How a blind astronomer found a way to hear the stars | Wanda Diaz Merced

Çeviri: Gülsüm Öztürk Gözden geçirme: Ramazan Şen

Once there was a star.

Bir zamanlar, bir yıldız vardı.

Like everything else, she was born;

O da, diğer her şey gibi, doğdu;

grew to be around 30 times the mass of our sun

güneşimizin 30 katı büyüklüğe ulaştı

and lived for a very long time.

ve çok uzun süre yaşadı.

Exactly how long,

Ne kadar olduğu hakkında

people cannot really tell.

kimse kesin bir şey söyleyemiyor.

Just like everything in life,

Hayattaki diğer her şey gibi,

she reached the end of her regular star days

kalbi, yaşamının özü, gücünü yitirdiği zaman,

when her heart, the core of her life,

o da sıradan yıldız günlerinin

exhausted its fuel.

sonuna ulaştı.

But that was no end.

Ama bu bir son değildi.

She transformed into a supernova, and in the process

O yıldız bir süpernovaya dönüştü ve bu süreçte

releasing a tremendous amount of energy,

muazzam bir enerji ortaya çıkardı,

outshining the rest of the galaxy

parlaklığıyla, galaksideki diğer cisimleri

and emitting, in one second,

gölgede bıraktı ve bir saniyede,

the same amount of energy our sun will release in 10 days.

güneşimizin 10 günde yaydığı enerjiye eşit miktarda enerjiyi ortaya çıkardı.

And she evolved into another role in our galaxy.

O yıldız, galaksimizde başka bir role büründü.

Supernova explosions are very extreme.

Süpernova patlamaları çok şiddetlidir.

But the ones that emit gamma rays are even more extreme.

Ama gama ışınları yayanlar, daha da şiddetlidir.

In the process of becoming a supernova,

Süpernovaya dönüşme sürecinde,

the interior of the star collapses under its own weight

yıldızın iç kısmı kendi ağırlığı altında çöker

and it starts rotating ever faster,

ve normalden daha hızlı dönmeye başlar,

like an ice skater when pulling their arms in close to their body.

tıpkı buz pateni yapan birinin, kollarını vücuduna yapıştırması gibi.

In that way, it starts rotating very fast and it increases, powerfully,

Bu şekilde yıldız çok hızlı dönmeye başlar ve manyetik alanını

its magnetic field.

kuvvetle arttırır.

The matter around the star is dragged around,

Yıldızın etrafındaki madde etrafa sürüklenir

and some energy from that rotation is transferred to that matter

ve bu dönüşün oluşturduğu enerji, etraftaki bu maddeye geçer

and the magnetic field is increased even further.

ve manyetik alan daha da artar.

In that way, our star had extra energy to outshine the rest of the galaxy

Bu yöntemle yıldızımız, hem parlaklıkta hem de gama ışımasında,

in brightness and gamma ray emission.

galaksinin geri kalanını gölgede bıraktı.

My star, the one in my story,

Hikâyemdeki yıldızım

became what is known as a magnetar.

magnetar olarak bilinen şeye dönüştü.

And just for your information,

Bu arada, bilin diye söylüyorum,

the magnetic field of a magnetar is 1,000 trillion times

bir magnetarın manyetik alanı, dünyamızın manyetik alanının

the magnetic field of Earth.

bin trilyon katıdır.

The most energetic events ever measured by astronomers

Gök bilimcilerin şu ana kadar ölçtüğü en yüksek enerjiye

carry the name gamma-ray bursts

sahip hadiseler, gama-ışınları parlamalarıdır,

because we observe them as bursts most or explosions,

çünkü biz onları genelde parlamalar veya patlamalar olarak inceleriz,

most strongly measured as gamma-ray light.

ve çoğu zaman, gama ışınları olarak ölçeriz.

Our star, like the one in our story that became a magnetar,

Hikâyemizde magnetara dönüşen yıldızımız, patlamanın

is detected as a gamma-ray burst

en yüksek enerjili zaman diliminde,

during the most energetic portion of the explosion.

bir gama-ışını parlaması olarak tespit edilir.

Yet, even though gamma-ray bursts are the strongest events

Ancak, gama-ışını parlamaları, gök bilimciler tarafından

ever measured by astronomers,

şu ana kadar ölçülmüş en güçlü hadiseler olsa da

we cannot see them with our naked eye.

onları çıplak gözle göremeyiz.

We depend, we rely on other methods

Gama ışınlarını gözlemleyebilmek için,

in order to study this gamma-ray light.

başka yöntemlere bağlı kalırız ve güveniriz.

We cannot see them with our naked eye.

Onları çıplak gözle göremeyiz.

We can only see an itty bitty, tiny portion

Bizler sadece, elektromanyetik spektrumun, görünür ışık

of the electromagnetic spectrum that we call visible light.

olarak adlandırılan çok küçük bir kısmını görebiliriz.

And beyond that, we rely on other methods.

Bunun ötesinde, başka metotlar kullanırız.

Yet as astronomers, we study a wider range of light

Oysa biz, gök bilimciler, ışığı daha büyük bir ölçekte inceleriz

and we depend on other methods to do that.

ve bunu yapmak için başka yöntemlere başvururuz.

On the screen, it may look like this.

Ekranda bu şekilde gözükür.

You're seeing a plot.

Şimdi bir grafik görüyorsunuz.

That is a light curve.

Bu bir ışık eğrisi.

It's a plot of intensity of light over time.

Işık yoğunluğunun zamana bağlı grafiği.

It is a gamma-ray light curve.

Bu bir gama-ışını eğrisi.

Sighted astronomers depend on this kind of plot

Görme yetisi olan gök bilimciler, ışık yoğunluğunun zamanla nasıl

in order to interpret how this light intensity changes over time.

değiştiğini yorumlamak için, buna benzer bir grafiğe ihtiyaç duyarlar.

On the left, you will be seeing the light intensity without a burst,

Sol tarafta, patlaması olmayan ışık yoğunluğunu görüyorsunuz

and on the right, you will be seeing the light intensity with the burst.

ve sağ tarafta, patlaması olan ışık yoğunluğunu görüyorsunuz.

Early during my career, I could also see this kind of plot.

Kariyerimin ilk zamanlarında, ben de böyle bir grafiği görebilirdim.

But then, I lost my sight.

Fakat sonra, görme yetimi kaybettim.

I completely lost my sight because of extended illness,

Hastalığımın ilerlemesiyle görme yeteneğimi tamamen yitirdim

and with it, I lost the opportunity to see this plot

ve bu nedenle hem bu grafiği görme, hem de fizik araştırmalarımı

and the opportunity to do my physics.

sürdürme fırsatını kaybetmiştim.

Bu durum, benim için her anlamda çok zor bir geçişti.

It was a very strong transition for me in many ways.

And professionally, it left me without a way to do my science.

Profesyonel anlamda işimi yapabilmemin bir yolu kalmamıştı.

I longed to access and scrutinize this energetic light

Bu kuvvetli ışığı irdelemek, ona ulaşmak ve onun astrofiziksel nedenini

and figure out the astrophysical cause.

anlamak için çok can attım.

I wanted to experience the spacious wonder, the excitement,

Böyle devasa göksel bir olayın tespitinin verdiği engin mucizeyi,

the joy produced by the detection of such a titanic celestial event.

heyecanı ve zevki tecrübe etmek istedim.

I thought long and hard about it,

Bir ışık eğrisinin, görsel bir grafiğe

when I suddenly realized that all a light curve is,

çevrilmiş bir sayı tablosu olduğunu fark ettiğim zaman,

is a table of numbers converted into a visual plot.

bunun üzerinde uzun süre düşündüm.

So along with my collaborators,

İş arkadaşlarımla birlikte

we worked really hard and we translated the numbers into sound.

çok çalıştık ve o sayıları sese çevirdik.

I achieved access to the data,

Verilere ulaşmayı başardım

and today I'm able to do physics at the level of the best astronomer,

ve artık sesi kullanarak, en iyi gök bilimci seviyesinde

using sound.

fizik yapabiliyorum.

And what people have been able to do,

Diğer insanların yüzyıllardır

mainly visually,

görerek yaptıkları işi,

for hundreds of years,

ben artık sesi kullanarak

now I do it using sound.

yapıyorum.

(Applause)

(Alkış)

Listening to this gamma-ray burst

Ekranda görünen, bu gama-ışınının

that you're seeing on the -- (Applause continues)

sesi -- (Alkış devam ediyor)

Thank you.

Teşekkürler.

Listening to this burst that you're seeing on the screen

Ekranda gördüğünüz gama-ışını parlamasını dinlemek,

brought something to the ear beyond the obvious burst.

kulağa, görünen parlamanın ötesinde bir şey getirdi.

Now I'm going to play the burst for you.

Şimdi parlamayı sizin için oynatacağım.

It's not music, it's sound.

Bu bir müzik değil, bir ses.

(Digital beeping sounds)

(Dijital bip sesleri çalıyor.)

This is scientific data converted into sound,

Bu sese çevrilen bilimsel bir veri ve

and it's mapped in pitch.

eğimi haritalanmış.

The process is called sonification.

Bu işleme, selenleme denir.

So listening to this brought something to the ear

Bunu dinlemek, kulağa görünen parlamanın

besides the obvious burst.

dışında bir şey getirdi.

When I examine the very strong low-frequency regions,

Çok güçlü, alçak frekanslı bölgeleri ya da bas hattını incelerken --

or bass line -- I'm zooming into the bass line now.

şimdi bas hattını yakınlaştırıyorum.

We noted resonances characteristic of electrically charged gasses

Güneş rüzgârları gibi, karakteristik elektrik yüklü gaz

rezonanslarını fark ettik.

like the solar wind.

And I want you to hear what I heard.

Benim ne duyduğumu duymanızı istiyorum.

You will hear it as a very fast decrease in volume.

Bunu, sesin şiddetinin hızla azalması olarak duyacaksınız.

And because you're sighted, I'm giving you a red line

Görebildiğiniz için de, size hangi ışık yoğunluğunun

indicating what intensity of light is being converted into sound.

sese dönüştüğünü gösteren kırmızı bir çizgi göstereceğim.

(Digital hum and whistling sound)

(Dijital vızıltı ve ıslık sesi çalıyor.)

The (Whistles) is frogs at home, don't pay attention to that.

Islık sesi, evdeki kurbağalar, onlara aldırmayın.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

(Digital hum and whistling sound)

(Dijital vızıltı ve ıslık sesi çalıyor.)

I think you heard it, right?

Sanırım duydunuz, değil mi?

So what we found

Bulduğumuz şey,

is that the bursts last long enough in order to support wave resonances,

tanecikler arasındaki enerji değişimlerinden kaynaklanan ve

which are things caused by exchanges of energy between particles

hacme bağlı olarak coşkulu olabilecek olan,

dalga rezonanslarını desteklemek için uzun süre dayanan

that may have been excited,

that depend on the volume.

patlamalardır.

You may remember that I said that the matter around the star

Yıldızın etrafındaki maddenin sürüklendiğini söylediğimi

is dragged around?

hatırlıyorsunuz, değil mi?

It transmits power with frequency and field distribution

Bu, boyutlar tarafından belirlenen alan dağılımını ve frekansı,

determined by the dimensions.

güç aracılığıyla yayar.

You may remember that we were talking about a super-massive star

Çok güçlü bir manyetik alan magnetarına dönüşen süper kütleli yıldızdan

that became a very strong magnetic field magnetar.

bahsettiğimizi hatırlıyorsunuzdur.

If this is the case, then outflows from the exploding star

Eğer durum buysa, patlayan yıldızdan çıkan sızıntılar, bu gama-ışını

may be associated with this gamma-ray burst.

patlaması ile ilişkilendirilebilir.

What does that mean?

Bu ne anlama gelir?

That star formation may be a very important part

Yıldız oluşumu, bu süpernova patlamalarının çok önemli

of these supernova explosions.

bir kısmı olabilir.

Listening to this very gamma-ray burst brought us to the notion

Bu gama-ışını patlamasını dinlemek, bize sesin, birleşik görsel bir teşhir

that the use of sound as an adjunctive visual display

olarak kullanılma kavramını gösterdi ve bu teşhir,

may also support sighted astronomers

aynı zamanda, daha fazla bilgi arayışında olan

in the search for more information in the data.

görme yetenekli gök bilimcileri de destekleyebilir.

Simultaneously, I worked on analyzing measurements from other telescopes,

Eş zamanlı olarak, diğer teleskoplardan gelen ölçümler üzerinde çalıştım

and my experiments demonstrated

ve deneyimlerim gösterdi ki;

that when you use sound as an adjunctive visual display,

sesi birleşik görsel bir teşhir olarak kullandığınızda,

astronomers can find more information

astronomlar, bugün daha fazla erişilebilen veri dizisinde

in this now more accessible data set.

daha fazla bilgi bulabilirler.

This ability to transform data into sound

Bu veriyi sese dönüştürme kabiliyeti,

gives astronomy a tremendous power of transformation.

astronomiye muazzam bir dönüştürme gücü verir.

And the fact that a field that is so visual may be improved

Ve çok görsel olan bir alanın, göklerde neler olduğunu

in order to include anyone with interest in understanding what lies in the heavens

anlamakla ilgilenen herkesi dâhil etmek için geliştirilebileceği gerçeği

is a spirit-lifter.

bir moral kaynağıdır.

When I lost my sight,

Görme yeteneğimi kaybettiğimde,

I noticed that I didn't have access

görme yeteneği olan bir astronomun sahip olduğu

to the same amount and quality of information

aynı miktar ve kalitede bilgiye

a sighted astronomer had.

erişemediğimi fark ettim.

It was not until we innovated with the sonification process

Bir parçası olmak için çok çalıştığım alanın

that I regained the hope to be a productive member of the field

üretken bir üyesi olma ümidimi yeniden kazanmam

that I had worked so hard to be part of.

selenleme işlemini bulmamızla oldu.

Yet, information access is not the only area in astronomy

Ancak, bilgiye erişim sadece astronomiye has

where this is important.

bir şey değil.

The situation is systemic

Durum sistemiktir

and scientific fields are not keeping up.

ve bilimsel alanlar buna yetişemiyor.

The body is something changeable --

Vücut değişebilen bir şeydir --

anyone may develop a disability at any point.

herkes her an bir engelli olabilir.

Let's think about, for example,

Hâlihazırda kariyerlerinin zirvesinde olan

scientists that are already at the top of their careers.

bilim insanlarını düşünelim.

What happens to them if they develop a disability?

Eğer engelli olurlarsa onlara ne olur?

Will they feel excommunicated as I did?

Benim gibi aforoz edilmiş gibi hissedecekler mi?

Information access empowers us to flourish.

Bilgi erişimi bizim ilerlememizi sağlıyor.

It gives us equal opportunities to display our talents

Yeteneklerimizi göstermemiz ve hayatımızda potansiyel engellere değil,

and choose what we want to do with our lives,

ilgilerimize dayanarak yapmak istediğimiz şeyleri

based on interest and not based on potential barriers.

seçmememiz için bize eşit fırsatlar sunuyor.

When we give people the opportunity to succeed without limits,

İnsanlara sınırlama olmadan başarmaları için fırsat verdiğimiz zaman,

that will lead to personal fulfillment and prospering life.

bu onlara kişisel tatmin ve başarılı bir hayat sağlayacak.

And I think that the use of sound in astronomy

Ve bence astronomide sesin kullanımı,

is helping us to achieve that and to contribute to science.

bunu başarmamıza ve bilime katkı sağlamamıza yardım ediyor.

While other countries told me that the study of perception techniques

Diğer ülkeler, algı tekniği çalışmasının astronomiyle ilgili olmadığını,

in order to study astronomy data is not relevant to astronomy

çünkü bu alanda astronomi verisi çalışması yapacak

because there are no blind astronomers in the field,

görmeyen astronom olmadığını söylerken,

South Africa said, "We want people with disabilities

Güney Afrika, "Alana katkıda bulunacak engelli insanlarla

to contribute to the field."

çalışmak istiyoruz." dedi.

Right now, I'm working

Şu anda,

Güney Afrika Astronomik Rasathanesi,

at the South African Astronomical Observatory,

at the Office of Astronomy for Development.

Gelişim için Astronomi Ofisi'nde çalışıyorum.

There, we are working on sonification techniques and analysis methods

Orada, Athlone Körler Okulu öğrencileri üzerinde etki bırakmak için,

to impact the students of the Athlone School for the Blind.

selenleme teknikleri ve inceleme metotları üzerine çalışıyoruz.

These students will be learning radio astronomy,

Bu öğrenciler radyoastronomi

and they will be learning the sonification methods

ve selenleme metotlarını öğrenerek

in order to study astronomical events like huge ejections of energy

taçküre kütle atımı olarak bilinen, güneşten gelen büyük enerji atımları gibi

from the sun, known as coronal mass ejections.

astronomik olayları çalışabilecekler.

What we learn with these students --

Bu öğrencilerle öğrendiğimiz şey --

these students have multiple disabilities and coping strategies

bu öğrencilerin birden çok engeli var ve

onlara başa çıkma stratejileri uygulanacak --

that will be accommodated --

what we learn with these students will directly impact

Bu öğrencilerle öğrendiğimiz şey

profesyonel seviyede yapılan şeyleri doğrudan etkileyecek.

the way things are being done at the professional level.

I humbly call this development.

Buna naçizane "gelişme" diyorum.

And this is happening right now.

Ve bu şu anda oluyor.

I think that science is for everyone.

Bence bilim herkes içindir.

It belongs to the people,

İnsanlara aittir

and it has to be available to everyone,

ve herkese açık olmalıdır,

because we are all natural explorers.

çünkü biz hepimiz doğal kâşifleriz.

I think that if we limit people with disabilities

Bana göre, eğer bizler engelli insanları bilime katılımdan

from participating in science,

kısıtlarsak,

we'll sever our links with history and with society.

tarih ve toplum ile bağlarımızı koparırız.

I dream of a level scientific playing field,

İnsanların birbirlerine saygıyı teşvik ettikleri, birbirlerine

where people encourage respect and respect each other,

saygı gösterdikleri, strateji değişimi yaptıkları ve birlikte keşfettikleri,

where people exchange strategies and discover together.

adil bir bilimsel oyun alanı hayal ediyorum.

If people with disabilities are allowed into the scientific field,

Eğer engelliler bilimsel alanlara girebilirlerse,

an explosion, a huge titanic burst of knowledge will take place,

bir infilak, dev bir patlama gerçekleşecek.

I am sure.

Eminim.

(Digital beeping sounds)

(Dijital bip sesleri)

That is the titanic burst.

Dev patlama bu.

Thank you.

Teşekkür ederim.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)