The secret to scientific discoveries? Making mistakes | Phil Plait

Translator: Julia Kalaputi Reviewer: Nade Kackarovska

Now, people have a lot of misconceptions about science --

Луѓето често имаат погрешна претстава за науката-

about how it works and what it is.

за тоа како таа функционира и што претставува.

A big one is that science is just a big old pile of facts.

Една од претставите е дека науката е еден куп факти.

But that's not true -- that's not even the goal of science.

Но,тоа не е така, тоа не е дури ниту целта на науката.

Science is a process.

Науката е еден процес.

It's a way of thinking.

Науката е начин на размислување.

Gathering facts is just a piece of it, but it's not the goal.

Собирањето факти е само дел од неа, но не и нејзината цел.

The ultimate goal of science is to understand objective reality

Крајната цел на науката е да ја разбере објективната реалност,

the best way we know how,

на најдобар можен начин

and that's based on evidence.

и сето тоа поткрепено со докази.

The problem here is that people are flawed.

Проблемот е што луѓето погрешно размислуваат.

We can be fooled --

Можеме да бидеме залажани-

we're really good at fooling ourselves.

навистина сме добри во залажување себе си.

And so baked into this process is a way of minimizing our own bias.

Значи, составен дел на науката е да ја минимизира нашата пристрастност.

So sort of boiled down more than is probably useful,

За да се објасни поедноставно,

here's how this works.

еве како изгледа.

If you want to do some science,

Кога се занимавате со научна работа,

what you want to do is you want to observe something ...

она што го правите е да набљудувате нешто.

say, "The sky is blue. Hey, I wonder why?"

На пример;„Небото е сино. Се прашувам зошто?“

You question it.

Поставувате прашање.

The next thing you do is you come up with an idea that may explain it:

Следно-наоѓате идеја која дава објаснување:

a hypothesis.

поставувате хипотеза.

Well, you know what? Oceans are blue.

„Интересно, и океанот е син.

Maybe the sky is reflecting the colors from the ocean.

Можеби небото ги рефлектира боите на океанот.“

Great, but now you have to test it

Одлично. Но, сега треба да проверите

so you predict what that might mean.

за да го предвидите она што го мислевте.

Your prediction would be,

Предвидувањето би било:

"Well, if the sky is reflecting the ocean color,

„Ако небото ја рефлектира бојата на океанот,

it will be bluer on the coasts

таа ќе биде поинтензивна на брегот

than it will be in the middle of the country."

отколку во средишниот дел на копното.“

OK, that's fair enough,

Во ред. Звучи логично.

but you've got to test that prediction

Нo, треба да го проверите предвидувањето.

so you get on a plane, you leave Denver on a nice gray day,

Еден убав, сив ден, се качувате на авион во Денвер,

you fly to LA, you look up and the sky is gloriously blue.

летате до Лос Анџелес каде гледате дека небото има чудесно сина боја.

Hooray, your thesis is proven.

Урааа, вашата теорија е докажана.

But is it really? No.

Но, дали е така? Не!

You've made one observation.

Направивте едно набљудување.

You need to think about your hypothesis, think about how to test it

Морате да размислите како да ја проверите вашата хипотеза

and do more than just one.

и тоа повеќе пати.

Maybe you could go to a different part of the country

Можеби треба да одите во различни делови на земјата,

or a different part of the year

или во различно годишно време

and see what the weather's like then.

и да видите какво е времето тогаш.

Another good idea is to talk to other people.

Друга добра идеја е да зборувате со луѓето.

They have different ideas, different perspectives,

Тие имаат различни идеји, различни гледишта

and they can help you.

кои можат да ви помогнат.

This is what we call peer review.

Тоа го нарекуваме стручен преглед.

And in fact that will probably also save you a lot of money and a lot of time,

Тоа всушност ќе ви заштеди многу време и пари

flying coast-to-coast just to check the weather.

ако летате некаде само за да го проверите времето.

Now, what happens if your hypothesis does a decent job but not a perfect job?

Што се случува ако вашата хитотеза е добра, но не е совршена?

Well, that's OK,

Во ред,

because what you can do is you can modify it a little bit

хипотезата може да ја измените донекаде

and then go through this whole process again --

и да ја повторите постапката-

make predictions, test them --

повторно да предвидувате и проверувате.

and as you do that over and over again, you will hone this idea.

Повторувањето ќе ја прочисти идејата.

And if it gets good enough,

Таа ќе стане подобра,

it may be accepted by the scientific community,

академската зедница може ќе ја прифати,

at least provisionally,

барем привремено

as a good explanation of what's going on,

како добро објаснување за она што се случува;

at least until a better idea

барем додека не се појави подобра идеја

or some contradictory evidence comes along.

или некои контрадикторни докази.

Now, part of this process is admitting when you're wrong.

Дел од овој процес е да признаеме кога грешиме.

And that can be really, really hard.

Тоа може да е прилично тешко.

Science has its strengths and weaknesses

Науката има свои силни и слаби страни

and they depend on this.

и обете зависат од тоа.

One of the strengths of science is that it's done by people,

Една од силните страни на нуката е што е предводена од луѓе

and it's proven itself to do a really good job.

и поради тоа е ефикасна.

We understand the universe pretty well because of science.

Го разбираме универзумот прилично добро заради науката.

One of science's weaknesses is that it's done by people,

Една од слабостите на науката е што е предводена од луѓе

and we bring a lot of baggage along with us when we investigate things.

и ние носиме голем товар со себе кога истражуваме.

We are egotistical,

Ние сме егоистични,

we are stubborn, we're superstitious,

тврдоглави сме, суеверни сме,

we're tribal, we're humans --

Ние сме племе, ние сме луѓе.

these are all human traits and scientists are humans.

Сите овие се човечки особини, а научниците се луѓе.

And so we have to be aware of that when we're studying science

Треба да сме свесни за тоа кога проучуваме наука

and when we're trying to develop our theses.

и кога се обидуваме да создаваме тези.

But part of this whole thing,

Но,во еден дел од сето тоа,

part of this scientific process,

во еден дел од тој научен процес

part of the scientific method,

во еден дел од научниот метод,

is admitting when you're wrong.

треба да признаваме кога грешиме.

I know, I've been there.

Знам како изгледа тоа.

Many years ago I was working on Hubble Space Telescope,

Пред многу години работев на вселенскиот телескоп Хабл,

and a scientist I worked with came to me with some data,

и научникот со кој работев ми покажа некои податоци

and he said, "I think there may be a picture

и рече: „Мислам дека имаме слика

of a planet orbiting another star in this data."

од планета која се движи околу ѕвезда.“

We had not had any pictures taken of planets orbiting other stars yet,

Дотогаш немавме слики од планети кои се движат околу други ѕвезди.

so if this were true,

Ако ова беше точно,

then this would be the first one

тогаш ова ќе беше првата снимка

and we would be the ones who found it.

и ние ќе бевме тие кои ја открија.

That's a big deal.

Тоа е грандиозно дело.

I was very excited,

Бев многу возбуден.

so I just dug right into this data.

Почнав да ги анализирам податоците.

I spent a long time trying to figure out if this thing were a planet or not.

Поминав многу време да откријам дали нештото е планета или не.

The problem is planets are faint and stars are bright,

Проблемот е што планетите се матни, а ѕвездите сјајни.

so trying to get the signal out of this data

Значи, да се најде знак во збирот на податоци

was like trying to hear a whisper in a heavy metal concert --

беше како да се обидеш да чуеш шепот на хеви метал концерт.

it was really hard.

Беше навистина тешко.

I tried everything I could,

Направив сè што можев,

but after a month of working on this,

но после еден месец работа

I came to a realization ... couldn't do it.

сфатив дека не ми успеа.

I had to give up.

Морав да се откажам.

Морав на другите научници да им речам:

And I had to tell this other scientist,

„Податоците се многу збунувачки.

"The data's too messy.

We can't say whether this is a planet or not."

Не можеме да кажеме дали е ова планета или не.“

And that was hard.

Беше тешко.

Then later on we got follow-up observations with Hubble,

Подоцнежните истражувања со Хабл,

and it showed that it wasn't a planet.

покажаа дека не беше планета

It was a background star or galaxy, something like that.

туку друга ѕвезда или галаксија, или нешто слично.

Well, not to get too technical, but that sucked.

Нема да должам, но беше зафркнато.

(Laughter)

(Смеа)

I was really unhappy about this.

Навистина се чувствував лошо.

But that's part of it.

Но, тоа е дел од работата.

You have to say, "Look, you know, we can't do this with the data we have."

Треба да се рече: „Со овие податоци не можеме да дојдеме до решение“.

And then I had to face up to the fact

Потоа морав да се соочам со фактот

that even the follow-up data showed we were wrong.

дека и со подоцнежните податоци немавме успех.

Emotionally I was pretty unhappy.

Емоционално, бев многу несреќен.

But if a scientist is doing their job correctly,

Но, ако научникот точно си ја врши работата,

being wrong is not so bad

да се греши не е толку лошо

because that means there's still more stuff out there --

бидејќи тоа значи дека има уште нешто

more things to figure out.

што треба да се открива.

Scientists don't love being wrong but we love puzzles,

Научниците не сакаат да грешат, но сакаме загатки,

and the universe is the biggest puzzle of them all.

а универзумот е најголемата загатка од сите.

Now having said that,

Имајќи го предвид тоа,

if you have a piece and it doesn't fit no matter how you move it,

ако имате делче кое не одговара, без разлика како го движите,

jamming it in harder isn't going to help.

бесмислено е да го втурнувате и понатаму.

There's going to be a time when you have to let go of your idea

Се случува да мора да напуштите некоја идеја

if you want to understand the bigger picture.

ако сакате да ја разберете големата слика.

The price of doing science is admitting when you're wrong,

Цената на науката е да умеете да признаете кога грешите,

but the payoff is the best there is:

но, добивката е најдоброто можно нешто:

knowledge and understanding.

знаење и разбирање.

За ова можам да ви дадам илјадници примери од науката,

And I can give you a thousand examples of this in science,

but there's one I really like.

но има еден, за мене посебен,

It has to do with astronomy,

од областа на астрономијата.

and it was a question that had been plaguing astronomers

Имаше прашање кое ги збунуваше астрономите

literally for centuries.

со векови.

When you look at the Sun, it seems special.

Кога го гледате сонцето, изгледа посебно.

It is the brightest object in the sky,

Тоа е најсветлата точка на небото,

but having studied astronomy, physics, chemistry, thermodynamics for centuries,

но, учејќи астрономија, физика, хемија и термодинамика со векови,

we learned something very important about it.

научивме нешто многу значајно.

It's not that special.

Сонцето не е посебно.

It's a star just like millions of other stars.

Тоа е ѕвезда како милиони други ѕвезди.

But that raises an interesting question.

Но, има едно интересно прашање.

If the Sun is a star

Ако сонцето е ѕвезда

and the Sun has planets,

и сонцето има планети,

do these other stars have planets?

дали и овие другите ѕвезди имаат планети?

Well, like I said with my own failure in the "planet" I was looking for,

Како што реков кога зборував за „планетата“ која ја барав,

finding them is super hard,

исклучително тешко е да се пронајдат.

but scientists tend to be pretty clever people

Но, научниците се паметни луѓе

and they used a lot of different techniques

и имаат применето различни техники

and started observing stars.

за да ги набљудуваат ѕвездите.

And over the decades

Во минатите децении,

they started finding some things that were pretty interesting,

имаат пронајдено прилично интересни нешта,

right on the thin, hairy edge of what they were able to detect.

во нејасната рамка на она што можеле да го забележат.

But time and again, it was shown to be wrong.

Но, повторно и повторно било погрешно.

That all changed in 1991.

Сето тоа се промени во 1991.

A couple of astronomers --

Двајца астрономи-

Alexander Lyne -- Andrew Lyne, pardon me --

Ендру Лин

and Matthew Bailes,

и Метју Беилс,

had a huge announcement.

објавија сензационална вест.

They had found a planet orbiting another star.

Открија планета која се движи околу друга ѕвезда.

And not just any star, but a pulsar,

Не било каква ѕвезда, туку пулсар.

and this is the remnant of a star that has previously exploded.

Пулсар е ѕвезда , или остатоци од ѕвезда која претходно експлодирала.

It's blasting out radiation.

Има силно зрачење.

This is the last place in the universe you would expect to find a planet,

Ова е последното место на планетата каде би очекувале да откриеме планета,

but they had very methodically looked at this pulsar,

но истражувачите темелно го набљудувале

and they detected the gravitational tug of this planet as it orbited the pulsar.

и ја забележале гравитационата сила на планетата како се движи околу пулсарот.

It looked really good.

Ова ветуваше многу.

The first planet orbiting another star had been found ...

Ја открија првата планета која се движи околу друга ѕвезда,

except not so much.

или можеби не?

(Laughter)

(Смеа)

After they made the announcement,

Откао ја објавија веста,

a bunch of other astronomers commented on it,

бројни астрономи се јавија со коментари.

and so they went back and looked at their data

Затоа Лин и Беилс пак ги прегледале податоците

and realized they had made a very embarrassing mistake.

и забележале дека направиле огромна грешка.

They had not accounted for some very subtle characteristics

Не процениле мали особености

of the Earth's motion around the Sun,

на движењето на Земјата околу Сонцето

which affected how they measured this planet going around the pulsar.

кое влијаело на мерењето на движењето на планетата околу пулсарот.

And it turns out that when they did account for it correctly,

Испадна дека откако направија правилна проценка,

poof -- their planet disappeared.

планетата исчезна.

It wasn't real.

Не била вистинска.

So Andrew Lyne had a very formidable task.

Пред Ендру Лин стоеше тешка задача.

He had to admit this.

Мораше да признае.

So in 1992 at the American Astronomical Society meeting,

Во 1992 на состанокот на Американското здружението на астрономи,

which is one of the largest gatherings of astronomers on the planet,

кое е едно од најголемите собири на астрономи во светот,

he stood up and announced that he had made a mistake

тој се исправи и изјави дека згрешил

and that the planet did not exist.

и дека оваа планета не постои.

And what happened next --

Што се случи понатаму?

oh, I love this --

-ох, го сакам овој дел -

what happened next was wonderful.

потоа се случи нешто прекрасно.

He got an ovation.

Тој доби овации.

The astronomers weren't angry at him;

Астрономите не беа лути на него,

they didn't want to chastise him.

не сакаа да го критикуваат.

They praised him for his honesty and his integrity.

Го пофалија за неговата искреност и чесност.

I love that!

Го обожавам тоа!

Scientists are people.

Научниците се луѓе.

(Laughter)

(Смеа)

And it gets better!

И доаѓа уште подобро!

(Laughter)

(Смеа)

Lyne steps off the podium.

Лин се повлекува од подиумот.

The next guy to come up is a man named Aleksander Wolszczan

Следниот кој се појавува на сцена е Александер Волшан.

He takes the microphone and says,

Го зема микрофонот и вели:

"Yeah, so Lyne's team didn't find a pulsar planet,

„Значи тимот на Лин не откри ѕвезда пулсар,

but my team found not just one

но мојот тим откри не само една

but two planets orbiting a different pulsar.

туку две планети кои се движат околу различни пулсари.

We knew about the problem that Lyne had,

Ние знаевме за тешкотиите на Лин,

we checked for it, and yeah, ours are real."

ги проверивме и да, нашите се вистински.“

And it turns out he was right.

Испадна дека беше во право.

And in fact, a few months later,

Всушност, неколку месеци подоцна,

they found a third planet orbiting this pulsar

открија трета планета која се движи околку пулсарот

and it was the first exoplanet system ever found --

и тоа беше првата егзо-планета која досега е откриена-

what we call alien worlds -- exoplanets.

Егзопланети ги викаме вонсончевите планети.

That to me is just wonderful.

За мене тоа е нешто прекрасно.

At that point the floodgates were opened.

Во тој миг се отворија портите.

In 1995 a planet was found around a star more like the Sun,

Во 1995 откриена е планета околу ѕвезда налик на Сонцето,

and then we found another and another.

потоа откривме уште една и уште една.

This is an image of an actual planet orbiting an actual star.

Ова е слика на вистинска планета која се движи околу ѕвезда.

We kept getting better at it.

Стануваме сè подобри во ова.

We started finding them by the bucketload.

Почнавме да ги наоѓаме десетици.

We started finding thousands of them.

Почнавме да наоѓаме илјадници.

We built observatories specifically designed to look for them.

Изградивме опсерватории наменети за нивното истражување.

And now we know of thousands of them.

Сега знаеме илјадници такви планети.

We even know of planetary systems.

Знаеме дури и за планетарни системи.

That is actual data, animated, showing four planets orbiting another star.

Ова е вистински податок, покажува 4 планети кои се движат околу друга ѕвезда.

This is incredible. Think about that.

Неверојатно. Замислете.

For all of human history,

Низ историјата на човештвото,

you could count all the known planets in the universe on two hands --

на прсти можевме да ги изброиме планетите на универзумот-

nine -- eight?

девет-осум?

Nine? Eight -- eight.

Девет? Осум-осум.

(Laughter)

(Смеа)

Eh.

Ех.

(Laughter)

(Смеа)

But now we know they're everywhere.

Денес знаеме дека тие се насекаде.

Every star --

Секоја ѕвезда-

for every star you see in the sky there could be three, five, ten planets.

за секоја ѕвезда на небото можеби има три, пет, десет планети.

The sky is filled with them.

Небото е исполнето со нив.

We think that planets may outnumber stars in the galaxy.

Мислиме дека во галаксијата има повеќе планети отколку ѕвезди.

This is a profound statement,

Ова е општоприфатена изјава,

and it was made because of science.

заснована на научна работа.

And it wasn't made just because of science and the observatories and the data;

Таа не се заснова само на науката, опсерваториите и на податоците

it was made because of the scientists who built the observatories,

туку на научниците кои ги изградија опсерваториите,

who took the data,

ги собраа податоците,

who made the mistakes and admitted them

кои грешеа и признаваа дека грешат

and then let other scientists build on their mistakes

и од нивните грешки учеа други научници,

so that they could do what they do

откривајќи што може да се открие

and figure out where our place is in the universe.

притоа обележувајќи го нашето место во универзумот.

That is how you find the truth.

На тој начин се открива вистината.

Science is at its best when it dares to be human.

Науката најдобро функционира кога има смелост да биде човечна.

Thank you.

Благодарам!

(Applause and cheers)

(Аплауз и овации)