Stuart Firestein: The pursuit of ignorance

Tłumaczenie: Krystyna Lewinska Korekta: Rysia Wand

There is an ancient proverb that says

Jest takie przysłowie:

it's very difficult to find a black cat in a dark room,

trudno znaleźć czarnego kota w ciemnym pokoju,

especially when there is no cat.

szczególnie, kiedy nie ma żadnego kota.

I find this a particularly apt description of science

Świetnie pasuje to do nauki

and how science works --

i tego jak ona działa.

bumbling around in a dark room, bumping into things,

Miotamy się po ciemnym pokoju, wpadamy na coś,

trying to figure out what shape this might be,

zastanawiamy się, co to za kształt,

what that might be,

i co to może być,

there are reports of a cat somewhere around,

coś wiemy o kocie,

they may not be reliable, they may be,

ale nic nie jest pewne

and so forth and so on.

i tak dalej.

Now I know this is different than the way most people

Wiem, że większość ludzi

think about science.

myśli o nauce inaczej.

Science, we generally are told,

Mówią nam, że nauka

is a very well-ordered mechanism for

to uporządkowany mechanizm

understanding the world,

rozumienia świata

for gaining facts, for gaining data,

zbierania faktów i danych,

that it's rule-based,

oparty na zasadach, których trzymają się naukowcy,

that scientists use this thing called the scientific method

czyli na tak zwanej metodzie naukowej.

and we've been doing this for 14 generations or so now,

Robimy tak od 14 pokoleń,

and the scientific method is a set of rules

dzięki metodzie naukowej zdobywamy

for getting hard, cold facts out of the data.

surowe, suche fakty.

I'd like to tell you that's not the case.

Otóż wcale tak nie jest.

So there's the scientific method,

Jest metoda naukowa,

but what's really going on is this. (Laughter)

ale prawda wygląda tak. (Śmiech)

[The Scientific Method vs. Farting Around]

[Metoda Naukowa a Zbijanie Bąków]

And it's going on kind of like that.

I tak to idzie.

[... in the dark] (Laughter)

[... w ciemności] (Śmiech)

So what is the difference, then,

Jaka jest różnica

between the way I believe science is pursued

między uprawianiem nauki,

and the way it seems to be perceived?

a tym jak ją postrzegamy?

So this difference first came to me in some ways

Wpadłem na to

in my dual role at Columbia University,

na Uniwersytecie Columbia,

where I'm both a professor and run a laboratory in neuroscience

gdzie jestem profesorem i prowadzę laboratorium neurobiologii,

where we try to figure out how the brain works.

w którym badamy działanie mózgu.

We do this by studying the sense of smell,

W tym celu badamy zmysł zapachu i węchu.

the sense of olfaction, and in the laboratory,

W tym celu badamy zmysł zapachu i węchu.

it's a great pleasure and fascinating work

To fascynujące zajęcie,

and exciting to work with graduate students and post-docs

praca z doktorantami i doktorami,

and think up cool experiments to understand how this

projektowanie fajnych eksperymentów,

sense of smell works and how the brain might be working,

by zrozumieć jak działa zmysł węchu i mózg.

and, well, frankly, it's kind of exhilarating.

Szczerze mówiąc, to zabawne.

But at the same time, it's my responsibility

Jednocześnie muszę też prowadzić

to teach a large course to undergraduates on the brain,

kursu na temat mózgu,

and that's a big subject,

a to duży temat

and it takes quite a while to organize that,

i wymaga zorganizowania.

and it's quite challenging and it's quite interesting,

To dosyć wymagające i interesujące,

but I have to say, it's not so exhilarating.

ale nie aż tak ożywcze.

So what was the difference?

W czym tkwi różnica?

Well, the course I was and am teaching

Kurs, który prowadzę

is called Cellular and Molecular Neuroscience - I. (Laughs)

nazywa się Neurobiologia komórkowa i molekularna 1. (Śmiech)

It's 25 lectures full of all sorts of facts,

To 25 wykładów wypełnionych różnymi faktami,

it uses this giant book called "Principles of Neural Science"

korzystam z wielkiej książki trzech słynnych neurobiologów:

by three famous neuroscientists.

"Podstawy neurobiologii".

This book comes in at 1,414 pages,

Książka ma 1414 stron,

it weighs a hefty seven and a half pounds.

waży ponad 3 kilo.

Just to put that in some perspective,

Dla porównania to tyle,

that's the weight of two normal human brains.

co ważą dwa przeciętne mózgi.

(Laughter)

(Śmiech)

So I began to realize, by the end of this course,

Pod koniec kursu zdałem sobie sprawę,

that the students maybe were getting the idea

że studentom może się wydawać,

that we must know everything there is to know about the brain.

że wiemy już wszystko o mózgu.

That's clearly not true.

Tak oczywiście nie jest.

And they must also have this idea, I suppose,

Pewnie myślą, że naukowcy

that what scientists do is collect data and collect facts

zajmują się zbieraniem danych i faktów

and stick them in these big books.

w wielkich książkach.

And that's not really the case either.

To też nie tak.

When I go to a meeting, after the meeting day is over

Po spotkaniach naukowych,

and we collect in the bar over a couple of beers with my colleagues,

gdy rozmawiam przy piwie z kolegami,

we never talk about what we know.

nigdy nie rozmawiamy o tym, co wiemy.

We talk about what we don't know.

Rozmawiamy o tym, czego nie wiemy.

We talk about what still has to get done,

O tym, co jeszcze trzeba zrobić,

what's so critical to get done in the lab.

Co musimy zrobić w pierwszej kolejności.

Indeed, this was, I think, best said by Marie Curie

Najlepiej ujęła to Maria Curie:

who said that one never notices what has been done

nikt nie zauważa tego, co już zrobiono,

but only what remains to be done.

tylko to, co jeszcze zostało do zrobienia.

This was in a letter to her brother after obtaining

Napisała tak w liście do brata,

her second graduate degree, I should say.

po otrzymaniu drugiego dyplomu.

I have to point out this has always been one of my favorite pictures of Marie Curie,

To moje ulubione zdjęcie Marii Curie,

because I am convinced that that glow behind her

bo jestem pewien, że poświata w tle

is not a photographic effect. (Laughter)

to nie efekt fotograficzny. (Śmiech)

That's the real thing.

Jest prawdziwa.

It is true that her papers are, to this day,

Jej dokumenty są do dziś

stored in a basement room in the Bibliothèque Française

przechowywane w piwnicy Biblioteki Francuskiej,

in a concrete room that's lead-lined,

w betonowym pokoju wyłożonym ołowiem

and if you're a scholar and you want access to these notebooks,

i jeżeli naukowiec chce z nich skorzystać,

you have to put on a full radiation hazmat suit,

musi założyć kombinezon ochronny,

so it's pretty scary business.

więc trochę to straszne.

Nonetheless, this is what I think we were leaving out

Takie rzeczy są pomijane

of our courses

w naszych kursach.

and leaving out of the interaction that we have

Naukowcy nie mówią publice o tym,

with the public as scientists, the what-remains-to-be-done.

co jeszcze jest do zrobienia.

This is the stuff that's exhilarating and interesting.

A to jest właśnie zabawne i ciekawe.

It is, if you will, the ignorance.

Można powiedzieć, że chodzi o niewiedzę.

That's what was missing.

Oto, czego brakuje.

So I thought, well, maybe I should teach a course

Pomyślałem że może trzeba poprowadzić

on ignorance,

kurs o niewiedzy,

something I can finally excel at, perhaps, for example.

coś, w czym byłbym świetny.

So I did start teaching this course on ignorance,

Tak właśnie zrobiłem

and it's been quite interesting

i było całkiem ciekawie.

and I'd like to tell you to go to the website.

Zajrzyjcie na tę stronę.

You can find all sorts of information there. It's wide open.

Znajdziecie różne informacje. Jest otwarta.

And it's been really quite an interesting time for me

Ciekawie było spotkać się z innymi naukowcami

to meet up with other scientists who come in and talk

i rozmawiać o tym, czego nie wiedzą.

about what it is they don't know.

i rozmawiać o tym, czego nie wiedzą.

Now I use this word "ignorance," of course,

Oczywiście używam słowa "ignorancja"

to be at least in part intentionally provocative,

trochę prowokacyjnie.

because ignorance has a lot of bad connotations

Ignorancja ma wiele złych konotacji,

and I clearly don't mean any of those.

a mi wcale nie o to chodzi.

So I don't mean stupidity, I don't mean a callow indifference

Nie chodzi o głupotę czy obojętność

to fact or reason or data.

na fakty, logikę czy dane.

The ignorant are clearly unenlightened, unaware,

Ignoranci są nieoświeceni, nieświadomi, niedoinformowani

uninformed, and present company today excepted,

i, z wyłączeniem tu obecnych,

often occupy elected offices, it seems to me.

chyba często zajmują wysokie stanowiska.

That's another story, perhaps.

Ale to inna historia.

I mean a different kind of ignorance.

Chodzi mi o inny rodzaj ignorancji.

I mean a kind of ignorance that's less pejorative,

Mniej negatywny.

a kind of ignorance that comes from a communal gap in our knowledge,

Wynika ze zbiorowych braków w wiedzy,

something that's just not there to be known

z tego, czego jeszcze nie wiemy

or isn't known well enough yet or we can't make predictions from,

albo co jest jeszcze nieugruntowane.

the kind of ignorance that's maybe best summed up

Taki rodzaj ignorancji najlepiej podsumowuje

in a statement by James Clerk Maxwell,

James Clerk Maxwell,

perhaps the greatest physicist between Newton and Einstein,

największy chyba fizyk między Newtonem a Einsteinem,

who said, "Thoroughly conscious ignorance

który powiedział: "Świadoma ignorancja

is the prelude to every real advance in science."

to wstęp do każdego postępu w nauce".

I think it's a wonderful idea:

Myślę, że to wspaniała idea:

thoroughly conscious ignorance.

świadoma ignorancja.

So that's the kind of ignorance that I want to talk about today,

O takiej właśnie ignorancji mówię.

but of course the first thing we have to clear up

Ale oczywiście musimy ustalić,

is what are we going to do with all those facts?

co zrobimy z tymi wszystkimi faktami.

So it is true that science piles up at an alarming rate.

Dorobek nauki rośnie w zastraszającym tempie.

We all have this sense that science is this mountain of facts,

Nauka wygląda jak góra faktów,

this accumulation model of science, as many have called it,

nazywana często modelem kumulatywnym,

and it seems impregnable, it seems impossible.

która wydaje się nieosiągalna.

How can you ever know all of this?

Jak to wszystko ogarnąć?

And indeed, the scientific literature grows at an alarming rate.

Literatura naukowa niepokojąco rośnie.

In 2006, there were 1.3 million papers published.

W 2006 r. było 1,3 miliona artykułów.

There's about a two-and-a-half-percent yearly growth rate,

Roczny wzrost to mniej więcej 2,5%

and so last year we saw over one and a half million papers being published.

i w zeszłym roku mieliśmy ponad 1,5 mln publikacji.

Divide that by the number of minutes in a year,

Podzielmy to przez liczbę minut w roku

and you wind up with three new papers per minute.

i wyjdą nam 3 artykuły na minutę.

So I've been up here a little over 10 minutes,

Jestem tu od jakichś 10 minut,

I've already lost three papers.

więc już straciłem 3 artykuły.

I have to get out of here actually. I have to go read.

Właściwie muszę już iść. Muszę iść czytać.

So what do we do about this? Well, the fact is

I co z tym zrobimy?

that what scientists do about it is a kind of a controlled neglect, if you will.

Naukowcy muszą zaniedbywać pewne sprawy.

We just don't worry about it, in a way.

Po prostu nie przejmujemy się.

The facts are important. You have to know a lot of stuff

Fakty są ważne.

to be a scientist. That's true.

Naukowcy muszą dużo wiedzieć.

But knowing a lot of stuff doesn't make you a scientist.

Ale obszerna wiedza nie czyni naukowca.

You need to know a lot of stuff to be a lawyer

Trzeba dużo wiedzieć, żeby zostać prawnikiem

or an accountant or an electrician or a carpenter.

czy księgowym, elektrykiem albo stolarzem.

But in science, knowing a lot of stuff is not the point.

W nauce nie chodzi o samą wiedzę.

Knowing a lot of stuff is there to help you get

Wiedza pomaga tylko przekonać się

to more ignorance.

o niewiedzy.

So knowledge is a big subject, but I would say

Wiedza jest ważna,

ignorance is a bigger one.

ale ignorancja liczy się jeszcze bardziej.

So this leads us to maybe think about, a little bit

Musimy więc zastanowić się

about, some of the models of science that we tend to use,

nas modelami nauki, które stosujemy.

and I'd like to disabuse you of some of them.

Chciałbym wyprowadzić was z błędu.

So one of them, a popular one, is that scientists

W myśl popularnego modelu

are patiently putting the pieces of a puzzle together

naukowcy cierpliwie składają kawałki układanki,

to reveal some grand scheme or another.

by odkryć jakiś większy schemat.

This is clearly not true. For one, with puzzles,

To oczywiście nieprawda. Producent układanki gwarantuje,

the manufacturer has guaranteed that there's a solution.

że jest jakieś rozwiązanie.

We don't have any such guarantee.

Nie mamy takiej gwarancji.

Indeed, there are many of us who aren't so sure about the manufacturer.

Wielu ma wątpliwości, co do producenta.

(Laughter)

(Śmiech)

So I think the puzzle model doesn't work.

Myślę, że model z układanką nie działa.

Another popular model is that science is busy unraveling things

Inny popularny model mówi o odkrywaniu,

the way you unravel the peels of an onion.

jak obieranie kolejnych warstw cebuli.

So peel by peel, you take away the layers of the onion

Łupina po łupinie, odkrywamy kolejne warstwy,

to get at some fundamental kernel of truth.

by dojść do sedna.

I don't think that's the way it works either.

To też nie działa.

Another one, a kind of popular one, is the iceberg idea,

Inny model mówi o górze lodowej.

that we only see the tip of the iceberg but underneath

Widzimy wierzchołek,

is where most of the iceberg is hidden.

pod którym skrywa się większość góry.

But all of these models are based on the idea of a large body of facts

Wszystkie te modele zakładają,

that we can somehow or another get completed.

że fakty składają się na pewną całość.

We can chip away at this iceberg and figure out what it is,

Możemy wydrążyć górę i zobaczyć co to jest,

or we could just wait for it to melt, I suppose, these days,

albo czekać aż się roztopi, pewnie niedługo.

but one way or another we could get to the whole iceberg. Right?

Mamy do czynienia z całą górą.

Or make it manageable. But I don't think that's the case.

Można ją ogarnąć. Nie sądzę jednak,

I think what really happens in science

że to samo dzieje się w nauce,

is a model more like the magic well,

Myślę, że to raczej jak magiczna studnia.

where no matter how many buckets you take out,

Choćby wybrać nie wiem ile wiader,

there's always another bucket of water to be had,

zawsze można wziąć kolejne.

or my particularly favorite one,

Mój ulubiony model

with the effect and everything, the ripples on a pond.

to fale na stawie.

So if you think of knowledge being this ever-expanding ripple on a pond,

Jeżeli wiedza to fale, rozchodzące się w nieskończoność,

the important thing to realize is that our ignorance,

to musimy pojąć, że nasza ignorancja,

the circumference of this knowledge, also grows with knowledge.

rośnie wraz z wiedzą, coraz szerszym kręgiem.

So the knowledge generates ignorance.

Wiedza generuje niewiedzę.

This is really well said, I thought, by George Bernard Shaw.

Dobrze ujął to George Bernard Shaw.

This is actually part of a toast that he delivered

To toast na cześć Einsteina,

to celebrate Einstein at a dinner celebrating Einstein's work,

na kolacji dla uczczenia jego pracy,

in which he claims that science

w którym stwierdza, że nauka zawsze się myli.

just creates more questions than it answers. ["Science is always wrong. It never solves a problem without creating 10 more."]

["Nigdy nie rozwiązuje problemu bez stworzenia 10 nowych".]

I find that kind of glorious, and I think he's precisely right,

Myślę, że to chwalebne i że właśnie o to chodzi.

plus it's a kind of job security.

No i zapewnia stałe zatrudnienie.

As it turns out, he kind of cribbed that

Wygląda na to, że ściągnął to

from the philosopher Immanuel Kant

od filozofa Immanuela Kanta,

who a hundred years earlier had come up with this idea

który sto lat wcześniej wpadł na pomysł mnożenia pytań,

of question propagation, that every answer begets more questions.

bo każda odpowiedź rodzi nowe pytania.

I love that term, "question propagation,"

Uwielbiam to pojęcie "mnożenie pytań",

this idea of questions propagating out there.

tę ideę, że pytania się mnożą.

So I'd say the model we want to take is not

W prawdziwym modelu nie jest tak, że zaczynamy od ignorancji,

that we start out kind of ignorant and we get some facts together

zbieramy jakieś fakty

and then we gain knowledge.

i zdobywamy wiedzę.

It's rather kind of the other way around, really.

Jest raczej na odwrót.

What do we use this knowledge for?

Do czego stosujemy tę wiedzę?

What are we using this collection of facts for?

Po co nam ten zbiór faktów?

We're using it to make better ignorance,

Używamy ich, by ulepszyć ignorancję,

to come up with, if you will, higher-quality ignorance.

by osiągnąć wyższy poziom ignorancji.

Because, you know, there's low-quality ignorance

Istnieje niższy i wyższy poziom ignorancji.

and there's high-quality ignorance. It's not all the same.

To nie to samo.

Scientists argue about this all the time.

Naukowcy wciąż się o to sprzeczają.

Sometimes we call them bull sessions.

Czasem to zwykłe gadanie,

Sometimes we call them grant proposals.

czasem wielkie teorie.

But nonetheless, it's what the argument is about.

Ale sednem jest ignorancja.

It's the ignorance. It's the what we don't know.

To, czego nie wiemy.

It's what makes a good question.

Tak rodzi się dobre pytanie.

So how do we think about these questions?

Jak myślimy o tych pytaniach?

I'm going to show you a graph that shows up

Pokażę wam graf,

quite a bit on happy hour posters in various science departments.

który wiele mówi o nauce.

This graph asks the relationship between what you know

Pokazuje relację między tym, co wiemy,

and how much you know about it.

a tym, jak dużo o tym wiemy.

So what you know, you can know anywhere from nothing to everything, of course,

Można wiedzieć wszystko albo trochę.

and how much you know about it can be anywhere

Można wiedzieć trochę

from a little to a lot.

lub bardzo dużo.

So let's put a point on the graph. There's an undergraduate.

Postawmy tu kropkę. To student.

Doesn't know much but they have a lot of interest.

Nie wie za dużo, ale ma wiele zainteresowań.

They're interested in almost everything.

Interesuje go prawie wszystko.

Now you look at a master's student, a little further along in their education,

Spójrzmy na magistranta. Jest trochę dalej,

and you see they know a bit more,

wie nieco więcej,

but it's been narrowed somewhat.

ale zakres jego wiedzy jest zawężony.

And finally you get your Ph.D., where it turns out

Wreszcie po doktoracie okazuje się,

you know a tremendous amount about almost nothing. (Laughter)

że wiemy bardzo dużo o prawie niczym. (Śmiech)

What's really disturbing is the trend line that goes through that

Niepokojąco wygląda ta linia trendu,

because, of course, when it dips below the zero axis, there,

bo kiedy spadnie poniżej zera,

it gets into a negative area.

wpada w obszar ujemny.

That's where you find people like me, I'm afraid.

Obawiam się, że tu są tacy, jak ja.

So the important thing here is that this can all be changed.

Najważniejsze jednak, że można to zmienić.

This whole view can be changed

Ten obraz będzie wyglądał inaczej,

by just changing the label on the x-axis.

jeśli tylko zmienimy oznaczenie osi x.

So instead of how much you know about it,

Zamiast "jak dużo wiadomo",

we could say, "What can you ask about it?"

powiemy: "O co można zapytać w związku z tym?".

So yes, you do need to know a lot of stuff as a scientist,

Tak, naukowiec musi dużo wiedzieć,

but the purpose of knowing a lot of stuff

ale szeroka wiedza nie jest celem samym w sobie.

is not just to know a lot of stuff. That just makes you a geek, right?

To dobre dla kujonów.

Knowing a lot of stuff, the purpose is

Wiemy dużo po to,

to be able to ask lots of questions,

by móc zadać wiele pytań,

to be able to frame thoughtful, interesting questions,

by zarysować ciekawe, przemyślane pytania,

because that's where the real work is.

bo w ten sposób pracujemy.

Let me give you a quick idea of a couple of these sorts of questions.

Przyjrzyjmy się takim pytaniom.

I'm a neuroscientist, so how would we come up

Jestem neurobiologiem.

with a question in neuroscience?

Jak zadajemy pytania w neurobiologii?

Because it's not always quite so straightforward.

To nie zawsze takie proste.

So, for example, we could say, well what is it that the brain does?

Możemy zapytać, co robi mózg.

Well, one thing the brain does, it moves us around.

Na przykład pozwala nam się poruszać.

We walk around on two legs.

Chodzimy na dwóch nogach.

That seems kind of simple, somehow or another.

To wygląda na dosyć proste.

I mean, virtually everybody over 10 months of age

Prawie każdy od 10 miesiąca życia

walks around on two legs, right?

chodzi na dwóch nogach, prawda?

So that maybe is not that interesting.

To nie jest aż tak ciekawe.

So instead maybe we want to choose something a little more complicated to look at.

Wolimy zająć się czymś bardziej skomplikowanym.

How about the visual system?

Może układ wzrokowy?

There it is, the visual system.

Właśnie, układ wzrokowy.

I mean, we love our visual systems. We do all kinds of cool stuff.

Uwielbiamy go.

Indeed, there are over 12,000 neuroscientists

Ponad 12 000 neurobiologów

who work on the visual system,

bada układ wzrokowy,

from the retina to the visual cortex,

od soczewki do kory wzrokowej,

in an attempt to understand not just the visual system

by zrozumieć nie tylko wzrok,

but to also understand how general principles

ale i ogólne zasady

of how the brain might work.

działania mózgu.

But now here's the thing:

Ale problem w tym,

Our technology has actually been pretty good

że technika nieźle sobie radzi

at replicating what the visual system does.

z imitowaniem funkcji wzroku.

We have TV, we have movies,

Mamy telewizję, filmy,

we have animation, we have photography,

animację, fotografię,

we have pattern recognition, all of these sorts of things.

rozpoznawanie wzorów i tym podobne.

They work differently than our visual systems in some cases,

Niektóre działają trochę inaczej niż nasz układ,

but nonetheless we've been pretty good at

ale całkiem dobrze radzimy sobie

making a technology work like our visual system.

z tworzeniem technologii na wzór wzroku.

Somehow or another, a hundred years of robotics,

Tymczasem po stu latach prac nad robotyką

you never saw a robot walk on two legs,

nie ma dwunożnych robotów.

because robots don't walk on two legs

Roboty nie używają nóg,

because it's not such an easy thing to do.

bo to nie takie proste.

A hundred years of robotics,

Sto lat rozwoju robotyki,

and we can't get a robot that can move more than a couple steps one way or the other.

a roboty nie mogą przejść kilku kroków.

You ask them to go up an inclined plane, and they fall over.

Przewracają się przy nachyleniu,

Turn around, and they fall over. It's a serious problem.

przy obrocie. To poważny problem.

So what is it that's the most difficult thing for a brain to do?

Która funkcja mózgu jest najtrudniejsza?

What ought we to be studying?

Co powinnyśmy badać?

Perhaps it ought to be walking on two legs, or the motor system.

Może właśnie chodzenie na dwóch nogach, układ ruchowy.

I'll give you an example from my own lab,

Dam przykład z mojego laboratorium,

my own particularly smelly question,

moje własne śmierdzące pytania,

since we work on the sense of smell.

bo zajmuję się zmysłem węchu.

But here's a diagram of five molecules

To diagramy przedstawiające 5 cząsteczek

and sort of a chemical notation.

i zapis chemiczny.

These are just plain old molecules, but if you sniff those molecules

To zwykłe cząsteczki, ale wystarczy je powąchać

up these two little holes in the front of your face,

dwiema dziurkami z przodu twarzy,

you will have in your mind the distinct impression of a rose.

i w umyśle powstanie wyraźne wrażenie róży.

If there's a real rose there, those molecules will be the ones,

To będą właśnie te cząsteczki w przypadku prawdziwej róży,

but even if there's no rose there,

ale nawet, gdy nie ma żadnej róży,

you'll have the memory of a molecule.

pozostaje pamięć po cząsteczkach.

How do we turn molecules into perceptions?

Jak zamienić cząsteczki w percepcję?

What's the process by which that could happen?

Na czym polega ten proces?

Here's another example: two very simple molecules, again in this kind of chemical notation.

Inny przykład: dwie proste cząsteczki, znów ich chemiczny zapis.

It might be easier to visualize them this way,

Łatwiej to sobie wyobrazić tak:

so the gray circles are carbon atoms, the white ones

szare kółka to atomy węgla, białe wodoru,

are hydrogen atoms and the red ones are oxygen atoms.

a czerwone tlenu.

Now these two molecules differ by only one carbon atom

Cząsteczki różnią się tylko jednym atomem węgla

and two little hydrogen atoms that ride along with it,

i dwoma połączonymi atomami wodoru,

and yet one of them, heptyl acetate,

a jednak jeden z nich, octan heptylu,

has the distinct odor of a pear,

ma wyraźny zapach gruszki,

and hexyl acetate is unmistakably banana.

podczas gdy octan heksylu to banan.

So there are two really interesting questions here, it seems to me.

Mamy tu dwa naprawdę interesujące pytania.

One is, how can a simple little molecule like that

Po pierwsze, jak jedna prosta cząsteczka

create a perception in your brain that's so clear

tworzy w mózgu tak wyraźne wrażenie

as a pear or a banana?

jak gruszka lub banan?

And secondly, how the hell can we tell the difference

I po drugie, jakim cudem widzimy różnicę

between two molecules that differ by a single carbon atom?

między dwiema cząsteczkami, które różnią się jednym atomem wodoru?

I mean, that's remarkable to me,

To niezwykłe,

clearly the best chemical detector on the face of the planet.

to najlepszy wykrywacz chemiczny.

And you don't even think about it, do you?

A w ogóle o tym nie myślimy.

So this is a favorite quote of mine that takes us

To mój ulubiony cytat

back to the ignorance and the idea of questions.

o ignorancji i pytaniach.

I like to quote because I think dead people

Lubię cytować, bo uważam, że martwych

shouldn't be excluded from the conversation.

nie należy wyłączać z konwersacji.

And I also think it's important to realize that

I to ważne, by zdać sobie sprawę,

the conversation's been going on for a while, by the way.

jak długo sama dyskusja trwa.

So Erwin Schrodinger, a great quantum physicist

Erwin Schrodinger, wielki fizyk kwantowy

and, I think, philosopher, points out how you have to

i filozof, mówi o tym, jak musimy

"abide by ignorance for an indefinite period" of time.

"przestrzegać ignorancji w nieokreślonym okresie" czasu.

And it's this abiding by ignorance

I to właśnie przestrzegania ignorancji

that I think we have to learn how to do.

musimy się nauczyć.

This is a tricky thing. This is not such an easy business.

A to nie jest łatwe.

I guess it comes down to our education system,

Sprowadza się to do systemu edukacji,

so I'm going to talk a little bit about ignorance and education,

więc powiem trochę o ignorancji i edukacji,

because I think that's where it really has to play out.

bo to tam wszystko się rozgrywa.

So for one, let's face it,

Po pierwsze, powiedzmy sobie,

in the age of Google and Wikipedia,

w czasach Google'a i Wikipedii

the business model of the university

biznesowy model uniwersytetów

and probably secondary schools is simply going to have to change.

i prawdopodobnie liceów musi się zmienić.

We just can't sell facts for a living anymore.

Nie możemy już żyć ze sprzedawania informacji.

They're available with a click of the mouse,

Te są dostępne na jedno kliknięcie,

or if you want to, you could probably just ask the wall

możemy też pewnie zapytać ściany,

one of these days, wherever they're going to hide the things

czy gdzie tam dziś

that tell us all this stuff.

kryją się informacje.

So what do we have to do? We have to give our students

Co trzeba zrobić? Musimy nauczyć studentów

a taste for the boundaries, for what's outside that circumference,

szukania poza granicami,

for what's outside the facts, what's just beyond the facts.

poza faktami.

How do we do that?

Jak to zrobić?

Well, one of the problems, of course,

Jednym z problemów

turns out to be testing.

są testy.

We currently have an educational system

Mamy bardzo skuteczny system edukacji,

which is very efficient but is very efficient at a rather bad thing.

ale skuteczny w czymś złym.

So in second grade, all the kids are interested in science,

W drugiej klasie wszystkie dzieci interesują się nauką,

the girls and the boys.

i dziewczynki i chłopcy.

They like to take stuff apart. They have great curiosity.

Lubią rozbierać na części. Są ciekawskie.

They like to investigate things. They go to science museums.

Lubią badać rzeczy. Chodzą do muzeów nauki.

They like to play around. They're in second grade.

Lubią się bawić. Są w drugiej klasie.

They're interested.

Są zainteresowane.

But by 11th or 12th grade, fewer than 10 percent

Ale w 11. czy 12. klasie mniej niż 10%

of them have any interest in science whatsoever,

ma jakiekolwiek zainteresowania naukowe,

let alone a desire to go into science as a career.

nie mówiąc już o planach kariery naukowej.

So we have this remarkably efficient system

Nasz system edukacji bardzo skutecznie

for beating any interest in science out of everybody's head.

zniechęca wszystkich do nauki.

Is this what we want?

Czy tego właśnie chcemy?

I think this comes from what a teacher colleague of mine

Według znajomego nauczyciela wynika to

calls "the bulimic method of education."

z "bulimicznej metody edukacji".

You know. You can imagine what it is.

Możecie sobie wyobrazić, o co chodzi.

We just jam a whole bunch of facts down their throats over here

Zmuszamy ich do wchłonięcia olbrzymiej ilości faktów,

and then they puke it up on an exam over here

które zwymiotują na egzaminie

and everybody goes home with no added intellectual heft whatsoever.

i wrócą do domu bez niczego.

This can't possibly continue to go on.

Tak nie może być.

So what do we do? Well the geneticists, I have to say,

Co zrobimy?

have an interesting maxim they live by.

Genetycy mają ciekawą maksymę:

Geneticists always say, you always get what you screen for.

dostaniemy to, na co się nastawiamy.

And that's meant as a warning.

To ostrzeżenie.

So we always will get what we screen for,

Zawsze dostaniemy to, na co się nastawiamy,

and part of what we screen for is in our testing methods.

co widać w naszych metodach testowania.

Well, we hear a lot about testing and evaluation,

Dużo słyszy się o testowaniu i ocenianiu.

and we have to think carefully when we're testing

Testując, musimy zastanowić się,

whether we're evaluating or whether we're weeding,

czy oceniamy, czy przesiewamy,

whether we're weeding people out,

czy odsiewamy ludzi,

whether we're making some cut.

czy niektórych odcinamy.

Evaluation is one thing. You hear a lot about evaluation

Ocenianie to jedno.

in the literature these days, in the educational literature,

W literaturze o edukacji dużo mówi się o ocenianiu,

but evaluation really amounts to feedback and it amounts

ale ocenianie to komentarz,

to an opportunity for trial and error.

który umożliwia próby i błędy.

It amounts to a chance to work over a longer period of time

Informacja zwrotna pozwala

with this kind of feedback.

dalej pracować.

That's different than weeding, and usually, I have to tell you,

To co innego niż przesiew.

when people talk about evaluation, evaluating students,

Gdy ludzie mówią o ocenianiu studentów,

evaluating teachers, evaluating schools,

nauczycieli, szkół, programów,

evaluating programs, that they're really talking about weeding.

to tak naprawdę chodzi im o odsiew.

And that's a bad thing, because then you will get what you select for,

A to źle, bo dostaniemy to, co wybieramy,

which is what we've gotten so far.

i już się tak dzieje.

So I'd say what we need is a test that says, "What is x?"

Potrzebny nam test, który pyta: "Co to jest X?",

and the answers are "I don't know, because no one does,"

i odpowiedzi to: "Nie wiem, bo nikt nie wie"

or "What's the question?" Even better.

albo "Jakie jest pytanie?" Jeszcze jepiej.

Or, "You know what, I'll look it up, I'll ask someone,

Albo: "Sprawdzę, zapytam kogoś,

I'll phone someone. I'll find out."

zadzwonię do kogoś. Dowiem się".

Because that's what we want people to do,

Bo właśnie tego chcemy od ludzi

and that's how you evaluate them.

i po tym ich oceniamy.

And maybe for the advanced placement classes,

Może w rozszerzonych klasach dałoby się:

it could be, "Here's the answer. What's the next question?"

"Oto odpowiedź. Jakie z niej wynika pytanie?".

That's the one I like in particular.

To podoba mi się najbardziej.

So let me end with a quote from William Butler Yeats,

Zacytuję Williama Butlera Yeatsa,

who said "Education is not about filling buckets;

który powiedział: "W edukacji nie chodzi o wypełnianie wiader,

it is lighting fires."

a o rozpalanie ognia".

So I'd say, let's get out the matches.

Wyjmijmy więc zapałki.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)

Thank you. (Applause)

Dziękuję. (Brawa)