Finding life we can't imagine | Christoph Adami

Translator: Gulya Narimanova Reviewer: Gulchin Taghiyeva

So, I have a strange career.

Qəribə bir peşəm var.

I know it because people come up to me, like colleagues, and say,

Bundan əminəm, çünki iş yoldaşlarım da bəzən yanıma gəlir

"Chris, you have a strange career."

və deyirlər,"Kris, qəribə işin var ".

(Laughter)

(Gülüş)

And I can see their point,

Onları başa düşürəm ,

because I started my career as a theoretical nuclear physicist.

çünki nəzəri nüvə fiziki kimi

işləməyə başlamışdım.

And I was thinking about quarks and gluons and heavy ion collisions,

Kvarklar və qlüonlar,

ağır ion toqquşmaları haqqında düşünürdüm,

and I was only 14 years old --

və cəmi 14 yaşım var idi.

No, no, I wasn't 14 years old.

Yox,yox, 14 yaşda deyildim.

But after that,

Ancaq bu işimlə birlikdə

nevrologiya ilə heç bir əlaqəm olmasa da

I actually had my own lab

hesablama nevrologiya şöbəsində

in the Computational Neuroscience department,

şəxsi labaratoriyam oldu.

and I wasn't doing any neuroscience.

Later, I would work on evolutionary genetics,

Sonra təkamül genetikası,

and I would work on systems biology.

və sistematik biologiya sahəsində işləyəcəkdim.

But I'm going to tell you about something else today.

Ancaq bugün tamamilə fərqli bir şey haqqında danışacam.

I'm going to tell you about how I learned something about life.

Sizə həyatla bağlı

yenilikləri necə öyrəndiyimdən danışacam.

And I was actually a rocket scientist.

Əslində mən raket mühəndisi idim.

I wasn't really a rocket scientist,

Tam olaraq belə hesab etmək də olmaz,

but I was working at the Jet Propulsion Laboratory

yəni mən,

Reaktiv Hərəkət Laboratoriyasında çalışırdım.

Günəşli Kaliforniyada idi bu labaratoriya,

in sunny California, where it's warm;

whereas now I am in the mid-West, and it's cold.

indi Orta Qərbdəyəm,

və donuram.

But it was an exciting experience.

Lakin.bu maraqlıı bir təcrübə idi.

One day, a NASA manager comes into my office,

Bir gün NASA meneceri ofisimə gəldi,

sits down and says,

əyləşdi və sual verdi,

"Can you please tell us, how do we look for life outside Earth?"

"Yerdən kənarda heyatı necə tapa biləcəyimizi

bizə deyə bilərsiniz?"

Çox təəccübləndim,

And that came as a surprise to me,

çünki məni kvant hesablamalarını

because I was actually hired to work on quantum computation.

araşdırmağım üçün işə götürmüşdülər.

Yenə də , cavabım hazır idi.

Yet, I had a very good answer.

I said, "I have no idea."

"Heç bir fikrim yoxdur."

(Laughter)

And he told me, "Biosignatures, we need to look for a biosignature."

O, "Biosignature,(biooloji izlər)

biz "biosigniture" axtarırıq." dedi.

Bunların nə olduğunu soruşanda,

And I said, "What is that?"

And he said, "It's any measurable phenomenon

O cavab verdi," 'Biosignature' bizə həyatın varlığını

göstərən hər hansısa

that allows us to indicate the presence of life."

ölçüləbilən fenomendir."

And I said, "Really?

"Doğurdan?" mən soruşdum,

Because isn't that easy?

Çünki bu o qədər də asan deyil.

I mean, we have life.

Yəni,əgər həyat varsa,

Can't you apply a definition,

biz onu ölçə, müəyyənləşdirə bilərik,

for example, a Supreme Court-like definition of life?"

Məs:həyatın Ali Məhkəmə üsulu tərəfi." /Şəkildə: "Görürəmsə bilirəm."/

Bir az fikirləşib cavab verdim,

And then I thought about it a little bit, and I said,

"Bu doğurdan da asan işdir?

"Well, is it really that easy?

Çünki, əgər buna bənzər bir şey görürsənsə,

Because, yes, if you see something like this,

then all right, fine, I'm going to call it life --

bunu şübhəsiz

no doubt about it.

həyat adlandırmaq olar.

But here's something."

Bəs bu necə?"

And he goes, "Right, that's life too. I know that."

O, davam edir,"Bu da həyatdır, bilirəm bunu."

Except, if you think that life is also defined by things that die,

Bu nöqtədə, həyatı yalnız sonda ölən

obyekt kimi qəbul edirsinizsə,

you're not in luck with this thing,

demək bu sahədə kifayət qədər məlumatlı deyilsiniz,

because that's actually a very strange organism.

çünki bu(şəkil) çox qəribə orqanizmdir.

It grows up into the adult stage like that

Bu orqanizmin belə bir inkişaf yolu var,

sonra "Benjamin Button"(filmdən) kimi

and then goes through a Benjamin Button phase,

and actually goes backwards and backwards until it's like a little embryo again,

yenidən kiçik rüşeym halını alana qədər

geriyə doğru təkamül edir,

yo-yo oyuncaqları kimi daimi olaraq böyüyür və kiçilir,

and then actually grows back up, and back down and back up --

və heç vaxt ölmür.

sort of yo-yo -- and it never dies.

So it's actually life,

Bu canlı olsa da,

əslində bizim

but it's actually not as we thought life would be.

fikirləşdiyimiz kimi bir həyat deyil.

And then you see something like that.

Sonra buna bənzər bir şey görürüsünüz.

And he was like, "My God, what kind of a life form is that?"

Bunun necə bir həyat olduğu haqda fikirləşirsiniz.

Bilən var?

Anyone know?

Əslində bu canlı varlıq deyil, kristaldır.

It's actually not life, it's a crystal.

Çox daha kiçik obyektlərə

So once you start looking and looking at smaller and smaller things --

nəzər salarkən bu daha da çətinləşir--

so this particular person wrote a whole article and said,

Bu hörmətli şəxs,

böyük bir məqalə yazaraq "Bu bakteriyadır" dedi.

"Hey, these are bacteria."

Except, if you look a little bit closer,

Ancaq daha yaxından baxsanız,

you see, in fact, that this thing is way too small to be anything like that.

görəcəksiniz ki,bu obyekt bakteriya olmaq üçün olduqca kiçikdir.

Bu şəxs haqlı olduğuna əmin idi,

So he was convinced, but, in fact, most people aren't.

bir çox insan əmin olmasa da.

Sonrakı xəbər əlbəttə ki,

And then, of course, NASA also had a big announcement,

pr. Bill Klintonun ictimaiyyətlə paylaşdığı

and President Clinton gave a press conference,

NASAnın böyük tapıntısı,

Marsdan olan meteroitdəki

about this amazing discovery of life in a Martian meteorite.

həyat izləri idi.

Bu tapıntı hələ də mübahisəlidir.

Except that nowadays, it's heavily disputed.

Bütün bu şəkillərdən də aydın olur ki,

If you take the lesson of all these pictures,

then you realize, well, actually, maybe it's not that easy.

həyatı tapmaq əslində elə də asan deyil.

Bəlkə də

Maybe I do need a definition of life

həyata tərif vermək üçün

in order to make that kind of distinction.

fərqli aspektlərdən yanaşmaq lazımdı.

Həyatın tərifini necə vermək olar?

So can life be defined?

Yaxşı,nədən başlamaq lazımdır?

Well how would you go about it?

Əlbəttə,

Well of course, you'd go to Encyclopedia Britannica and open at L.

Britan ensiklopediyası,L(Life-həyat) hərfi.

Yox, yox, ən yaxşıdı Google-da axtarış verməkdir..

No, of course you don't do that; you put it somewhere in Google.

Nəsə tapmaq olar.

And then you might get something.

(Laughter)

And what you might get --

Tapacağımız nə olur olsun--

and anything that actually refers to things that we are used to,

bütün təriflər kimi--

yadımızdan çıxacaq.

you throw away.

Özümüz buna bənzər bir tərif yarada bilərik bəlkə də.

And then you might come up with something like this.

Termin konseptlərlə dolu,

And it says something complicated with lots and lots of concepts.

mürəkkəb bir tərifdir.

Görəsən kimdi belə çətin, qarışıq

Who on Earth would write something as convoluted and complex and inane?

və mənasız bir şey

yazan?

Əslində çox-çox vacib konsepsiyalar yığınıdır.

Oh, it's actually a really, really, important set of concepts.

Bu konseptsiyalardan bəzilərini

So I'm highlighting just a few words

and saying definitions like that rely on things

ön plana çıxarsaq, bu tərifin

əvvələr öyrəndiyimiz asid turşusu və ya

that are not based on amino acids or leaves or anything that we are used to,

yarpaqlar əsasında deyil,

məhz proseslər əsasında qurulduğunu

görə bilərik.

but in fact on processes only.

Bu əslində mənim

And if you take a look at that,

süni həyat haqda yazdığım kitabdandır.

this was actually in a book that I wrote that deals with artificial life.

NASA menecerinin də

And that explains why that NASA manager was actually in my office to begin with.

ofisimə gəlmə səbəbini də izah edir bu.

Because the idea was that, with concepts like that,

Fikirləşirdilər ki, bu konseptlərin köməyi ilə

maybe we can actually manufacture a form of life.

bəlkə həqiqətən də həyat anlayışını

yarada bilərik.

And so if you go and ask yourself, "What on Earth is artificial life?",

"Yerdə süni həyat?" sualına

cavab axtarırsınızsa,

let me give you a whirlwind tour of how all this stuff came about.

bu anlayışın necə yarandığına

mən cavab vermək istərdim.

And it started out quite a while ago,

Hər şey uzun zaman öncə

when someone wrote one of the first successful computer viruses.

kiminsə ilk

uğurlu komputer virusu yaratması ilə başladı.

Yaşı az olanlar bu virusların disketlərlə

And for those of you who aren't old enough,

you have no idea how this infection was working --

necə yayıldığını tam təsəvvür edə

namely, through these floppy disks.

bilməzlər yəqin ki.

But the interesting thing about these computer virus infections

Bu yoluxucu komputer viruslarının

maraqlı cəhəti budur ki,

was that, if you look at the rate at which the infection worked,

olnarın yayılma sürəti və

they show this spiky behavior that you're used to from a flu virus.

cəldl hərəkətləri qrip virusu

ilə eynidir.

And it is in fact due to this arms race

Haker və əməliyyat sistemi dizeynerləri arasındakı

between hackers and operating system designers

mübarizədən asılı olaraq

that things go back and forth.

bu sürət tez-tez dəyişir.

And the result is kind of a tree of life of these viruses,

Nəticədə isə viruslarların

filongeliyaya adlandırılar

a phylogeny that looks very much like the type of life

həyat ağacı meydana gəlir,

bu proses viruslar səviyyəsindəki həyat anlayışı ilə tam uyğun gəlir.

that we're used to, at least on the viral level.

So is that life?

Bəs bunu həyat adlandırmaq olar? Məncə yox.

Not as far as I'm concerned.

Çünki bu strukturlar özləri inkişaf edə(çoxala) bilmirlər.

Why? Because these things don't evolve by themselves.

Əslində,onlar hakerlər tərəfindən yazılır.

In fact, they have hackers writing them.

Ancaq bu ideya asanlıqla mənimsəndi və təkmilləşdirildi.

But the idea was taken very quickly a little bit further,

when a scientist working at the Santa Fe Institute decided,

Elmi İnstitut işçiləri bu virusları komputerindəki süni mühitdə

"Why don't we try to package these little viruses

yerləşdirib

in artificial worlds inside of the computer

öz-özünə törəmələrinə

şərait yaratdılar.

and let them evolve?"

And this was Steen Rasmussen.

Bunu edən Stin Rasmusen idi.

And he designed this system, but it really didn't work,

O sistemi yaratdı, lakin

because his viruses were constantly destroying each other.

viruslar bir-birilərini məhv etdiklərinə görə işləmədi.

But there was another scientist who had been watching this, an ecologist.

Ancaq, məsələylə maraqlanan ikinci bir ekoloq, alim də var idi.

Bir gün o evə gəlib, "Mən problemin nə olduğunu bilirəm" dedi.

And he went home and says, "I know how to fix this."

And he wrote the Tierra system,

Və "Tierra" sistemini yaratdı.

and, in my book,

Kompleks inkişafa malik olmasalar da

is in fact one of the first truly artificial living systems --

bu sistem kitabımda da yazdığım kimi

except for the fact that these programs didn't really grow in complexity.

ilk süni həyat sistemi idi.

So having seen this work, worked a little bit on this,

İşlə tanış olduqdan sonra, bir qədər üzərində işlədim,

this is where I came in.

və bu da nəticə.

And I decided to create a system that has all the properties

Daimi çoxalmaqda olan

mürəkkəb sistemlərin təkamülünü

that are necessary to see, in fact, the evolution of complexity,

asanlıqla müşahidə edə biləcəyim

bir sistem yaratmağa qərar verdim.

more and more complex problems constantly evolving.

Kod yazmağı bacarmadığıma görə,təbii ki, köməkdən istifadə etdim.

And of course, since I really don't know how to write code, I had help in this.

Californiya Texnologiya İnstitutunda

I had two undergraduate students

birlikdə işlədiyim iki tələbə (bakalavr) var idi.

at California Institute of Technology that worked with me.

Soldakı Charles Offria,sağdakı isə Titus Browndur.

That's Charles Ofria on the left, Titus Brown on the right.

Hal hazırda onlar Miçiqan Dövlət Universitetinin

They are now, actually, respectable professors

at Michigan State University,

hörmətli müəllimlərindən biridirlər,

but I can assure you, back in the day, we were not a respectable team.

amma sizi əmin eləyə bilərəm ki,

o vaxt biz o qədər də hörmətli deyildik.

Və açığı çox şadam ki,heç yerdə

And I'm really happy that no photo survives

üçümüzün bir yerdə şəkilimiz yoxdur.

of the three of us anywhere close together.

Bu sistemdən bir az danışım.

But what is this system like?

Detallara varmaq istəmirəm,

Well I can't really go into the details,

but what you see here is some of the entrails.

lakin sizin burda gördükləriniz daxili orqanlardır.

Əsas vurğulamaq istədiyim məsələ

But what I wanted to focus on is this type of population structure.

artım sturukturudur.

Burda 10.000-ə yaxın proqram var.

There's about 10,000 programs sitting here.

And all different strains are colored in different colors.

Hər bir növ müxtəlif rənglərlə işarələnib.

And as you see here, there are groups that are growing on top of each other,

Gördüyünüz kimi, yayılmaq yolu ilə biri digərinə üstün gələn

qruplar var.

because they are spreading.

Any time there is a program that's better at surviving in this world,

Hər dəfə hasnısa mutasiya yolu ilə həyatda qalmağı

daha yaxşı bacaran proqramlar yaranır,

due to whatever mutation it has acquired,

digərlərinə üstün gəlir və

it is going to spread over the others and drive the others to extinction.

yox olmalarına gətirib çıxarır.

İndi bu tip dinamik proseslərdən bəhs edən rolik göstərmək istərdim.

So I'm going to show you a movie

where you're going to see that kind of dynamic.

Bu tip eksperimentlər yaratdığımız

And these kinds of experiments are started with programs that we wrote ourselves.

proqramlarla həyata keçirilir.

Özümüz yazır, kopyalayır,

We write our own stuff, replicate it, and are very proud of ourselves.

və işimizlə fəxr edirik.

And we put them in, and what you see immediately

Gördüyünüz virusların sürətlə

is that there are waves and waves of innovation.

dəyişim prosesidir.

By the way, this is highly accelerated,

Yeri gəlmişkən, bu saniyədə 1000-ə yaxın nəslin

so it's like a 1000 generations a second.

törədiyi sürətləndirilmiş hərəkətidir.

But immediately, the system goes like, "What kind of dumb piece of code was this?

Həmin anda sistem bu şəkildə işləyirdi,

"Bu nə səfeh kod parçası idi?

This can be improved upon in so many ways, so quickly."

Bu sistemlər çox asanlıqla və sürətlə

təkamül etdirilir."

So you see waves of new types taking over the other types.

Beləliklə, digər növlərin yerini tutan

yeni növlərin dalğalarını görürsünüz.

And this type of activity goes on for quite a while,

Bu tipli fəaliyyət, proqramlar əsas prinsipləri

until the main easy things have been acquired by these programs.

mənimsəyənə qədər müşahidə edilir.

And then, you see sort of like a stasis coming on

Sonra durğunluq müşahidə edilir,

where the system essentially waits

bir növ sistem

for a new type of innovation, like this one,

innovasiyanın yeni tipini gözləyirmiş kimi,

which is going to spread over all the other innovations that were before

əvvəlki bütün innovasiyaların üzərindən

yayılmağa hazırlaşır,

and is erasing the genes that it had before,

özündən əvvəlki genləri silib

until a new type of higher level of complexity has been achieved.

mürəkkəbləşmənin ən yüksək səviyyəsinə çatır.

And this process goes on and on and on.

Və bu proses durmadan davam edir.

So what we see here

Yəni bu sistem yaşayışı

is a system that lives in very much the way we're used to how life goes.

bizim həyat[yaşayış]

anlayşımıza tam uyğundur.

But what the NASA people had asked me really was,

Ancaq NASA-nın nümayəndələri məndən soruşdular ki,

həqiqətən,"Bu varlıqlar

"Do these guys have a biosignature?

'biosignature'-ə malikdir?

Can we measure this type of life?

Biz həyatın bu tipini ölçə bilərik?

Because if we can,

Belədirsə, demək ki həyatı

maybe we have a chance of actually discovering life somewhere else

amin turşusu kimi maddələrə əsaslanmadan

without being biased by things like amino acids."

başqa yerlərdə də tapmaq

şansımız var."

So I said, "Well, perhaps we should construct a biosignature

Mən cavab verdim,"Bəlkə də biz universal proses kimi

həyata əsaslanan

based on life as a universal process.

bir biosignature yarada bilərik.

In fact, it should perhaps make use of the concepts that I developed

Bəlkə də,bunun üçün

mənim müəyyən etdiyim

canlı həyat üçün zəruri olan

just in order to sort of capture what a simple living system might be."

prinsiplərdən istifadə etmək olar."

Mənim təklifim isə--

And the thing I came up with --

I have to first give you an introduction about the idea,

Əvvəl bu fikrim haqda qısa məlumat verim,

and maybe that would be a meaning detector,

bəlkə də bu həyat detektorundan daha çox,

məna detektoru olacaq.

rather than a life detector.

And the way we would do that --

Bu fikrimi izah etmək üçün--

I would like to find out how I can distinguish text

hansısa meynum tərəfindən yazılmış məntlə

that was written by a million monkeys, as opposed to text that is in our books.

işlətdiyimiz adi kitablardakı yazını necə

fərqləndirə bildiyim haqda danışacam.

And I would like to do it in such a way

Bunu elə bir yolla etmək istəyərdim ki,

that I don't actually have to be able to read the language,

mən dili bilməyimə ehtiyac olmasın,

bilə də bilməzdim bütün dilləri.

because I'm sure I won't be able to.

Təkcə hansısa əlifba olduğunu bilmək kifayətdir.

As long as I know that there's some sort of alphabet.

Buradakı cədvəl hansısa meynum

So here would be a frequency plot

tərəfindən yazılmış mətndə

of how often you find each of the 26 letters of the alphabet

əlifbadakı 26 hərfdən hər birinin

in a text written by random monkeys.

hansı tezliklə təkrarlanmasını göstərir.

And obviously, each of these letters comes off about roughly equally frequent.

Aydındır görünür ki ,hərflərdən hər biri

eyni tezlikdə təkrarlanır.

İngilis dilində olan hansısa mətndəki bölgüyə nəzər salsaq,

But if you now look at the same distribution in English texts,

it looks like that.

bunu müşahidə edərik.

And I'm telling you, this is very robust across English texts.

Əlavə edim ki, bu bölgü İngiliscədə olan bütün mətnlərə uyğun gəlir.

Fransız dilində olan mətnlərdə bir qədər fərqlidir,

And if I look at French texts, it looks a little bit different,

İtalyan və Alman dillərində də.

or Italian or German.

Hər dilin özünəməxsus hərf tezliyi olur,

They all have their own type of frequency distribution,

və bu bölgü sabitdir.

but it's robust.

Mətn siyasət və ya təbiət elmi haqda olsa da.

It doesn't matter whether it writes about politics or about science.

Şer ya da riyazi məqalə

It doesn't matter whether it's a poem or whether it's a mathematical text.

olsa da.

Bu güclü (iz)qaydadır.

It's a robust signature,

həmçinin sabitdir.

and it's very stable.

As long as our books are written in English --

Nə qədər ki,kitablarımız İngilis dilində yazılır --

insanlar onları yenidən köçürdür və sürətini çıxardır--

because people are rewriting them and recopying them --

it's going to be there.

heç nə dəyişilməyəcək.

So that inspired me to think about, well, what if I try to use this idea

Bu məni ruhlandırır və mən düşünürəm ki,

bu ideyadan yazıdakı

mənanı müəyyən etmək üçün deyil,

in order, not to detect random texts from texts with meaning,

həyatı təşkil edən

but rather detect the fact that there is meaning

biomolekullarda olan

in the biomolecules that make up life.

məna(uyğunluq)nı tapmaq üçün istifadə etmək olur.

Lakin ilk növbədə soruşmalıyam:

But first I have to ask:

what are these building blocks,

Sizə göstərdiyim əlifbanın hərflərini kimi həyatın özülünü nə təşkil edir?

like the alphabet, elements that I showed you?

Belə aydın olur ki, həyatın əsasını təşkil edən material kimi

Well it turns out, we have many different alternatives

bir sıra alternativlərimiz var.

for such a set of building blocks.

Aminturşularından,

We could use amino acids,

we could use nucleic acids, carboxylic acids, fatty acids.

nuklein, karboksil turşularından, yağlı turşularını götürək.

In fact, chemistry's extremely rich, and our body uses a lot of them.

Bədəndə həddən artıq çox kimyavi maddələr var.

Bu ideyanı test etmək üçün

So that we actually, to test this idea,

first took a look at amino acids and some other carboxylic acids.

ilk növbədə amintuşuları və bəzi karboksil turşularına nəzər yetirək.

Və bu da nəticə.

And here's the result.

Here is, in fact, what you get

Bu, komet, və ya cisim,

if you, for example, look at the distribution of amino acids

hətta labaratoriya şəraitində yaradılmış

on a comet or in interstellar space or, in fact, in a laboratory,

primordial soup(blyon)--yəni

hansısa cansız varlığın

where you made very sure that in your primordial soup,

tərkibinəki amin turşularının

bölgüsüdür.

there is no living stuff in there.

Siz,ancaq,qlisin və ananin tapacaqsınız,

What you find is mostly glycine and then alanine

bir qədər də digər elementlərin izlərini.

and there's some trace elements of the other ones.

That is also very robust --

Amin turşuları mövcud olsa da

what you find in systems like Earth

həyat olmayan Yer kürəsində bənzər

where there are amino acids, but there is no life.

sistemlərdə bu göstərici

eynidir.

But suppose you take some dirt and dig through it

Yerdən torpaq parçasını,

yaxud hardansa

and then put it into these spectrometers,

azacıq su götürsək və spektrometrə

because there's bacteria all over the place;

yerləşdirsək, enyi analizi etsək

or you take water anywhere on Earth,

spektrum(göstərici) tamamilə

fərqli olacaq.

because it's teaming with life,

and you make the same analysis;

Çünki hər iki material

the spectrum looks completely different.

həyatın mövcud olduğu Yerdən götürülüb.

Qlisin və alanin kimi maddələr də

Of course, there is still glycine and alanine,

but in fact, there are these heavy elements, these heavy amino acids,

həyatın əsasını təşkil etsə də, ağır amin turşularının

that are being produced because they are valuable to the organism.

daha çox mövcudluğu

organizm üçün daha vacib olduqlarındandır.

Və başqaları

And some other ones that are not used in the set of 20,

ilk iyirmiliyə düşməyənlər,

onlar demək olar ki,

they will not appear at all in any type of concentration.

heç bir cəmləşmədə yoxdurlar.

So this also turns out to be extremely robust.

Bu bölgü də sabitdir.

It doesn't matter what kind of sediment you're using to grind up,

Hansı canlını, istər bakteriya istər bitki və ya heyvanı

analiz etmənizdən asılı olmayaraq.

whether it's bacteria or any other plants or animals.

Həyatın olduğu

Anywhere there's life,

you're going to have this distribution,

hər yerdə bu bölgü

as opposed to that distribution.

mövcuddur.

And it is detectable not just in amino acids.

Və bu təkcə aminturşularında müəyyən edilmir.

Now you could ask:

Sual olunsa ki:

Well, what about these Avidians?

yaxşı,bu Avidianlar necə?

Avidianlar kompyuter dünyasının törəmələridir,

The Avidians being the denizens of this computer world

where they are perfectly happy replicating and growing in complexity.

burda onlar asanlıqla çoxalır və mürəkkəbləşirlər.

So this is the distribution that you get if, in fact, there is no life.

Həyatın olmadığı

göstərici budur.

They have about 28 of these instructions.

Burada 28-ə yaxın əsas təlimatlar var.

And if you have a system where they're being replaced one by the other,

Cansız sistemdə bir-birini əvəz edən bu təlimatlar,

yazı makinasında yazan meymunları xatırladır.

it's like the monkeys writing on a typewriter.

Təlimatların hər biri eyni

Each of these instructions appears with roughly the equal frequency.

tezlikdə müşahidə olunur.

But if you now take a set of replicating guys

Əgər əvvəlki videodakı bir-birirni əvəz edən virusları

götürsəniz belə bir

like in the video that you saw,

bölgü alınır.

it looks like this.

Bu orqanizmlər üçün vacib olan

So there are some instructions

that are extremely valuable to these organisms,

təlimatlar daha tez-tez müşahidə

olunur.

and their frequency is going to be high.

And there's actually some instructions that you only use once, if ever.

Bəzi təlimatlar isə

bircə dəfə istifadə edilir.

So they are either poisonous

Onlar ya ziyanlı,

or really should be used at less of a level than random.

ya da çox nadir halda istifadə edilməli olduğu üçündür.

In this case, the frequency is lower.

Bu təlimatların tezliyi aşağıdır.

Bu göstəriciləri sağlam imza(sübut) hesab etmək olarmı?

And so now we can see, is that really a robust signature?

I can tell you indeed it is,

Məncə hə, kitablarda

because this type of spectrum, just like what you've seen in books,

və amin turşularında olduğu kimi, ətraf mühitin dəyişməsindən

and just like what you've seen in amino acids,

asılı olmayaraq, bu göstəricilər sabitdir,

it doesn't really matter how you change the environment,

həyat olduğunun aydın

it's very robust, it's going to reflect the environment.

sübutudur.

İndi kiçik bir təcrübəmizi göstərmək istəyirəm.

So I'm going to show you now a little experiment that we did.

Bu qrafik bir az

And I have to explain to you,

əvvəl danışdığım

the top of this graph

shows you that frequency distribution that I talked about.

tezlik bölgüsüdür.

Here, that's the lifeless environment

Birinci cansız mühitdir,

hər təlimat eyni

where each instruction occurs at an equal frequency.

tezlikdə müşahidə edilir.

Aşağıdakı isə,

And below there, I show, in fact, the mutation rate in the environment.

mühitdəki mutasiya ölçüsüdür.

And I'm starting this at a mutation rate that is so high

Asanlıqla bütün dünyaya yayıla biləcək sadə

that even if you would drop a replicating program

kopyalama prqramının

daxil edildikdə asanlıqla

that would otherwise happily grow up to fill the entire world,

mütasiyaya uğrayıb yox olacağı

mutasiyanın çox

yüksək olduğu mühitdən başlayıram.

if you drop it in, it gets mutated to death immediately.

So there is no life possible at that type of mutation rate.

Belə yüksək mutasiyada

həyat olmur.

But then I'm going to slowly turn down the heat, so to speak,

Sonra, tədricən hərarəti azaldıram və

and then there's this viability threshold

replikator proqramın yaşaya biləcəyi

where now it would be possible for a replicator to actually live.

mühit

yaranır.

And indeed, we're going to be dropping these guys into that soup all the time.

Hərarət(mutasiya) azaldarkən bu proqramları mühitə-blyona-

daxil etməyə davam edirəm.

Göstəricinin necə dəyişdiyinə baxaq.

So let's see what that looks like.

Əvvəl heç nə yoxdur,

So first, nothing, nothing, nothing.

hərarət yüksəkdir.

Too hot, too hot.

Now the viability threshold is reached,

İndi isə həyatın mümkün olduğu həddir,

and the frequency distribution has dramatically changed

və tezlik bölgüsündə

dəyişiklik var, əslində bölgü sabitləşib.

and, in fact, stabilizes.

Sonra dinc durmayıb yenidən

And now what I did there

is, I was being nasty, I just turned up the heat again and again.

hərarəti artırıram,

hərarət artdıqca bölgü də dəyişir.

And of course, it reaches the viability threshold.

And I'm just showing this to you again because it's so nice.

Maraqlı olduğu üçün ikinci dəfə göstərim.

You hit the viability threshold.

Həyatın mümkün olduğu həddə

The distribution changes to "alive!"

çatanda tezlik bölgüsü "canlı"dır!

And then, once you hit the threshold

Yenidən bu həddi aşaraq mutasiyanın

where the mutation rate is so high that you cannot self-reproduce,

yeksək olduğu mühitdə

səhv etmədən informasiya yaratmaq,

ötürmək

you cannot copy the information forward to your offspring

qabiliyyətlərini

without making so many mistakes that your ability to replicate vanishes.

itirib, replikator

funksiyasını yerinə yetirə bilmir.

And then, that signature is lost.

Və həyat izi yox olur.

Bütün bunlardan nə öyrənirik?

What do we learn from that?

Well, I think we learn a number of things from that.

Məncə, bir çox şey öyrənirik.

One of them is,

Onlardan biri də budur ki,

if we are able to think about life in abstract terms --

həyatı mücərrəd məfhum

kimi qəbul edib,

and we're not talking about things like plants,

həyat dedikdə nə bitki

nə amin turşusu,

and we're not talking about amino acids,

nə də bakteriya deyil,

and we're not talking about bacteria,

but we think in terms of processes --

hansısa prosesi nəzərdə tuturuqsa,

həyatı yalnız Yer kürəsinə məxsus

then we could start to think about life

not as something that is so special to Earth,

məhfum kimi qəbul etmiriksə,

but that, in fact, could exist anywhere.

başqa yerdə də həyat tapmaq olar.

Because it really only has to do with these concepts of information,

Həyat dedikdə,

informasıyanın toplanma

of storing information within physical substrates --

anlayışı-

fiziki mənada hər cür informasiya--

anything: bits, nucleic acids, anything that's an alphabet --

bit(ölçü vahidi),nuklein turşuları,

əlifbaya bənzər hər şeyi --

and make sure that there's some process

bu informasiyanın toplanması və

so that this information can be stored for much longer than you would expect --

yox olacağı müəyyən müddətə qədər

saxlanılacağı proses

nəzərdə tutulur.

the time scales for the deterioration of information.

Bunu edə bilən bütün varlıqlar

And if you can do that, then you have life.

canlıdır.

So the first thing that we learn

Yəni öyrəndiyimiz ilk şey,

is that it is possible to define life in terms of processes alone,

həyatı Yer kürəsində

mövcud olan həyata

without referring at all to the type of things that we hold dear,

əsaslanmadan yalnız

proses kimi qəbul etmək

mümkündür.

as far as the type of life on Earth is.

And that, in a sense, removes us again,

Bu da digər bütün elmi kəşflər kimi

like all of our scientific discoveries, or many of them --

canlı olduğumuz üçün ali varlıq olduğumuz

it's this continuous dethroning of man --

fikrini təkzib edib, insan həyatını

ucuzlaşdırır.

of how we think we're special because we're alive.

Well, we can make life; we can make life in the computer.

Biz həyat yarada bilərik, bunu computerdə edirik.

Granted, it's limited,

Sözsüz, bu həyat məhduddur.

but we have learned what it takes in order to actually construct it.

ancaq həyatı necə yaratmaq

lazım olduğunu bilirik.

And once we have that,

Bu həyatın əsasını təşkil edən fundamental prosesi başa düşürüksə,

then it is not such a difficult task anymore

təşkil edən bu fundamental prosesi

to say, if we understand the fundamental processes

başa düşürüksə, bu prosesi istənilən mühitdə

that do not refer to any particular substrate,

müşahidə edə bilərik.

then we can go out and try other worlds,

Yeni dünyaları kəşf edə,

bu dünyada

figure out what kind of chemical alphabets might there be,

hansı növ kimyavi maddələrin olduğunu,

normal kimyəvi tərkibini,

figure enough about the normal chemistry, the geochemistry of the planet,

bu yeni planetin geokimyəvi quruluşunu

canlı həyat mühitində hansı növ bölgünün

so that we know what this distribution would look like in the absence of life,

mümkün olduğunu

and then look for large deviations from this --

öyrənə bilər, bu bölgüdən kənar hallara

this thing sticking out, which says, "This chemical really shouldn't be there."

nəzər salıb:"Bu kimyəvi element

burda olmalı deyil" deyə bilərik.

Now we don't know that there's life then,

Həyat olub olmadığından

but we could say,

əmin olmasaq da

"Well at least I'm going to have to take a look very precisely at this chemical

"Ən azından bu maddəni araşdırıb bura hardan gəldiyini bilməliyəm."

and see where it comes from."

deyə bilərik.

Bu görə bilmədiyimiz

And that might be our chance of actually discovering life

həyatı tapmağımıza

when we cannot visibly see it.

kömək edə bilər.

And so that's really the only take-home message that I have for you.

Yadda saxlamağınızı istədyim

fikir də budur.

Life can be less mysterious than we make it out to be

Başqa planetlərdə həyat

təsəvvür etdiyimiz kimi

when we try to think about how it would be on other planets.

çox da sirli deyil.

And if we remove the mystery of life,

Bu sirli pərdəni götürsək

then I think it is a little bit easier for us to think about how we live,

necə yaşadığımız və

fikirləşdiyimiz kimi

and how perhaps we're not as special as we always think we are.

xüsusi varlıq olmadığımızı görmək daha asan olar.

And I'm going to leave you with that.

Nitqimi burda yekunlaşdırıram,

və hər kəsə təşəkkür edirəm.

And thank you very much.

(Applause)

(Alqışlar)