Eva Vertes: My dream about the future of medicine

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hiwa Foundation

Thank you. It's really an honor and a privilege to be here

سوپاستان دەکەم. مایاەی شانازی و خۆشحاڵییە لێرە ئامادەبم

spending my last day as a teenager.

دواهەمین ڕۆژ وەکو هەرزەکارێک بەسەر ببەم

Today I want to talk to you about the future, but

ئەمڕۆ دەمەوێت باسی داهاتووتان بۆ بکەم بەڵام

first I'm going to tell you a bit about the past.

یەکەم شت دەمەوێت کەمێک باسی ڕابردووتان بۆ بکەم

My story starts way before I was born.

چیرۆکی من زۆر پێش لەدایک بوونم دەستی پێ کردووە

My grandmother was on a train to Auschwitz, the death camp.

نەنکم بە شەمەندەفەر دەچوو بۆ (ئەوشتێز) کامپی مردن

And she was going along the tracks, and the tracks split.

لەناو فارنمۆنەکانی شەمەندەفەرەکەیا سەفەری دەکرد کاتێک کە لەیەک جیا بوینەوە

And somehow -- we don't really know exactly the whole story -- but

بەهەرحاڵ ئێمە بە تەواوی هەموو چیرۆکەکەمان نەدەزانی، بەڵام

the train took the wrong track and went to a work camp rather than the death camp.

شەمەندەفەرەکە بە ڕێگەیەکی هەڵەدا چوو بۆ کامپی کارکردن لەجیاتی کامپی مردن

My grandmother survived and married my grandfather.

نەنکم ڕزگاری بوو شوی کرد با باپیرم

They were living in Hungary, and my mother was born.

لە هەنگاریا دەژیان و، دایکی منیان بوو

And when my mother was two years old,

ئەوکاتەی دایکم تەمەنی دوو ساڵان بووە

the Hungarian revolution was raging, and they decided to escape Hungary.

شۆڕشی هەنگاری زۆر توندوتیژ ببوو، بڕیاریان دا کە لە هەنگاریا هەڵێن

They got on a boat, and yet another divergence --

چوونە ناو بەلەمەوە بەڵام دوور کەوتنەوەیەکی تر ڕوویدا

the boat was either going to Canada or to Australia.

بەلەمەکە بۆ کەنەدا چوو یان بۆ ئوستڕالیا

They got on and didn't know where they were going, and ended up in Canada.

سەرکەوتن بێ ئەوەی بزانن بۆ کوێ دەچن، لە کۆتایدا چوون بۆ کەنەدا

So, to make a long story short, they came to Canada.

کەواتە بەکوری ئەوان چوون بۆ کەنەدا

My grandmother was a chemist. She worked at the Banting Institute in Toronto,

نەنکم دەرمانساز بوو، لە پەیمانگای (بانتین) لە تۆڕنتۆ کاری کردووە

and at 44 she died of stomach cancer. I never met my grandmother,

لە ٤٤ ساڵێدا بەهۆی سەرەتانی هەناو کۆچی دوایی کردووە، هەرگیز نەنکم نەبینیوە

but I carry on her name -- her exact name, Eva Vertes --

بەڵام هەمان ناومان هەیە -- ئیڤا ڤێرتس

and I like to think I carry on her scientific passion, too.

هەروەها پێم خۆشە کە هەمان ئارەزووم هەیە بۆ زانست

I found this passion not far from here, actually, when I was nine years old.

ئەم ئارەزووەم دوور لێرەوە هەست پێ نەکردووە، لە ڕاستیدا ئەو کاتەی کە تەنها ٩ ساڵان بووم

My family was on a road trip and we were in the Grand Canyon.

خێزانەکەم لە گەشت بوون و ئێمە (گراند کانیۆن) بووین

And I had never been a reader when I was young --

هەرگیز شتم نەخوێندۆتەوە کە گەنج بووم

my dad had tried me with the Hardy Boys; I tried Nancy Drew;

باوکم دەیویست کتێبی (هاڕدی بۆیس) بخوێنمەوە بەڵام من هی (نانسی دریوم) خوێندەوە

I tried all that -- and I just didn't like reading books.

ئەوانەم هەمووی خوێندەوە-- بەڵام هەرگیز ئارەزووم لە خوێندنەوەی کتێب نەبووە

And my mother bought this book when we were at the Grand Canyon

دایکم ئەم کتێبانەی کڕی بوو ئەو کاتەی لە (گراند کانیۆن) بووین)

called "The Hot Zone." It was all about the outbreak of the Ebola virus.

ناوی (زە هۆت زۆن)بوو باسی چۆنیەتی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی (ئیبۆلا)ی دەکرد

And something about it just kind of drew me towards it.

شتێک وای لێکردم کە خوێندنەوەی سەرنجم ڕابکێشێت

There was this big sort of bumpy-looking virus on the cover,

وێنەیەکی گەورە و شێوای ڤایرۆسەکە لەسەر بەرگی کتێبەکە بوو

and I just wanted to read it. I picked up that book,

بۆیە ویستم بیخوێنمەوە و ئەو کتێبەم وەرگرت

and as we drove from the edge of the Grand Canyon

لە لێوارەکانی (گراند کانیۆن) لێمان خوڕي

to Big Sur, and to, actually, here where we are today, in Monterey,

بۆ (بیک سور) و (مۆنتێری) کە لە ئێرە دەژین

I read that book, and from when I was reading that book,

ئەو کتێبەم خوێندەوە وە بە خوێندنەوەی ئەم کتێبە

I knew that I wanted to have a life in medicine.

زانیم کە دەمەوێت بواری پزیشکی ببێت بە بەشێک لە ژیانم

I wanted to be like the explorers I'd read about in the book,

ئەم ویست ببم بە لێکۆڵەرەوەیەی کە لە کتێبەکەدا خوێندمەوە دەربارەی

who went into the jungles of Africa,

کە چوو بوو بۆ ناو دارستانەکانی ئەفریقا

went into the research labs and just tried to figure out

چوو بوو بۆ تاقیگەی لێکۆڵینەوەکان و بزانێت

what this deadly virus was. So from that moment on, I read every medical book

کە ئەو ڤایرۆسە بکوژە چییە، لەو ساتەوە هەموو کتێبی زانستیم دەخوێندەوە

I could get my hands on, and I just loved it so much.

کە لەبەر دەستمدا بووایە، و زۆرم حەز لێیان بوو

I was a passive observer of the medical world.

زۆر بە پەرۆش بووم دەربارەی جیهانێکی پزیشکی

It wasn't until I entered high school that I thought,

وانەبوو تا چوومە دوا ناوەندی ئەوسا بە بیرم هات کە

"Maybe now, you know -- being a big high school kid --

لەوانەیە ئێستا، دەزانن-- کە بووم بە خوێندکاری دواناوەندی

I can maybe become an active part of this big medical world."

لەوانەیە ئێستا بتوانم ببم بە ئەندامێکی چالاک لەم جیهانی پزیشکییە گەورەیەدا

I was 14, and I emailed professors at the local university

١٤ ساڵ بووم کە ئیمەیڵم نارد بۆ پڕۆفیسۆرەکانی زانکۆی ناوخۆ

to see if maybe I could go work in their lab. And hardly anyone responded.

تا بزانم ئایا ئەتوانم لە تاقیگەکەیاندا کار بکەم یان نا. زۆر بە زەحمەت وەڵامیان دامەوە

But I mean, why would they respond to a 14-year-old, anyway?

بەڵام مەبەستم ئەوەیە بۆ وەڵامی ١٤ ساڵانێک بدەنەوە, بەهەرحاڵ؟

And I got to go talk to one professor, Dr. Jacobs,

دوایی قسەم لەگەڵ پڕۆفیسۆرێکیان کرد، دکتۆر.جاکۆبس

who accepted me into the lab.

کە ڕازی بوو بە کارکردنم لە تاقیگەکانیاندا

At that time, I was really interested in neuroscience

لەو کاتەدا زانستی دەمار زۆر سەرنجی ڕاکێشام

and wanted to do a research project in neurology --

وە ویستم پڕۆژەیەکی لێکۆڵینەوە لەسەر زانستی دەمار بکەم

specifically looking at the effects of heavy metals on the developing nervous system.

بەتایبەتی لەسەر کاریگەری کانزا قورسەکان لەسەر گەشەسەندنی سیستەمی دەماری

So I started that, and worked in his lab for a year,

لەبەرئەوە دەستم بەو لێکۆڵینەوەم کرد بۆ ماوەی ساڵێک لە تاقیگەکەیدا کارم کرد

and found the results that I guess you'd expect to find

ئەو ئەنجامانەم دەست کەوت کە چاوەڕوان کراو بوو

when you feed fruit flies heavy metals -- that it really, really impaired the nervous system.

لەکاتی خواردنی ئەو میوانەی کە کانزای قورسیان تێدایە--بەڕاستی، بەڕاستی سیستەمی هەستە دەمارەکانی توشی لاوازی دەکرد

The spinal cord had breaks. The neurons were crossing in every which way.

دڕکەپەتک و مێشکت و دەمارەکان بە هەموو لایەکدا بڵاو دەبنەوە

And from then I wanted to look not at impairment, but at prevention of impairment.

لەوەشەوە من گرنگیم نەدا بە هۆکاری لاوازبوونەکە کە بەڵکو بە چۆنیەتی ڕێگرتن لەو لاوازی یە

So that's what led me to Alzheimer's. I started reading about Alzheimer's

ئەمەش وای کرد کە گرنگی بە زەهایمەر بدەم. دەستم کرد بە خوێندنەوە لەسەری

and tried to familiarize myself with the research,

هەوڵم دا خوو بگرم بەم لێکۆڵینەوەیە

and at the same time when I was in the --

وە لە هەمان کاتدا من لە

I was reading in the medical library one day, and I read this article

کتێبخانەی پزیشکی دەمخوێندەوە، ڕۆژێک، بەندێکم خوێندەوە

about something called "purine derivatives."

دەربارەی شتێک کە پێی دەوترا.......................................

And they seemed to have cell growth-promoting properties.

وا دیار بوو کە خانەکانی سیفەتی پانە گەشەیان هەبێت

And being naive about the whole field, I kind of thought,

وا دیار بوون کە بێهەست بن دەربارەی ئەو بوارەی کە تێیدان بە تەواوی، وام بیرکردەوە کە

"Oh, you have cell death in Alzheimer's

ئۆو، خانەی مردومان هەیە لە زەهایمەردا

which is causing the memory deficit, and then you have this compound --

کە دەبێتە هۆی لەبیرچوونەوە لە مێشکدا، وە لەوکاتەدا ئەم پێکهاتەیەمان هەیە

purine derivatives -- that are promoting cell growth."

کە هانی خانەکانی گەشەدەدات.............................

And so I thought, "Maybe if it can promote cell growth,

وام بە بیر هات، ئەگەر هانی خانەکانی گەشە بدەم

it can inhibit cell death, too."

هەروەها دەتوانێت ڕێگە لەخانە مردووەکان بگرێ

And so that's the project that I pursued for that year,

وە لەو ساڵەدا لەسەر ئەم پڕۆژەیەم بەردەوام بووم

and it's continuing now as well,

تا ئێستاش بەردەوامە

and found that a specific purine derivative called "guanidine"

بۆم دەرکەوت کە جۆرێکی تایبەتی لە (............) پێی دەوترێت

had inhibited the cell growth by approximately 60 percent.

کە نزیکەی لە %٦٠ ی خانەکانی گەشەی لەناو برد

So I presented those results at the International Science Fair,

وە لە پێشانگای زانستی نێودەوڵەتیدا ئەم ئەنجامانەم پێشکەش کرد

which was just one of the most amazing experiences of my life.

کە یەکێک بوو لەهەرە ئەزمونە سەرسامکەرەکان لە ژیانمدا

And there I was awarded "Best in the World in Medicine,"

وە خەڵاتی (باشترین لە جیهانی پزیشکی)م پێ بەخشرا

which allowed me to get in, or at least get a foot in the door of the big medical world.

ئەمەش یارمەتی دەرێک بوو تا بچمە ناو جیهانی پزیشکی گەورەوە یان بە لایەنی کەمەوە هەنگاوێکی بۆ بنێم

And from then on, since I was now in this huge exciting world,

وە لێرەوە کە هاتمە ناو ئەم جیهانە گەورەیەوە

I wanted to explore it all. I wanted it all at once, but knew I couldn't really get that.

دەمویست بە هەرهەمویدا بگەڕێم. لەیەک کاتدا بە هەموویدا بگەڕێم، بەڵام لە ڕاستیدا دەمزانی کە ناتوانم

And I stumbled across something called "cancer stem cells."

شتێک هاتە بەردەمم کە پێی دەوترا، قەدی خانەی شێرپەنجە

And this is really what I want to talk to you about today -- about cancer.

ئەمە ئەوەیە کە دەمویست ئەمڕۆ بۆت باس بکەم دەربارەی شێرپەنجە

At first when I heard of cancer stem cells,

بۆ یەکەم جار کە دەربارەی قەدی خانەی شێرپەنجەم بیست

I didn't really know how to put the two together. I'd heard of stem cells,

لە ڕاستیدا نەم دەزانی چۆن بەیەکەوە بیان بەستمەوە، دەربارەی قەدە خانەکانم بیست بوو

and I'd heard of them as the panacea of the future --

وەکو دەرمانێک کە لە داهاتوودا بەکار بهێنرێت

the therapy of many diseases to come in the future, perhaps.

کە لەوانەیە وەکو چارەسەرێک بەکار بهێنرێت بۆ زۆربەی نەخۆشییەکان لە داهاتوودا

But I'd heard of cancer as the most feared disease of our time,

بەڵام شێرپەنجەم وەکو یەکێک لە ترسناکترین نەخۆشییەکان بیستبوو لەم کاتەی ئێستاماندا

so how did the good and bad go together?

کەواتە چۆن باش و خراپ بەیەکەوە ڕێک دەکەوێت؟

Last summer I worked at Stanford University, doing some research on cancer stem cells.

هاوینی ڕابردوو لە زانکۆی (ستانفۆڕد) لێکۆڵینەوەیەکم لەسەر قەدە خانەکان ئەنجام دا

And while I was doing this, I was reading the cancer literature,

لەو کاتەی کە خەریکی ئەوە بووم، دەربارەی وانەی شێرپەنجە دەمخوێندەوە

trying to -- again -- familiarize myself with this new medical field.

دووبارە هەوڵم دا ئەم بوارە پزیشکییە نوێیە بکەم بە خوو

And it seemed that tumors actually begin from a stem cell.

وا دیار بوو کە شێرپەنجە لە قەدە خانەکانەکانەوە دروست دەبێت

This fascinated me. The more I read, the more I looked at cancer differently

ئەمەش سەرسامی کردم. چەند زیاترم بخوێندایەتەوە جیاوازتر سەیری شێرپەنجەم دەکرد

and almost became less fearful of it.

وە کەمتریش لێی دەترسام

It seems that cancer is a direct result to injury.

وا دەردەکەوێ کە شێرپەنجە بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ لە برینەوە پەیدا دەبێت

If you smoke, you damage your lung tissue, and then lung cancer arises.

ئەگەر جگەرە بکێشیت خانەکانی سییەکانت دەڕوخێنێت ئەمەش دەبێتە هۆی دروست بوونی شێرپەنجەی سییەکان

If you drink, you damage your liver, and then liver cancer occurs.

ئەگەر مەشروبات بخۆیتەوە، جگەرت دەڕوخێ و شێرپەنجەی جگەر دروست دەبێت

And it was really interesting -- there were articles correlating

بە ڕاستی جێی گرنگی پێدان بوو .... نوسراوێک هەبوو کە پەیوەندی بە ئەوەوە هەبوو

if you have a bone fracture, and then bone cancer arises.

کە ئەگەر شکاوی ئێسقانت هەبێت ئەو کاتە شێرپەنجەی ئێسقان سەرهەڵدەدات

Because what stem cells are -- they're these

چونکە قەدە خانەکان وان

phenomenal cells that really have the ability to differentiate

چەند خانەیەکی گرنگن کە دەتوانن ببن بە هەر شێوە

into any type of tissue.

خانەیەک کە دەیانەوێت

So, if the body is sensing that you have damage to an organ

کەواتە، ئەگەر لەشت هەست بەوە بکات کە یەکێک لە ئەندامەکانی لەکار کەوتووە

and then it's initiating cancer, it's almost as if this is a repair response.

سەرەتایەکە بۆ دروست بوونی شێرپەنجە هەروەکو بڵێی وەڵام دانەوەیە بۆ چاکسازی

And the cancer, the body is saying the lung tissue is damaged,

بە پەیدابوونی شێرپەنجە لەشت پێت دەڵێت کە خانەی ڕووخاوت هەیە لە سییەکانتدا

we need to repair the lung. And cancer is originating in the lung

پێویستە سییەکان چاک بکەینەوە ... شێرپەنجە لە سییەکانەوە دروست دەبێت

trying to repair -- because you have this excessive proliferation

هەوڵ دەدات چاک بێتەوە بەهۆی لە دایک بوونی ژمارەیەکی زۆر ...........

of these remarkable cells that really have the potential to become lung tissue.

لەم خانە گرنگانە کە ئەگەری ئەوەیان هەیە ببن بە خانەی سییەکان

But it's almost as if the body has originated this ingenious response,

بەڵام، هەروەکو ئەوەی بڵێیت لاشە هەڵدەستێت بە دروست کردنی ئەم وەڵام دانەوە زیرەکە

but can't quite control it.

بەڵام ناتوانێت بەتەواوی زاڵ ببێت بەسەریدا

It hasn't yet become fine-tuned enough to finish what has been initiated.

کە بەشێوەیەکی باش بەس بوو بۆ تەواوکردنی ئەوەی کە دەستی پێ کردووە

So this really, really fascinated me.

بەڕاستی ئەمە سەرسامی کردم

And I really think that we can't think about cancer --

لەو بڕوایەدام کە ئێمە ناتوانین بیر لە شێرپەنجە نەکەینەوە

let alone any disease -- in such black-and-white terms.

هیچ نەخۆشییەک نیەە بەم مەرجە قورسانە

If we eliminate cancer the way we're trying to do now, with chemotherapy and radiation,

ئەگەر هەوڵی لەنوبردنی شێرپەنجە بدەین هەروەکو کە ئێستا هەوڵی بۆ دەدەین، بە چارەسەری کیمیایی و تیشکی

we're bombarding the body or the cancer with toxins, or with radiation, trying to kill it.

ئێمە بۆمب بارانی لاشە یاخود شێرپەنجە دەکەین بە ئۆکسجین یاخود تیشک بۆ لەناو بردنی

It's almost as if we're getting back to this starting point.

هەروەکو ئەوەی بچینە هەمان خاڵی دەست پێکردن

We're removing the cancer cells, but we're revealing the previous damage

ئێمە خانە شێرپەنجەییەکان لادەدەین، بەڵام خانە ڕوخاوەکانی پێشوتر دەردەخەین

that the body has tried to fix.

کە پێشتر لاشە هەوڵی چاکردنەوەی داوە

Shouldn't we think about manipulation, rather than elimination?

باشتر نیەە یاری پێبکەین لەبری ئەوەی لەناوی ببەین؟

If somehow we can cause these cells to differentiate --

ئەگەر بە هەرشێوەیەک توانیمان هانی خانەکان بدەین کە بگۆڕرێت بۆ ئەو خانانەی کە دەمانەوێن

to become bone tissue, lung tissue, liver tissue,

وەکو خانەی ئێسک، سی یان جگەر

whatever that cancer has been put there to do --

هەرشوێنێک بێت کە شێرپەنجەی تووش بوبێت

it would be a repair process. We'd end up better than we were before cancer.

ئەو کاتە دەبێتە پڕۆسەی چاکسازی. ئەو کاتە باشتر دەبێت لەو کارەی پێش ئەوەی توشی شێرپەنجە ببیت

So, this really changed my view of looking at cancer.

ئەمەش بیرۆکەی منی گۆڕی دەربارەی شێرپەنجە

And while I was reading all these articles about cancer,

لەو کاتەی کە ئەم هەموو نوسراوەم لەسەر شێرپەنجە دەخوێندەوە

it seemed that the articles -- a lot of them -- focused on, you know,

وا دیار بوو کە زۆربەی نوسراوەکان زۆربەی زۆریان گرنگیان بە، دەزانی

the genetics of breast cancer, and the genesis

لەجیاتی شێرپەنجەی سنگیان داوە، وە دروست بوون و

and the progression of breast cancer --

پێشکەوتنی شێرپەنجەی سنگ

tracking the cancer through the body, tracing where it is, where it goes.

بە شوێن کەوتنی شێرپەنجەکە لە لەشدا کە لەکوێدایە و بۆ کوێ دەڕوات

But it struck me that I'd never heard of cancer of the heart,

بەڵام ئەوەی سەرسامی کردم ئەوەیە کە هەرگیز شێرپەنجەی دڵم نەبیست بوو

or cancer of any skeletal muscle for that matter.

یان شێرپەنجەی ماسولکەکانی ئێسکە پەیکەر

And skeletal muscle constitutes 50 percent of our body,

ماسولکەکانی ئێسکە پەیکەر لە %٥٠ی لەشمان پێک دەهێنن

or over 50 percent of our body. And so at first I kind of thought,

یان زیاتر لە %٥٠ لە لەشمان پێکدەهێنن، لەبەرئەوەیە کە جار جار وام بەبیردا دەهات کە

"Well, maybe there's some obvious explanation

لەوانەیە چەند ڕوون کردنەوەیەکی ئاشکرا هەبن

why skeletal muscle doesn't get cancer -- at least not that I know of."

بۆچی ماسولکەی ئێسکە پەیکەر شێرپەنجە ناگرێ، بەلایەنی کەمەوە ئەو ئێسکانە نا کە من دەیان زانم

So, I looked further into it, found as many articles as I could,

لەبەر ئەوە بە دوا چوونم بۆ کرد چەندم نوسراو لەسەری دەست کەوت کۆم کردەوە

and it was amazing -- because it turned out that it was very rare.

زۆر سەرسوڕهێنەر بوو چونکە دەرکەوت کە زۆر دەگمەنە

Some articles even went as far as to say that skeletal muscle tissue

لە هەندێک لە نوسراوەکاندا وا هاتووە کە توێژی خانەکانی ماسولکەکانی ئێسک

is resistant to cancer, and furthermore, not only to cancer,

بەرگرییان هەیە بەرامبەر شێرپەنجە، لەوەش زیاتر نەک هەر بۆ شێرپەنجە بەڵکو

but of metastases going to skeletal muscle.

بازدان بچێت ماسولکەکانی ئێسکەبەنە

And what metastases are is when the tumor --

بازدان بریتییە لەوەی کاتێک وەرەمێک

when a piece -- breaks off and travels through the blood stream

کاتێک کە پارچەیەک تێک دەشکێت و لە ڕێگەی سوڕی خوێنەوە

and goes to a different organ. That's what a metastasis is.

دەچێت بۆ ئەندامی جۆراوجۆر ئەمە پێی دەوترێت بازدان

It's the part of cancer that is the most dangerous.

ئەم بەشەیە لە شێرپەنجە کە زۆر ترسناکە

If cancer was localized, we could likely remove it,

ئەگەر شوێنی شێرپەنجەکە دیاری بکرێت، لەوانەیە بتوانین لەناوی ببەین

or somehow -- you know, it's contained. It's very contained.

یان بەهەر شێوەیەک پێکهاتەکانی لەناوببەین

But once it starts moving throughout the body, that's when it becomes deadly.

بەڵام کاتێک کە بەناو لەشدا بڵاودەبێتەوە ئەو کاتە بکوژ دەبێت

So the fact that not only did cancer not seem to originate in skeletal muscles,

کەواتە لە ڕاستیدا شێرپەنجە نەک تەنها لە ماسولکەکانی ئێسکەبەندا پەیدا نابێت

but cancer didn't seem to go to skeletal muscle --

بەڵکو شێرپەنجە ناچێت بۆیان و تووشی نابن

there seemed to be something here.

لێرەدا دەبێت شتێک هەبێت کە وایان لێ بکات

So these articles were saying, you know, "Skeletal --

کەواتە ووتارەکان دەربارەی ئەوەی

metastasis to skeletal muscle -- is very rare."

کە بازدانی ئێسکە بەند بۆ ماسولکەکانی ئێسکە بەند زۆر کەمە

But it was left at that. No one seemed to be asking why.

بەڵام لەیادا وازی لێهێنرا کەس نەیپرسی بۆچی

So I decided to ask why. At first -- the first thing I did

لەبەرئەوە بڕیارم دا بپرسم بۆچی.یەکەم.... یەکەم شت کە کردم

was I emailed some professors who

ئیمەیڵم بۆ هەندێ لە پڕۆفیسۆرەکان نارد کە

specialized in skeletal muscle physiology, and pretty much said,

کە شارەزاییان هەیە لە فیسۆلۆجی و ماسولکەکانی ئێسکە بەندا و ووتیان کە

"Hey, it seems like cancer doesn't really go to skeletal muscle.

وادیارە کە ماسولکەکانی ئێسکە بەند شێرپەنجە ناگرن

Is there a reason for this?" And a lot of the replies I got were that

ئایا هۆیەک هەیە بۆ ئەمە؟ زۆربەی ئەو وەڵامانەی کە دەستم کەوت بریتی بوو لەوەی

muscle is terminally differentiated tissue.

کە ماسولکە توێژە خانەکانی بۆ هەمیشە جیاواز دەکات

Meaning that you have muscle cells, but they're not dividing,

واتە ئێمە ماسولکە خانەمان هەیە بەڵام دابەش نەبوون

so it doesn't seem like a good target for cancer to hijack.

لەبەرئەوە نیشانەیەکی باش نییە بۆ شێرپەنجە تا گوزەری تیا بکات

But then again, this fact that the metastases

بەڵام دووبارە، ڕاستی ئەوەیە بازدانی نەخۆشییەکە توشی ماسولکەی ئێسکە بەند نابێت

didn't go to skeletal muscle made that seem unlikely.

وا دەری دەخات کە نەشیاو بێت

And furthermore, that nervous tissue -- brain -- gets cancer,

لەبەرئەوە زیاتر خانەکانی دەمار، مێشک، شێرپەنجە دەگرن

and brain cells are also terminally differentiated.

وە خانەکانی دەماغ بە بەردەوامی خۆیان دەگۆڕان

So I decided to ask why. And here's some of, I guess, my hypotheses

وە بڕیارم دا بپرسم بۆچی هەندێک لەو گریمانەم دانا

that I'll be starting to investigate this May at the Sylvester Cancer Institute in Miami.

کە بەنیاز بووم لێکۆڵینەوەیان لەسەر بکەم ئەم مانگی (٥)ە لە پەیمانگای سیلڤیستەر بۆ شێرپەنجە

And I guess I'll keep investigating until I get the answers.

وە بەردەوام دەبم لەسەر لێکۆڵینەوە تاکو وەڵامم دەست دەکەوێت

But I know that in science, once you get the answers,

بەڵام دەزانم ئەو کاتەی کە وەڵامەکانتان دەست دەکەوێت

inevitably you're going to have more questions.

هەر پرسیاری زیاترتان دەبێت

So I guess you could say that I'll probably be doing this for the rest of my life.

کەواتە دەتوانن بڵێن کە بە درێژایی ژیانم بەردەوام دەبم لەسەر ئەم کارە

Some of my hypotheses are that

هەندێک لە گریمانەکانم بیرتین لەوەی

when you first think about skeletal muscle,

کاتێک کە بیر لە ماسولکەکانی ئێسکە بەند دەکەیتەوە

there's a lot of blood vessels going to skeletal muscle.

ژمارەیەکی زۆر لە دەزولەی خوێن هەن کە دەچن بۆ ماسولکەکانی ئێسکە بەند

And the first thing that makes me think is that

یەکەم شت کە وام لێ دەکات بیر بکەمەوە لەوەی

blood vessels are like highways for the tumor cells.

کە دەزولەی خوێن ڕێگایەکی خێران بۆ خانەکانی وەرەم

Tumor cells can travel through the blood vessels.

خانەکانی وەرەم دەتوانن لە ڕێ ی دەزولەکانی خوێنەوە بگوێزرێنەوە

And you think, the more highways there are in a tissue,

وە چەند ڕێگای خێرا بوونی هەبێت لە توێژی خانەکەدا

the more likely it is to get cancer or to get metastases.

زوتر تووشی بازدان یان شێرپەنجە دەبێت

So first of all I thought, you know, "Wouldn't it be favorable

لەبەرئەوە وا بە بیرم دا هات دەزانی، '' باشترنییە بۆ

to cancer getting to skeletal muscle?" And as well,

شێرپەنجە کە تووشی ماسولکەکانی ئێسکەبەند ببێت؟''، هەروەها

cancer tumors require a process called angiogenesis,

وەرەمە شێرپەنجەییەکان پێویستیان بە پڕۆسەیەک هەیە کە پێی دەوترێت.............

which is really, the tumor recruits the blood vessels to itself

کە وەرەمەکە دەزولەکانی خوێن دەبوژێنێتەوە بۆ خۆیان

to supply itself with nutrients so it can grow.

بۆ پشگیری کردنی خۆی و خۆراک وەرگرتن لە لێیاننەوە تا بتوانێت گەشەبکات

Without angiogenesis, the tumor remains the size of a pinpoint and it's not harmful.

بەبێ (.......) وەرەمەکە بەقەدەر سەرە دەرزییەک دەمێنیتەوە و هیچ زیانێکی نییە

So angiogenesis is really a central process to the pathogenesis of cancer.

کەواتە (...........) پڕۆسەیەکی سەرکەوتووە بۆ دروست بوونی شێرپەنجە

And one article that really stood out to me

یەکێک لەو وتارانەی کە سەرنجی ڕاکێشام

when I was just reading about this, trying to figure out why cancer doesn't go to skeletal

کاتێک دەربارەی شێرپەنجەم دەخوێندەوە و هەوڵم دەدا تێبگەم بۆچی شێرپەنجە ناچێت بۆ ماسولکەکانی ئێسکەبەند

muscle, was that it had reported 16 percent of micro-metastases

لەبەر ئەوەی کە ماسولکەکانی ئێسکە بەند پێکهاتووە لە %١٦ لە مایکرۆ بازدان

to skeletal muscle upon autopsy.

کە بەهۆی شیکردنەوە دەرکەوتووە

16 percent! Meaning that there were these pinpoint tumors in skeletal muscle,

لە %١٦، مانای وایە کە وەرەمەکان لە ماسولکەکانی ئێسکە بەندا دیاری کراون

but only .16 percent of actual metastases --

بەڵام تەنها لە %١٦ لە بازدانەکە

suggesting that maybe skeletal muscle is able to control the angiogenesis,

وە پێشنیاری دەکات کە ماسولکەکانی ئێسکە بەند بتوانن کۆنتڕۆڵی (..........) بکەن

is able to control the tumors recruiting these blood vessels.

بۆ دەست گرتن بەسەر وەرەمەکە و بوژاندنەوەی دەزولەکانی خوێن

We use skeletal muscles so much. It's the one portion of our body --

ئێمە ماسولکەکانی ئێسک زۆر بەکاردەهێنین کە بەشێک لە لەشمان پێک دەهێنێت

our heart's always beating. We're always moving our muscles.

دڵمان بەردەوام لێدەدات، بەردەوام ماسولکەکان دەجوڵێن

Is it possible that muscle somehow intuitively knows

ئایا دەتوانین بڵێین کە ماسولکە بە شێوەیەکی زگماکی خۆیان دەزانن

that it needs this blood supply? It needs to be constantly contracting,

کە پێویستیان بە خوێن هەیە؟ بە شێوەیەکی بەردەوام پێویستی بە گرژبوونەوە هەیە

so therefore it's almost selfish. It's grabbing its blood vessels for itself.

لەبەرئەوەی دەتوانین بڵێین کە خۆپەرستە و هەموو دەزولەکانی خوێن بۆ خۆی دەبات

Therefore, when a tumor comes into skeletal muscle tissue,

لەبەرئەوە کاتێک کە وەرەمێک دەچێت بۆ توێژەخانەی ماسولکەی ئێسکەبەند

it can't get a blood supply, and can't grow.

هیچ پێداویستی خوێنی دەست ناکەوێت و ناتوانێت گەشە بکات

So this suggests that maybe if there is an anti-angiogenic factor

ئەمەش پێشنیاری ئەمە دەکات کە فاکتەری (......) لە

in skeletal muscle -- or perhaps even more,

ماسولکەی ئێسکە بەندا هەبێت یاخود زیاتر

an angiogenic routing factor, so it can actually direct where the blood vessels grow --

....... وەک ڕێ نیشاندەرێک وایە، کە نیشانمان دەدات کە دەزولەکانی خوێن لە کوێدا گەشە دەکەن

this could be a potential future therapy for cancer.

ئەمەش بۆی هەیە وەکو چارەسەرێک بۆ شێرپەنجە بەکار بهێنرێت لە داهاتوودا

And another thing that's really interesting is that

شتێکی تریش کە جێی گرنگی پێدان بێت ئەوەیە

there's this whole -- the way tumors move throughout the body,

بە شێوەیەکی گشتی چۆنیەتی جووڵەی وەرەم بەناو لەشدا

it's a very complex system -- and there's something called the chemokine network.

سیستەمێکی زۆر ئاڵۆزە، وە شتێک هەیە کە پێی دەوترێت تۆڕی کیمۆکین

And chemokines are essentially chemical attractants,

وە کیمۆکینیەکان بە شێوەیەکی سەرەکی هێزی ڕاکێشانی کیمیاین

and they're the stop and go signals for cancer.

کە نیشانەی دەرچوون یان وەستانن بۆ شێرپەنجە

So a tumor expresses chemokine receptors,

کەواتە وەرەم وەکو وەرگرێکی کیمۆکین وایە

and another organ -- a distant organ somewhere in the body --

وە ئەندامێکی تر... ئەندامێکی دوور لەناو لەشدا بەهەر شێوەیەک بێت

will have the corresponding chemokines,

هاوتای کیمۆکین دەبێت و

and the tumor will see these chemokines and migrate towards it.

وەرەمەکە ئەم کیمۆکینانە دەبینێت و بەرەو ئەوێ کۆچ دەکات

Is it possible that skeletal muscle doesn't express this type of molecules?

ئایا دەگونجێت کە ماسولکەی ئێسکە بەند ئەم گەردیلانە دەرنەخات؟

And the other really interesting thing is that

وە گرنگتریش لەوە ئەوەیە کە

when skeletal muscle -- there's been several reports that when skeletal

کاتێک ماسولکەی ئێسکە بەند ... چەند جار هەواڵ دەدەن کە ماسولکەی ئێسکە بەند

muscle is injured, that's what correlates with metastases going to skeletal muscle.

بریندارکراوە، ئەمەش پەیوەندی بە بازدانەوە هەیە و دەچێت بۆ ماسولکەی ئێسکە بەند

And, furthermore, when skeletal muscle is injured,

جگە لەوەش کاتێک کە ماسولکەی ئێسکە بەند بریندار دەبێت

that's what causes chemokines -- these signals saying,

ئەمەش دەبێتە هۆی دروست بوونی کیمۆکین و ئەم نیشانانە دەڵێن

"Cancer, you can come to me," the "go signs" for the tumors --

شێرپەنجە، دەتوانیت تووشم بیت کە ئەمەش نیشانەی دەرچووە بۆ وەرەمەکان

it causes them to highly express these chemokines.

کە وایان لێ دەکات کە زۆر بە خێرایی دەربچن بۆ کیمۆکینەکان

So, there's so much interplay here.

کەواتە لێرەدا کارکردنە سەر یەکتری زۆر بوونی هەیە

I mean, there are so many possibilities

مەبەستم گریمانەی زۆر هەیە

for why tumors don't go to skeletal muscle.

کە بۆچی وەرەم ناچێت بۆ ماسولکەکانی ئێسک

But it seems like by investigating, by attacking cancer,

بەڵام وا دیارە ب لێکۆڵینەوە و هێرش کردنە سەر شێرپەنجە

by searching where cancer is not, there has got to be something --

وە گەڕان بەدوای شێرپەنجە لە کوێدا نییە، پێویستە شتێک هەبێت

there's got to be something -- that's making this tissue resistant to tumors.

پێویستتە شتێک هەبێت کە وا لە خانەکانی بکات بەرگری هەبێت بۆ وەرەم

And can we utilize -- can we take this property,

ئێمە دەتوانین بەکاری بهێنین... ئایا دەتوانیت ئەم تایبەتمەندێتییە

this compound, this receptor, whatever it is that's controlling these

ئەم پێکهاتەیە، ئەم وەرگرە، هەرچییەک بێت کە دەست بەسەر ئەم

anti-tumor properties and apply it to cancer therapy in general?

دژە وەرەمانەدا دەگرێت وەک چارەسەرێک بۆ شێرپەنجە بەکاری بهێنیت بە شێوەیەکی گشتی؟

Now, one thing that kind of ties the resistance of skeletal muscle to cancer --

ئێستا تەنها شت کە کە بەرگری ماسولکەی ئێسکە بەند بۆ شێرپەنجە دەبەستێتەوە

to the cancer as a repair response gone out of control in the body --

لاتێک کە شێرپەنجە لە لەشدا بڵاودەبێتەوە لە ژێر کۆنتڕۆڵ دەردەچێت ئەوەیە کە

is that skeletal muscle has a factor in it called "MyoD."

ئەم ماسولکەی ئێسکە بەند فاکتەرێک هەیە کە پێی دەوترێت MyoD

And what MyoD essentially does is, it causes cells to differentiate

وە کاری سەرەکی MyoD بریتییە لەوەی کە وا لە خانەکان دەکات کە بیگۆڕدرێت

into muscle cells. So this compound, MyoD,

بۆ خانەی ماسولکەیی، کەواتە ئەم پێکهاتەیە

has been tested on a lot of different cell types and been shown to

لەسەر زۆر خانەی جیاواز تاقی کراوەتەوە و دەرکەوتووە کە

actually convert this variety of cell types into skeletal muscle cells.

جۆرا و جۆری ئەم هەموو خانەیە دەگۆڕدرێت بۆ خانەی ماسولکەیی ئێسکە بەند

So, is it possible that the tumor cells are going to the skeletal muscle tissue,

کەواتە، بۆی هەیە کە خانەکانی وەرەم دەچن بۆ توێژی ماسولکەیی ئێسکە بەند

but once in contact inside the skeletal muscle tissue,

بەڵام هەر کە دەچنە ناو توێژی ماسولکەی ئێسکە بەندەوە

MyoD acts upon these tumor cells and causes them

MyoD کاردەکاتە سەر خانەی وەرەمەکە و وایان لێ دەکات

to become skeletal muscle cells?

کە ببن بە خانەکانی ماسولکەی ئێسکە بەند؟

Maybe tumor cells are being disguised as skeletal muscle cells,

لەوانەیە خانەکانی وەرەمەکە وەکو خانەکانی ماسولکەیی ئێسکە بەند خۆیان نیشان بدەن

and this is why it seems as if it is so rare.

بۆیە وا دەردەکەوێت کە ئەم جۆرە شێرپەنجەیە کەم بێت

It's not harmful; it has just repaired the muscle.

زیان بەخش نییە تەنها مەسولکەکە چاک دەکاتەوە

Muscle is constantly being used -- constantly being damaged.

ماسولکە بە شێوەیەکی بەردەوام بەکار دەهێنێت و ... بەردەوام زیانی پێ دەگات

If every time we tore a muscle

ئەگەر هەموو جارێ ماسولکەیەکمان دڕا

or every time we stretched a muscle or moved in a wrong way,

وە هەموو جارێ بە هەڵە ماسولکە دان گرژیکرد یان جوڵاندەوە

cancer occurred -- I mean, everybody would have cancer almost.

شێرپەنجە دەردەکەوێت ... مەبەستم هەموو کەسێک بۆی هەیە توشی شێرپەنجە ببێت

And I hate to say that. But it seems as though muscle cell,

وە پێشم خۆش نییە کەوا دەلێم. بەڵام وا دیارە کە خانەی ماسولکە

possibly because of all its use, has adapted

هەرچەندە هەموویان بۆیان هەیە بەکاربهێنرێت بەڵام

faster than other body tissues to respond to injury,

زۆر خێراتر خۆی دەگونجێنێت لەوەی کە لەش وەڵامی بریندارییەکەی بداتەوە

to fine-tune this repair response and actually be able to finish the process

بە شێوەیەکی باش وەڵامی ئەو چاکسازییە دەداتەوە کە لەوانەیە بتوانێت ئەو پڕۆسەیە کۆتایی پێ بهێنێت کە

which the body wants to finish. I really believe that the human body is very,

لەش دەیەوێت کۆتایی پێ بهێنێت. لە ڕاستیدا لەو بڕوایەدام کە لەشی مرۆڤ زۆر

very smart, and we can't counteract something the body is saying to do.

زۆر زیرەکە، ناتوانێت دژی ئەو شتە بوەستینەوە کە لەش دەڵێت بیکە

It's different when a bacteria comes into the body --

جیاواز لەوەش کاتێک کە بەکتریایەک دەچێت بۆ لەش

that's a foreign object -- we want that out.

شتێکی بێگانەیە و دەمانەوێت بچێتە دەرەوەی لەشمان

But when the body is actually initiating a process

بەڵام کاتێک لەشمان دەست بە پڕۆسەکەی دەکات

and we're calling it a disease, it doesn't seem as though elimination is

کە ئێمە پێی دەڵێین نەخۆشی، وا دەرناکەوێت کە لەناو بردنی

the right solution. So even to go from there, it's possible, although far-fetched,

چارەسەرێکی ڕاست بێت. کەواتە لێرەوە بۆی هەیە، هەرچەندە زۆر دوورە

that in the future we could almost think of cancer being used as a therapy.

کە لە داهاتوودا بتوانین شێرپەنجە وەکو چارەسەرێک بەکار بهێنیت

If those diseases where tissues are deteriorating --

ئەگەر ئەو نەخۆشییانە خانە بن و داڕمێن

for example Alzheimer's, where the brain, the brain cells, die

بۆ نمونە زەهایمەر کاتێک کە مێشک خانەکانی دەمرێت

and we need to restore new brain cells, new functional brain cells --

وە پێویستمان بە خانەی تازە هەیە بۆ مێشک، خانەی نوێی ی کاریگەر بۆ مێشک

what if we could, in the future, use cancer? A tumor --

چۆن دەبێت ئەگەر ئێمە لە داهاتوودا توانیمان شێرپەنجە بەکار بهێنین؟ وەرەمێک

put it in the brain and cause it to differentiate into brain cells?

بخەینە ناو ئێسکەوە و هانی خانەکان بدات بۆ گۆڕین بۆ خانەی مێشک؟

That's a very far-fetched idea, but I really believe that it may be possible.

هەرچەند بیرۆکەیەکی زۆر دووە بەڵام لەو بڕوایەدام کە بۆی هەیە شتی وا ڕوو بدات

These cells are so versatile, these cancer cells are so versatile --

ئەم خانەیە بەکار هێنانانیان زۆرە،، خانەکانی شێرپەنجە بەکارهێنانیان زۆرە

we just have to manipulate them in the right way.

تەنها پێویستە لەسەرمان کە بەشێوەیەکی ڕاست بەکاریان بهێنین

And again, some of these may be far-fetched, but

دووبارە، هەندێک لەم بیرۆکانە ڕوودانی ئەستەمە، بەڵام

I figured if there's anywhere to present far-fetched ideas, it's here at TED, so

بۆم دەرکەوتووە کە تەنها شوێن بۆ پێشکەش کردنی بیرۆکە ئەستەمەکان لێرەیە لە تێد

thank you very much.

زۆر سوپاس

(Applause)

چەپڵە لێدان