The science of cells that never get old | Elizabeth Blackburn

Tłumaczenie: Maria Świątek Korekta: Rysia Wand

Where does the end begin?

Gdzie zaczyna się koniec?

Well, for me, it all began with this little fellow.

Dla mnie wszystko się zaczęło z tym małym kolegą.

Ten uroczy organizm...

This adorable organism --

well, I think it's adorable --

- myślę, że jest uroczy -

is called Tetrahymena and it's a single-celled creature.

nazywa się Tetrahymena i jest jedno-komórkową istotą.

Jest również znany jako glon.

It's also been known as pond scum.

So that's right, my career started with pond scum.

Tak, moja kariera zaczęła się od glonu.

Now, it was no surprise I became a scientist.

Nikogo nie zaskoczyło, że zostałam naukowcem.

Growing up far away from here,

Dorastając daleko stąd,

as a little girl I was deadly curious

jako mała dziewczynka byłam na zabój ciekawa

about everything alive.

wszystkiego, co żyje.

I used to pick up lethally poisonous stinging jellyfish and sing to them.

Zwykłam podnosić śmiertelnie trujące parzące meduzy i śpiewać do nich.

And so starting my career,

Na początku kariery

I was deadly curious about fundamental mysteries

byłam na zabój ciekawa fundamentalnych tajemnic

najbardziej podstawowych budulców życia,

of the most basic building blocks of life,

and I was fortunate to live in a society where that curiosity was valued.

i miałam szczęście żyć w społeczeństwie, gdzie ta ciekawość była doceniana.

Ten mały glon, Tetrahymena,

Now, for me, this little pond scum critter Tetrahymena

was a great way to study the fundamental mystery

pozwolił mi badać fundamentalne zagadnienie,

I was most curious about:

które mnie najbardziej ciekawiło:

zbitki DNA w komórkach zwane chromosomami.

those bundles of DNA in our cells called chromosomes.

And it was because I was curious about the very ends of chromosomes,

Ciekawiły mnie same końce chromosomów,

known as telomeres.

znane jako telomery.

Na początku poszukiwań wiedziałam tylko,

Now, when I started my quest,

all we knew was that they helped protect the ends of chromosomes.

że to one pomagają chronić końce chromosomów.

It was important when cells divide.

To było ważne podczas podziału komórek.

It was really important,

To było bardzo ważne,

but I wanted to find out what telomeres consisted of,

ale chciałam odkryć, z czego się składają telomery,

and for that, I needed a lot of them.

i do tego potrzebowałam ich wielu.

And it so happens that cute little Tetrahymena

Tak się składa, że urocza mała Tetrahymena

has a lot of short linear chromosomes,

ma dużo krótkich, linearnie ułożonych chromosomów,

around 20,000,

około 20 000,

so lots of telomeres.

a więc dużo telomerów.

And I discovered that telomeres consisted of special segments

Odkryłam, że telomery składają się ze specjalnych segmentów

of noncoding DNA right at the very ends of chromosomes.

niekodującego DNA tuż przy końcach chromosomów.

But here's a problem.

Ale jest pewien problem.

Now, we all start life as a single cell.

Każdy zaczyna życie jako pojedyncza komórka.

It multiples to two. Two becomes four. Four becomes eight,

Komórka dzieli się na dwie, dwie na cztery, cztery na osiem

and on and on to form the 200 million billion cells

i tak dalej aż po 200 miliardów komórek,

that make up our adult body.

które tworzą dorosły organizm.

And some of those cells have to divide thousands of times.

Niektóre komórki muszą się podzielić tysiące razy.

In fact, even as I stand here before you,

Nawet jak stoję tu przed wami,

all throughout my body, cells are furiously replenishing

moje komórki szaleńczo się regenerują,

to, well, keep me standing here before you.

żebym mogła tu stać.

So every time a cell divides, all of its DNA has to be copied,

Kiedy komórka się dzieli, całe jej DNA musi zostać skopiowane

all of the coding DNA inside of those chromosomes,

cale kodujące DNA w środku chromosomów,

because that carries the vital operating instructions

ponieważ zawiera niezbędne instrukcje operacyjne,

that keep our cells in good working order,

które utrzymują komórki w dobrym stanie.

so my heart cells can keep a steady beat,

Komórki serca biją stałym rytmem,

which I assure you they're not doing right now,

choć moje w tej chwili tego nie robią,

and my immune cells

komórki immunologiczne

can fight off bacteria and viruses,

mogą zwalczać bakterie i wirusy,

and our brain cells can save the memory of our first kiss

a komórki mózgowe mogą zachować wspomnienie pierwszego pocałunku

and keep on learning throughout life.

i uczyć się przez całe życie.

But there is a glitch in the way DNA is copied.

Ale w kopiowaniu DNA jest szkopuł.

It is just one of those facts of life.

To jeden z faktów życia.

Every time the cell divides and the DNA is copied,

Przy każdym podziale komórki i kopiowaniu DNA

some of that DNA from the ends gets worn down and shortened,

końce DNA zużywają się i skracają,

some of that telomere DNA.

część DNA telomerów.

And think about it

Wyobraź sobie skuwki w sznurówkach,

like the protective caps at the ends of your shoelace.

And those keep the shoelace, or the chromosome, from fraying,

dzięki którym sznurówki, bądź chromosomy, się nie strzępią.

and when that tip gets too short, it falls off,

Kiedy skuwka robi się za krótka - odpada

and that worn down telomere sends a signal to the cells.

i zużyty telomer wysyła sygnał komórkom:

"The DNA is no longer being protected."

"DNA już nie jest chronione".

It sends a signal. Time to die.

Wysyła sygnał: czas umrzeć.

So, end of story.

Koniec pieśni.

Well, sorry, not so fast.

Otóż wcale nie.

It can't be the end of the story,

To nie może być koniec,

because life hasn't died off the face of the earth.

bo życie nie zniknęło z powierzchni ziemi.

So I was curious:

Byłam ciekawa:

if such wear and tear is inevitable,

jeżeli zużycia nie da się uniknąć,

how on earth does Mother Nature make sure

jak u licha Matka Natura

we can keep our chromosomes intact?

pilnuje nienaruszalności chromosomów?

Now, remember that little pond scum critter Tetrahymena?

Pamiętacie małą Tetrahymenę?

The craziest thing was, Tetrahymena cells never got old and died.

Choć to zakrawa na bzdurę,

jej komórki nigdy się nie starzały ani nie umierały.

Their telomeres weren't shortening as time marched on.

Ich telomery się nie skracały z czasem.

Sometimes they even got longer.

Czasem się wręcz wydłużały.

Something else was at work,

Tu działało coś innego

and believe me, that something was not in any textbook.

czego nie było w żadnym podręczniku.

So working in my lab with my extraordinary student Carol Greider --

Pracując w laboratorium z moją niezwykłą uczennicą Carol Greider

and Carol and I shared the Nobel Prize for this work --

- obie dostałyśmy Nobla za tę pracę -

we began running experiments

zaczęłyśmy przeprowadzać eksperymenty

and we discovered cells do have something else.

i odkryłyśmy, że komórki rzeczywiście mają coś jeszcze.

It was a previously undreamed-of enzyme

Był to niewyobrażalny wcześniej enzym,

that could replenish, make longer, telomeres,

który mógł uzupełniać, wydłużać telomery.

and we named it telomerase.

Nazwałyśmy go telomerazą.

And when we removed our pond scum's telomerase,

Po usunięciu telomerazy z glona

their telomeres ran down and they died.

jego telomery zużyły się i umarły.

So it was thanks to their plentiful telomerase

Czyli to dzięki obfitości telomerazy

that our pond scum critters never got old.

glony nigdy się nie starzały.

OK, now, that's an incredibly hopeful message

To niesamowicie obiecująca wiadomość

for us humans to be receiving from pond scum,

od glona dla nas, ludzi,

because it turns out

bo okazuje się,

that as we humans age, our telomeres do shorten,

że kiedy ludzie się starzeją, ich telomery się skracają,

and remarkably, that shortening is aging us.

i to właśnie skracanie nas postarza.

Generally speaking, the longer your telomeres,

Mówiąc ogólnie, im dłuższe telomery,

the better off you are.

tym lepiej dla ciebie.

It's the overshortening of telomeres

To nadmierne skracanie telomerów sprawia,

that leads us to feel and see signs of aging.

że wyglądamy i czujemy się starsi.

My skin cells start to die

Komórki skóry zaczynają obumierać

and I start to see fine lines, wrinkles.

i zaczynam zauważać drobne linie, zmarszczki.

Hair pigment cells die.

Komórki pigmentu we włosach obumierają.

You start to see gray.

Pojawia się siwizna.

Immune system cells die.

Komórki immunologiczne umierają.

You increase your risks of getting sick.

Wzrasta zagrożenie chorobą.

In fact, the cumulative research from the last 20 years

Kumulatywne badania z ostatnich 20 lat

has made clear that telomere attrition

wykazały, że zużywanie telomerów

is contributing to our risks of getting cardiovascular diseases,

zwiększa ryzyko chorób układu krążenia,

Alzheimer's, some cancers and diabetes,

Alzheimera, niektórych typów raka

i cukrzycy - właśnie te choroby, od których najczęściej umieramy.

the very conditions many of us die of.

And so we have to think about this.

Trzeba się zastanowić.

What is going on?

Co się dzieje?

This attrition,

To wyczerpywanie,

we look and we feel older, yeah.

pogarszanie wyglądu i samopoczucia.

Our telomeres are losing the war of attrition faster.

Telomery szybciej przegrywają walkę z wyczerpaniem.

And those of us who feel youthful longer,

Jeśli ktoś czuje się młodziej,

it turns out our telomeres are staying longer

okazuje się, że ma dłuższe telomery

for longer periods of time,

przez dłuższy czas,

extending our feelings of youthfulness

co przedłuża wrażenie młodości

and reducing the risks of all we most dread

i obniża ryzyko, którego tak się obawiamy

as the birthdays go by.

z upływem lat.

OK,

seems like a no-brainer.

Wygląda to na banał.

Now, if my telomeres are connected

Skoro to telomery odpowiadają za to,

to how quickly I'm going to feel and get old,

jak szybko się starzejemy,

if my telomeres can be renewed by my telomerase,

i jeśli można je odnowić przez telomerazę,

then all I have to do to reverse the signs and symptoms of aging

to, żeby cofnąć symptomy starzenia,

is figure out where to buy that Costco-sized bottle

wystarczy kupić 2-litrową butelkę

of grade A organic fair trade telomerase, right?

organicznej telomerazy klasy A, prawda?

Great! Problem solved.

Świetnie! Problem rozwiązany.

(Applause)

(Brawa)

Not so fast, I'm sorry.

Nie tak szybko, przykro mi.

Alas, that's not the case.

Niestety, tak nie jest.

OK. And why?

Dlaczego?

It's because human genetics has taught us

Otóż ludzka genetyka uczy,

that when it comes to our telomerase,

że kiedy chodzi o telomerazę,

we humans live on a knife edge.

my, ludzie, żyjemy na krawędzi.

OK, simply put,

Mówiąc prosto, owszem,

yes, nudging up telomerase does decrease the risks of some diseases,

dodatek telomerazy obniża ryzyko niektórych chorób,

but it also increases the risks of certain and rather nasty cancers.

ale też zwiększa ryzyko paskudnych odmian raka.

So even if you could buy that Costco-sized bottle of telomerase,

Nawet gdyby można było kupić butlę telomerazy,

and there are many websites marketing such dubious products,

a jest wiele stron internetowych oferujących tak wątpliwe produkty,

the problem is you could nudge up your risks of cancers.

można też zwiększyć ryzyko raka.

And we don't want that.

A tego nie chcemy.

Now, don't worry,

Nie martwcie się,

and because, while I think it's kind of funny that right now,

chociaż to zabawne, że w tej chwili

you know, many of us may be thinking, "Well, I'd rather be like pond scum," ...

sporo osób wolałoby być glonem...

(Laughter)

(Śmiech)

there is something for us humans

Jest tu coś dla nas, ludzi,

in the story of telomeres and their maintenance.

w historii o telomerach i ich stanie,

But I want to get one thing clear.

ale chcę sprecyzować jedną rzecz.

It isn't about enormously extending human lifespan

Nie chodzi o ogromne wydłużenie życia

or immortality.

lub nieśmiertelność.

It's about health span.

Chodzi o długość zachowania zdrowia.

Now, health span is the number of years of your life

Długość zdrowia to liczba lat,

when you're free of disease, you're healthy, you're productive,

jakie żyjemy bez chorób, zdrowi i wydajni,

you're zestfully enjoying life.

pełni zapału i radości życia.

Disease span, the opposite of health span,

To przeciwieństwo okresu chorób,

is the time of your life spent feeling old and sick and dying.

kiedy czujesz się stary, chory i umierający.

So the real question becomes,

Prawdziwe pytanie brzmi:

OK, if I can't guzzle telomerase,

skoro nie mogę pić telomerazy,

do I have control over my telomeres' length

czy mogę kontrolować długość telomerów,

and hence my well-being, my health,

a tym samym dobre samopoczucie i zdrowie,

without those downsides of cancer risks?

bez skutków ubocznych, jak ryzyko raka?

OK?

So, it's the year 2000.

Jest rok 2000.

Now, I've been minutely scrutinizing little teeny tiny telomeres

Badałam szczegółowo malutkie telomery

very happily for many years,

z radością od wielu lat,

when into my lab walks a psychologist named Elissa Epel.

kiedy w moim laboratorium zjawiła się psycholog Elissa Epel.

Now, Elissa's expertise is in the effects of severe, chronic psychological stress

Jej specjalizacją są skutki dotkliwego, chronicznego stresu

on our mind's and our body's health.

na zdrowiu psychicznym i fizycznym.

And there she was standing in my lab,

Stała w moim laboratorium,

which ironically overlooked the entrance to a mortuary, and --

którego okna, ironicznie, wychodzą na wejście do kostnicy...

(Laughter)

(Śmiech)

And she had a life-and-death question for me.

i zadała mi pytanie wagi życia i śmierci.

"What happens to telomeres in people who are chronically stressed?"

"Co się dzieje z telomerami ludzi, którzy są chronicznie zestresowani?"

she asked me.

- zapytała mnie.

You see, she'd been studying caregivers,

Elissa badała opiekunów, a konkretnie matki,

and specifically mothers of children with a chronic condition,

dzieci z chroniczną wadą zdrowia,

be it gut disorder, be it autism, you name it --

jak choroba jelita, czy autyzm i inne.

a group obviously under enormous and prolonged psychological stress.

To osoby pod oczywistym wpływem

ogromnego i przedłużonego stresu psychologicznego.

I have to say, her question

Muszę przyznać, że jej pytanie

changed me profoundly.

odmieniło mnie dogłębnie.

See, all this time I had been thinking of telomeres

Przez ten cały czas widziałam w telomerach

as those miniscule molecular structures that they are,

tylko malutkie molekularne struktury

and the genes that control telomeres.

i geny, które kontrolują telomery.

And when Elissa asked me about studying caregivers,

Kiedy Elissa zapytała o badanie opiekunów,

I suddenly saw telomeres in a whole new light.

nagle ujrzałam telomery w zupełnie nowym świetle.

I saw beyond the genes and the chromosomes

Za genami i chromosomami dojrzałam

into the lives of the real people we were studying.

życie prawdziwych badanych ludzi.

And I'm a mom myself,

Sama jestem matką

and at that moment,

i w tamtym momencie

I was struck by the image of these women

uderzyła mnie wizja kobiet

dealing with a child with a condition

radzących sobie z chorym dzieckiem,

very difficult to deal with, often without help.

z czym tak trudno sobie radzić, często bez pomocy.

And such women, simply,

Takie kobiety po prostu

often look worn down.

często wyglądają na wyczerpane.

So was it possible their telomeres were worn down as well?

Czy to możliwe, że ich telomery też są wyczerpane?

So our collective curiosity went into overdrive.

Nasza wspólna ciekawość weszła na wysokie obroty.

Elissa selected for our first study a group of such caregiving mothers,

Elissa wybrała do pierwszego badania grupę matek-opiekunek.

and we wanted to ask: What's the length of their telomeres

Chciałyśmy sprawdzić długość ich telomerów

compared with the number of years that they have been caregiving

w porównaniu z ilością lat, które poświęciły opiece

for their child with a chronic condition?

nad dziećmi z chroniczną wadą zdrowia.

So four years go by

Po czterech latach nadszedł dzień,

and the day comes when all the results are in,

w którym nadeszły wyniki.

and Elissa looked down at our first scatterplot

Elissa spojrzała na pierwszy wykres punktowy

and literally gasped,

i dosłownie się zachłystnęła,

because there was a pattern to the data,

bo dane układały się we wzór

and it was the exact gradient that we most feared might exist.

i było to właśnie nachylenie, którego najbardziej się obawiałyśmy.

It was right there on the page.

Miałyśmy to czarno na białym.

The longer, the more years that is,

Im dłużej, im więcej lat

the mother had been in this caregiving situation,

matka poświęcała się opiece,

no matter her age,

przy czym jej wiek nie miał znaczenia,

the shorter were her telomeres.

tym krótsze były jej telomery.

And the more she perceived

Im bardziej uważała

her situation as being more stressful,

swoją sytuację za stresującą,

the lower was her telomerase and the shorter were her telomeres.

tym niższa była jej telomeraza i tym krótsze telomery.

So we had discovered something unheard of:

Odkryłyśmy coś niesłychanego:

the more chronic stress you are under, the shorter your telomeres,

im większy stres, tym krótsze telomery,

meaning the more likely you were to fall victim to an early disease span

czyli, wzrasta prawdopodobieństwo wczesnego początku okresu chorób

and perhaps untimely death.

i może nawet śmierci.

Our findings meant that people's life events

Nasze odkrycia oznaczały, że doświadczenia życiowe

and the way we respond to these events

i sposób, w jaki na nie reagujemy,

can change how you maintain your telomeres.

może zmienić stan telomerów.

So telomere length wasn't just a matter of age counted in years.

Długość telomerów nie zależała tylko od wieku liczonego w latach.

Elissa's question to me,

Pytanie Elissy

back when she first came to my lab, indeed had been a life-and-death question.

podczas pierwszej wizyty w laboratorium rzeczywiście dotyczyło życia i śmierci.

Now, luckily, hidden in that data there was hope.

Na szczęście dane skrywały też nadzieję.

We noticed that some mothers,

Zauważyłyśmy, że niektóre z matek,

despite having been carefully caring for their children for many years,

mimo wieloletniej opieki nad dziećmi,

had been able to maintain their telomeres.

umiały utrzymać telomery w dobrym stanie.

So studying these women closely revealed that they were resilient to stress.

Badanie tych kobiet ujawniło, że były odporne na stres.

Somehow they were able to experience their circumstances

Potrafiły jakoś postrzegać sytuację

not as a threat day in and day out

nie jako ciągłe zagrożenie,

but as a challenge,

lecz jako wyzwanie,

and this has led to a very important insight for all of us:

co doprowadziło do bardzo ważnego wniosku dla nas wszystkich:

we have control over the way we age

mamy kontrolę nad sposobem, w jaki się starzejemy,

all the way down into our cells.

aż po komórki.

OK, now our initial curiosity became infectious.

Teraz nasza ciekawość stała się zaraźliwa.

Thousands of scientists from different fields

Tysiące naukowców z różnych dziedzin

added their expertise to telomere research,

dodało swoje kompetencje do badania telomerów

and the findings have poured in.

i napłynęły odkrycia.

It's up to over 10,000 scientific papers and counting.

Obecnie istnieje ponad 10 000 prac naukowych i ta liczba rośnie.

So several studies rapidly confirmed our initial finding

Kilka badań szybko potwierdziło nasze pierwotne odkrycie,

that yes, chronic stress is bad for telomeres.

że tak, chroniczny stres jest szkodliwy dla chromosomów.

And now many are revealing

Wiele badań mówi,

that we have more control over this particular aging process

że mamy więcej kontroli nas tym konkretnym procesem starzenia,

than any of us could ever have imagined.

niż ktokolwiek sobie wyobrażał.

A few examples:

Kilka przykładów:

a study from the University of California, Los Angeles

Uniwersytet Kalifornijski w Los Angeles

of people who are caring for a relative with dementia, long-term,

badał osoby opiekujące się długotrwale krewnymi z demencją,

and looked at their caregiver's telomere maintenance capacity

i ich wydolność utrzymania telomerów w dobrym stanie.

and found that it was improved

Odkryto, że wydolność da się poprawić

by them practicing a form of meditation

przez ćwiczenie pewnej formy medytacji

for as little as 12 minutes a day for two months.

ledwie 12 minut dziennie przez dwa miesiące.

Attitude matters.

Podejście ma znaczenie.

If you're habitually a negative thinker,

Jeżeli ktoś myśli negatywnie,

you typically see a stressful situation with a threat stress response,

reaguje na sytuacje stresowe jak na zagrożenie,

meaning if your boss wants to see you,

co oznacza, że jeżeli woła go szef,

you automatically think, "I'm about to be fired,"

to automatycznie myśli: "Wywali mnie",

and your blood vessels constrict,

naczynia krwionośne się zwężają,

and your level of the stress hormone cortisol creeps up,

a poziom kortyzolu, hormonu stresu,

wzrasta i zostaje na wysokim poziomie.

and then it stays up,

and over time, that persistently high level of the cortisol

Z czasem stale wysoki poziom kortyzolu

actually damps down your telomerase.

tłumi telomerazę.

Not good for your telomeres.

Niedobrze dla telomerów.

On the other hand,

Z drugiej strony

if you typically see something stressful as a challenge to be tackled,

jeśli ktoś widzi w stresie wyzwanie,

then blood flows to your heart and to your brain,

krew napływa mu do serca i mózgu,

and you experience a brief but energizing spike of cortisol.

i doświadcza krótkiego, lecz energetyzującego wzrostu kortyzolu.

And thanks to that habitual "bring it on" attitude,

Dzięki postawie "No, dawaj"

your telomeres do just fine.

telomery dobrze sobie radzą.

So ...

A więc...

What is all of this telling us?

Co to wszystko nam mówi?

Your telomeres do just fine.

Telomery sobie radzą.

You really do have power to change what is happening

Naprawdę można wpłynąć

na stan swoich telomerów.

to your own telomeres.

But our curiosity just got more and more intense,

Ale nasza ciekawość wciąż rosła,

because we started to wonder,

bo zaczęłyśmy się zastanawiać

what about factors outside our own skin?

nad czynnikami zewnętrznymi.

Could they impact our telomere maintenance as well?

Czy one też mają wpływ na stan telomerów?

You know, we humans are intensely social beings.

Ludzie to intensywnie społeczne istoty.

Was it even possible that our telomeres were social as well?

Czy to możliwe, żeby telomery też były społeczne?

And the results have been startling.

Wyniki były zdumiewające.

As early as childhood,

Już w dzieciństwie

emocjonalne zaniedbanie,

emotional neglect, exposure to violence,

doświadczenie przemocy, prześladowania i rasizmu

bullying and racism

all impact your telomeres, and the effects are long-term.

mają wpływ na telomery i ten wpływ jest długoterminowy.

Can you imagine the impact on children

Czy możesz sobie wyobrazić, jaki wpływ na dzieci

of living years in a war zone?

mają lata mieszkania w strefie konfliktu?

People who can't trust their neighbors

Ci, którzy nie mogą ufać sąsiadom,

and who don't feel safe in their neighborhoods

i którzy nie czują się bezpiecznie w swojej dzielnicy,

consistently have shorter telomeres.

konsekwentnie mają krótsze telomery.

So your home address matters for telomeres as well.

Adres zamieszkania ma wpływ na telomery.

On the flip side,

Z drugiej strony

tight-knit communities, being in a marriage long-term,

zwarte wspólnoty, długotrwałe małżeństwo

and lifelong friendships, even,

i nawet przyjaźnie na całe życie

all improve telomere maintenance.

- wszystko to poprawia stan telomerów.

So what is all this telling us?

Co to wszystko nam mówi?

It's telling us that I have the power to impact my own telomeres,

Mówi, że mogę wpłynąć na własne telomery,

and I also have the power to impact yours.

ale mogę też wpłynąć na twoje.

Telomere science has told us just how interconnected we all are.

Nauka o telomerach pokazała, jak blisko jesteśmy związani.

But I'm still curious.

Ale wciąż jestem ciekawa.

I do wonder

Zastanawiam się,

what legacy all of us

jakie dziedzictwo my wszyscy

will leave for the next generation?

pozostawimy kolejnej generacji?

Will we invest

Czy zainwestujemy

in the next young woman or man

w kolejną osobę

peering through a microscope at the next little critter,

spoglądającą przez mikroskop na kolejne małe stworzenie,

the next bit of pond scum,

na kolejny kawałek glonu,

curious about a question we don't even know today is a question?

roztrząsającą pytanie, które dzisiaj nawet nie przychodzi nam do głowy?

It could be a great question that could impact all the world.

Może to być świetne pytanie, które wpłynie na cały świat.

And maybe, maybe you're curious about you.

Może intrygujecie sami siebie?

Now that you know how to protect your telomeres,

Skoro już wiecie, jak chronić telomery,

are you curious what are you going to do

czy ciekawi was, co zrobicie

with all those decades of brimming good health?

podczas dekad dobrego zdrowia?

And now that you know you could impact the telomeres of others,

Skoro wiecie o wpływie na telomery innych,

are you curious

czy ciekawi was,

how will you make a difference?

jak na nich wpłyniecie?

And now that you know the power of curiosity to change the world,

Skoro wiecie, jak moc ciekawości może zmienić świat,

how will you make sure that the world invests in curiosity

jak zapewnicie, że świat zainwestuje w ciekawość

for the sake of the generations that will come after us?

dla dobra generacji, które nadejdą po nas?

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)