Gary Haugen: The hidden reason for poverty the world needs to address now

Translator: Indra Ganzorig Reviewer: Tuya Bat

To be honest, by personality,

Үнэндээ би зан аашийн хувьд

I'm just not much of a crier.

барагтаа л уйлдаггүй.

But I think in my career that's been a good thing.

Гэхдээ миний ажлын хувьд энэ нь сайн зүйл байсан байх.

I'm a civil rights lawyer,

Би бол иргэний эрхийн хуульч.

and I've seen some horrible things in the world.

Энэ дэлхий дээрх бусармаг зүйлсийг бишгүйдээ л харсан.

I began my career working police abuse cases in the United States.

Би АНУ дахь цагдаагийн хүчирхийллийн хэргүүдээс ажлын гараагаа эхэлсэн.

And then in 1994, I was sent to Rwanda

1994 онд Руанда дахь хоморголон устгах явдлыг судлах

to be the director of the U.N.'s genocide investigation.

Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын шалгалт судалгааны ажлын даргаар томилогдсон.

It turns out that tears just aren't much help

Хоморголон устгах явдлыг судлахад

when you're trying to investigate a genocide.

нулимс ямар ч тус болдоггүй юм байна лээ.

The things I had to see, and feel and touch

Миний харсан, мэдэрсэн, хүрсэн зүйлс

were pretty unspeakable.

үгээр илэрхийлэшгүй.

What I can tell you is this:

Харин миний хэлж чадах зүйл бол

that the Rwandan genocide

Руанда дахь энэхүү явдал

was one of the world's greatest failures of simple compassion.

өрөвдөн хайрлах өчүүхэн сэтгэлийг гаргаж чадаагүй

дэлхий дахины хамгийн том алдаануудын нэг.

That word, compassion, actually comes from two Latin words:

Өрөвдөж хайрлах гэсэн англи үг латинаар

cum passio, which simply mean "to suffer with."

"хамт зовох" гэдэг утгыг илэрхийлдэг.

And the things that I saw and experienced

Руандад миний үзэж харсан зүйлс

in Rwanda as I got up close to human suffering,

тэр дундаа хүмүүний зовлон шаналлыг тийм ойроос харахад

it did, in moments, move me to tears.

үнэхээр нулимс дуслуултал сэтгэлийг минь хөдөлгөсөн.

But I just wish that I, and the rest of the world,

Гэхдээ надаас гадна дэлхий ертөнц

had been moved earlier.

арай эртхэн хөдөлсөн ч болоосой.

And not just to tears,

Зөвхөн нулимс дуслуулах биш

but to actually stop the genocide.

хоморголон устгах явдлыг зогсоосон бол.

Now by contrast, I've also been involved

Үүнтэй харьцуулахад дэлхийн энэрэнгүй сэтгэлийн

with one of the world's greatest successes of compassion.

гайхалтай үр дүнг ч бас би хуваалцсан.

And that's the fight against global poverty.

Энэ нь дэлхийн ядуурлын эсрэг тэмцэл юм.

It's a cause that probably has involved all of us here.

Магадгүй энд байгаа хүн бүр үүнд гар бие оролцсон байх.

I don't know if your first introduction

Үүний тухай анх "We Are the World" дууны хэсгээс мэдэж авсан,

might have been choruses of "We Are the World,"

эсвэл сар бүр ивээн тэтгэдэг хүүхдийн зургаа хөргөгчин дээрээ наах,

or maybe the picture of a sponsored child on your refrigerator door,

or maybe the birthday you donated for fresh water.

эсвэл цэвэр усны төлөө төрсөн өдрөөрөө хандив өгснөөс эхэлсэн байж магадгүй.

I don't really remember what my first introduction to poverty was

Би ядуурлын тухай анх яаж мэдсэнээ сайн санадаггүй ч

but I do remember the most jarring.

хамгийн сэтгэл сэрт хийлгэм тохиолдлыг нь санадаг.

It was when I met Venus --

Тэр бол Венустай анх уулзах үе.

she's a mom from Zambia.

Тэр Замбид амьдардаг эх хүн.

She's got three kids and she's a widow.

Тэр 3 хүүхэдтэй, бэлэвсэн.

When I met her, she had walked about 12 miles

Түүнтэй уулзах үед тэрээр өөрийн түүхийг хуваалцахын тулд

in the only garments she owned,

өөрт байгаа ганц хувцсаа өмсөөд

to come to the capital city and to share her story.

нийслэл хотод ирэх гэж 20 км алхсан байсан.

She sat down with me for hours,

Тэр надтай хамт олон цагаар сууж ярилцан

just ushered me in to the world of poverty.

ядуурлын ертөнцийг надад таниулсан.

She described what it was like when the coals on the cooking fire

Тэр зуухан дахь нүүрс хөрч бүр мөсөн унтрахад

finally just went completely cold.

ямар байдгийг надад дүрсэлсэн.

When that last drop of cooking oil finally ran out.

Тос дуусч хамгийн сүүлийн дусал шавхагдахад,

When the last of the food, despite her best efforts,

хэдий хамаг чадлаараа хичээсэн ч сүүлчийн хоол дуусахад

ran out.

ямар байдгийг.

She had to watch her youngest son, Peter,

Тэр хамгийн бага хүү Питерийг

suffer from malnutrition,

хоол дутагдлаас болж зовж шаналан

as his legs just slowly bowed into uselessness.

хөл нь эцэстээ ажиллахгүй болохыг харж суухаас өөр аргагүй байсан.

As his eyes grew cloudy and dim.

Хүүгийнх нь нүүр зэвхий дааж

And then as Peter finally grew cold.

эцэст нь Питерийн бие ч бас хөрч хүйтэн болсон.

For over 50 years, stories like this have been moving us to compassion.

50 жилийн турш үүнтэй ижил түүхүүд бидний сэтгэлийг хөдөлгөсөөр ирсэн.

We whose kids have plenty to eat.

Хүүхдүүд нь идэх хоолтой хүмүүсийг хөдөлгөж чадсан.

And we're moved not only to care about global poverty,

Биднийг зөвхөн дэлхийн ядууралд санаа зовнихоос гадна

but to actually try to do our part to stop the suffering.

энэ зовлон шаналлыг зогсооход гар бие оролцтол биднийг хөдөлгөсөн.

Now there's plenty of room for critique that we haven't done enough,

Мэдээж биднийг хангалттай ихийг хийж чадаагүй, хийсэн зүйлс нь

and what it is that we've done hasn't been effective enough,

хангалттай үр дүнтэй байж чадаагүй гэж шүүмжлэх нь олонтаа ч

but the truth is this:

яг үнэн бодит байдал ийм байна:

The fight against global poverty is probably the broadest,

дэлхийн ядуурлын эсрэг тэмцэл нь

longest running manifestation of the human phenomenon of compassion

хүн төрөлхтний түүхийн туршид хайр энэрлийг харуулж чадсан

in the history of our species.

хамгийн өргөн хүрээтэй, удаан хугацааны илрэл болов уу.

And so I'd like to share a pretty shattering insight

Ингээд би та бүхэнд энэхүү асуудлын тухай

that might forever change the way you think about that struggle.

таны бодлыг орвонгоор нь өөрчлөх хэдэн баримтыг танилцуулмаар байна.

But first, let me begin with what you probably already know.

Гэхдээ юун түрүүнд таны мэддэг зүйлээс эхэлье.

Thirty-five years ago, when I would have been graduating from high school,

30 жилийн өмнө намайг ахлах сургуулиа төгсөж байхад

they told us that 40,000 kids every day died because of poverty.

өдөр бүр 40 мянган хүүхэд ядуурлаас болж үхдэг гэж бидэнд хэлж байсан.

That number, today, is now down to 17,000.

Өнөөдөр энэ тоо 17 мянга хүртэл буурчээ.

Way too many, of course,

Бас л их тоо хэдий ч

but it does mean that every year,

энэ нь жил бүр 8 сая хүүхэд

there's eight million kids who don't have to die from poverty.

ядуурлаас болж үхдэггүй гэсэн үг.

Moreover, the number of people in our world

Үүнээс гадна дэлхий дээр амьдардаг хүмүүсийн дунд

who are living in extreme poverty,

өдөрт 1.25 доллараар амь зуудаг буюу

which is defined as living off about a dollar and a quarter a day,

хэт ядууралд амьдардаг хүмүүсийн тоо

that has fallen from 50 percent,

50 хувь байсан бол

to only 15 percent.

одоо 15 хувь хүртэл буурсан.

This is massive progress,

Энэ бол маш том дэвшил,

and this exceeds everybody's expectations about what is possible.

хүн болгоны юунд хүрч болох тухай төсөөллийг давсан үзүүлэлт.

And I think you and I,

Миний бодлоор бид бүгдээрээ

I think, honestly, that we can feel proud and encouraged

үнэнийг хэлэхэд өөрсдөөрөө бахархаж,

to see the way that compassion actually has the power

энэрэнгүй сэтгэл сая сая хүмүүний зовлон шаналлыг зогсоох

to succeed in stopping the suffering of millions.

ямар их агуу хүчтэйг харж урамших ёстой.

But here's the part that you might not hear very much about.

Гэхдээ танд төдийлөн сонсогддоггүй зүйлийн талаар одоо ярья.

If you move that poverty mark just up to two dollars a day,

Гэхдээ ядуурлын тэр түвшинг өдөрт 2 доллар болгож өөрчилбөл

it turns out that virtually the same two billion people

намайг ахлах сургуульд байхад ядуу байсан

who were stuck in that harsh poverty when I was in high school,

тэдгээр 2 тэрбум хүн

35 жилийн дараа ч

are still stuck there,

бараг л нэн ядуу гэсэн түвшиндээ байсаар л байх болно.

35 years later.

So why, why are so many billions still stuck in such harsh poverty?

Тэгэхээр яагаад ийм олон тэрбум хүн нэн ядууралд байсаар байна вэ?

Well, let's think about Venus for a moment.

Бүгдээрээ Венусын тухай дахиад нэг бодъё.

Now for decades, my wife and I have been moved by common compassion

Эхнэр бид хоёр олон жилийн турш аливаад энэрэнгүй сэтгэлээр хандаж

to sponsor kids, to fund microloans,

хүүхэд ивээн тэтгэж, багахан хэмжээний зээл олгож,

to support generous levels of foreign aid.

гадаадын тусламжид дэмжлэг үзүүлсээр ирсэн.

But until I had actually talked to Venus,

Гэхдээ Венустай уулзахаас өмнө

I would have had no idea that none of those approaches

эдгээр аргууд түүний хүүгээ алдах болсон шалтгааныг нь

actually addressed why she had to watch her son die.

ерөөсөө авч хэлэлцдэггүй гэдгийг огт мэддэггүй байлаа.

"We were doing fine," Venus told me,

"Бид уг нь болж байсан юм" гэж Венус хэллээ.

"until Brutus started to cause trouble."

"Тэгээд Брутс гай тарьж эхэлсэн."

Now, Brutus is Venus' neighbor and "cause trouble"

Брутс бол Венусын хөрш, "гай тарьсан" гэдэг нь

is what happened the day after Venus' husband died,

Венусын нөхөр өөд болсны дараах явдлыг хэлж байгаа юм.

when Brutus just came and threw Venus and the kids out of the house,

Брутс зүгээр орж ирээд л Венусыг хүүхдүүдтэй нь хөөж гаргаад,

stole all their land, and robbed their market stall.

газрыг нь булааж, зах дээрх лангууг нь дээрэмдсэн.

You see, Venus was thrown into destitution by violence.

Хар даа, Венус хүчирхийллээс болж нэн ядуу болсон байгаа биз.

And then it occurred to me, of course,

Тэгээд надад ийм бодол төрсөн:

that none of my child sponsorships, none of the microloans,

мэдээж хэрэг хүүхэд ивээн тэтгэх хөтөлбөр, жижиг дунд зээл,

none of the traditional anti-poverty programs

ядуурлын эсрэг уламжлалт хөтөлбөрүүдийн аль нь ч

were going to stop Brutus,

Брутсыг зогсоохгүй шүү дээ.

because they weren't meant to.

Учир нь тэдгээр арга нь үүнд зориулагдаагүй.

This became even more clear to me when I met Griselda.

Гризелдатай уулзахад энэ бодол улам батжсан.

She's a marvelous young girl living in a very poor community

Тэр бол Гуатэмалагийн маш ядуу хэсэгт амьдардаг

in Guatemala.

цовоо сэргэлэн охин.

And one of the things we've learned over the years

Олон жилийн туршлагаас харахад

is that perhaps the most powerful thing

Гризелда болон түүний гэр бүлийг

that Griselda and her family can do

нэн ядуурлаас салгахад тэдний хийж чадах

to get Griselda and her family out of poverty

магадгүй цорын ганц хүчтэй зэвсэг бол

is to make sure that she goes to school.

Гризелдаг сургуульд явуулах.

The experts call this the Girl Effect.

Мэргэжилтнүүд үүнийг "охин хүүхдийн нөлөө" гэдэг.

But when we met Griselda, she wasn't going to school.

Гэхдээ анх түүнтэй танилцахад Гризелда сургуульд явдаггүй байсан.

In fact, she was rarely ever leaving her home.

Тэр бүү хэл гэрээсээ гарах нь ч ховор.

Days before we met her,

Бидэнтэй уулзахаас хэдэн өдрийн өмнө

while she was walking home from church with her family,

сүмээс гараад харих гээд гэрийнхэнтэйгээ алхаж байхад нь

in broad daylight,

гэгээн цагаан өдрөөр гудамжинд

men from her community just snatched her off the street,

орон нутгийнх нь хэдэн залуус гэрийнхнээс нь булаагаад

and violently raped her.

хэрцгийгээр хүчирхийлсэн байсан.

See, Griselda had every opportunity to go to school,

Уг нь Гризелда сургуульд явах бүрэн бололцоотой,

it just wasn't safe for her to get there.

харин тийшээ очих зам нь аюултай байсан.

And Griselda's not the only one.

Гризелда бол цор ганц жишээ биш.

Around the world, poor women and girls

Дэлхий даяар өдөр тутамд

between the ages of 15 and 44,

15-44 насны охид, эмэгтэйчүүд

they are -- when victims of the everyday violence

гэр бүлийн болон бэлгийн хүчирхийлэлд өртдөг бөгөөд

of domestic abuse and sexual violence --

энэ 2 төрлийн хүчирхийлэл нь

those two forms of violence account for more death and disability

малари, авто машины осол, дайн гурвын нийт эндэгдлийн тоотой харьцуулахад

than malaria, than car accidents, than war combined.

илүү олон үхэл бас хөгжлийн бэрхшээлд хүргэдэг.

The truth is, the poor of our world are trapped in whole systems of violence.

Яг үнэндээ дэлхийн ядуучууд хүчирхийллийн системд гацчихаад байна.

In South Asia, for instance, I could drive past this rice mill

Жишээ нь, Өмнөд Азид будааны тээрмийн хажуугаар давхиж гарахдаа

and see this man hoisting these 100-pound sacks

турж эцсэн нуруун дээрээ

45 кг жинтэй шуудай гурилыг олноор нь үүрээд явж байгаа залууг харж болно.

of rice upon his thin back.

But I would have no idea, until later,

Гэтэл би бүр сүүлд л

that he was actually a slave,

түүнийг боол гэдгийг нь мэдэх болно.

held by violence in that rice mill since I was in high school.

Намайг ахлах сургуульд байхаас л түүнийг хүчээр тээрэмд боолчилсон.

Decades of anti-poverty programs right in his community

Яг энэ орон нутагт ядуурлын эсрэг хэдэн арван жил хэрэгжүүлсэн хөтөлбөр

were never able to rescue him or any of the hundred other slaves

будааны тээрэмд болж буй зодож, хүчиндэж,

from the beatings and the rapes and the torture

тамлан зовоох хүчирхийллээс тэр залуу болон түүн шиг

of violence inside the rice mill.

хэдэн зуун хүнийг аварч чадаагүй.

In fact, half a century of anti-poverty programs

Тэр байтугай ядуурлын эсрэг хагас зууны турш хэрэгжүүлсэн хөтөлбөр

have left more poor people in slavery

хүмүүний түүхийн явцад хамгийн их хүнийг

than in any other time in human history.

ядууралд үлдээсэн тохиолдол юм.

Experts tell us that there's about 35 million people in slavery today.

Мэргэжилтнүүдийн үзэж байгаагаар өнөөдөр дэлхий дээр 35 сая хүн ядуурал дунд байна.

That's about the population of the entire nation of Canada,

Энэ нь өнөөдрийн бидний сууж байгаа

where we're sitting today.

Kанадын хүн амтай тэнцүү гэсэн үг.

This is why, over time, I have come to call this epidemic of violence

Ийм учраас цаг хугацааны эрхээр би ядуурлын энэхүү тархалтыг

the Locust Effect.

"Царцааны Нөлөө" гэж нэрлэх болсон.

Because in the lives of the poor, it just descends like a plague

Учир нь ядуучуудын хувьд энэ нь яг л тархалт шиг нүргэлж

and it destroys everything.

бүгдийг устган сүйтгэдэг.

In fact, now when you survey very, very poor communities,

Нэн ядуу орон нутгийнхныг одоо судлаад үзэх юм бол

residents will tell you that their greatest fear is violence.

оршин суугчдын хамгийн их айдаг зүйл бол хүчирхийлэл гэж хариулна.

But notice the violence that they fear

Гэхдээ тэдний айдаг хүчирхийлэл бол

is not the violence of genocide or the wars,

хомроглон устгах эсвэл дайн биш,

it's everyday violence.

харин өдөр тутмын хүчирхийлэл.

So for me, as a lawyer, of course, my first reaction was to think,

Тэгээд хуульч хүнийхээ хувьд нэн түрүүнд

well, of course we've got to change all the laws.

хуулийг нь өөрчилье гэсэн бодол төрсөн.

We've got to make all this violence against the poor illegal.

Ядуучуудын эсрэг хүчирхийллийн бүх хэлбэрийг хууль бус болгоё.

But then I found out, it already is.

Гэтэл дараа нь аль хэдийн ийм хууль байгааг мэдсэн.

The problem is not that the poor don't get laws,

Асуудал нь ядууст зориулсан хууль байхгүйд биш,

it's that they don't get law enforcement.

харин хууль хэрэгжүүлэлт байдаггүй.

In the developing world,

Хөгжиж буй оронд

basic law enforcement systems are so broken

хамгийн наад захын хууль ч хэрэгждэггүй ба

that recently the U.N. issued a report that found

НҮБ-аас саяхан гаргасан тайланд

that "most poor people live outside the protection of the law."

"ихэнх ядуу хүмүүс хуулийн хамгаалалтаас ангид амьдардаг" гэдгийг тогтоосон.

Үнэндээ та бид нар энэ яг юу гэсэн үг болохыг сайн мэдэхгүй.

Now honestly, you and I have just about no idea

of what that would mean

Учир нь бид үүнийг

because we have no first-hand experience of it.

биеэрээ мэдэрч туулаагүй.

Functioning law enforcement for us is just a total assumption.

Бүрэн хэрэгждэг хууль гэдэг бидний хувьд зүгээр л төсөөлөл төдий.

In fact, nothing expresses that assumption more clearly than three simple numbers:

Үнэндээ энэхүү төсөөллийг эдгээр тоо бүрэн илэрхийлнэ:

9-1-1,

9-1-1.

which, of course, is the number for the emergency police operator

Энэ бол мэдээж Kанад болон АНУ-д

here in Canada and in the United States,

яаралтай тусламж дуудах утасны дугаар.

where the average response time to a police 911 emergency call

Цагдаад ирүүлэх энэхүү дуудлаганд хариу арга хэмжээ авах хугацаа

is about 10 minutes.

дунджаар 10 минут байдаг.

So we take this just completely for granted.

Бид үүнийг үргэлж байх ёстой мэтээр л хүлээж авдаг.

But what if there was no law enforcement to protect you?

Тэгвэл таныг хамгаалах хууль хэрэгжүүлэлт байхгүй бол яах вэ?

A woman in Oregon recently experienced what this would be like.

Саяхан Орегон дахь нэгэн эмэгтэй энэ ямар байхыг мэдэрсэн.

She was home alone in her dark house on a Saturday night,

Амралтын өдрийн орой харанхуй гэртээ ганцаараа байхад нь

when a man started to tear his way into her home.

нэгэн эр гэр лүү нь дайрч орсон.

This was her worst nightmare,

Түүний хувьд энэ яг хар дарсан зүүд шиг л байлаа.

because this man had actually put her in the hospital from an assault

Учир нь тэр эр 2 долоо хоногийн өмнө

түүн рүү дайрснаас болж эмнэлэгт хэвтэхэд нь хүргэсэн.

just two weeks before.

So terrified, she picks up that phone and does what any of us would do:

Айж сандраад, утсаа аван хийх ёстойгоо хийлээ:

She calls 911 --

911 рүү залгатал

but only to learn that because of budget cuts in her county,

мужийн төсөв татагдсанаас болоод

law enforcement wasn't available on the weekends.

амралтын өдрүүдээр хууль сахиулагч дуудах боломжгүйг олж мэдсэн.

Listen.

Сонс доо.

Dispatcher: I don't have anybody to send out there.

Диспетчер: Надад тан руу явуулах хүн алга аа.

Woman: OK

Эмэгтэй: За.

Dispatcher: Um, obviously if he comes inside the residence and assaults you,

Диспетчер: Тэр дотор орж ирээд тан руу дайрвал

түүнийг яваач гэж асууж болох уу?

can you ask him to go away?

Or do you know if he is intoxicated or anything?

Эсвэл тэр ямар нэгэн бодис хэрэглэсэн эсэхийг та мэдэх үү?

Woman: I've already asked him. I've already told him I was calling you.

Эмэгтэй: Би аль хэдийн асуусан. Түүнд 911 рүү залгаснаа ч хэлсэн.

He's broken in before, busted down my door, assaulted me.

Өмнө хаалга эвдлээд орж ирээд над руу дайрч байсан.

Dispatcher: Uh-huh.

Диспетчер: Аанхаа.

Woman: Um, yeah, so ...

Эмэгтэй: Харин тэгээд...

Dispatcher: Is there any way you could safely leave the residence?

Диспетчер: Танд гэрээсээ аюулгүйхэн гараад явах боломж байгаа юу?

Woman: No, I can't, because he's blocking pretty much my only way out.

Эмэгтэй: Байхгүй. Тэр миний гарч болох ганц замыг минь хаачихсан байна.

Dispatcher: Well, the only thing I can do is give you some advice,

Диспетчер: Тэгэхээр миний хийж чадах зүйл бол танд зөвлөгөө өгч

and call the sheriff's office tomorrow.

цагдаагийн хэлтэст маргааш мэдэгдэх л байна.

Obviously, if he comes in and unfortunately has a weapon

Тэр орж ирээд ямар нэгэн зэвсэгтэй

or is trying to cause you physical harm, that's a different story.

эсвэл бие махбодийн гэмтэл учруулах гэвэл мэдээж өөр хэрэг.

You know, the sheriff's office doesn't work up there.

Цагдаагийн хэлтэс энд ажилладаггүйг мэдэж байгаа байх.

I don't have anybody to send."

Надад тан руу явуулах хүн байдаггүй ээ.

Gary Haugen: Tragically, the woman inside that house

Гари Хоген: Харамсалтай нь, гэртээ байсан тэр эмэгтэй

was violently assaulted, choked and raped

харгис хэрцгийгээр зодуулж, боймлуулж, бас хүчиндүүлсэн.

because this is what it means to live outside the rule of law.

Учир нь хуулийн гадуур амьдарна гэдэг ийм л хэрэг.

And this is where billions of our poorest live.

Энд л хэдэн тэрбум ядуус амьдарч байна.

What does that look like?

Энэ хэрхэн харагддаг вэ гэж үү?

In Bolivia, for example, if a man sexually assaults a poor child,

Боливт, жишээлбэл, эрэгтэй хүн ядуу хүүхдийг хүчиндвэл

statistically, he's at greater risk of slipping in the shower and dying

тэр эр угаалгын өрөөндөө хальтирч үхэх магадлал нь

than he is of ever going to jail for that crime.

үйлдсэн гэмт хэргийнхээ төлөө шоронд явахаас их.

In South Asia, if you enslave a poor person,

Өмнөд Азид хэрвээ чи хэн нэгнийг боолчлох юм бол

you're at greater risk of being struck by lightning

аянганд цохиулж нас барах магадлал чинь

than ever being sent to jail for that crime.

хийсэн гэмт хэргийнхээ төлөө шоронд суухаас их.

And so the epidemic of everyday violence, it just rages on.

Ингээд л өдөр тутмын хүчирхийллийн тархалт даамжирсаар байдаг.

And it devastates our efforts to try to help billions of people

Энэ нь бас өдөрт 2 доллараар амь зууж буй хэдэн тэрбум хүмүүст

out of their two-dollar-a-day hell.

туслах гэсэн бидний оролдлогыг нурааж байдаг.

Because the data just doesn't lie.

Учир нь тоо баримт худлаа ярьдаггүй.

It turns out that you can give all manner of goods and services

Хэдий ядууст бүхий л төрлийн үйлчилгээ, эд хөрөнгө тарааж өгсөн ч

to the poor,

үүнийг нь булаагаад байгаа

but if you don't restrain the hands of the violent bullies

дээрэлхүү нөхдүүдэд арга хэмжээ авч гарыг нь хүлэхгүй л бол

from taking it all away,

гаргасан хүч хөдөлмөрийнхөө

you're going to be very disappointed in the long-term impact of your efforts.

урт хугацааны нөлөөг хараад таны урам хугарна.

So you would think that the disintegration of basic law enforcement

Уг нь буурай хөгжилтэй орнуудын хуулийн сул хэрэгжилт

in the developing world would be a huge priority

олон улс даяарх ядуурлын эсрэг тэмцлийн

for the global fight against poverty.

чухал асуудлуудын нэг баймаарсан.

But it's not.

Гэтэл тийм биш.

Auditors of international assistance recently couldn't find

Олон улсын тусламжийн хянан шалгагчид

even one percent of aid going to protect the poor

хууль үйлчилдэггүй өдөр тутмын хүчирхийллээс ядуусыг хамгаалахад

from the lawless chaos of everyday violence.

ганц ч хувь тусламж үйлчилгээ чиглэдэггүй гэдгийг тогтоосон.

And honestly, when we do talk about violence against the poor,

Үнэндээ ядуусын эсрэг хүчирхийллийг ярьж эхлэхдээ

sometimes it's in the weirdest of ways.

бид байж болох хамгийн буруу талаас нь ярьдаг.

A fresh water organization tells a heart-wrenching story

Цэвэр усны нэгэн байгууллага охид ус авах гэж яваад

of girls who are raped on the way to fetching water,

замдаа хүчиндүүлдэг тухай сэтгэл өвтгөм түүх ярьснаа

and then celebrates the solution of a new well

тэр худгийг нь ойртуулж охидын явах замыг нь

that drastically shortens their walk.

богиносгох шийдлээ магтан сайшаасан.

End of story.

Ингээд л болоо.

But not a word about the rapists who are still right there in the community.

Тэр орон нутагт байсаар байгаа

гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийн тухай нэг ч үг байхгүй шүү.

If a young woman on one of our college campuses

Хэрэв манай сургуулийн нэг охин

was raped on her walk to the library,

сургуулийн номын сан явах замдаа хүчиндүүлсэн бол

we would never celebrate the solution of moving the library closer to the dorm.

бид хэзээ ч номын санг нь ойртуулснаа бахархаж тэмдэглэхгүйдэг.

And yet, for some reason, this is okay for poor people.

Ингэсэн атлаа яагаад ч юм ядуусын хувьд энэ нь зүгээр хэрэг үү?

Now the truth is, the traditional experts

Яг үнэндээ эдийн засгийн хөгжлийн болон

in economic development and poverty alleviation,

ядуурлын бууралтын уламжлалт мэргэжилтнүүд

they don't know how to fix this problem.

үүнийг яаж шийдвэрлэхээ мэддэггүй.

And so what happens?

Тэгээд яадаг гээч?

They don't talk about it.

Тэд зүгээр л энэ тухай ярьдаггүй.

But the more fundamental reason

Хөгжиж буй орны ядууст

that law enforcement for the poor in the developing world

хууль үйлчилдэггүй асуудал

is so neglected,

яагаад ийм орхигдмол вэ гэвэл

is because the people inside the developing world, with money,

суурь шалтгаан нь тухайн оронд байгаа мөнгөтэй хүмүүст

don't need it.

энэ нь тийм ч хэрэгтэй зүйл биш.

I was at the World Economic Forum not long ago

Би саяхан Дэлхийн Эдийн Засгийн Форумд оролцохдоо

talking to corporate executives who have massive businesses in the developing world

хөгжиж буй оронд маш том бизнес эрхэлдэг захирлуудтай ярилцахдаа

and I was just asking them,

тэднээс ингэж асуулаа:

"How do you guys protect all your people and property from all the violence?"

"Та нар өөрсдийн хүмүүс болон өмч хөрөнгөө хүчирхийллээс яаж хамгаалдаг юм бэ?"

And they looked at each other, and they said, practically in unison,

Тэд бие бие рүүгээ харснаа бараг л нэгэн дуугаар ингэж хэлсэн:

"We buy it."

"Худалдаад л авчихдаг."

Indeed, private security forces in the developing world

Чухамхүү хөгжиж буй оронд хувийн хамгаалалтын алба

are now, four, five and seven times larger than the public police force.

төрийн цагдаагийн албанаас 4, 5, 7 дахин их байдаг.

In Africa, the largest employer on the continent now is private security.

Африкт тус тивийн хамгийн том ажил олгогч бол хувийн хамгаалалт.

But see, the rich can pay for safety and can keep getting richer,

Баячууд нь аюулгүй байдалдаа мөнгө төлөөд баяжсаар байна шүү дээ.

but the poor can't pay for it and they're left totally unprotected

Харин ядуус үүнд мөнгө төлж чадахгүй юм чинь

and they keep getting thrown to the ground.

ямар ч хамгаалалтгүй газарт чирэгдсээр байна.

This is a massive and scandalous outrage.

Энэ бол маш олныг хамарсан, маргаантай шившигт явдал.

And it doesn't have to be this way.

Энэ заавал ийм байх албагүй.

Broken law enforcement can be fixed.

Хэрэгждэггүй хуулийг засаж болно.

Violence can be stopped.

Хүчирхийллийг зогсоож болно.

Almost all criminal justice systems,

Эрүүгийн эрх зүйн бараг бүх л систем

they start out broken and corrupt,

анхандаа авилгад идэгдсэн, ажиллагаагүй байдаг ч

but they can be transformed by fierce effort and commitment.

үүнийг тасралтгүй хүчин чармайлтаар болон бууж өгөлгүйгээр залруулж болно.

The path forward is really pretty clear.

Урагш явах зам их энгийн.

Number one: We have to start making

Нэгт, ядуурлын эсрэг тэмцэхдээ

stopping violence indispensable to the fight against poverty.

хүчирхийллийг зогсоох оролдлогод ач холбогдол өгч эхлэх хэрэгтэй.

In fact, any conversation about global poverty

Дэлхий нийтийн ядуурлын эсрэг тэмцлийн тухай ярихдаа

that doesn't include the problem of violence must be deemed not serious.

хүчирхийллийн асуудлыг дурдахгүй бол тэр яриаг сонсоод ч хэрэггүй.

And secondly, we have to begin to seriously invest resources

Хоёрт, хөгжиж буй орнуудад хувийн хамгаалалт биш,

and share expertise to support the developing world

хүн бүхэнд аюулгүй байдлыг олгодог

as they fashion new, public systems of justice,

нийгмийн эрх зүйн системийг шинээр бүтээхэд нь

not private security,

мэдлэгээсээ хуваалцаж

that give everybody a chance to be safe.

хөрөнгө оруулалт хийж эхэлье.

These transformations are actually possible

Эдгээр өөрчлөлт нь бүрэн боломжтой төдийгүй

and they're happening today.

өнөөдөр ч хэрэгжиж байна.

Recently, the Gates Foundation funded a project

Саяхан Филлипиний хоёр дахь том хотод

in the second largest city of the Philippines,

орон нутгийн өмгөөлөгчид болон

where local advocates and local law enforcement

хууль сахиулах ажилтнууд хамтран

were able to transform corrupt police and broken courts so drastically,

авилгад идэгдсэн цагдаагийн алба, шүүхийг өөрчилж

that in just four short years,

дөрөвхөн жилийн хугацаанд

they were able to measurably reduce

ядуу хүүхдийн эсрэг арилжааны зорилготой бэлгийн хүчирхийллийг

the commercial sexual violence against poor kids by 79 percent.

79 хувиар багасгасан төслийг Гэйтс Сангаас санхүүжүүлсэн.

You know, from the hindsight of history,

Түүхээс харахад,

what's always most inexplicable and inexcusable

тайлбарлаж бас уучилж боломгүй тохиолдлууд

are the simple failures of compassion.

ихэвчлэн илүү энэрэнгүй байж чадаагүй явдлууд байдаг.

Because I think history convenes a tribunal of our grandchildren

Учир нь миний бодлоор түүх биднийг ач, зээ нарын минь өмнө шүүхэд дуудаж

and they just ask us,

тэд ингэж асууна:

"Grandma, Grandpa, where were you?

"Өвөө, эмээ, та хаана байсан бэ?

Where were you, Grandpa, when the Jews were fleeing Nazi Germany

Eврейчүүд нацистуудаас зугтаж манай эрэгт иртэл

and were being rejected from our shores?

оруулахгүй гэхэд нь өвөө та хаана байв?

Where were you?

Та хаана байсан юм бэ?

And Grandma, where were you when they were marching

Эмээ, манай япон-америк хөршийг

our Japanese-American neighbors off to internment camps?

дайны хорих бааз руу алхуулж байхад та хаана байв?

And Grandpa, where were you when they were beating

Харин та, өвөө, манай африк-америк хөршийг

our African-American neighbors

сонгууль өгөх гэсний төлөө

just because they were trying to register to vote?"

балбаж байхад хаана байв?"

Likewise, when our grandchildren ask us,

Үүнтэй адилаар үр хүүхдүүд минь ингэж асууна:

"Grandma, Grandpa, where were you

"Өвөө, эмээ, дэлхийн 2 тэрбум ядуус

when two billion of the world's poorest were drowning in a lawless chaos

өдөр тутамдаа хүчирхийлэлд өртөж хуульгүй нийгэмд живж байхад

of everyday violence?"

та хаана байсан юм бэ?"

I hope we can say that we had compassion, that we raised our voice,

Хариуд нь бид энэрэнгүй сэтгэлээр хандаж, дуу хоолойгоо нэгтгэн

and as a generation, we were moved to make the violence stop.

хүчирхийллийг зогсооход бүгд хөдөлж чадсан гэж хэлнэ гэдэгт найдаж байна.

Thank you very much.

Маш их баярлалаа.

(Applause)

(Алга ташилт)

Chris Anderson: Really powerfully argued.

Kрис Андерсон: Учир утга бүхий илтгэл байлаа.

Talk to us a bit about some of the things

Цагдаагийн сургуулилтыг сайжруулахад

that have actually been happening to, for example, boost police training.

яг юу хийгдсэн тухай зарим зүйлсээс хуваалцаач.

How hard a process is that?

Энэ хэр хэцүү вэ?

GH: Well, one of the glorious things that's starting to happen now

ГХ: Яг одоо хийгдэж байгаа сайшаалтай зүйлсийн нэг бол

is that the collapse of these systems and the consequences are becoming obvious.

эдгээр систем нуран унахад ямар үр дүн гарч болох нь илт харагдаж эхэлсэн.

There's actually, now, political will to do that.

Тэр бүү хэл төрөөс ч үүнийг хийе гэж санаачлага гарсан.

But it just requires now an investment of resources and transfer of expertise.

Одоо мэдлэгээ шилжүүлэх, нөөцөөр хангах санхүүжилт л дутаад байна.

There's a political will struggle that's going to take place as well,

Улс төрийн эрх ашгийн зөрчил гарах нь ойлгомжтой ч

but those are winnable fights,

энэ бол ялж болохуйц тэмцэл.

because we've done some examples around the world

Учир нь манай Олон Улсын Эрх Зүйн Төлөөлөгчийн Газраас

at International Justice Mission that are very encouraging.

олон оронд хийсэн судалгаа их нааштай үр дүн үзүүлсэн.

CA: So just tell us in one country, how much it costs

KА: Тэгвэл нэг оронд цагдаагийн албанд

to make a material difference to police, for example --

өөрчлөлт хийхэд хэр өртөгтэй байдаг вэ?

I know that's only one piece of it.

Мэдээж энэ бол зөвхөн ганцхан хэсэг нь л дээ.

GH: In Guatemala, for instance, we've started a project there

ГХ: Гуатэмалад орон нутгийн цагдаа, шүүхийн систем, прокурортой хамтран

with the local police and court system, prosecutors,

эдгээр хэргүүдийг илүү үр дүнтэй шийдвэрлэхэд

to retrain them so that they can actually effectively bring these cases.

тэднийг давтан сургах төсөл эхлүүлсэн.

And we've seen prosecutions against perpetrators of sexual violence

Бэлгийн хүчирхийллийн гэмт хэрэгтэнг яллах явдал

increase by more than 1,000 percent.

1000%-иар нэмэгдэхийг харсан.

This project has been very modestly funded at about a million dollars a year,

Энэхүү төсөл нь жилдээ 1 сая доллараар санхүүждэг ба

and the kind of bang you can get for your buck

бэлтгэгдэж, удирдуулбал зөв ажилладаг

in terms of leveraging a criminal justice system

эрүүгийн эрх зүйн хөдөлгөгч хүч болохынхоо хувьд

that could function if it were properly trained and motivated and led,

оруулсан санхүүжилтийнхээ түвшинд чамлалтгүй үр дүн үзүүлсэн.

Тэгээд эдгээр улс орнууд, ялангуяа дундаж давхаргынхан

and these countries, especially a middle class

that is seeing that there's really no future

эдгээр тогтворгүй байдал, аюулгүй байдлын хувьчлалыг хараад

with this total instability and total privatization of security

ирээдүйдээ огт итгэлгүй болчихсон хүмүүст

I think there's an opportunity, a window for change.

боломж байгаа, өөрчлөлтөд хүрэх зам байгаа гэж бодож байна.

CA: But to make this happen, you have to look at each part in the chain --

KA: Үүнийг бий болгохын тулд гинжний бүх хэсгийг харах хэрэгтэй байх.

the police, who else?

Цагдаа, тэгээд өөр хэн байдаг вэ?

GH: So that's the thing about law enforcement,

ГХ: Хууль сахиулах нь мэдээж

it starts out with the police,

цагдаагаас эхэлнэ.

they're the front end of the pipeline of justice,

Тэд бол эрх зүйн гол зангидагч хүч.

but they hand if off to the prosecutors,

Гэвч тэд зүгээр прокурорт,

and the prosecutors hand it off to the courts,

прокурор нь цааш шүүхэд дамжуулаад л орхичихдог.

and the survivors of violence have to be supported by social services

Эдгээр үе шатуудад хүчирхийллийг даван туулагчийг

нийгмийн үйлчилгээ дэмжих хэрэгтэй болдог.

all the way through that.

So you have to do an approach that pulls that all together.

Тийм учраас эдгээрийг бүгдийг нь нэгтсэн аргачлал хэрэгтэй.

In the past, there's been a little bit of training of the courts,

Өмнө нь шүүхийг сургасан ч

but they get crappy evidence from the police,

энгийн ард иргэдийг маш сайн хуулийн хэрэгжилтээр хамгаалахын оронд

or a little police intervention that has to do with narcotics or terrorism

цагдаагаас хангалтгүй баримт нотолгоо ирэх эсвэл

but nothing to do with treating the common poor person

мансууруулах бодис ба алан хядах үйл ажиллагаанаас болж

цагдаагийн оролцоо бага байх тохиолдлууд байсан.

with excellent law enforcement,

so it's about pulling that all together,

Eр нь бүгдийг оролцуулах нь нэн чухал.

and you can actually have people in very poor communities

Нэн ядуу орчинд хуулийн хэрэгжилтийг

experience law enforcement like us,

биднийх шиг хэмжээнд байлгаж болно.

which is imperfect in our own experience, for sure,

Манайд хүртэл төгс биш ч гэлээ

but boy, is it a great thing to sense that you can call 911

911 рүү залгахад хэн нэгэн танд

and maybe someone will protect you.

тусалж магадгүй гэдгийг мэдэх сайхан хэрэг шүү.

CA: Gary, I think you've done a spectacular job

KA: Гари, та өөрийн ном болон өнөөдрийн энэхүү илтгэлээрээ

of bringing this to the world's attention

үүнийг дэлхий нийтийн анхааралд аваачиж чадсан гэж би бодож байна.

in your book and right here today.

Thanks so much.

Маш их баярлалаа.

Gary Haugen.

Гари Хоген.

(Applause)

(Алга ташилт)