Finding life we can't imagine | Christoph Adami

Translator: Ervis Bregu Reviewer: Helena Bedalli

So, I have a strange career.

Unë kam një karrierë të çuditshme.

I know it because people come up to me, like colleagues, and say,

E di këtë ngaqë njerëzit vijnë shpesh, si kolegët,

"Chris, you have a strange career."

e më thonë, "Chris, ti ke një karrierë të çuditshme."

(Laughter)

(E qeshur)

And I can see their point,

Dhe unë e kuptoj këndvështrimin e tyre,

because I started my career as a theoretical nuclear physicist.

sepse e kam filluar karrierën

si një fizikant bërthamor teorik.

And I was thinking about quarks and gluons and heavy ion collisions,

Rrija e mendoja rreth kuarkeve, gluoneve

dhe përplasjeve të joneve të rënda,

and I was only 14 years old --

ndërsa isha vetëm 14 vjeç.

No, no, I wasn't 14 years old.

Jo, jo, nuk isha 14 vjeç.

But after that,

Por pas kësaj,

une kisha laboratorin tim

I actually had my own lab

në departamentin e llogaritjeve neuroshkencore,

in the Computational Neuroscience department,

dhe në fakt s'isha duke u marrë fare me neuroshkencë.

and I wasn't doing any neuroscience.

Later, I would work on evolutionary genetics,

Pas kësaj, e gjeta veten duke u marrë me gjenetikë

and I would work on systems biology.

dhe duke punuar për biologjinë e sistemeve.

But I'm going to tell you about something else today.

Por sot do t'ju flas për diçka tjetër.

I'm going to tell you about how I learned something about life.

Do t'ju tregoj

sesi mësova diçka rreth jetës.

And I was actually a rocket scientist.

Dhe në këtë periudhë unë isha një shkencëtar raketash.

I wasn't really a rocket scientist,

S'isha shkencëtar raketash në fakt,

but I was working at the Jet Propulsion Laboratory

por isha duke punuar

në Laboratorin e Motorëve Reaktiv

në Kaliforninë plot diell ku është ngrohtë;

in sunny California, where it's warm;

whereas now I am in the mid-West, and it's cold.

ndërkohë që tani jam në Midwest,

dhe është ftohtë.

But it was an exciting experience.

Por kjo ishte një eksperiencë ngacmuese.

One day, a NASA manager comes into my office,

Një ditë një menaxher i NASA-s hyri në zyrën time,

sits down and says,

u ul e më tha,

"Can you please tell us, how do we look for life outside Earth?"

"A mund të na tregosh,

se si të kërkojmë për jetë jashtë Tokës?"

Dhe kjo më habiti në fakt,

And that came as a surprise to me,

sepse më kishin punësuar

because I was actually hired to work on quantum computation.

të punoja për llogaritje kuantike.

Gjithsesi, e kisha një përgjigje të mirë.

Yet, I had a very good answer.

I said, "I have no idea."

I thashë, "As që ia kam idenë."

(Laughter)

And he told me, "Biosignatures, we need to look for a biosignature."

Dhe ai më tha, "Firma biologjike,

duhet të kërkojmë për firma biologjike."

Dhe unë i thashë, "Ç'është kjo?"

And I said, "What is that?"

And he said, "It's any measurable phenomenon

Ai më tha: "Është çdo fenomen i matshëm

që na lejon të dallojmë

that allows us to indicate the presence of life."

prezencën e jetës."

And I said, "Really?

Dhe unë thashë: "Vërtetë?

Because isn't that easy?

A s'është e thjeshtë kjo?

I mean, we have life.

Dua të them, ne kemi jetë.

Can't you apply a definition,

A s'mund të aplikosh një përkufizim,

for example, a Supreme Court-like definition of life?"

siç për shembull, një përkufizim tipi Gjykatës së Lartë për jetën?"

Më pas u mendova disi rreth kësaj, dhe i thashë,

And then I thought about it a little bit, and I said,

"Epo, a është vërtetë kaq e thjeshtë?"

"Well, is it really that easy?

Sepse, po, nëse shoh diçka si kjo,

Because, yes, if you see something like this,

then all right, fine, I'm going to call it life --

atëherë në rregull, unë do ta quaj jetë --

no doubt about it.

s'ka dyshim për këtë.

But here's something."

Por ja ku është diçka."

And he goes, "Right, that's life too. I know that."

Dha ai tha, "Në rregull, edhe ajo është jetë. E di këtë."

Except, if you think that life is also defined by things that die,

Vetëm se, nëse jeta përkufizohet edhe

si diçka që vdes,

you're not in luck with this thing,

me këtë gjënë këtu s'do t'ju eci,

because that's actually a very strange organism.

sepse ky organizëm është vërtet i çuditshëm.

It grows up into the adult stage like that

Ai rritet deri në këtë fazë të rritjes si këtu

dhe pas kësaj kalon në një fazë tipi i Benjamin Button,

and then goes through a Benjamin Button phase,

and actually goes backwards and backwards until it's like a little embryo again,

dhe fillon e shkon prapa e prapa

derisa bëhet një embrion i vogël përsëri,

dhe rritet përsëri, dhe kthehet prapa -- tipi i yo-yo-së --

and then actually grows back up, and back down and back up --

dhe s'vdes kurrë.

sort of yo-yo -- and it never dies.

So it's actually life,

Pra, është jetë në fakt,

por edhe nuk është

but it's actually not as we thought life would be.

ashtu siç e prisnim ne jetën të ishte.

And then you see something like that.

Dhe pastaj sheh diçka si kjo.

And he was like, "My God, what kind of a life form is that?"

Dha ai ishte si, "O Zot, ç'lloj forme jete është kjo?"

E di njeri?

Anyone know?

Në të vërtetë nuk është jetë, është një kristal.

It's actually not life, it's a crystal.

Kështu përsëri fillon të shohësh e të shohësh

So once you start looking and looking at smaller and smaller things --

gjëra të vogla e më të vogla --

so this particular person wrote a whole article and said,

kështu dikush

shkruajti një artikull e tha, "Ej, kjo është bakterie."

"Hey, these are bacteria."

Except, if you look a little bit closer,

Veçse, nëse sheh pak më nga afër,

you see, in fact, that this thing is way too small to be anything like that.

gjen se, në fakt, kjo gjë është tepër e vogël për të qenë diçka e tillë.

Kështu ai u bind,

So he was convinced, but, in fact, most people aren't.

por, faktikisht, shumë të tjerë nuk binden.

Dhe pastaj, sigurisht,

And then, of course, NASA also had a big announcement,

NASA bëri një njoftim të rëndësishëm,

and President Clinton gave a press conference,

dhe Presidenti Klinton mbajti një konferencë për shtyp,

rreth këtij zbulimi të shkëlqyer

about this amazing discovery of life in a Martian meteorite.

mbi jetën në një meteor Marsian.

Veçse në ditët e sotme, kjo është shumë e diskutueshme.

Except that nowadays, it's heavily disputed.

Nëse nxjerr mësimin nga gjithë këto foto,

If you take the lesson of all these pictures,

then you realize, well, actually, maybe it's not that easy.

atëherë e kupton, që në fakt mbase nuk është kaq e thjeshtë.

Ndoshta më duhet

Maybe I do need a definition of life

një përkufizim i jetës

in order to make that kind of distinction.

në mënyrë që të mund ta bëje këtë lloj dallimi.

Atëherë si mund të përkufizohet jeta?

So can life be defined?

Po ju si do ta bënit diçka të tillë?

Well how would you go about it?

Epo sigurisht,

Well of course, you'd go to Encyclopedia Britannica and open at L.

do të merrnit Enciklopedinë Britanike dhe do ta hapnit tek J-ja.

Jo, sigursiht që s'do ta bënit kështu; do e kërkonit gjëkundi në Google.

No, of course you don't do that; you put it somewhere in Google.

Dhe atëherë mund të arrinit diku.

And then you might get something.

(Laughter)

And what you might get --

Ajo që mund të arrini --

and anything that actually refers to things that we are used to,

dhe çdo gjë që i referohet gjërave që jemi mësuar deri më tani,

i hidhni poshtë.

you throw away.

Dhe më pas ju mund të arrini në diçka si kjo.

And then you might come up with something like this.

Ajo është diçka e komplikuar

And it says something complicated with lots and lots of concepts.

me shumë e shumë koncepte.

Kush mbi tokë do të shkruante diçka

Who on Earth would write something as convoluted and complex and inane?

kaq të ndërlikuar e komplekse

dhe të pakuptimtë?

Oh, është në fakt një set shumë, shumë i rëndësishëm konceptesh.

Oh, it's actually a really, really, important set of concepts.

Kështu po nënvizoj vetëm disa fjalë

So I'm highlighting just a few words

and saying definitions like that rely on things

dhe po tregoj se përkufizime si kjo

varen në gjëra që nuk bazohen

that are not based on amino acids or leaves or anything that we are used to,

mbi aminoacide apo gjethe

apo çfarëdo që jemi mësuar

por në fakt, vetëm mbi procese.

but in fact on processes only.

Dhe nëse i hidhni një sy kësaj,

And if you take a look at that,

kjo është në fakt prej një libri që kam shkruar rreth jetës artificiale.

this was actually in a book that I wrote that deals with artificial life.

Dhe kjo shpjegon se pse

And that explains why that NASA manager was actually in my office to begin with.

ai menaxheri i NASA-s erdhi në zyrën time pikësëpari.

Because the idea was that, with concepts like that,

Sepse ideja ishte se, me koncepte si këto,

maybe we can actually manufacture a form of life.

ndoshta ne mundemi të fabrikojmë

një formë jete.

And so if you go and ask yourself, "What on Earth is artificial life?",

Dhe nëse e pyesni veten,

"Ç'dreqin është jeta artificiale?",

let me give you a whirlwind tour of how all this stuff came about.

më lejoni t'ju bëj një turne të shpejtë

t'ju shpjegoj se si ndodhën këto gjëra.

And it started out quite a while ago,

Gjithçka filloi kohë më parë

when someone wrote one of the first successful computer viruses.

kur dikush shkruajti

një prej virusëve të parë të suksesshëm kompjuterikë.

Dhe për ata prej jush që se kanë moshën e duhur,

And for those of you who aren't old enough,

you have no idea how this infection was working --

sja keni idenë se si funksiononte ky infeksion --

namely, through these floppy disks.

thjesht fare, nëpërmjet këtyre disketave.

But the interesting thing about these computer virus infections

Por gjëja interesante rreth këtyre infeksioneve të viruseve kompjuterikë

ishte se, nëse shikoni raportin

was that, if you look at the rate at which the infection worked,

në të cilin infeksioni pati sukses,

they show this spiky behavior that you're used to from a flu virus.

ata tregojnë këtë sjellje thumbuese

që jemi mësuar ta shohim tek një virus gripi.

And it is in fact due to this arms race

Dhe është në fakt prej luftës

between hackers and operating system designers

midis hakerave dhe disenjuesve të sistemeve të shfrytëzimit

that things go back and forth.

që ndodhin këto ulje ngritje.

And the result is kind of a tree of life of these viruses,

Rezultati i ngjan një peme jete

të këtyre viruseve,

a phylogeny that looks very much like the type of life

një filogjenezë që ngjason shumë

me llojin e jetës me të cilën jemi mësuar, të paktën në nivelin viral.

that we're used to, at least on the viral level.

So is that life?

Pra, a është jetë kjo? Jo mesa më intereson mua.

Not as far as I'm concerned.

Pse? Sepse këto gjëra nuk evoluojnë nga vetvetja.

Why? Because these things don't evolve by themselves.

Në fakt, janë hakerat ata që i shkruajnë këto.

In fact, they have hackers writing them.

Por ideja u çua shumë shpejt pak më tej

But the idea was taken very quickly a little bit further,

when a scientist working at the Santa Fe Institute decided,

kur një shkencëtar që punonte në Institutin Santa Fe vendosi,

"Why don't we try to package these little viruses

"Pse nuk i paketojmë këto virusë të vegjël

in artificial worlds inside of the computer

në botë artificiale brenda kompjuterit

dhe t'i lëmë të evoluojnë?"

and let them evolve?"

And this was Steen Rasmussen.

Ky ishte Steen Rasmussen.

And he designed this system, but it really didn't work,

Ai disenjoi këtë sistem, që në fakt nuk punoi,

because his viruses were constantly destroying each other.

sepse virusët e tij të vegjël, vazhdimisht shkatërronin njëri tjetrin.

But there was another scientist who had been watching this, an ecologist.

Por, ishte edhe një shkencëtar tjetër që e ndiqte këtë, një ekologjist.

Ai shkoi në shtëpi dhe tha, "Unë di ta ndreq këtë."

And he went home and says, "I know how to fix this."

And he wrote the Tierra system,

Dhe shkroi sistemin Tierra,

and, in my book,

dhe, në librin tim, është një prej të parëve

is in fact one of the first truly artificial living systems --

sisteme të vërteta artificiale që jetojnë --

except for the fact that these programs didn't really grow in complexity.

përveç faktit që këta programe në fakt nuk rriteshin në kompleksitet.

So having seen this work, worked a little bit on this,

Duke patur kështu këtë punim, punova edhe më tej me të,

this is where I came in.

ky është çasti kur hyj unë në lojë.

And I decided to create a system that has all the properties

Unë vendosa të krijoj një sistem

që përmban gjithë veçoritë e nevojshme

that are necessary to see, in fact, the evolution of complexity,

për të parë evoluimin e kompleksitetit,

shumë e shumë probleme komplekse vazhdimisht duke evoluar.

more and more complex problems constantly evolving.

Dhe sigurisht, duke qenë se unë nuk di të programoj, kërkova ndihmë për këtë.

And of course, since I really don't know how to write code, I had help in this.

Dy prej studentëve të mi

I had two undergraduate students

në Institutin e Teknologjisë së Kalifornisë punuan me mua.

at California Institute of Technology that worked with me.

Ky majtas është Charles Offria dhe djathtas, Titus Brown.

That's Charles Ofria on the left, Titus Brown on the right.

Tani këta janë profesorë të respektuar

They are now, actually, respectable professors

at Michigan State University,

në Universitetin Shtetëror të Michigan-it

but I can assure you, back in the day, we were not a respectable team.

por ju siguroj se në ato ditë të shkuara,

nuk ishim ndonjë ekip i respektuar.

Dhe në fakt jam i lumtur që asnjë foto nuk mbijetoi

And I'm really happy that no photo survives

ku ne të tre ishim sëbashku.

of the three of us anywhere close together.

Por si është ky sistem?

But what is this system like?

Nuk mund të futem në detaje,

Well I can't really go into the details,

but what you see here is some of the entrails.

por ajo që shihni këtu janë disa prej zorrëve të tij.

Por ajo që unë desha të vë në dukje

But what I wanted to focus on is this type of population structure.

është kjo lloj strukture popullate.

Këtu janë rreth 10 mijë programe.

There's about 10,000 programs sitting here.

And all different strains are colored in different colors.

Gijthë racat e ndryshme janë me ngjyra të ndryshme.

And as you see here, there are groups that are growing on top of each other,

Dhe siç e shihni këtu, ka grupe që rriten mbi njëri tjetrin,

sepse ata po shpërndahen.

because they are spreading.

Any time there is a program that's better at surviving in this world,

Sa herë qe një program

mbijeton më mirë në këtë botë,

due to whatever mutation it has acquired,

prej cilitdo mutacioni që ka fituar,

it is going to spread over the others and drive the others to extinction.

ka për të vazhduar të përhapet dhe t'i çojë të tjerët drejt zhdukjes.

Tani do tju shfaq një filmim ku mund të shihni këtë lloj dinamike.

So I'm going to show you a movie

where you're going to see that kind of dynamic.

Dhe këto eksperimente kanë filluar

And these kinds of experiments are started with programs that we wrote ourselves.

me programe që ne vetë i shkruajtëm.

Ne shkruajmë gjënë tonë, e replikojmë atë,

We write our own stuff, replicate it, and are very proud of ourselves.

dhe jemi krenarë për veten tonë.

And we put them in, and what you see immediately

Dhe i vendosim këto brenda, dhe ajo që duket menjëherë

is that there are waves and waves of innovation.

është se aty ka valë e valë shpikjesh të reja.

By the way, this is highly accelerated,

Meqë ra fjala, kjo është shumë e përshpejtuar,

so it's like a 1000 generations a second.

si të thuash 1 mijë breza në sekondë.

But immediately, the system goes like, "What kind of dumb piece of code was this?

Por menjëherë sistemi shkon si,

"Ç'dreq cope kodi idiot ishte ky?

This can be improved upon in so many ways, so quickly."

Kjo mund të përmirësohet në shumë mënyra

e kaq shpejt."

So you see waves of new types taking over the other types.

Kështu ju shihni valë të llojit të ri

të fitojnë terren prej llojeve të tjera.

And this type of activity goes on for quite a while,

Ky lloj aktiviteti vazhdon për ca

until the main easy things have been acquired by these programs.

derisa gjërat parësore të thjeshta janë përftuar nga këto programe.

And then, you see sort of like a stasis coming on

Dhe pas kësaj, ju shihni një gjendje prehjeje

where the system essentially waits

ku sistemi në thelb pret

for a new type of innovation, like this one,

për një tip të ri shpikjeje, si kjo këtu,

which is going to spread over all the other innovations that were before

e cila do të përhapet

mbi të gjitha shpikjet që ishin më parë

and is erasing the genes that it had before,

dhe do të fshijë gjenet që ishin më parë,

until a new type of higher level of complexity has been achieved.

përderisa një lloj tjetër më i lartë kompleksiteti të arrihet.

And this process goes on and on and on.

Dhe ky proces vazhdon pafund.

So what we see here

Pra, kjo që shohim këtu

is a system that lives in very much the way we're used to how life goes.

është një sistem që jeton

në mënyrë shumë të ngjashme siç ne jemi mësuar.

But what the NASA people had asked me really was,

Por ajo që njerëzit e NASA-s më pyetën në të vërtetë

ishte, "A kanë këta syresh

"Do these guys have a biosignature?

një firmë biologjike?

Can we measure this type of life?

A mund ta masim ne këtë lloj jete?

Because if we can,

Sepse nëse mundemi,

maybe we have a chance of actually discovering life somewhere else

ne ndoshta mund të kemi shansin të zbulojmë në fakt jetën diku tjetër

without being biased by things like amino acids."

pa u ndikuar

nga gjëra si aminoacidet."

So I said, "Well, perhaps we should construct a biosignature

Kështu iu thashë, "Epo, ndoshta ne duhet të ndërtojmë"

një firmë biologjike

based on life as a universal process.

bazuar në jetën si një proces universal.

In fact, it should perhaps make use of the concepts that I developed

Në fakt, kjo duhet të përfitojë

prej koncepteve që unë zhvillova

vetëm që të kuptojmë në një farë mënyre

just in order to sort of capture what a simple living system might be."

se si mund të jetë një sistem jete i thjeshtë."

Dhe gjëja që unë arrita --

And the thing I came up with --

I have to first give you an introduction about the idea,

më parë duhet t'ju jap një përshkrim fillestar të idesë,

and maybe that would be a meaning detector,

dhe kjo mund të jetë një detektor kuptimi,

më shumë se detektor jete.

rather than a life detector.

And the way we would do that --

Dhe mënyra se si do ta bëjmë këtë --

I would like to find out how I can distinguish text

dua të gjej si të dalloj

that was written by a million monkeys, as opposed to text that is in our books.

një tekst të shkruar prej një milion majmunësh,

përkundrejt një teksti që gjendet në librat tanë.

And I would like to do it in such a way

Dhe këtë dua ta bëj në mënyrë të tillë

that I don't actually have to be able to read the language,

që të mos kem nevojë të di të lexoj gjuhën e tyre,

sepse jam i sigurtë që këtë s'do të mund ta bëj.

because I'm sure I won't be able to.

Përderisa e di që do të ketë ndonjë lloj alfabeti.

As long as I know that there's some sort of alphabet.

Kështu do të kishim një hartë frekuencash

So here would be a frequency plot

që tregon sa shpesh gjeni

of how often you find each of the 26 letters of the alphabet

secilën prej 26 shkronjave të alfabetit

in a text written by random monkeys.

në një tekst të shkruar prej majmunëve.

And obviously, each of these letters comes off about roughly equally frequent.

Dhe kuptueshëm, secila prej shkronjave

shfaqet pak a shumë njësoj e shpeshtë.

Por nëse shihni për të njëjtën shpërndarje në tekstet anglisht,

But if you now look at the same distribution in English texts,

it looks like that.

kjo shpërndarje duket kështu.

And I'm telling you, this is very robust across English texts.

Dhe po jua them unë, kjo është shumë e fuqishme nëpër tekstet anglisht

Nëse shihni tekste në gjuhën frënge, ajo duket disi ndryshe,

And if I look at French texts, it looks a little bit different,

apo italisht apo gjermanisht.

or Italian or German.

Ato kanë secila llojin e vetë të shpërndarjes së frekuencave,

They all have their own type of frequency distribution,

por kjo është e qartë për secilën.

but it's robust.

Nuk ka rëndësi nëse shkruan për politikë apo shkencë.

It doesn't matter whether it writes about politics or about science.

Nuk ka rëndësi nëse është poezi

It doesn't matter whether it's a poem or whether it's a mathematical text.

apo është tekst matematikor.

Kjo është një firmë e qartë,

It's a robust signature,

dhe është shumë e qëndrueshme.

and it's very stable.

As long as our books are written in English --

Përderisa librat tanë shkruhen në anglisht --

sepse njerëzit po i rishkruajnë dhe rikopjojnë ata --

because people are rewriting them and recopying them --

it's going to be there.

ajo ka për të qenë aty.

So that inspired me to think about, well, what if I try to use this idea

Kështu kjo më frymëzoi të mendoja rreth saj,

dhe, ç'ndodh nëse e përdor të njëjtën ide

në mënyrë që të mos dalloj tekste të rastësishme

in order, not to detect random texts from texts with meaning,

prej teksteve me kuptim,

but rather detect the fact that there is meaning

por përkundrazi të dalloj faktin që ka një kuptim

in the biomolecules that make up life.

në biomolekulat që përbëjnë jetën.

Më parë më duhet të pyes:

But first I have to ask:

what are these building blocks,

cilat janë këto blloqe ndërtuese, si alfabeti, elementët që ju tregova?

like the alphabet, elements that I showed you?

Epo, del që kemi shumë alternativa të ndryshme

Well it turns out, we have many different alternatives

për një bashkësi të tillë blloqesh ndërtues.

for such a set of building blocks.

Ne mund të përdorim aminoacidet,

We could use amino acids,

we could use nucleic acids, carboxylic acids, fatty acids.

mund të përdorim acidet nukleike, acidet karboksilike apo acidet e ngopura.

In fact, chemistry's extremely rich, and our body uses a lot of them.

Në fakt, kimia është tejet e pasur, dhe trupi ynë përdor shumë prej këtyre.

Kështu në mënyrë që të testonim këtë ide,

So that we actually, to test this idea,

first took a look at amino acids and some other carboxylic acids.

më parë i hodhëm një sy aminoacideve dhe acideve karboksilik.

Ky këtu është rezultati.

And here's the result.

Here is, in fact, what you get

Këtu në fakt ndodhet, ajo se ç'arrini

if you, for example, look at the distribution of amino acids

nëse ju, për shembull, shikoni shpërndarjen e aminoacideve

on a comet or in interstellar space or, in fact, in a laboratory,

në një kometë apo hapësirë ndëryjore

apo, në një laborator,

where you made very sure that in your primordial soup,

ku ju jeni të sigurtë se në supën tuaj fillestare

nuk ka gjëra që jetojnë.

there is no living stuff in there.

Ajo që do gjeni është kryesisht glicin dhe alanin

What you find is mostly glycine and then alanine

dhe disa gjurmë të elementëve të tjerë.

and there's some trace elements of the other ones.

That is also very robust --

Kjo është shumë e qartë --

what you find in systems like Earth

ajo që do të gjeni në sisteme si Toka

where there are amino acids, but there is no life.

ku ka aminoacide,

por nuk ka jetë.

But suppose you take some dirt and dig through it

Por supozoni se merrni ca dhe,

rrëmoni nëpër të

and then put it into these spectrometers,

dhe e vendosni në një spektometër,

because there's bacteria all over the place;

duke qenë se ka bakterie kudo nëpër të;

or you take water anywhere on Earth,

ose merrni ujë prej kudo në Tokë,

duke qenë se ky është plot jetë,

because it's teaming with life,

and you make the same analysis;

dhe ju bëni të njëjtat analiza;

the spectrum looks completely different.

spektri duket tërësisht ndryshe.

Sigurisht, ka glicin dhe alanin,

Of course, there is still glycine and alanine,

but in fact, there are these heavy elements, these heavy amino acids,

por ka gjithashtu elementë të rëndë, si aminoacidet e rënda,

that are being produced because they are valuable to the organism.

që prodhohen

sepse janë të vlefshëm për organizmat.

Dhe disa të tjerë

And some other ones that are not used in the set of 20,

që nuk janë përdorur në bashkësinë e të 20-ave

ato nuk do të shfaqen fare

they will not appear at all in any type of concentration.

në asnjë lloj koncentrimi.

So this also turns out to be extremely robust.

Kështu edhe kjo duket goxha e qartë.

It doesn't matter what kind of sediment you're using to grind up,

Nuk ka rëndësi se ç'lloj sedimenti do të bluani,

nëse është bakterie, bimë apo kafshë.

whether it's bacteria or any other plants or animals.

Kudo ku ka jetë,

Anywhere there's life,

you're going to have this distribution,

ju do të keni këtë shpërndarje,

as opposed to that distribution.

përkundrejt asaj shpërndarjeje.

And it is detectable not just in amino acids.

Dhe kjo nuk është e dallueshme vetëm tek aminoacidet.

Now you could ask:

Tani mund të pyesni:

Well, what about these Avidians?

mirë, po këta Avidianët?

Avidianët duke qenë banuesit e kësaj bote kompjuterike

The Avidians being the denizens of this computer world

where they are perfectly happy replicating and growing in complexity.

ku ata tërësisht të lumtur vazhdojnë të replikohen e rriten në kompleksitet.

So this is the distribution that you get if, in fact, there is no life.

Kështu, kjo është shpërndarja që do të keni

nëse, në fakt, në të nuk ka jetë.

They have about 28 of these instructions.

Ata kanë thuajse 28 prej këtyre instruksioneve.

And if you have a system where they're being replaced one by the other,

Dhe nëse ju keni një sistem ku ata janë zëvendësuar me njëri tjetrin,

është si majmunët që shkruajnë në makinë shkrimi.

it's like the monkeys writing on a typewriter.

Secili prej këtyre instruksioneve shfaqet

Each of these instructions appears with roughly the equal frequency.

me pothuaj të njëjtën frekuencë.

But if you now take a set of replicating guys

Por nëse merrni ata që replikohen

si në videon e mëparshshme që patë

like in the video that you saw,

ajo duket si kjo.

it looks like this.

Pra, janë disa instruksione

So there are some instructions

that are extremely valuable to these organisms,

që janë shumë të vlefshme për këto organizma,

dhe frekuenca e tyre do të jetë e lartë.

and their frequency is going to be high.

And there's actually some instructions that you only use once, if ever.

Dhe ka prej atyre instruksioneve

që ju i përdorni një herë të vetme, në rastin më të mirë.

So they are either poisonous

Kështu ato ose janë helmuese

or really should be used at less of a level than random.

ose duhen përdorur në një nivel më të ulët se e rastësishmja.

In this case, the frequency is lower.

Në këtë rast, frekuenca është më e vogël.

Pra tani mund të shohim, a është vërtetë kjo një nënshkrim i qartë?

And so now we can see, is that really a robust signature?

I can tell you indeed it is,

Mund tju them që po, është,

because this type of spectrum, just like what you've seen in books,

sepse ky lloj spektri, ashtu siç e keni parë nëpër libra,

and just like what you've seen in amino acids,

dhe ashtu siç e keni parë nëpër aminoacide,

it doesn't really matter how you change the environment,

s'ka rëndësi si mund ta ndërrosh ambjentin, ky nënshkrim është gjithmonë i qartë;

it's very robust, it's going to reflect the environment.

do të ndikojë në ambjentin përreth.

Më lejoni t'ju tregoj një eksperiment të vogël që ne bëmë.

So I'm going to show you now a little experiment that we did.

Dhe më duhet t'ju shpjegoj,

And I have to explain to you,

maja e këtij grafiku

the top of this graph

shows you that frequency distribution that I talked about.

tregon shpërndarjen e frekuencës që ju tregova më parë.

Here, that's the lifeless environment

Këtu, në fakt, ky është ambjenti pa jetë

ku secili instruksion ndodh

where each instruction occurs at an equal frequency.

në të njëjtën frekuencë.

Dhe këtu poshtë tregohet

And below there, I show, in fact, the mutation rate in the environment.

numri i mutacioneve në mjedis.

And I'm starting this at a mutation rate that is so high

Dhe unë po e filloj këtë me një numër aq të lartë mutacionesh

that even if you would drop a replicating program

sa edhe po të fusni këtu

një program që replikohet

that would otherwise happily grow up to fill the entire world,

që në të kundërt do të rritej i lumtur

për të mbushur gjithë botën,

nëse e fusni këtu, ai pëson mutacione vdekjeprurëse menjëherë.

if you drop it in, it gets mutated to death immediately.

So there is no life possible at that type of mutation rate.

Pra, nuk mund të ketë jetë

me këtë lloj numri mutacionesh.

But then I'm going to slowly turn down the heat, so to speak,

Por më pas unë do ta ul nxehtësinë, e thënë kështu,

and then there's this viability threshold

dhe pas kësaj ky prag mbijetese

where now it would be possible for a replicator to actually live.

do të bënte të mundur

që një replikues të jetonte.

And indeed, we're going to be dropping these guys into that soup all the time.

Dhe në fakt, ne do t'i lëshojmë këta syresh

në supe gjatë gjithë kohës.

Kështu le të shohim se si duket kjo.

So let's see what that looks like.

Si fillim, asgjë, asgjë, asgjë.

So first, nothing, nothing, nothing.

Shumë nxehtë, tepër nxehtë.

Too hot, too hot.

Now the viability threshold is reached,

Tani u arrit pragu i jetueshmërisë,

and the frequency distribution has dramatically changed

dhe shpërndarja e frekuencave

u ndryshua drastikisht, në fakt, u stabilizua.

and, in fact, stabilizes.

Dhe ajo që unë bëra këtu,

And now what I did there

is, I was being nasty, I just turned up the heat again and again.

po tregohesha i praptë, unë vazhdova të rrisja nxehtësinë përsëri.

Dhe sigurisht, ajo arrin pragun e jetueshmërisë.

And of course, it reaches the viability threshold.

And I'm just showing this to you again because it's so nice.

Dhe po jua tregoj këtë përsëri meqë është kaq e bukur.

You hit the viability threshold.

Ti arrin pragun e jetueshmërisë.

The distribution changes to "alive!"

Shpërndarja ndryshon në "e gjallë"!

And then, once you hit the threshold

Dhe pastaj, pasi ke arritur pragun

where the mutation rate is so high that you cannot self-reproduce,

ku numri i mutacioneve është kaq i lartë

sa ti nuk mund të vetë-riprodhohesh,

ti nuk mund të kopjosh informacionin

you cannot copy the information forward to your offspring

tek pasuesit e tu

without making so many mistakes that your ability to replicate vanishes.

pa bërë aq shumë gabime

sa të shkatërrosh mundësinë e jetueshmërisë.

And then, that signature is lost.

Dhe prej kësaj të humbasësh nënshkrimin tënd.

Çfarë mësojmë prej kësaj?

What do we learn from that?

Well, I think we learn a number of things from that.

Epo, mësojmë një numër gjërash të ndryshme.

One of them is,

Njëra prej tyre është,

if we are able to think about life in abstract terms --

nëse ne mundemi të mendojmë rreth jetës

në terma abstrakte --

and we're not talking about things like plants,

dhe se kemi fjalën për gjëra si bimët,

dhe se kemi fjalën për gjëra si aminoacidet,

and we're not talking about amino acids,

dhe se kemi fjalën për gjëra si bakteriet,

and we're not talking about bacteria,

but we think in terms of processes --

por e kemi fjalën në terma procesesh --

atëherë mund të nisim të mendojmë për jetën,

then we could start to think about life

not as something that is so special to Earth,

jo vetëm si diçka që është e veçantë vetëm për Tokën,

but that, in fact, could exist anywhere.

por që, në fakt, mund të ekzistojë kudo.

Because it really only has to do with these concepts of information,

Sepse në të vërtetë, ka të bëjë vetëm me

këto koncepte informacioni,

of storing information within physical substrates --

të ruajtjes së informacionit

nëpër përbërje fizike --

anything: bits, nucleic acids, anything that's an alphabet --

çdo gjë: bite, acide nukleikë,

çfarëdogjëje që është alfabet --

and make sure that there's some process

dhe të sigurojë që ka ndonjë proces

so that this information can be stored for much longer than you would expect --

në mënyrë që ky informacion të ruhet

për më shumë se sa mund të pritet

për kohëzgjatje para se informacioni të fillojë të përkeqësohet.

the time scales for the deterioration of information.

Dhe nëse mund ta bëni këtë,

And if you can do that, then you have life.

atëherë ju keni jetë.

So the first thing that we learn

Pra, gjëja e parë që nxorëm

is that it is possible to define life in terms of processes alone,

është se mund ta përkufizoni jetën

vetëm në terma procesesh,

without referring at all to the type of things that we hold dear,

pa iu referuar fare

llojit të gjërave që i kemi kaq të shtrenjta,

siç është lloji i jetës që ne kemi në Tokë.

as far as the type of life on Earth is.

And that, in a sense, removes us again,

Dhe kjo na lëviz neve përsëri,

like all of our scientific discoveries, or many of them --

ashtu siç gjithë zbulimet shkencore, apo shumë prej tyre --

it's this continuous dethroning of man --

prej atij froni të lartë ku e kemi vendosur njeriun --

se sa të veçantë ne mendojmë se jemi meqë jemi të gjallë.

of how we think we're special because we're alive.

Well, we can make life; we can make life in the computer.

Epo, ne mund të krijojmë jetën. Ne mund të krijojmë jetën në një kompjuter.

Granted, it's limited,

Sigurisht, të limituar,

but we have learned what it takes in order to actually construct it.

por ne mësuam se ç'duhet

që të kemi mundësinë ta ndërtojmë atë.

And once we have that,

Dhe pasi kemi këtë,

then it is not such a difficult task anymore

atëherë nuk është më një detyrë e vështirë

to say, if we understand the fundamental processes

të themi, nëse i kuptojmë proceset bazë

that do not refer to any particular substrate,

që nuk lidhen me ndonjë përbërje fizike të caktuar,

then we can go out and try other worlds,

atëherë mund të shohim jashtë

dhe të provojmë botë të tjera

figure out what kind of chemical alphabets might there be,

të kuptojmë alfabetin e tyre kimik,

të kuptojmë mjaftueshëm kiminë normale,

figure enough about the normal chemistry, the geochemistry of the planet,

gjeokiminë e planetit,

që ta dimë si duket shpërndarja normale

so that we know what this distribution would look like in the absence of life,

në mungesë të jetës,

and then look for large deviations from this --

dhe më pas të shohim për devijime të mëdha nga kjo --

this thing sticking out, which says, "This chemical really shouldn't be there."

ajo gjë që del çapraz e thotë,

"Kjo përbërje s'duhet të ishte këtu."

Now we don't know that there's life then,

Përsëri pas kësaj, ne nuk do ta dinim nëse kjo është jetë,

but we could say,

por mund të thonim,

"Well at least I'm going to have to take a look very precisely at this chemical

"Mirë, të paktën më duhet ta studioj më hollësishëm këtë përbërje

and see where it comes from."

dhe të kuptoj se prej nga ku vjen kjo."

Dhe kjo është mundësia jonë

And that might be our chance of actually discovering life

që aktualisht të zbulojmë jetë

when we cannot visibly see it.

atje ku ne vizualisht s'e shohim atë.

And so that's really the only take-home message that I have for you.

Dhe ky është mesazhi i vetëm për të mos u harruar

që unë kam për ju.

Life can be less mysterious than we make it out to be

Jeta mund të jetë më pak misterioze

seç jemi mësuar ne ta shohim

when we try to think about how it would be on other planets.

dhe presim të jetë në planetet e tjerë ku po e kërkojmë.

And if we remove the mystery of life,

Dhe nëse i heqim misterin jetës,

then I think it is a little bit easier for us to think about how we live,

atëherë mendoj se është pak më thjeshtë

që ne të mendojmë se si jetojmë,

and how perhaps we're not as special as we always think we are.

dhe se ndoshta nuk jemi aq special sa përherë mendojmë se jemi.

And I'm going to leave you with that.

Dhe me këtë po e mbyll.

Ju falenderoj shumë.

And thank you very much.

(Applause)

(Duartokitje)