The secret to scientific discoveries? Making mistakes | Phil Plait

Çeviri: Meltem Erdoğan Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

Now, people have a lot of misconceptions about science --

Günümüzde insanlar, bilimin nasıl işlediği

ve tam olarak ne olduğu konusunda pek çok yanılgıya sahipler.

about how it works and what it is.

A big one is that science is just a big old pile of facts.

En büyük yanılgılardan biri,

bilimin sadece gerçeklerden oluşan bir yığın olduğu.

But that's not true -- that's not even the goal of science.

Fakat bu, doğru değil -- bu, bilimin hedeflediği bir şey bile değil.

Science is a process.

Bilim bir süreçtir.

It's a way of thinking.

Bir düşünme biçimidir.

Gerçekleri toplamak, bunun sadece bir parçasıdır ama amaç bu değil.

Gathering facts is just a piece of it, but it's not the goal.

The ultimate goal of science is to understand objective reality

Bilimin en temel amacı, objektif gerçekliği anlamaktır,

the best way we know how,

yani neyin nasıl gerçekleştiğini bilme şeklimiz

and that's based on evidence.

ve bu da kanıtlara dayalıdır.

The problem here is that people are flawed.

Buradaki sorun, insanların kusurlu olması.

We can be fooled --

Bizi kandırmak mümkün,

we're really good at fooling ourselves.

kendimizi kandırmakta da oldukça iyiyiz.

And so baked into this process is a way of minimizing our own bias.

Bu sürecin ayrılmaz parçası da ön yargılarımızı en aza indirgemek.

So sort of boiled down more than is probably useful,

Daha da öze inmek, muhtemelen işe yarayacaktır.

here's how this works.

Şöyle anlatayım:

If you want to do some science,

Bilimle ilgilenmek istiyorsanız

what you want to do is you want to observe something ...

yapmak istediğiniz şey aslında bir şeyleri gözlemlemektir...

say, "The sky is blue. Hey, I wonder why?"

Diyelim ki "Gök mavi. Acaba neden?"

You question it.

Bunu sorguluyorsunuz.

The next thing you do is you come up with an idea that may explain it:

Yapacağınız ikinci şey, buna açıklama getirecek bir fikir üretmek,

a hypothesis.

yani bir hipotez.

Well, you know what? Oceans are blue.

Bakın ne diyeceğim, okyanuslar mavi.

Maybe the sky is reflecting the colors from the ocean.

Belki de gökyüzü okyanusun rengini yansıtıyordur?

Great, but now you have to test it

Güzel ama şimdi bunu test etmeniz lazım

so you predict what that might mean.

ki bunun ne anlama geldiğini tahmin edebilesiniz.

Your prediction would be,

Tahmininiz şu olsun:

"Well, if the sky is reflecting the ocean color,

"Gökyüzü okyanusun rengini yansıtıyorsa

it will be bluer on the coasts

ülkenin orta kesimine nazaran

than it will be in the middle of the country."

kıyı kesimlerde gökyüzünün rengi daha mavi olur."

OK, that's fair enough,

Tamam, buraya kadar mantıklı

but you've got to test that prediction

fakat bu tahmini test etmelisiniz.

so you get on a plane, you leave Denver on a nice gray day,

Bir uçağa atlayıp bulutlu bir günde Denver'den yola çıkıyorsunuz,

you fly to LA, you look up and the sky is gloriously blue.

Los Angeles'e varıyorsunuz, bakıyorsunuz ki gökyüzü muhteşem bir mavi.

Hooray, your thesis is proven.

Yaşasın! Teziniz kanıtlandı.

But is it really? No.

Peki, gerçekten kanıtlandı mı? Hayır.

You've made one observation.

Tek bir gözlemde bulundunuz.

You need to think about your hypothesis, think about how to test it

Hipotezinize kafa yormalı, bunu nasıl test edeceğinizi düşünmeli

and do more than just one.

ve birden fazla test yapmalısınız.

Maybe you could go to a different part of the country

Belki ülkenin farklı bir bölgesine

or a different part of the year

ya da farklı bir iklime gidip

and see what the weather's like then.

oradaki havayı görmelisiniz.

Another good idea is to talk to other people.

Bir başka iyi fikir, insanlarla konuşmak olacaktır.

They have different ideas, different perspectives,

Onların da farklı fikirleri, farklı bakış açıları var;

and they can help you.

size yardım edebilirler.

This is what we call peer review.

Buna akran denetimi diyoruz.

And in fact that will probably also save you a lot of money and a lot of time,

Aslına bakarsanız bu yöntem size çokça para ve zaman tasarrufu sağlar,

sadece havayı görmek için kıyı kıyı gezmek zorunda kalmazsınız.

flying coast-to-coast just to check the weather.

Now, what happens if your hypothesis does a decent job but not a perfect job?

Peki ya hipoteziniz düzgün işliyorsa fakat mükemmel değilse ne olacak?

Well, that's OK,

Bu da kabul edilebilir,

because what you can do is you can modify it a little bit

zira bu noktada hipotezi biraz elden geçirebilirsiniz,

and then go through this whole process again --

sonra da aynı süreci baştan uygularsınız --

make predictions, test them --

tahmin yürütme, test etme --

and as you do that over and over again, you will hone this idea.

ve siz bu süreci tekrarlarken fikriniz özüne ulaşarak iyileşir.

And if it gets good enough,

Yeteri kadar iyileşirse

it may be accepted by the scientific community,

bilim camiası da fikrinizi kabul edebilir;

at least provisionally,

en azından geçici bir süre ne olup bittiğine dair

as a good explanation of what's going on,

iyi bir açıklama olarak kabul edilebilir,

at least until a better idea

en azından daha iyi bir fikir

or some contradictory evidence comes along.

ya da zıt yönde bir kanıt ortaya çıkana kadar.

Now, part of this process is admitting when you're wrong.

İşin bu kısmında, yanılınca bunu kabul etmeniz gerekli.

And that can be really, really hard.

Bu da zor, hem de çok zor olabiliyor.

Science has its strengths and weaknesses

Bilimin de güçlü ve zayıf kasları vardır

and they depend on this.

ve bu da kabullenmeye bağlıdır.

One of the strengths of science is that it's done by people,

Bilimin güçlü yanlarından biri, insanlar tarafından yapılması

and it's proven itself to do a really good job.

ve kendi kendini kanıtlaması.

We understand the universe pretty well because of science.

Bilim sayesinde evreni oldukça iyi biçimde kavrayabiliyoruz.

One of science's weaknesses is that it's done by people,

Bilimin zayıf yönlerinden biri ise, yine insanlar tarafından yapılması,

and we bring a lot of baggage along with us when we investigate things.

bir şeyleri araştırırken işe sırtımızda yüklerle giriyoruz.

We are egotistical,

Egoistiz,

we are stubborn, we're superstitious,

inatçıyız ve batıl inançlıyız,

we're tribal, we're humans --

kabile halindeyiz, insanız --

these are all human traits and scientists are humans.

bunların hepsi insanın özellikleri ve bilimle uğraşanlar da insan.

And so we have to be aware of that when we're studying science

Dolayısıyla bilimle ilgilenirken ve tezlerimizi geliştirmeye çabalarken

and when we're trying to develop our theses.

bunun farkında olmalıyız.

But part of this whole thing,

Fakat bütün bunların,

part of this scientific process,

bilimsel sürecin,

part of the scientific method,

bilimsel yöntemlerin

is admitting when you're wrong.

bir parçası da hatalıysanız bunu kabul etmektir.

I know, I've been there.

Biliyorum, benim de başıma geldi.

Many years ago I was working on Hubble Space Telescope,

Yıllar yıllar önce, Hubble Uzay Teleskobu'nda çalışıyordum

and a scientist I worked with came to me with some data,

ve birlikte çalıştığım bir bilim insanı elinde veriyle geldi

ve dedi ki "Sanırım burada bir başka yıldız etrafında dönen

and he said, "I think there may be a picture

of a planet orbiting another star in this data."

bir gezegenin görüntüsü olabilir."

We had not had any pictures taken of planets orbiting other stars yet,

Henüz elimizde başka yıldızların etrafında dönen gezegenlerin görüntüsü yoktu.

so if this were true,

Bu yüzden eğer doğruysa bu ilk görüntü olacaktı

then this would be the first one

and we would be the ones who found it.

ve bunu yakalayanlar biz olacaktık.

That's a big deal.

Yani mevzu çok büyüktü.

I was very excited,

Çok heyecanlandım,

so I just dug right into this data.

hemen veri yığınına gömüldüm.

I spent a long time trying to figure out if this thing were a planet or not.

Bu şeyin bir gezegen olup olmadığını anlamak için çok zaman harcadım.

The problem is planets are faint and stars are bright,

Sorun şu ki gezegenler soluk olur ve yıldızlar da parlak,

so trying to get the signal out of this data

dolayısıyla bu veriden bir şey çıkarmak

was like trying to hear a whisper in a heavy metal concert --

heavy metal konserinde bir fısıltıyı duymaya çalışmak gibiydi,

it was really hard.

gerçekten çok zordu.

I tried everything I could,

Elimden gelen her yolu denedim

but after a month of working on this,

fakat verinin üzerinde bir ay çalıştıktan sonra

I came to a realization ... couldn't do it.

şunu anladım: Olmuyor.

I had to give up.

Peşini bırakmam lazım.

Diğer bilim insanına şunu demem gerekti:

And I had to tell this other scientist,

"Veriler çok dağınık.

"The data's too messy.

We can't say whether this is a planet or not."

Bunun bir gezegen olup olmadığını söyleyemeyiz."

And that was hard.

Bunu yapmak da zordu.

Then later on we got follow-up observations with Hubble,

Sonra Hubble ile bu süreci takip eden gözlemler yaptık

and it showed that it wasn't a planet.

ve gördük ki o şey bir gezegen değilmiş.

It was a background star or galaxy, something like that.

Arka plandaki bir yıldız ya da galaksi gibi bir şeymiş.

Well, not to get too technical, but that sucked.

Çok teknik detaya girmek istemiyorum ama kısacası çuvalladık.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I was really unhappy about this.

Bu, beni epey mutsuz etmişti.

But that's part of it.

Ama işin içinde bu da var.

You have to say, "Look, you know, we can't do this with the data we have."

Şunu da demeniz lazım: "Bu işi elimizdeki verilerle yapamayız."

And then I had to face up to the fact

Daha sonra takip eden verilerin bile

that even the follow-up data showed we were wrong.

yanılgımızı gösterdiği gerçeğiyle yüzleştim.

Emotionally I was pretty unhappy.

Duygusal olarak çok mutsuzdum.

But if a scientist is doing their job correctly,

Fakat bir bilim insanı işini gerektiği gibi yapıyorsa

being wrong is not so bad

yanılmak o kadar da kötü değil

because that means there's still more stuff out there --

çünkü bu yapacak daha çok iş olduğunu gösterir,

more things to figure out.

anlaşılmamış çok şey var demektir.

Scientists don't love being wrong but we love puzzles,

Bilim insanları haksız olmayı sevmezler ama yapboz oynamaya bayılırlar

and the universe is the biggest puzzle of them all.

ve evren de onlar için en büyük yapboz.

Now having said that,

Unutmamak gerekir ki

if you have a piece and it doesn't fit no matter how you move it,

elinizdeki parça uymuyorsa ne kadar çabalarsanız çabalayın,

jamming it in harder isn't going to help.

tıkıştırmak işe yaramayacak.

There's going to be a time when you have to let go of your idea

Eğer büyük resmi görmek istiyorsanız

if you want to understand the bigger picture.

fikrinizden vazgeçmeniz gereken bir an gelecek.

The price of doing science is admitting when you're wrong,

Bilimle uğraşmanın bedeli, yanıldığınızda bunu kabul etmektir

but the payoff is the best there is:

fakat bunun mükafatı da şu:

knowledge and understanding.

bilgi ve kavrayış.

And I can give you a thousand examples of this in science,

Bilimde buna dair size binlerce örnek verebilirim

but there's one I really like.

fakat aralarında birini çok seviyorum.

It has to do with astronomy,

Astronomiyle alakalı,

and it was a question that had been plaguing astronomers

gök bilimcileri uğraştıran bir soruydu,

literally for centuries.

hem de yüzyıllardır.

When you look at the Sun, it seems special.

Güneş'e baktığınızda özel görünür.

It is the brightest object in the sky,

Gökyüzündeki en parlak yıldızdır

but having studied astronomy, physics, chemistry, thermodynamics for centuries,

ama astronomi, fizik, kimya, termodinamik alanlarında yüzyıllardır çalışan bizler,

we learned something very important about it.

Güneş hakkında çok önemli bir şey öğrendik.

It's not that special.

O kadar da özel değil.

It's a star just like millions of other stars.

Diğer milyonlarca yıldızdan sadece bir tanesi.

But that raises an interesting question.

Fakat bu durum da ilginç bir soruya yol açar.

If the Sun is a star

Eğer Güneş bir yıldızsa

and the Sun has planets,

ve Güneş'in de gezegenleri varsa

do these other stars have planets?

diğer yıldızların da gezegenleri var mı?

Well, like I said with my own failure in the "planet" I was looking for,

Sözde gezegeni araştırdığım hikayeyi anlatırken belirttiğim gibi

finding them is super hard,

onları bulmak aşırı zor

fakat bilim insanları genelde çok zeki insanlardır,

but scientists tend to be pretty clever people

onlar da bu süreçte birçok teknik deniyor ve yıldızları gözlemlemeye başlıyorlar.

and they used a lot of different techniques

and started observing stars.

And over the decades

Yıllar geçiyor

they started finding some things that were pretty interesting,

ve tespit edebildikleri ince ve belirsiz şeyin üzerinde

right on the thin, hairy edge of what they were able to detect.

son derece ilginç şeyler bulmaya başlıyorlar.

But time and again, it was shown to be wrong.

Fakat geçen zaman onlara yanıldıklarını gösteriyor.

That all changed in 1991.

Bu durum 1991 yılında değişti.

A couple of astronomers --

Bir grup gök bilimci,

Alexander Lyne -- Andrew Lyne, pardon me --

Alexander Lyne -- pardon, Andrew Lyne --

and Matthew Bailes,

ve Matthew Bailes'in

had a huge announcement.

verecekleri büyük bir haber vardı.

They had found a planet orbiting another star.

Bir başka yıldızın etrafında dönen bir gezegen bulmuşlardı.

And not just any star, but a pulsar,

Üstelik sıradan bir yıldız değildi,

bu bir pulsardı ve bu yıldız kalıntısı geçmişte patlamıştı.

and this is the remnant of a star that has previously exploded.

It's blasting out radiation.

Radyasyon yayıyordu.

This is the last place in the universe you would expect to find a planet,

Burası, evrende bir gezegen bulmayı umut edeceğiniz son yerdi

fakat bu pulsar üzerinde düzenli bir çalışma yürüttüler

but they had very methodically looked at this pulsar,

and they detected the gravitational tug of this planet as it orbited the pulsar.

ve pulsarın etrafında dönerken

bu gezegenin yer çekimsel kuvvetini tespit ettiler.

It looked really good.

Eldeki bilgi sağlam görünüyordu.

The first planet orbiting another star had been found ...

Bir başka yıldızın etrafında dönen ilk gezegen bulunmuştu...

except not so much.

yani kısmen.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

After they made the announcement,

Açıklamayı yapıldıktan sonra

a bunch of other astronomers commented on it,

birtakım gök bilimci yorumlarda bulundu,

and so they went back and looked at their data

keşfedenler de verileri tekrar incelediler

ve fark ettiler ki son derece utanç verici bir hata yapmışlar.

and realized they had made a very embarrassing mistake.

They had not accounted for some very subtle characteristics

Dünya'nın Güneş etrafındaki hareketinin

bazı incelikli özelliklerini hesaba katmamışlardı,

of the Earth's motion around the Sun,

which affected how they measured this planet going around the pulsar.

bu da pulsarın etrafında dönen gezegene dair ölçümlerini etkiledi.

And it turns out that when they did account for it correctly,

Sonrasında hesaplamayı doğru yaptıklarında gördüler ki...

poof -- their planet disappeared.

Puf! Gezegenleri gitmiş.

It wasn't real.

Gerçek değilmiş.

So Andrew Lyne had a very formidable task.

Andrew Lyne'in görevi oldukça zordu.

He had to admit this.

Bu gerçeği kabul etmek zorundaydı.

So in 1992 at the American Astronomical Society meeting,

Gezegenimizdeki en kapsamlı gök bilim buluşmalarından biri olan

which is one of the largest gatherings of astronomers on the planet,

Amerikan Astronomi Topluluğu'nun 1992'deki toplantısında

he stood up and announced that he had made a mistake

ayağa kalktı ve bir yanlış yaptığını,

and that the planet did not exist.

o gezegenin aslında var olmadığını duyurdu.

And what happened next --

Peki, sonra ne oldu?

oh, I love this --

Ah, bu kısmı çok seviyorum,

what happened next was wonderful.

sonra olan şey muazzamdı.

He got an ovation.

Onu alkış yağmuruna tuttular.

The astronomers weren't angry at him;

Gök bilimciler ona kızmamışlardı,

onu yerden yere vurma niyetleri yoktu.

they didn't want to chastise him.

They praised him for his honesty and his integrity.

Dürüstlüğü ve doğruluğu için onu takdir ettiler.

I love that!

Bayıldım!

Bilimle uğraşanlar da insan sonuçta.

Scientists are people.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And it gets better!

Sonrası daha da iyi!

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Lyne steps off the podium.

Sonra Lyne podyuma çıkıyor.

The next guy to come up is a man named Aleksander Wolszczan

Ondan sonra Aleksander Wolszczan adında bir kişi sahneye çıkıyor.

He takes the microphone and says,

Mikrofonu eline alıyor ve şunu diyor:

"Yeah, so Lyne's team didn't find a pulsar planet,

"Evet, Lyne'ın ekibi bir pulsar gezegeni bulamadı

but my team found not just one

ama benim ekibim

farklı bir pulsar yörüngesinde dönen bir değil, iki tane gezegen buldu.

but two planets orbiting a different pulsar.

We knew about the problem that Lyne had,

Lyne'in baş ettiği sorunu biliyorduk,

we checked for it, and yeah, ours are real."

ona göre kontroller yaptık ve evet, bizim gezegenler gerçek."

And it turns out he was right.

Ardından haklı olduğu ortaya çıktı.

And in fact, a few months later,

Aslında, sadece birkaç ay sonra

they found a third planet orbiting this pulsar

bu pulsarın etrafında dönen üçüncü bir gezegen daha buldular

and it was the first exoplanet system ever found --

ve bu, bizim dışımızda keşfedilen ilk sistemdi,

what we call alien worlds -- exoplanets.

yani güneş sistemi dışındaki ilk gezegenler.

That to me is just wonderful.

Bence bu muhteşem bir şey.

At that point the floodgates were opened.

Sonrası çorap söküğü gibi geldi.

In 1995 a planet was found around a star more like the Sun,

1995 yılında Güneş'e benzer bir yıldız etrafında dönen bir gezegen daha bulundu,

and then we found another and another.

sonra bir tane daha, başka bir tane daha.

This is an image of an actual planet orbiting an actual star.

Bu, gerçek bir yıldız etrafında dönen gerçek bir gezegenin görüntüsü.

We kept getting better at it.

Bu işte daha da iyiye gittik.

We started finding them by the bucketload.

Böyle tonlarca gezegen bulmaya başladık.

We started finding thousands of them.

Binlercesini bulduk.

We built observatories specifically designed to look for them.

Özellikle böyle sistemleri aramak üzere tasarlanmış gözlemevleri kurduk.

And now we know of thousands of them.

Bugün ise binlercesinden haberdarız.

We even know of planetary systems.

Gezegen sistemlerden bile haberdarız.

That is actual data, animated, showing four planets orbiting another star.

Bu gerçek ve hareketli veri bir yıldızın etrafında dönen dört gezegeni gösteriyor.

This is incredible. Think about that.

Bu, inanılmaz. Bir düşünün.

For all of human history,

İnsanlık tarihi boyunca,

you could count all the known planets in the universe on two hands --

evrende bilinen gezegenleri iki elinizle sayabilirdiniz.

nine -- eight?

Dokuz, yok sekiz?

Nine? Eight -- eight.

Dokuz mu? Hayır, hayır sekiz.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Eh.

Yani...

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But now we know they're everywhere.

Ama sonuçta biliyoruz ki her yerdeler.

Every star --

Her bir yıldız --

for every star you see in the sky there could be three, five, ten planets.

gökyüzünde görülen her bir yıldızın etrafında üç, beş, on gezegen olabilir.

The sky is filled with them.

Gökyüzü bunlarla dolu.

We think that planets may outnumber stars in the galaxy.

Galaksideki gezegen sayısının yıldızlardan fazla olduğunu düşünüyoruz.

This is a profound statement,

Bu, çok büyük ve derin bir ifade

and it was made because of science.

ve bilim sayesinde böyle konuşabiliyoruz.

And it wasn't made just because of science and the observatories and the data;

Sadece bilim sayesinde de değil, gözlem evleri ve veriler sayesinde de,

it was made because of the scientists who built the observatories,

aynı zamanda o gözlem evlerini inşa eden,

who took the data,

veri toplayan,

hata yapan ve hatalarını kabul eden

who made the mistakes and admitted them

and then let other scientists build on their mistakes

ve bu hatalarla doğrunun bulunmasını sağlayan bilim insanları sayesinde,

so that they could do what they do

böylece ellerinden geleni yaparak

and figure out where our place is in the universe.

evrendeki yerimizi anlamamızı sağlıyorlar.

That is how you find the truth.

İşte, gerçeği böyle bulursunuz.

Science is at its best when it dares to be human.

Bilimin ideali, insanlığa meydan okuyan halidir.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause and cheers)

(Alkış ve tebrikler)