A global pandemic calls for global solutions | Larry Brilliant

Transcriber: Ivana Korom Reviewer: Krystian Aparta

Translator: Myo Aung Reviewer: Sanda Aung

Helen Walters: So, Chris, who's up first?

Helen Walters- ပထမဦးဆုံး ပါဝင်မှာက ဘယ်သူလဲ။

Chris Anderson: Well, we have a man who's worried about pandemics

Chris Anderson - ဟုတ်ကဲ့၊ ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန် ရောဂါကပ်ဘေးကို တစ်သက်လုံး

pretty much his whole life.

အတော်လေး စိုးရိမ်နေခဲ့သူ တစ်ဦးပါ။

He played an absolutely key role, more than 40 years ago,

သူဟာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ၄၀ ကျော်တုန်းက အရေးကြီးဆုံး အခန်းမှ ပါဝင်ခဲ့ပြီး

in helping the world get rid of the scourge of smallpox.

ကျောက်ရောဂါရဲ့ ပြဿနာကို ဖြေရှင်းဖို့ ကမ္ဘာကြီးအား ကူညီပေးခဲ့သူပါ။

And in 2006,

အဲဒီနောက် ၂၀၀၆ ခုနှစ်မှာ၊

he came to TED to warn the world

သူဟာ TED ဆီကို လာခဲ့ပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးအား

of the dire risk of a global pandemic,

ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါရဲ့ အန္တရာယ်ကြီးကို သတိပေးခဲ့ပြီး

and what we might do about it.

ကျုပ်တို့ ဘာလုပ်သင့်ကြောင်း ရှင်းပြခဲ့ပါတယ်။

So please welcome here Dr. Larry Brilliant.

ဒီတော့ Dr. Larry Brilliant ကို ကြိုဆိုပေးကြပါ။

Larry ရေ၊ ခင်ဗျားတကို တွေ့ရတာ ကောင်းပါတယ်။

Larry, so good to see you.

Larry Brilliant: Thank you, nice to see you.

Larry Brilliant- ကျေးဇူးတင်ပါတယ်၊ ကျနော်လည်း ခင်ဗျားကိုတွေ့ရတာ ဝမ်းသာပါတယ်။

CA: Larry, in that talk,

CA - ခင်ဗျားရဲ့ ဟောပြောခန်းထဲမှာ

you showed a video clip that was a simulation

ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါဟာ ဘယ်လိုပုံစံမျိုး ဖြစ်နိုင်တာကို

of what a pandemic might look like.

ဗီဒီယိုအခွေကို ရိုက်ကူး ပြသခဲ့ဘူးတာ မှတ်မိတယ်။

I would like to play it -- this gave me chills.

ကျနော်အဲဒါကို ဖွင့်ပြပါရစေ၊ တကယ့်ကို ကျောချမ်းစရာကြီးပါ။

Larry Brilliant (TED2006): Let me show you a simulation

Larry Brilliant (TED2006) - ကျုပ်တို့ ကမ္ဘာကူးစက်မြန်ရောဂါဆိုတာကို

of what a pandemic looks like,

စိတ်ကူးရိုက်ထားတဲ့ ဗီဒီယိုကို ပြပေးပါရစေ။

so we know what we're talking about.

ကျုပ်တို့ ပြောတဲ့ အကြောင်း ပိုပြီး နားလည်ဖို့ အတွက်ပါ။

Let's assume, for example, that the first case occurs in South Asia.

ပထမဦးဆုံး ရောဂါဖြစ်မှုဟာ အာရှတောင်ပိုင်းမှာ ဖြစ်တယ် ဆိုပါစို့။

It initially goes quite slowly,

အစပိုင်းမှာ ၎င်းဟာ နှေးကွေးစွာ ပျံ့နှံ့လျက်

you get two or three discrete locations.

သီးခြားစီရှိကြတဲ့ နေရာ ၂ -၃ ခုမှာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

Then there will be secondary outbreaks.

အဲဒီနောက်မှာ ဒုတိယအဆင့် ပျံ့နှံ့မှု ရှိလာမယ်။

And the disease will spread from country to country so fast

ပြီးတော့ ရောဂါဟာ တစ်နိုင်ငံမှ တစ်နိုင်ငံသို့ ကူးစက်တာ မြန်လွန်းလို့

that you won't know what hit you.

ကိုယ်က ကူးစက်မိတာကို သိမှာ မဟုတ်ပါဘူး။

သုံးပတ်အတွင်းမှာ ရောဂါဟာ ကမ္ဘာ့နေရာတိုင်းမှာ ဖြစ်ပွားလာပါမယ်။

Within three weeks, it will be everywhere in the world.

ကျုပ်တို့ဆီမှာ အဲဒါတွေကို ဖျက်သိမ်းပြီး နောက်ကြောင်း ပြန်နိုင်မယ့် ခလုတ်သာ ရှိရင်၊

Now if we had an undo button,

and we could go back

ကျုပ်တို့ အတိတ်ဆီ ပြန်သွားနိုင်ကြရင်၊

and isolate it and grab it when it first started,

ရောဂါ စဖြစ်တဲ့ နေရာမှာ ထိန်းချုပ်ပြီး ခွဲထားနိုင်ခဲ့ကြရင်၊

if we could find it early and we had early detection

ကျုပ်တို့ဆီမှာ စောစီးစွာ တွေ့ရှိ ဖေါ်ထုတ်နိုင်ခဲ့ကြပြီး

and early response,

စောစောစီးစီး အရေးယူတုံ့ပြန်တဲ့ အနေနဲ့

and we could put each one of those viruses in jail,

အဲဒီဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတွေ တစ်ခုချင်းစီကို ချုပ်ထိန်းနိုင်မှုကသာ

that's the only way to deal with something like a pandemic.

ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါအတွက် တစ်ခုတည်းသော ကိုင်တွယ်နည်းပါ။

CA: Larry ခင်ဗျာ၊ အဲဒီမှာ ခင်ဗျားသုံးနှုန်းသွားတဲ့

CA: Larry, that phrase you mentioned there,

"စောစီးစွာဖေါ်ထုတ်မှု"၊ "စောစီးစွာ တုံ့ပြန်မှု၊"

"early detection," "early response,"

အဲဒီဟောပြောချက်ရဲ့ အဓိကအချက်တွေ ဖြစ်ခဲ့ပြီး၊

that was a key theme of that talk,

you made us all repeat it several times.

ခင်ဗျားက ကျုပ်တို့အားလုံးကို အကြိမ်ကြိမ် ဆိုခိုင်းခဲ့တယ်။

Is that still the key to preventing a pandemic?

ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါကို ကာကွယ်ဖို့ အဲဒီအချက်ဟာ အခုလည်း အရေးကြီးဆုံးပဲလား။

LB: အို၊ သေချာပါတယ်။

LB: Oh, surely.

ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါ ရှိလာပြီဆိုရင်၊

You know, when you have a pandemic,

something moving at exponential speed,

ထပ်ကိန်းအရှိန်နဲ့ ပျံ့နှံ့လာနေချိန်မျိုးမှာ၊

if you miss the first two weeks, if you're late the first two weeks,

ကျုပ်တို့က ပထမနှစ်ပတ်ကို လွတ်သွားရင်၊ ကျုပ်တို့က ပထမနှစ်ပတ်မှာ နောက်ကျသားရင်၊

ပထမနှစ်ပတ်ကြောင့် သေဆုံးရမှုတွေ၊ ဖျားနာမှု တွေ တိုးလာမှာကို ပြောနေတာ မဟုတ်ဘူး၊

it's not the deaths and the illness from the first two weeks you lose,

it's the two weeks at the peak.

အများဆုံးဖျားနာကြမဲ့ ထိပ်ဆုံးနေရာက နှစ်ပတ်ကို ဆိုလိုတာပါ။

Those are prevented if you act early.

စောစီးစွာ ဆောင်ရွက်နိုင်ခဲ့ရင် အဲဒါတွေကို ဟန့်တားနိုင်မှာပါ။

Early response is critical,

စောစီးစွာ တုံ့ပြန်ရေးဟာ သော့ချက်ပါ၊

early detection is a condition precedent.

စောစီးစွာ ဖေါ်ထုတ်နိုင်ရေးဟာ ကြိုတင် လိုအပ်ချက်ပါ။

CA: ကိုဗစ်-၁၉ ကို ကမ္ဘာကြီးမှ စောစီးစွာ ဖေါ်ထုတ်နိုင်ခဲ့ပုံနဲ့

CA: And how would you grade the world

on its early detection, early response to COVID-19?

တုံ့ပြန်ခဲ့ပုံ အဆင့်အတန်းကို ခင်ဗျား ဘယ်လို သတ်မှတ်ပေးမလဲ။

LB: အဲဒီမေးခွန်းကို ခင်ဗျားက အစောကတည်းက မေးခဲ့လို့

LB: Of course, you gave me this question earlier,

အဲဒီအကြောင်းကို အတော်လ​ေး စဉ်းစားခဲ့ရတယ်။

so I've been thinking a lot about it.

ကျနော်ဟာ နိုင်ငံတွေအလိုက် ပြောပြချင်ပါတယ်၊

I think I would go through the countries,

တကယ်တော့ စာရင်းတစ်ခုကိုတောင် ပြုလုပ်ခဲ့တယ်။

and I've actually made a list.

I think the island republics of Taiwan, Iceland and certainly New Zealand

ကျွန်းနိုင်ငံတွေ ဖြစ်ကြတဲ့ ထိုင်ဝမ်၊ အိုက်စလန်နဲ့ နယူးဇီလန်တို့ကို

would get an A.

အဆင့် A ပေးရပါမယ်။

ကျွန်းနိုင်ငံဖြစ်တဲ့ ယူကေ၊ ကျွန်းမဟုတ်တဲ့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတို့

The island republic of the UK and the United States --

which is not an island, no matter how much we may think we are --

ကျုပ်တို့က ကိုယ့်ကိုကိုယ် ဘယ်လိုပဲ ယူဆယူဆ၊

would get a failing grade.

စမ်းသပ်မှုမှာ ကျရှုံးခဲ့တဲ့ အဆင့်မျိုးပါ။

I'd give a B to South Korea and to Germany.

ပြီးတော့ တောင်ကိုရီးယားနဲ့ ဂျာမနီနိုင်ငံ တွေကို B အဆင့်ကို ပေးချင်ပါတယ်။

အဲဒီ အုပ်စုတွေ အကြားမှာ ...

And in between ...

So it's a very heterogeneous response, I think.

တုံ့ပြန်ခဲ့ကြပုံ ရောနှောလျက် မျိုးစုံပဲ ထင်မိပါတယ်။

ကမ္ဘာကြီးတစ်ခုလုံးကို ခြုံပြောရရင် အထစ်အငေါ့တွေနဲ့ ပြည့်နေတယ်။

The world as a whole is faltering.

We shouldn't be proud of what's happening right now.

လက်ရှိ ဖြစ်ပျက်နေတာကို ကျုပ်တို့ ဘယ်လိုမှ ဂုဏ်ယူမရနိုင်ပါဘူး။

CA: I mean, we got the detection pretty early,

CA: ကျနော့်အထင် ရောဂါကို အတော်လေး စောပြီး ဖေါ်ထုတ်နိုင်ခဲ့တယ်၊

or at least some doctors in China got the detection pretty early.

အနည်းဆုံးအားဖြင့် တရုတ်ဆရာဝန်တချို့က စောစီးစွာ ဖေါ်ထုတ်နိုင်ခဲ့ကြတယ်။

LB: ခြောက်လ အချိန်ကြာခဲ့တဲ့ ၂၀၀၂ ခုနှစ် SARS နဲ့စာရင် စောခဲ့ပါတယ်။

LB: Earlier than the 2002 SARS, which took six months.

အခုဟာက ခြောက်ပတ်လောက်ကြာခဲ့တယ်။

This took about six weeks.

ဖေါ်ထုတ်မှု ဆိုတဲ့ထဲမှာ တွေ့ရှိမှုသာမက

And detection means not only finding it,

အဲဒါဘာလဲ ဆိုတာကို သိမှုလည်း အကျုံးဝင်ပါတယ်။

but knowing what it is.

So I would give us a pretty good score on that.

ကျနော် အဲဒီအချက်တွေကို အမှတ်တွေနဲ့ အသေးစိတ် ပြောပြပါမယ်။

The transparency, the communication -- those are other issues.

ပွင့်လင်းမြင်သာမှု၊ ဆက်သွယ်ပြောပြမှုကလည်း ထည့်တွက်ရမယ့် အချက်တွေပါ။

CA: So what was the key mistake

CA: ဒီလိုဆိုရင် ရှုံးသူတွေလို့ ခင်ဗျားက

that you think the countries you gave an F to made?

အမှတ်ပေးလိုက်တဲ့ နိုင်ငံတွေရဲ့ အရေးကြီးဆုံး အမှားက ဘာလဲလို့ ယူဆပါသလဲ။

LB: I think fear,

LB: ကျနော်စိတ်ထင် ကြောက်ရွံ့မှု၊

political incompetence, interference,

နိုင်ငံရေး အရည်အချင်းမပြည့်မှု၊ စွက်ဖက်ခဲ့မှုဟာ

not taking it seriously soon enough --

အဲဒါကို လေးလေးနက်နက် ထည့်မတွက်ခဲ့မှုပါ၊

it's pretty human.

အဲဒါဟာ လူသားရဲ့ သဘာဝပဲလေ။

I think throughout history,

သမိုင်းတစ်လျှောက် လေ့လာကြည့်ရင်၊

pretty much every pandemic is first viewed with denial and doubt.

ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန်ရောဂါ ဖြစ်တိုင်း အစတွင် ငြင်းကွယ်ခဲ့ကြပြီး သံသယ ဖြစ်ခဲ့ကြတယ်။

ဒါပေမဲ့ လျင်မြန်စွာ လုပ်ဆောင်ခဲ့ကြတဲ့ နိုင်ငံတွေ၊

But those countries that acted quickly,

and even those who started slow, like South Korea,

ပြီးတော့ တောင်ကိုရီးယားလို အစနှေးခဲ့ကြတဲ့ နိုင်ငံတွေတောင်

they could still make up for it, and they did really well.

အဲဒါကို ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့ကြပြီး တကယ့်ကို တော်ခဲ့ကြပါတယ်။

We've had two months that we've lost.

ကျုပ်တို့ဟာ နှစ်လကာကို ဆုံးရှုံးခဲ့ကြပါတယ်။

We've given a virus that moves exponentially

ကျုပ်တို့ဆီမှာ ဆင့်ကဲဆင့်ကဲ ကူးစက်မြန်တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ် ရှိနေပြီး

a two-month head start.

စတင်တိုက်ပွဲဝင်တာက နှစ်လကြာမှဖြစ်ခဲ့တယ်။

That's not a good idea, Chris.

အဲဒါ ကောင်းတဲ့ စိတ်ကူး မဟုတ်ဘူး၊ Chris။

CA: No, indeed.

CA - ဟုတ်ပါတယ်၊ မကောင်းပါဘူး။

I mean, there's so much puzzling information still out there

ပြီးတော့ အခုထက်ထိကို ဒီဗိုင်းရပ်စ်နဲ့ ပတ်သက်ပြီး မရှင်းလင်း ရှုပ်ထွေးနေတာတွေ

about this virus.

အများကြီး ရှိနေတုန်းပါ။

What do you think the scientific consensus is going to likely end up being

သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ အရေးကြီးဆုံး ကိန်းဂဏန်း နှစ်ခုဖြစ်တဲ့

on, like, the two key numbers

ကူးစက်နှိုင်စွမ်းနဲ့ သေဆုံးမှုနှုန်းနဲ့ ပတ်သက်ပြီး

of its infectiousness and its fatality rate?

ဘယ်လိုများ ကောက်ချက်ချမယ် ထင်ပါသလဲ။

LB: So I think the kind of equation to keep in mind

LB: ကျုပ်တို့ ဦးနှောက်ထဲမှာ ညီမျှခြင်း တစ်ခုလို စဉ်းစားရာတွင်

is that the virus moves dependent on three major issues.

ဗိုင်းရပ်စ်ဟာ အဓိကအကြောင်းရင်း သုံးခုကို လိုက်ပြီး လှုပ်ရှားတာကို ထည့်တွက်ရမယ်။

One is the R0,

တစ်ခုက R0 ပါ၊

the first number of secondary cases that there are when the virus emerges.

ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး စပေါ်လာချိန်မှာ တဆင့်ကူးလိုက်တဲ့ ပထမဦးဆုံး အရေအတွက်ပါ။

In this case,

ဒီကိစ္စထဲမှာ၊

people talk about it being 2.2, 2.4.

လုတွေဟာ ၂.၂၊ ၂.၄ ကို ထောက်ပြနေကြတယ်။

But a really important paper three weeks ago,

ဒါပေမဲ့ လွန်ခဲ့တဲ့ သုံးပတ်တုန်းက တကယ့်ကို အရေးပါတဲ့ စာတမ်းတစ်ခု

in the "Emerging Infectious Diseases" journal came out,

"Emerging Infectious Diseases" ဂျာနယ်မှာ ဖေါ်ပြခဲ့ရာ

suggesting that looking back on the Wuhan data,

Wuhan ဒေတာကို ပြန်ဆန်းစစ်ကြည့်လိုက်တော့

လက်တွေ့မှာ ၅.၇ ရှိကြောင်း ရေးထားတယ်။

it's really 5.7.

ဒီတော့ သိပ်ငြင်းခုံမနေကြဘဲ၊

So for argument's sake,

ဗိုင်းရပ်စ်ဟာ ၂.၂ နဲ့ ၅.၇ အကြားရှိ ထပ်ကိန်းနှုန်းနဲ့

let's say that the virus is moving at exponential speed

and the exponent is somewhere between 2.2 and 5.7.

ကူးစက်ပျံ့နှံ့နေတယ်လို့ လက်ခံကြပါစို့။

The other two factors that matter

နောက် အရေးပါတဲ့ အချက်နှစ်ချက်တို့က

are the incubation period or the generation time.

ရောဂါပျိုးချိန် ဒါမှမဟုတ် မျိုးဆက်ပေါက်ဖွားမှုကာလပါ။

The longer that is,

အဲဒီအချိန်ဟာ ကြာလေလေ

the slower the pandemic appears to us.

ကျုပ်တို့အကြားမှာ ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါ ပျံ့နှံ့မှု နှေးလေလေပါ။

When it's really short, like six days, it moves like lightning.

အဲဒီကာလဟာ သိပ်တိုရင်၊ ဥပမာ ခြောက်ရက် ဆိုရင်၊ လျှပ်တပြက်အတွင်း ပျံ့နှံ့လာမှာပါ။

And then the last, and the most important --

ပြီးတော့ နောက်ဆုံးနဲ့အရေးကြီးဆုံး အချက်က-

and it's often overlooked --

မကြာခဏဆိုသလို မျက်စိလျှံမိကြတာက-

is the density of susceptibles.

ကူးစက်လွယ်သူတို့ရဲ့ ထူထပ်စွာ နေထိုင်မှုပါ။

This is a novel virus,

ဒီဗိုင်းရပ်စ်ဟာ အသစ်တစ်ခုပါ၊

so we want to know how many customers could it potentially have.

ဒီတော့ ဘယ်လောက်များတဲ့ လူတွေ အဲဒါ ကူးနိုင်ခြေရှိတာ ကျုပ်တို့ သိချင်ကြတယ်။

ပိုးသစ်ဆိုတော့ ကျုပ်တို့ ရှစ်ဘီလီယံစလုံး အကျုံးဝင်ကြပါတယ်။

And as it's novel, that's eight billion of us.

ကမ္ဘာကြီးမှာ အခုပေါ်လာတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ဟာ

The world is facing a virus

that looks at all of us like equally susceptible.

ကျုပ်တို့ အားလုံးကို ကူးစက်လွယ်သူအဖြစ် ခံယူပါတယ်။

Doesn't matter our color, our race,

ကျုပ်တို့ရဲ့ အသားအရောင်၊ ကျုပ်တို့ရဲ့ လူမျိုး၊

or how wealthy we are.

ကျုပ်တို့ရဲ့ ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု၊ ဘာမှ အရေးမပါပါဘူး။

CA: I mean, none of the numbers that you've mentioned so far

CA- ခင်ဗျား အခုအထိ ပြောပြခဲ့တဲ့ ကိန်းဂဏန်း တစ်ခုမှာမှ

ကြည့်ကြည့်ရင် မကြာသေးတဲ့ နှစ်များတုန်းက အခြားကူးစက်မှုတွေနဲ့ သိပ်မခြားနားကြပါဘူး။

are in themselves different from any other infections in recent years.

ဒါပေမဲ့ ဒီကူးစက်ရောဂါကို ဒီလို ကြောက်စရာ ဖြစ်လာစေခဲ့တဲ့ အကြောင်းတွေက ဘာတွေများလဲ။

What is the combination that has made this so deadly?

LB- ဟုတ်ကဲ့၊ အခုကိစ္စထဲမှာ ပေါင်းစပ်မိတာက

LB: Well, it is exactly the combination

of the short incubation period and the high transmissibility.

ရောဂါပျိုးချိန် တိုခြင်းနဲ့ ကူးစက်နှုန်း မြင့်မားလှမှုပါ။

But you know, everybody on this call has known somebody who has the disease.

ဒီအခမ်းအနားကို တက်လာတဲ့ လူတိုင်းဟာ ဒီရောဂါ ဖြစ်နေသူ တစ်ဦးဦးကို သိရှိကြပါတယ်။

Sadly, many have lost a loved one.

တော်တော်များများတို့ဟာ ကိုယ့်ချစ်ခင်သူကို ဆုံးရှုံးခဲ့ရတာ ဝမ်းနည်းစရာပါ။

This is a terrible disease when it is serious.

ဒီရောဂါဟာ ပြင်းထန်ရင် ကြောက်မက်စရာကြီးပါ။

And I get calls from doctors in emergency rooms

အရေးပေါ် ဆေးခန်းများမှ ပြီးတော့ တစ်ကမ္ဘာလုံးရှိ

and treating people in ICUs all over the world,

ICU ယူနစ်များတွင် ကုသပေးနေကြရတဲ့ ဆရာဝန်များထံမှ

and they all say the same thing:

ကျနော့ကို ဖုန်းခေါ်ပြီး-

"How do I choose who is going to live and who is going to die?

"ကျနော် ဘယ်သူကို အသက်ကယ်တင်ရမလဲ၊ ဘယ်သူ့ကို သေစေရမှာလဲ၊

I have so few tools to deal with."

ကုသဖို့ ကျနော့ဆီမှာ ရှိတဲ့ ကိရိယာတွေ သိပ်ကို နည်းလှပါတယ်" လို့ မေးကြတယ်။

It's a terrifying disease,

တကယ့်ကို ကြောက်လန့်စရာ ရောဂါပါ၊

to die alone with a ventilator in your lungs,

လေမှုတ်စက် အဆုတ်ထဲ တပ်ထားရင်း သေဆုံးရတယ်၊

ပြီးတော့ ဒီရောဂါဟာ ခန္ဓာကိုယ် အစိတ်အပိုင်းအားလုံးကို ထိခိုက်စေနိုင်တယ်။

and it's a disease that affects all of our organs.

It's a respiratory disease --

အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါလို့

perhaps misleading.

ယူဆမှုဟာ အထင်လွဲမှားစေနိုင်တယ်။

Makes you think of a flu.

တုပ်ကွေးပါလို့ ထင်စရာ ရှိပါတယ်။

But so many of the patients have blood in their urine

ဒီကြားထဲ ကျောက်ကပ် ရောဂါရှိလို့ ဆီးထဲတွင် သွေးပါသူတွေ၊

from kidney disease,

အူရောင်ရမ်းနာရောဂါ ရှိသူတွေ၊

they have gastroenteritis,

မကြာခဏ နှလုံး ပြဿနာရှိခဲ့သူတွေလည်း

they certainly have heart failure very often,

အများအပြား ရှိနေကြပြီး၊

we know that it affects taste and smell, the olfactory nerves,

အဲဒီရောဂါဟာ အရသာနဲ့ အနံ့ခံမှုကို၊ ဂန္ဓာရုံ အာရု့ကြောတွေကို ထိခိုက်စေတာကို

we know, of course, about the lung.

အဆုတ်ကို ဒုက္ခပေးတာ ကျုပ်တို့ သိကြတယ်။

The question I have:

ကျနော် မေးမိတဲ့မေးခွန်းက-

is there any organ that it does not affect?

ထိခိုက်မခံရတဲ့ အင်္ဂါအစိတ်အပိုင်း ရှိသေးလား။

And in that sense,

ဒါတွေကို ထည့်စဉ်းစားလိုက်တော့

it reminds me all too much of smallpox.

ကျနော်ဟာ ကျောက်ရောဂါကို သိပ်ကို သတိရမိပါတယ်။

CA- ဒီတော့ ကျုပ်တို့ဟာ ဘာလုပ်ရမှန်း မသိဖြစ်နေတယ်။

CA: So we're in a mess.

What's the way forward from here?

ဒီလို အခြေအနေထဲကနေပြီး ရှေ့ဆက်ဖို့ လမ်းက ဘာလဲ။

LB: Well, the way forward is still the same.

LB: ရှေ့ဆက်ရမယ့် လမ်းက အရင်အတိုင်းပါပဲ။

Rapid detection,

အလျင်အမြန် ဖေါ်ထုတ်ဖို့၊

rapid response.

အလျင်အမြန် တုံ့ပြန်ဖို့ပါ။

Finding every case,

ရောဂါဖြစ်မှုတိုင်းကို ရှာပြီး

and then figuring out all the contacts.

ထိတွေ့ခဲ့မှုအားလုံးကို ဖေါ်ထုတ်ဖို့ လိုတယ်။

ထိတွေ့ခဲ့သူတွေကို ခြေရာခံပေးတဲ့ အံ့ဖွယ် နည်းပညာတွေ ကျုပ်တို့မှာ ရှိတယ်၊

We've got great new technology for contact tracing,

we've got amazing scientists working at the speed of light

စမ်းသပ်ရေး ပစ္စည်းအစုံ၊ ဗိုင်းရပ်စ် တိုက်ဖျက်ရေး ဆေးတွေ၊

to give us test kits and antivirals and vaccines.

ကာကွယ်ဆေးတွေ ရှာကြံတီထွင်ဖို့ မြန်ဆန်စွာ အားထုတ်နေကြတဲ့ သိပ္ပံပညာရှင် ရှိကြတယ်။

We need to slow down,

ကျုပ်တို့ဟာ ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်တွေ ပြောဆိုကြသလို

the Buddhists say slow down time

အချိန်ကို နှေးလာစေဖို့ ကြိုးပမ်းကြရပါမယ်၊

အဲဒါမှ ဒီကိစ္စမှာ ကျုပ်တို့က ကျုပ်တို့ရဲ့ အသည်းနှလုံးကိုနှစ်မြှုပ်ပေးနိုင်ကြမှာပါ။

so that you can put your heart, your soul, into that space.

ကျုပ်တို့ဟာ ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ အရှိန်အဟုန်ကို လျှော့ချပစ်ရန် လိုပါတယ်၊

We need to slow down the speed of this virus,

ကျုပ်တို့က လူမှုအလှမ်းခွာမှုကို လုပ်လာရတာ အဲဒါကြောင့်ပါ။

which is why we do social distancing.

Just to be clear --

အားလုံး ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ဖြစ်ဖို့

flattening the curve, social distancing,

မျဉ်းကွေးပြေလျော့မှု၊ လူမှုအလှမ်းခွာမှုတို့က

it doesn't change the absolute number of cases,

ရောဂါဖြစ်ပွားမှုရဲ့ ပကတိအရေအတွက်ကို မပြောင်းလဲစေနိုင်ပါဘူး၊

but it changes what could be a Mount Fuji-like peak

ဒါပေမဲ့ အဲဒါတွေက ထိပ်ဟာ တစ်ခဏအတွင်းမှာ Mount Fuji လို

into a pulse,

ထိုးထက်မသွားဖို့ အတွက်ပါ၊

and then we won't also lose people because of competition for hospital beds,

ပြီးတော့ ဆေးရုံခုတင်နေရာကို လူတွေ အလုအယက် ရှာကြရမှာကို ကျုပ်တို့ ရှောင်ချင်ကြတယ်၊

people who have heart attacks, need chemotherapy, difficult births,

နှလုံးရောဂါရှိသူတွေ၊ ဓာတုကုထုံး လိုအပ်သူ၊ ကလေးမွေးရာမှာ အခက်အခဲရှိသူတွေ၊

can get into the hospital,

ဆေးရုံတက် ကုသခွင့် ရှိစေလိုကြတယ်၊

and we can use the scarce resources we have,

အဲဒါတွေအတွက် ကျုပ်တို့ဟာ ရှိစုမဲ့စု ရင်းမြစ်တွေကို သုံးဖို့ လိုပါတယ်၊

especially in the developing world,

အထူးသဖြင့် ဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံတွေမှာ ကုသပေးဖို့

to treat people.

အခက်အခဲတွေ အများကြီး ရှိပါတယ်။

So slow down,

ဒီတော့ အရှိန်အဟုန်ကို လျှော့ချကြပါစို့၊

slow down the speed of the epidemic,

ကူးစက်ရောဂါရဲ့ အရှိန်ကို နှိမ့်ချပစ်ကြပါစို့၊

and then in the troughs, in between waves,

ပြီးရင် ဆူးငြောင့်တွေကို ကျော်လွှားရင်း၊ လှိုင်းတွေအကြားမှာ၊

jump on, double down, step on it,

အားအင်နှစ်ဆနှစ်ပြန်ဖြင့် ခုန်အုပ် ထိန်းချုပ်လိုက်ပြီး

and find every case,

ကိစ္စတစ်ခုချင်းစီကို လိုက်ရှာပါ၊

trace every contact,

ထိတွေ့မှု တစ်ခုချင်းစီကို ခြေရာခံပါ၊

test every case,

ကိစ္စတိုင်းကို စစ်ဆေးပါ၊

and then only quarantine the ones who need to be quarantined,

အဲဒီနောက်မှာ ခွဲခြားကန့်သတ်ထားဖို့ လိုအပ်သူကိုသာ ခွဲခြားကန့်သတ်ပါ၊

and do that until we have a vaccine.

ကျုပ်တို့ဆီမှာ ကာကွယ်ဆေး ပေါ်မလာတဲ့အထိ အဲဒီလို လုပ်သွားဖို့ လိုပါတယ်။

CA: ဒီအတိုင်းဆိုရင်၊ ကပ်ဘေး လျှော့ချရေး အဆင့်ကို ကျုပ်တို့ ကျော်လွှားဖို့ လိုတယ်၊

CA: So it sounds like we have to get past the stage of just mitigation,

where we're just trying to take a general shutdown,

အဲဒီအဆင့်မှာ ကျုပ်တို့ဟာ အားလုံးကို လော့ဒေါင်း လုပ်ဖို့ လိုတယ်၊

ကိစ္စတစ်ခုချင်းစီကို ကျုပ်တို့ စပြီး ကိုင်တွယ်နိုင်မယ့် အဆင့်ကို ရောက်တာနဲ့

to the point where we can start identifying individual cases again

and contact-trace for them

၎င်းတို့အတွက် ထိတွေ့မှုတွေကို ခြေရာခံပြီး

and treat them separately.

တွေ့သူတွေကို သီးခြားစီ ကုသပေးကြရမယ်ပေါ့။

I mean, to do that,

ဒါပေမဲ့ အဲဒီလို လုပ်နိုင်ဖို့

that seems like it's going to take a step up of coordination,

ကျုပ်တို့ဟာ ညှိနှိုင်းဆောင်ရွက်ဖို့၊ အစီအစဉ်တွေ ချမှှတ်ဖို့၊

ambition, organization, investment,

စည်းရုံးနိုင်ဖို့၊ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံဖို့ လိုအပ်မယ် ထင်ပါတယ်၊

that we're not really seeing the signs of yet in some countries.

ဒါပေမဲ့ အဲဒီလို လက္ခဏာတွေကို တချို့နိုင်ငံ တွေမှာ ကျုပ်တို့ မမြင်ရသေးပါဘူး။

ကျုပ်တို့ အဲဒါကို လုပ်နိုင်ပါ့မလား၊ ဘယ်လိုများ လုပ်နိုင်ကြမလဲ။

Can we do this, how can we do this?

LB: Oh, of course we can do this.

LB: အို၊ ကျုပ်တို့ လုပ်နိုင်ကြပါတယ်ဗျာ။

I mean, Taiwan did it so beautifully,

ထိုင်ဝမ်ဆိုရင် လုပ်နိုင်ခဲ့တာ အားကျစရာကြီးပါ၊

Iceland did it so beautifully, Germany,

အိုက်စလန်လည်း သိပ်တော်ခဲ့တယ်၊

ဂျာမနီ စသဖြင့် မတူတဲ့ မဟာဗျူဟာတွေ ကိုယ်စီနဲ့

all with different strategies,

South Korea.

တောင်ကိုရီးယား အပါအဝင်ပေါ့လေ။

It really requires competent governance,

အဲဒီလို အားထုတ်ရာတွင်၊ အရည်အချင်းရှိတဲ့ စီမံအုပ်ချုပ်မှု၊

a sense of seriousness,

လေးလေးနက်ကန် ချဉ်းကပ်မှု၊

and listening to the scientists, not the politicians following the virus.

ဗိုင်းရပ်စ်အကြောင်း နားထောင်ရမှာက နိုင်ငံ ရေးသမားတွေ မဟုတ်ဘဲ သိပ္ပံပညာရှင်တွေပါ။

Of course we can do this.

ကျုပ်တို့ ဒါကို လုပ်နိုင်ကြတာ သေချာပါတယ်။

Let me remind everybody --

လူတိုင်းကို ကျနော် သတိပေးချင်တာက-

this is not the zombie apocalypse,

ဒါဟာ မကောင်းဆိုးဝါးတွေကြောင့် ကမ္ဘာ့ပျက်ကိန်းမျိုး မဟုတ်ပါဘူး၊

it's not a mass extinction event.

လူတွေ အစုလိုက်အပြုံလိုက် သေကြေရမယ့် အဖြစ်လည်း မဟုတ်ပါဘူး။

You know, 98, 99 percent of us are going to get out of this alive.

ကျုပ်တို့ထဲက ၉၈ - ၉၉ ရာခိုင်နှုန်းဟာ အသက်ရှင် ကျန်ရစ်ခဲ့ကြမှာပါ။

ကျုပ်တို့ဟာ ကျုပ်တို့ သိရှိထားသလို ကိုင်တွယ် လုပ်ကိုင်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်၊

We need to deal with it the way we know we can,

ဒီလို လုပ်ဆောင်ရာတွင် ကျုပ်တို့ အကောင်း ဆုံးပုံစံနဲ့ ကြိုးပမ်းဖို့ လိုပါတယ်။

and we need to be the best version of ourselves.

Both sitting at home

အိမ်မှာ ထိုင်နေဖို့ လိုအပ်သလို၊

as well as in science, and certainly in leadership.

သိပ္ပံပညာရဲ့ ပါဝင်မှုနဲ့ ခေါင်းဆောင်ပိုင်း တို့လည်း ပါဝင်ဖို့ လိုအပ်တယ်။

CA- အနာဂတ်မှာ ဒီ့ထက် ပိုပြီး ကြောက်မက်စရာ ကောင်းမယ့်

CA: And might there be even worse pathogens out there

ရောဂါပိုးတွေ ပေါ်လာနိုင်ကြသေလား။

in the future?

ခင်ဗျားပြောပြခဲ့တဲ့ ကိန်းဂဏန်းတွေရဲ့ ပေါင်းစပ် သက်ရောက်မှုက

Like, can you picture or describe

an even worse combination of those numbers

ပိုလို့ကို ဆိုးဝါးတဲ့ ပုံစံမျိုး ဖြစ်လာနိုင်လို့

that we should start to get ready for?

ကျုပ်တို့အနေနဲ့ အခုကို ပြင်ဆင်ထားဖို့ လိုအပ်ပါသလား။

LB: ဟုတ်ကဲ့၊ ကျောက်ရောဂါတုန်းက R0 ဟာ ၃.၅ မှ ၄.၅ အထိ ရှိခဲ့တယ်၊

LB: Well, smallpox had an R0 of 3.5 to 4.5,

အဲဒါဟာ လက်ရှိ COVID ရဲ့ ဖြစ်နိုင်ခြေပုံမျိုးလို့ ထင်ပါတယ်။

so that's probably about what I think this COVID will be.

ဒါပေမဲ့ ကျောက်ရောဂါဟာ လူဦးရေ သုံးပုံတစ်ပုံကို သေစေခဲ့တယ်။

But it killed a third of the people.

ကျုပ်တို့ဆီမှာ ကာကွယ်ဆေး ရှိနေပြီ။

But we had a vaccine.

So those are the different sets that you have.

ဒီတော့ ကျုပ်တို့ တွေ့မြင်နိုင်တဲ့ ပုံစံတွေက အမျိုးမျိုး ရှိနိုင်ပါတယ်။

တကယ်တမ်း ကျနော် အစိုးရိမ်ဆုံး အချက်နဲ့

But what I'm mostly worried about,

and the reason that we made "Contagion"

"Contagion" ရုပ်ရှင်ကို ကျုပ်တို့ ရိုက်ကူးခဲ့တာ အကြောင်းရင်းက

and that was a fictional virus --

စိတ်ကူးယဉ်ဗိုင်းရပ်စ် ရုပ်ရှင် ရိုက်ခဲ့တာက --

I repeat, for those of you watching,

အဲဒါကို ကြည့်ခဲ့သူတို့ကို ထပ်ပြောချင်တာက၊

that's fiction.

အဲဒါဟာ စိတ်ကူးယဉ်ဇာတ်လမ်းပါ။

We created a virus that killed a lot more than this one did.

လက်ရှိ ဗိုင်းရပ်စ်ထက် များစွာပိုသေစေတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ကို ကျုပ်တို့ ဖန်တီးခဲ့တယ်။

CA: You're talking about the movie "Contagion"

CA: အခုပြောနေတာက Netflix ပြပေးနေတဲ့

that's been trending on Netflix.

"Contagion" ရုပ်ရှင် အကြောင်းပါ။

And you were an advisor for.

အဲဒီမှာ ခင်ဗျားက အကြံပေး တစ်ဦးနော်။

LB: Absolutely, that's right.

LB: ဟုတ်ကဲ့၊ မှန်ပါတယ်။

ဒါပေမဲ့ ကျုပ်တို့ဟာ တကယ့် ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါ ဆိုတာ

But we made that movie deliberately

to show what a real pandemic looked like,

ဘယ်လို ပုံစံလဲဆိုတာ ပြပေးချင်လို့

but we did choose a pretty awful virus.

တော်တော့ကို ကြောက်မက်စရာ ဗိုင်းရပ်စ်ကို တမင်ကို ရွေးခဲ့ကြတာပါ။

အဲဒီရုပ်ရှင်ထဲ ကျုပ်တို့က အဲဒီလို ပြသခဲ့ကြတဲ့ အကြောင်းရင်းက၊

And the reason we showed it like that,

going from a bat to an apple,

လင်းနို့ကနေ ပန်းသီးဆီ၊

to a pig, to a cook, to Gwyneth Paltrow,

ဝက်ဆီ၊ ထမင်းချက် Gwyneth Paltrow ဆီကို

was because that is in nature what we call spillover,

ကူးစက်ပြသခဲ့တာက ကျုပ်တို့ရဲ့ သဘာဝထဲမှာ ကြုံတွေ့ရတဲ့ ခုန်ကူးမှုကို၊

as zoonotic diseases,

တိရိစ္ဆာန်ထံမှ ရတဲ့ ရောဂါတွေ၊

diseases of animals, spill over to human beings.

တိရိစ္ဆာန်တွေရဲ့ ရောဂါတွေ လူတွေဆီကို ခုန်ကူးမှုကို ပြချင်လို့ပါ။

And if I look backwards three decades

ကျနော်ဟာ ဆယ်စုနှစ် သုံးစု နောက်ကို ပြန်ကြည့်ရင်၊

or forward three decades --

ဒါမှမဟုတ် ဆယ်စုနှစ်သုံးစု အနာဂတ်ဆီ ကြည့်ရင်၊

looking backward three decades, Ebola, SARS, Zika,

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်သုံးဆယ်ကို ကြည့်ကြည့်ရင် Ebola၊ SARS၊ Zika၊

swine flu, bird flu, West Nile,

ဝက်တုပ်ကွေး၊ ငှက်တုပ်ကွေး၊ West Nile၊

we can begin almost a catechism

စသဖြင့် ကျုပ်တို့ စာရင်းရှည်ကြီးကို ပြုစုနိုင်မှာ ဖြစ်ပြီး

and listen to all the cacophony of these names.

အသံမျိုးစုံနဲ့ နာမည်တွေကို ကြားနိုင်ကြမှာပါ။

But there were 30 to 50 novel viruses that jumped into human beings.

ဒါပေမဲ့၊ လူသားတွေဆီ ခုန်ကူးစက်နိုင်ခဲ့တဲ့ ဗိုင်းရပ်စ် အသစ်တွေ ၃၀ မှ ၅၀ အထိရှိခဲ့တယ်။

အနာဂတ်ဆီကို မျှော်ကြည့်မယ်ဆိုရင်၊ ကျနော် စိုးရိမ်မိတာက

And I'm afraid, looking forward,

ကျုပ်တို့ဟာ ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါတွေရဲ့ ခေတ်ထဲမှာ နေထိုင်နေကြရတယ်၊

we are in the age of pandemics,

we have to behave like that,

အဲဒါနဲ့ ကိုက်ညီအောင် ကျုပ်တို့ ပြုမူဖို့ လိုအပ်တယ်၊

we need to practice One Health,

တစ်ခုတည်းသော ကျန်းမာရေးကို ကျင့်ကြံဖို့ လိုပါတယ်၊

we need to understand that we're living in the same world

ကျုပ်တို့ လူသားတွေဟာ တစ်ခုတည်းသော ကမ္ဘာကြီးပေါ်တွင်

as animals, the environment, and us,

သတ္တဝါတွေအဖြစ် ဘုံပတ်ဝန်းကျင်ထဲမှာ နေထိုင်နေကြရတာကို သိနားလည်ရန်၊

and we get rid of this fiction that we are some kind of special species.

ကျုပ်တို့ဟာ အထူးမျိုးစိတ်တွေပါ ဆိုတဲ့ စိတ်ကူးတွေကို စွန့်လွှတ်ပစ်အပ်ပါတယ်။

To the virus, we're not.

ဗိုင်းရပ်စ်အတွက် ကျုပ်တို့ဟာ ဘယ်လိုမှ မထူးကြပါဘူး။

CA: Mmm.

CA: အင်း။

You mentioned vaccines, though.

ခင်ဗျား ပြောတဲ့ထဲမှာ ကာကွယ်ဆေး ပါခဲ့တယ်နော်။

Do you see any accelerated path to a vaccine?

ကာကွယ်ဆေး ဖေါ်ထုတ်ဖို့ အရှိန်မြှင့် လုပ်ကိုင်နေတာ ခင်ဗျား သတိထားမိသလား။

LB: I do.

LB: ဟုတ်ကဲ့၊ ရှိပါတယ်။

I'm actually excited to see that we're doing something

ကျနော် တကယ့်ကို စိတ်လှုပ်စားစရာ အချက်တချို့က

that we only get to think of in computer science,

ကွန်ပျူတာသိပ္ပံပညာထဲမှာသာ စဉ်းစားလို့ ရနိုင်ခဲ့တာတွေပါ၊

အဲဒီနည်းဖြင့် ကျုပ်တို့ အမြဲတမ်း လုပ်ကိုင်ခဲ့ကြတာကို ပြောင်းလဲနေကြတယ်၊

which is we're changing what should have always been,

or has always been, rather,

အမြဲတမ်းဆိုသလို ကာကွယ်ဆေး တီထွင်ရာတွင်

multiple sequential processes.

ဆင့်ကဲဆင့်ကဲ လုပ်ခဲ့ရတာတွေ အများကြီးပါပဲ။

Do safety testing, then you test for effectiveness,

ဘေးကင်းမှုဆိုင်ရာ စမ်းသပ်ခဲ့ရတယ်၊ ပြီးရင် ထိရောက်မှုကို စမ်းသပ်ခဲ့ရတယ်၊

အဲဒီနောက် စွမ်းထက်မှုကို စမ်းသပ်ခဲ့ရတယ်။

then for efficiency.

And then you manufacture.

အဲဒါတွေပြီးမှ ထုတ်လုပ်နိုင်ခဲ့တယ်။

We're doing all three or four of those steps,

အခုတော့ ခုနက အဆင့်တွေ သုံးလေးခုစလုံးကို

တစ်ဆင့်ပြီး တစ်ဆင့် လုပ်မယ့်အစား တပြိုင်နက်တည်း လုပ်နေကြတယ်။

instead of doing it in sequence, we're doing in parallel.

Bill Gate ပြောပြခဲ့တာက နောက်ဆုံး ထုတ်လုပ် ဖြစ်မယ့် ကာကွယ်ဆေးကို အခုမသိရသေးပေမဲ့

Bill Gates has said he's going to build seven vaccine production lines

ကာကွယ်ဆေးပေါ်လာတာနဲ့ စတင် ထုတ်လုပ်ဖို့ အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုတွင်

in the United States,

and start preparing for production,

ကာကွယ်ဆေးကို ပြင်ဆင် ထုတ်လုပ်ကြမယ့် စက်ရုံလိုင်း

not knowing what the end vaccine is going to be.

ခုနစ်ခုကို အသင့်စီစဉ်ထားပြီးပါပြီ။

We're simultaneously doing safety tests and efficacy tests.

တပြိုင်နက်တည်း ဘေးကင်းမှု စမ်းသပ်မှုကိုရော စွမ်းထက်မှု စမ်းသပ်မှုကိုပါ လုပ်နေကြပါပြီ။

I think the NIH has jumped up.

NIH လည်း ထကူညီလာနေပြီလို့ ထင်ပါတယ်။

I'm very thrilled to see that.

ဒါတွေကို မြင်ရတော့ ကျနော် သိပ်ကို ဝမ်းသာကျေနပ်မိပါတယ်။

CA: And how does that translate into a likely time line, do you think?

CA- ခင်ဗျား ပြောပြတာတွေရဲ့ အချိန်ကာလ ဘောင်တွေ ဘယ်လိုများ ရှိမယ် ထင်ပါသလဲ။

A year, 18 months, is that possible?

တစ်နှစ်၊ ၁၈ လ အတွင်း ဖြစ်နိုင်ခြေရှိလား။

LB: You know, Tony Fauci is our guru in this,

LB: ခင်ဗျားသိတဲ့ အတိုင်း၊ ဒီကိစ္စထဲမှာ Tony Fauci ဟာ ထိပ်ဆုံး ပါရဂူပါ။

and he said 12 to 18 months.

သူအဆိုအရ ၁၂ လမှ ၁၈ လ အတွင်းမှာပါ။

I think that we will do faster than that in the initial vaccine.

တကယ်တမ်းကျတော့ ကနဦးပေါ်လာမယ့် ကာကွယ်ဆေးဟာ အဲဒီထက် စောမယ် ထင်တယ်။

But you may have heard that this virus

ဒါပေမဲ့ ဒီဗိုင်းရပ်စ်ဟာ ကျုပ်တို့အား

may not give us the long-term immunity --

ကျောက်ရောဂါအတွက် ရရှိနိုင်ခဲ့သလို ရေရှည် ကိုယ်ခံစွမ်းအား ရရှိခွင့်ကို

that something like smallpox would do.

ပေးမှာမဟုတ်ဘူးလို့ ပြောဆိုနေကြပါတယ်။

So we're trying to make vaccines where we add adjuvants

အဲဒါကြောင့်မို့လို့ ကာကွယ်ဆေးကို တီထွင်စဉ် ဖြည့်စွက်ပစ္စည်း တချို့ကို ထည့်ပေးလျက်

that actually make the vaccine create better immunity

ကာကွယ်ဆေးအနေနဲ့ ရောဂါကိုယ်၌ထက် ပိုကောင်းတဲ့

ကိုယ်ခံစွမ်းအားကို ဖန်တီးပေးနိုင်မှာမို့၊

than the disease,

so that we can confer immunity for many years.

နှစ်ပေါင်းများစွာကြာ ခံနိုင်မယ့် ကိုယ်ခံစွမ်းအားကို ပေးနိုင်ကြမယ်။

That's going to take a little longer.

အဲဒါဟာ နည်းနည်းလေး အချိန်ပိုကြာပါမယ်။

CA: နောက်ဆုံး မေးခွန်းပါရစေ၊ Larry။

CA: Last question, Larry.

Back in 2006, as a winner of the TED Prize,

၂၀၀၆ ခုနှစ်တုန်းက TED ဆုကို ရရှိခဲ့သူ တစ်ဦးအနေဲ့

လိုချင်တာတစ်ခုကို ဆုတောင်းခွင့် ရရှိခဲ့ရာ၊

we granted you a wish,

and you wished the world would create this pandemic preparedness system

ခင်ဗျားက အခုဖြစ်ပျက်နေတဲ့ ကူးစက်မြန် ရောဂါမျိုးကို ဟန့်တားနိုင်မယ့်

အသင့်ဖြစ်ရေး စနစ်ကို ကမ္ဘာကြီး ဖန်တီး နိုင်ပါစေလို့ ခင်ဗျား ဆုတောင်းခဲ့တယ်။

that would prevent something like this happening.

I feel like we, the world, let you down.

ကမ္ဘာကြီးဟာ ဆုတောင်းခဲ့သလို မလုပ်ဆောင်နိုင်ခဲ့ဘူး ထင်ပါတယ်။

If you were to make another wish now,

ဒီနေ့တွင် ထပ်ပြီး ဆုတောင်းလို့ ရမယ်ဆိုရင်

what would it be?

ဘာကိုများ ဆုတောင်းမလဲ။

LB: ဖေါ်ထုတ်မှု နှုန်းအရ ကျုပ်တို့ ကျရှုံးခဲ့တယ်လို့ ကျနော် မထင်ပါဘူး။

LB: Well, I don't think we're let down in terms of speed of detection.

တကယ်တော့ ကျနော်ဟာ အတော်လေး ကျေနပ်မိပါတယ်။

I'm actually pretty pleased.

When we met in 2006,

ကျုပ်ုတိ့ ၂၀၀၆ ခုနှစ်မှာ တွေ့ဆုံခဲ့စဉ်တုန်းက၊

the average one of these viruses leaping from an animal to a human,

တိရစ္ဆာန်မှ လူဆီကို ခုန်ကူးကြတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်တွေကို ဖေါ်ထုတ်ဖို့

it took us six months to find that --

ပျမ်းမျှအားဖြင့် အချိန် ခြောက်လ ကြာခဲ့တယ် --

like the first Ebola, for example.

Ebola ရဲ့ သာဓကထဲမှာ ဆိုပါစို့။

အခုကျတော့ ကျုပ်တို့ဟာ ပထမဦးဆုံး ဖြစ်မှုကို နှစ်ပတ်အတွင်း ရှာတွေ့ခဲ့ကြတယ်။

We're now finding the first cases in two weeks.

I'm not unhappy about that,

ဒါဟာ သိပ်ကျေနပ်စရာ မကောင်းပါဘူး၊

I'd like to push it down to a single incubation period.

ဖြစ်နိုင်ရင် အဲဒါကို ကျနော်ဟာ ရောဂါပျိုးချိန်အထိ​​​ လျှော့ချချင်တယ်။

It's a bigger issue for me.

တကယ်တော့ ဒါဟာ ပိုလို့ကို ကြီးကျယ်တဲ့ ပြဿနာပါ။

What I found is that in the Smallpox Eradication Programme

ကျောက်ရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးအစီအစဉ်ထဲမှာ ကျနော် သတိထားမိတာက

people of all colors, all religions, all races,

အသားအရောင်မျိုးစုံ၊ ဘာသာအားလုံး၊ လူမျိုးအားလုံး၊

so many countries,

နိုင်ငံပေါင်းများစွာမှ

came together.

လက်တွဲပါဝင်ခဲ့ကြတယ်။

And it took working as a global community

အဲဒါဟာ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါကို

to conquer a global pandemic.

ကမ္ဘာ့အသိုင်းအဝိုင်းတွေ အားလုံး ပါဝင်ပြီး ဖြေရှင်းလိုက်ကြတာပါ။

Now, I feel that we have become victims of centrifugal forces.

ဒီနေ့တွင် ကျုပ်တို့ဟာ ဗဟိုခွာအင်အားတွေရဲ့ သားကောင်တွေဖြစ်လာတယ်လို့ ခံစားမိတယ်။

We're in our nationalistic kind of barricades.

ကျုပ်တို့ဟာ ကိုယ့်နိုင်ငံအလိုက် ဘောင်တွေ ခတ်လာကြပါတယ်။

We will not be able to conquer a pandemic

ကျုပ်တို့အားလုံး လက်တွဲပါဝင်သင့်တာကို မခံယူသရွေ့

ကျုပ်တို့ဟာ ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါကို အောင်ပွဲခံ မရနိုင်ဘူးလို့ ယုံကြည်တယ်။

unless we believe we're all in it together.

This is not some Age of Aquarius, or Kumbaya statement,

ကုံရာသီခေတ်မို့လို့ ဒါမှမဟုတ် Kumbaya ကြေညာစာတမ်းမို့လို့ မဟုတ်ပါဘူး၊

this is what a pandemic forces us to realize.

ကမ္ဘာ့ကူးစက်မြန်ကပ်ရောဂါကြောင့် ကျုပ်တို့ နားလည်ကြရမယ့် အချက်ပါ။

We are all in it together,

ကျုပ်တို့ အားလုံးဟာ အဲဒီထဲမှာ ပါဝင်နေကြရတယ်၊

we need a global solution to a global problem.

ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြဿနာအတွက် ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ အဖြေလိုအပ်ပါတယ်။

Anything less than that is unthinkable.

အဲဒီလို မဟုတ်တဲ့ ဘယ်အရာကိုမှ ကျုပ်တို့ မစဉ်းစားအပ်ပါဘူး။

CA: Larry Brilliant ကို ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

CA: Larry Brilliant, thank you so very much.

LB: ခင်ဗျားကိုလည်း ကျေးဇူးတင်ပါတယ်၊ Chris ။

LB: Thank you, Chris.