How a blind astronomer found a way to hear the stars | Wanda Diaz Merced

Translator: Lan Linh Reviewer: Trinh Tran

Once there was a star.

Đã từng có một ngôi sao.

Giống như mọi vật thể khác, nó được sinh ra;

Like everything else, she was born;

grew to be around 30 times the mass of our sun

lớn lên gấp gần 30 lần so với khối lượng của mặt trời

and lived for a very long time.

và tồn tại trong quãng thời gian rất dài.

Exactly how long,

Chính xác là bao lâu

people cannot really tell.

thì con người không thể trả lời.

Giống như vạn vật trong cuộc sống,

Just like everything in life,

she reached the end of her regular star days

nó tồn tại đến ngày cuối cùng trong chu kì hoạt động của nó

when her heart, the core of her life,

khi trái tim, nguồn sống của nó,

exhausted its fuel.

cạn hết năng lượng.

But that was no end.

Nhưng đó chưa phải là dấu chấm hết.

She transformed into a supernova, and in the process

Nó biến thành một siêu tân tinh và đang trong quá trình

releasing a tremendous amount of energy,

tỏa ra một lượng năng lượng cực lớn,

outshining the rest of the galaxy

chiếu sáng phần còn lại của thiên hà

and emitting, in one second,

và lượng năng lượng tỏa ra của nó, trong một giây,

the same amount of energy our sun will release in 10 days.

bằng lượng năng lượng mà mặt trời tỏa ra trong 10 ngày.

And she evolved into another role in our galaxy.

Và nó tiến hóa trong một vai trò khác ở dải thiên hà.

Supernova explosions are very extreme.

Những vụ nổ siêu tân tinh rất dữ dội.

But the ones that emit gamma rays are even more extreme.

Nhưng những ngôi sao phát ra tia gam-ma thậm chí còn dữ dội hơn.

In the process of becoming a supernova,

Trong quá trình trở thành một siêu tân tinh,

the interior of the star collapses under its own weight

ngôi sao sụp đổ vào tâm dưới trọng lượng của chính nó

and it starts rotating ever faster,

và nó bắt đầu quay nhanh hơn,

like an ice skater when pulling their arms in close to their body.

giống như khi người trượt tuyết kéo cánh tay về gần cơ thể.

In that way, it starts rotating very fast and it increases, powerfully,

Theo đó, nó bắt đầu quay rất nhanh và nó tăng từ trường của mình

its magnetic field.

lên rất nhiều.

The matter around the star is dragged around,

Các vật chất quanh ngôi sao cũng bị kéo vòng quanh,

and some energy from that rotation is transferred to that matter

và một phần năng lượng từ chuyển động quay đó

sẽ được truyền cho vật chất

and the magnetic field is increased even further.

và từ trường thì ngày càng lớn hơn.

In that way, our star had extra energy to outshine the rest of the galaxy

Như vậy, ngôi sao sẽ có thêm năng lượng để chiếu sáng cả thiên hà

in brightness and gamma ray emission.

thông qua sự chiếu sáng và giải phóng tia gamma.

My star, the one in my story,

Ngôi sao mà tôi nhắc tới trong câu chuyện của mình

became what is known as a magnetar.

trở thành cái mà người ta gọi là một ngôi sao từ.

And just for your information,

Và bây giờ là thông tin cho bạn,

the magnetic field of a magnetar is 1,000 trillion times

từ trường của ngôi sao nhiễm từ là hơn 1.000 nghìn tỉ lần

the magnetic field of Earth.

từ trường của Trái Đất.

The most energetic events ever measured by astronomers

Những hiện tượng giải phóng năng lượng lớn nhất

từng được các nhà thiên văn ghi nhận

carry the name gamma-ray bursts

mang tên vụ nổ tia gamma

because we observe them as bursts most or explosions,

bởi vì chúng tôi xem chúng như những sự vỡ tung hay vụ nổ,

most strongly measured as gamma-ray light.

vụ mạnh nhất ghi nhận được là của ánh sáng tia gamma.

Our star, like the one in our story that became a magnetar,

Ngôi sao của chúng ta, như trong câu chuyện này, đã trở thành một ngôi sao từ tính,

is detected as a gamma-ray burst

được xem như một vụ nổ tia gamma

during the most energetic portion of the explosion.

trong thời gian mạnh nhất của vụ nổ.

Yet, even though gamma-ray bursts are the strongest events

Mặc dù những vụ nổ tia gamma là những hiện tượng có năng lượng lớn nhất

ever measured by astronomers,

mà các nhà thiên văn học từng đo được từ trước đến nay,

we cannot see them with our naked eye.

nhưng chúng ta không thể quan sát chúng bằng mắt thường.

We depend, we rely on other methods

Chúng ta phải sử dụng những phương pháp khác

in order to study this gamma-ray light.

để nghiên cứu về ánh sáng tia gamma này.

We cannot see them with our naked eye.

Mắt thường không thể nhìn thấy chúng.

We can only see an itty bitty, tiny portion

Chúng ta chỉ có thể nhìn thấy một phần rất rất nhỏ

of the electromagnetic spectrum that we call visible light.

trong quang phổ điện từ mà chúng ta gọi là ánh sáng khả kiến.

And beyond that, we rely on other methods.

Và xa hơn thế, chúng ta dựa vào những phương pháp khác.

Yet as astronomers, we study a wider range of light

Còn với tư cách những nhà thiên văn học, chúng ta nghiên cứu dải ánh sánh rộng hơn

and we depend on other methods to do that.

và chúng ta dựa vào những phương pháp khác để làm điều đó.

On the screen, it may look like this.

Trên màn hình, nó trông giống như thế này.

You're seeing a plot.

Bạn đang nhìn thấy một đồ thị.

That is a light curve.

Đó là đường biểu diễn của ánh sáng.

It's a plot of intensity of light over time.

Đó là một đồ thị thể hiện mật độ của ánh sáng theo thời gian.

It is a gamma-ray light curve.

Đó là biểu đồ ánh sáng của tia gamma.

Sighted astronomers depend on this kind of plot

Các nhà thiên văn học dựa vào loại biểu đồ này

in order to interpret how this light intensity changes over time.

để giải thích mật độ ánh sáng thay đổi thế nào theo thời gian.

On the left, you will be seeing the light intensity without a burst,

Ở phía bên trái, bạn sẽ nhìn thấy mật độ ánh sáng khi không có vụ nổ,

and on the right, you will be seeing the light intensity with the burst.

và phía bên phải là mật độ ánh sáng khi vụ nổ xảy ra.

Early during my career, I could also see this kind of plot.

Trước đây, tôi có thể nhìn được loại đồ thị này.

But then, I lost my sight.

Nhưng sau đó, tôi đã mất đi thị lực.

I completely lost my sight because of extended illness,

Tôi đã hoàn toàn mất đi thị lực do căn bệnh kéo dài,

and with it, I lost the opportunity to see this plot

và vì thế mà tôi mất đi khả năng nhìn đồ thị này

and the opportunity to do my physics.

và luôn cả cơ hội làm việc của mình.

Đó là sự chuyển biến mạnh mẽ đối với tôi về nhiều mặt.

It was a very strong transition for me in many ways.

And professionally, it left me without a way to do my science.

Theo chuyên môn mà nói, nó khiến tôi phải phải từ bỏ nghiên cứu khoa học.

I longed to access and scrutinize this energetic light

Tôi đã ao ước tiếp cận và nghiên cứu loại ánh sáng đầy năng lượng này

and figure out the astrophysical cause.

và tìm ra nguồn gốc thiên văn của nó.

I wanted to experience the spacious wonder, the excitement,

Tôi muốn trải nghiệm sự kì thú của vũ trụ, sự hào hứng

the joy produced by the detection of such a titanic celestial event.

và niềm vui bằng cách khám phá hiện tượng về một thiên thể khổng lồ.

I thought long and hard about it,

Tôi đã nghĩ rất lâu và rất nhiều về việc này,

when I suddenly realized that all a light curve is,

khi tôi bỗng nhiên nhận ra rằng tất cả đồ thị của ánh sáng

is a table of numbers converted into a visual plot.

là một bảng các con số được chuyển thành một biểu đồ có thể nhìn thấy được.

So along with my collaborators,

Vì vậy, tôi cùng với các cộng sự

we worked really hard and we translated the numbers into sound.

đã cố gắng làm việc và chuyển tất cả các con số thành âm thanh.

I achieved access to the data,

Tôi đã tiếp cận được các dữ liệu,

and today I'm able to do physics at the level of the best astronomer,

và hôm nay tôi có thể nghiên cứu ở trình độ như một nhà thiên văn giỏi nhất,

using sound.

bằng cách sử dụng âm thanh.

And what people have been able to do,

Và điều mọi người có thể làm,

mainly visually,

đa phần là bằng mắt,

for hundreds of years,

trong hàng trăm năm qua,

now I do it using sound.

thì giờ đây tôi có thể làm nó bằng âm thanh.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

Listening to this gamma-ray burst

Lắng nghe vụ nổ tia gamma này,

that you're seeing on the -- (Applause continues)

mà các bạn đang thấy -- (Vỗ tay)

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

Listening to this burst that you're seeing on the screen

Nghe tiếng nổ mà bạn đang nhìn thấy trên màn hình

brought something to the ear beyond the obvious burst.

mang lại điều gì đó cho tai trên cả vụ nổ thực tế.

Now I'm going to play the burst for you.

Và bây giờ tôi sẽ cho chạy tiếng nổ.

It's not music, it's sound.

Nó không phải là âm nhạc, nó là âm thanh.

(Digital beeping sounds)

(Âm thanh kĩ thuật)

This is scientific data converted into sound,

Đây là dữ liệu đã được chuyển thành âm thanh

and it's mapped in pitch.

và nó vẽ ra dao động âm thanh.

The process is called sonification.

Quá trình này gọi là âm thanh hóa.

So listening to this brought something to the ear

Nghe âm thanh này sẽ mang những thứ khác đến tai

besides the obvious burst.

ngoài tiếng nổ thực tế.

When I examine the very strong low-frequency regions,

Khi tôi kiểm tra những khu vực có tần số thấp cực mạnh,

or bass line -- I'm zooming into the bass line now.

hoặc dòng âm bass -- Tôi sẽ mở dòng bass ngay đây.

We noted resonances characteristic of electrically charged gasses

Chúng ta thường chú ý những đặc tính cộng hưởng của những khí mang điện

like the solar wind.

như gió mặt trời.

And I want you to hear what I heard.

Và tôi muốn các bạn lắng nghe cái mà tôi đã nghe.

You will hear it as a very fast decrease in volume.

Bạn sẽ nghe nó giống như một sự giảm âm lượng rất nhanh.

And because you're sighted, I'm giving you a red line

Và bởi vì bạn có thể nhìn thấy nên tôi sẽ cho bạn một đường màu đỏ

indicating what intensity of light is being converted into sound.

để báo hiệu rằng cường độ ánh sáng đang được đổi sang âm thanh.

(Digital hum and whistling sound)

(Âm rền và tiếng huýt sáo)

The (Whistles) is frogs at home, don't pay attention to that.

Tiếng (huýt sáo) là tiếng ếch ở nhà, đừng quan tâm đến nó.

(Laughter)

(Cười)

(Digital hum and whistling sound)

(Âm rền và tiếng huýt sáo)

I think you heard it, right?

Tôi nghĩ là bạn đã nghe thấy nó, đúng không?

So what we found

Vậy cái chúng ta phát hiện

is that the bursts last long enough in order to support wave resonances,

là những tiếng nổ kéo dài đủ để hỗ trợ sóng cộng hưởng,

which are things caused by exchanges of energy between particles

là những thứ được tạo ra bởi những trao đổi năng lượng giữa các hạt

that may have been excited,

bị kích thích,

that depend on the volume.

tùy vào âm lượng.

You may remember that I said that the matter around the star

Bạn có nhớ là tôi đã nói về vấn đề ngôi sao

is dragged around?

bị kéo vòng quanh?

It transmits power with frequency and field distribution

Nó truyền năng lượng với sự phân bố tần suất và từ trường

determined by the dimensions.

được quyết định bởi kích thước.

You may remember that we were talking about a super-massive star

Bạn có thể nhớ là chúng ta đang nói về một ngôi sao siêu lớn

that became a very strong magnetic field magnetar.

đã trở thành một ngôi sao mang từ tính cực mạnh.

If this is the case, then outflows from the exploding star

Trong trường hợp đó thì dòng phun ra từ ngôi sao nổ

may be associated with this gamma-ray burst.

có thể liên quan tới vụ nổ tia gamma này.

What does that mean?

Điều này có nghĩa gì?

That star formation may be a very important part

Nghĩa là sự hình thành của ngôi sao có thể là một phần rất quan trọng

of these supernova explosions.

trong các vụ nổ của những siêu tân tinh.

Listening to this very gamma-ray burst brought us to the notion

Lắng nghe tiếng của vụ nổ tia gamma mang lại cho chúng ta khái niệm

that the use of sound as an adjunctive visual display

rằng việc sử dụng âm thanh như một tín hiệu hiển thị bổ sung

may also support sighted astronomers

có thể hỗ trợ các nhà thiên văn

in the search for more information in the data.

trong việc tìm kiếm nhiều dữ liệu hơn.

Simultaneously, I worked on analyzing measurements from other telescopes,

Đồng thời, tôi cũng thực hiện phân tích, đo đạc từ các kính thiên văn khác,

and my experiments demonstrated

và kinh nghiệm của tôi cho thấy rằng

that when you use sound as an adjunctive visual display,

khi sử dụng âm thanh như một tín hiệu hiển thị bổ sung

astronomers can find more information

các nhà thiên văn có thể tìm thấy nhiều thông tin hơn trong đó

in this now more accessible data set.

và bây giờ thì có nhiều thông tin hơn được tiếp cận.

This ability to transform data into sound

Khả năng chuyển thông tin thành âm thanh này

gives astronomy a tremendous power of transformation.

tạo ra một bước thay đổi to lớn trong ngành thiên văn học.

And the fact that a field that is so visual may be improved

Và thực tế thì một lĩnh vực khả kiến có thể được tận dụng

in order to include anyone with interest in understanding what lies in the heavens

để những ai quan tâm có thể tìm hiểu thứ gì ở trên thiên đường

is a spirit-lifter.

là một điều đáng mong chờ.

When I lost my sight,

Khi tôi mất đi thị lực,

I noticed that I didn't have access

tôi nghĩ rằng mình không thể tiếp cận được

to the same amount and quality of information

số lượng và chất lượng thông tin

a sighted astronomer had.

như một nhà thiên văn bình thường.

It was not until we innovated with the sonification process

Mãi cho đến khi chúng tôi đổi mới với quy trình âm thanh hóa

that I regained the hope to be a productive member of the field

tôi mới tìm lại được hi vọng để trở nên có ích hơn trong lĩnh vực này

that I had worked so hard to be part of.

tôi mới làm việc hết sức để là một phần trong đó.

Yet, information access is not the only area in astronomy

Việc tiếp cận thông tin không phải là nội dung duy nhất trong ngành thiên văn học

where this is important.

mà nó là một phần quan trọng.

The situation is systemic

Vấn đề nằm ở cả cơ thể,

and scientific fields are not keeping up.

và khoa học thì không theo kịp.

The body is something changeable --

Cơ thể là thứ thay đổi --

anyone may develop a disability at any point.

bất cứ ai cũng có thể gặp khuyết tật vào bất kì thời điểm nào.

Let's think about, for example,

Ví dụ là hãy nghĩ về,

scientists that are already at the top of their careers.

các nhà khoa học đã đạt đến đỉnh cao sự nghiệp.

What happens to them if they develop a disability?

Điều gì sẽ xảy ra nếu họ bị khuyết tật?

Will they feel excommunicated as I did?

Họ có cảm thấy khó giao tiếp như tôi đã từng?

Information access empowers us to flourish.

Việc tiếp cận thông tin thôi thúc chúng tôi tiếp tục cố gắng.

It gives us equal opportunities to display our talents

Nó tạo ra những cơ hội bình đẳng để thể hiện tài năng của chúng tôi

and choose what we want to do with our lives,

và đưa ra điều chúng tôi muốn thực hiện trong cuộc sống của mình,

based on interest and not based on potential barriers.

dựa vào niềm đam mê và không phụ thuộc vào những rào cản sắp tới.

When we give people the opportunity to succeed without limits,

Khi chúng tôi trao cho mọi người cơ hội vươn tới thành công không giới hạn,

that will lead to personal fulfillment and prospering life.

điều đó sẽ mang lại một cuộc sống sung túc và viên mãn.

And I think that the use of sound in astronomy

Và tôi nghĩ việc sử dụng âm thanh trong thiên văn

is helping us to achieve that and to contribute to science.

sẽ giúp chúng tôi đạt được điều đó và cống hiến cho khoa học.

While other countries told me that the study of perception techniques

Trong khi các nước khác nói rằng nghiên cứu bằng các kĩ thuật tri giác

in order to study astronomy data is not relevant to astronomy

trong việc nghiên cứu dữ liệu không thích hợp với ngành thiên văn

because there are no blind astronomers in the field,

bởi vì không có nhà thiên văn khiếm thị trong lĩnh vực này,

South Africa said, "We want people with disabilities

thì Nam Phi lại khẳng định rằng: "Chúng tôi muốn những người khuyết tật

to contribute to the field."

đóng góp cho khoa học."

Right now, I'm working

Và ngay bây giờ tôi đang làm việc

at the South African Astronomical Observatory,

tại Đài quan sát Thiên văn Nam Phi,

at the Office of Astronomy for Development.

tại Văn phòng Phát triển Thiên văn.

There, we are working on sonification techniques and analysis methods

Ở đó, chúng tôi nghiên cứu các kĩ thuật âm thanh hóa và các phương pháp phân tích

to impact the students of the Athlone School for the Blind.

có ảnh hưởng đến trẻ em khiếm thị ở trường khiếm thị Athlone.

These students will be learning radio astronomy,

Các học sinh sẽ học về thiên văn qua radio,

and they will be learning the sonification methods

và chúng sẽ học về phương pháp âm thanh hóa

in order to study astronomical events like huge ejections of energy

để nghiên cứu các hiện tượng thiên văn như sự phun trào năng lượng khổng lồ

from the sun, known as coronal mass ejections.

từ mặt trời, được biết đến như các siêu bão mặt trời.

What we learn with these students --

Điều mà chúng tôi học được cùng với các học sinh --

these students have multiple disabilities and coping strategies

những đứa trẻ khuyết tật với nhiều khiếm khuyết và hạn chế

that will be accommodated --

trong giải quyết vấn đề --

what we learn with these students will directly impact

điều mà chúng tôi học được cùng chúng sẽ ảnh hưởng trực tiếp

the way things are being done at the professional level.

đến cách mà mọi thứ đang được vận hành ở trình độ khoa học chuyên môn.

I humbly call this development.

Tôi xin mạn phép được gọi đây là sự phát triển.

And this is happening right now.

Và nó đang xảy ra ngay lúc này đây.

I think that science is for everyone.

Tôi nghĩ rằng khoa học dành cho tất cả mọi người.

It belongs to the people,

Nó thuộc về con người,

and it has to be available to everyone,

và nó phải đến được với mọi người,

because we are all natural explorers.

vì chúng ta tự nhiên đã là những nhà khám phá.

I think that if we limit people with disabilities

Tôi nghĩ nếu chúng ta giới hạn người khuyết tật

from participating in science,

trong nghiên cứu khoa học,

we'll sever our links with history and with society.

thì chúng ta sẽ tách rời chính mình với lịch sử và xã hội.

I dream of a level scientific playing field,

Tôi mơ đến một trình độ khoa học

where people encourage respect and respect each other,

nơi mà mọi người đề cao sự tôn trọng và thật sự tôn trọng nhau,

where people exchange strategies and discover together.

nơi mà mọi người trao đổi các dự án và cùng nhau nghiên cứu.

If people with disabilities are allowed into the scientific field,

Nếu những người khuyết tật được tham gia nghiên cứu khoa học,

an explosion, a huge titanic burst of knowledge will take place,

một vụ nổ, một vụ nổ cực lớn của kiến thức sẽ xảy ra,

I am sure.

tôi chắc chắn là như vậy.

(Digital beeping sounds)

(Âm thanh kĩ thuật)

That is the titanic burst.

Đó là một vụ nổ cực lớn.

Thank you.

Cảm ơn các bạn

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)