó nó duy trì ở mức như vậy.

and over time, that persistently high level of the cortisol

Và qua thời gian, với mức độ cao crotisol một cách liên tục như thế

actually damps down your telomerase.

sẽ làm suy giảm các telomere.

Not good for your telomeres.

Không tốt cho các telomere của bạn.

On the other hand,

Mặt khác,

if you typically see something stressful as a challenge to be tackled,

nếu bạn nhìn các vấn đề căng thẳng giống như một thử thách cần giải quyết,

then blood flows to your heart and to your brain,

máu sẽ được đưa tới não và tim của bạn,

and you experience a brief but energizing spike of cortisol.

và bạn trải qua một cú kích thích mạnh của cortisol nhưng rất ngắn.

And thanks to that habitual "bring it on" attitude,

Và nhờ thái độ "Chiến thôi!" thường xuyên,

your telomeres do just fine.

các telomere của bạn sẽ ổn thôi.

So ...

Vậy nên...

What is all of this telling us?

Tất cả điều đó muốn nói gì với chúng ta?

Your telomeres do just fine.

Các telomere của bạn sẽ ổn.

You really do have power to change what is happening

Bạn thật sự có sức mạnh thay đổi những gì sẽ xảy ra

to your own telomeres.

cho các telomere của bạn.

But our curiosity just got more and more intense,

Nhưng sự hiếu kì của chúng tôi còn nhiệt huyết hơn thế,

because we started to wonder,

bởi vì chúng tôi bắt đầu tự hỏi,

what about factors outside our own skin?

còn những yếu tố bên trong thì sao?

Could they impact our telomere maintenance as well?

Liệu chúng có thể tác động đến sự duy trì của các telomere?

You know, we humans are intensely social beings.

Bạn biết đấy, con người chúng ta là tổ chức xã hội phức tạp.

Was it even possible that our telomeres were social as well?

Liệu có khả năng các telomere cũng có tính xã hội không?

And the results have been startling.

Và nghiên cứu bắt đầu.

As early as childhood,

Từ sớm khi còn trẻ con,

emotional neglect, exposure to violence,

sự hờ hững tình cảm, thiên hướng bạo lực,

bullying and racism

bị bắt nạt hay phân biệt đối xử

all impact your telomeres, and the effects are long-term.

đều có tác động đến các telomere trong quãng thời gian dài.

Can you imagine the impact on children

Bạn có thể tưởng tượng được tác động lên trẻ em

of living years in a war zone?

khi sống trong vùng chiến không?

People who can't trust their neighbors

Người mà không tin tưởng hàng xóm

and who don't feel safe in their neighborhoods

và cảm thấy không an toàn khi sống trong vùng của mình

consistently have shorter telomeres.

thường có các telomere ngắn hơn,

So your home address matters for telomeres as well.

Nên địa chỉ nhà cũng tác động lên các telomere.

On the flip side,

Bên cạnh đó,

tight-knit communities, being in a marriage long-term,

một mối quan hệ khăng khít, hôn nhân dài lâu,

and lifelong friendships, even,

và tình bạn lâu đời,

all improve telomere maintenance.

có thể cải thiện các telomere.

So what is all this telling us?

Vậy những điều này đang nói với chúng ta điều gì?

It's telling us that I have the power to impact my own telomeres,

Nó muốn nói rằng chúng ta có thể tác động lên các telomere của mình,

and I also have the power to impact yours.

cũng như có sức mạnh tác động lên telomre của người khác.

Telomere science has told us just how interconnected we all are.

Khoa học về telomere cho ta biết cách kết nối mọi người.

But I'm still curious.

Nhưng tôi vẫn hiếu kỳ.

I do wonder

Tôi tự hỏi,

what legacy all of us

ta có thể để lại gì

will leave for the next generation?

cho những thế hệ sau?

Will we invest

Liệu chúng ta sẽ tin vào

in the next young woman or man

những thế hệ kế tiếp,

peering through a microscope at the next little critter,

những người cũng đang chăm chú xem kính hiển vi một nhóm sinh vật nhỏ,

the next bit of pond scum,

một ít sinh vật váng ao,

curious about a question we don't even know today is a question?

có đang tò mò một câu hỏi mà ngày nay chúng ta còn chưa nghĩ tới?

It could be a great question that could impact all the world.

Nó là một câu hỏi có thể tác động cả thế giới.

And maybe, maybe you're curious about you.

Và có lẽ, chỉ là có lẽ, bạn cũng tò mò về chính bản thân mình.

Now that you know how to protect your telomeres,

GIờ bạn biết cách bảo vệ các telomere của mình,

are you curious what are you going to do

bạn có tò mò chúng ta sẽ làm gì

with all those decades of brimming good health?

với những thập kỉ của sức khỏe dồi dào sắp tới?

And now that you know you could impact the telomeres of others,

Và giờ bạn biết bạn có thể tác động đến các telomere của người khác,

are you curious

bạn có tò mò

how will you make a difference?

chúng ta tạo ra những khác biệt thế nào?

And now that you know the power of curiosity to change the world,

Và giờ bạn biết sự tò mò của bạn có thể thay đổi cả thế giới,

how will you make sure that the world invests in curiosity

làm sao bạn chắc rằng thế giới có trao sự hiếu kỳ

for the sake of the generations that will come after us?

cho các thế hệ mai sau hay không?

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)