Want to change the world? Start by being brave enough to care | Cleo Wade

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: halo fariq

My best friend recently had a baby.

.هاورێ نزیکەکەم لەم دواییانەدا منداڵی بوو

And when I met him,

،کاتێک بینیم

I was in awe of witnessing this tiny, beautiful being enter into our lives.

دڵشاد بووم بە بینینی ئەو بچوک و شیرینەی هاتبووە ژیانمانه‌وه‌

I also had this realization that he wasn't just entering our lives,

ئه‌و هه‌سته‌شم هه‌بوو كه‌وا ئه‌و ته‌نیا نه‌هاتۆته‌ ژیانی ئێمه‌وه‌

he was entering the world --

--ئه‌و هاتۆتە جیهانه‌وه‌

this crazy world that, especially now, feels so incredibly challenging.

ئه‌و جیهانه‌ سه‌ر شێت و به‌تایبه‌تی ئێستا .هه‌ستده‌كه‌م سه‌ركێشییه‌كی زۆر بێوێنه‌یه

كاتێكی زۆر به‌سه‌رده‌به‌م له‌ كاره‌كه‌م قسه‌ بۆ خه‌ڵكی ده‌كه‌م ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی

I spend a lot time in my work talking to people about who we are,

who we must be

ئێمه‌ كێین؟ پێویستە كێ بین؟

and what our healing looks like.

.چارەسەرکردنمان چۆنە

So the first time I held him,

بۆیە یەکەم جار کە لە باوەشم گرت

I had my pep talk ready.

.دەمزانی چی پێ دەڵێم

You know, I wanted him to know that the way we find our strength

دەمویست بزانێت کە ئێمە هێزی خۆمان لە ڕێگەی

is through our challenges.

.سەرکەشییەوە دەدۆزینەوە

I wanted him to know that we can all do something big

ویستم بزانێت کە ئێمە هەموومان دەتوانین شتی گەورە بکەین

when we start small.

.لە شتی بچوکەوە دەستپیدەکەین

I wanted him to know that each of us is more resilient

ویستم بزانێت کە هەریەک لە ئێمە زۆر بەهێزترین

than we could ever imagine.

.لەوەی بیری لێ دەکەین

So here I am holding little Thelonious.

.لێرەدا من تێلۆنیۆسی بچوکم لە باوەشدایە

I look down at him,

سەیرم دەکرد

and it hits me:

:ئەو هەستەی داپێم

he's a baby.

.کە ئەو مناڵە

(Laughter)

<پێکەنین>

He's not going to understand a single word I say to him.

.ئەو لە یەک وشەش تێناگات کە من پێی دەڵێم

بۆیە لەجیاتی ئەوە بیرم کردەوە دەکرا بیرۆکەیەکی باشتر بێت

So instead, I thought it would probably be a better idea

if I went home and wrote.

.بڕۆیشتبامایە ماڵەوەو بۆی بنوسم

So, this is for grownups,

،ئەمە بۆ کەسانی گەورەیە

but it's also for Thelonious,

،بەڵام ئەمە بۆ تیلۆنیۆسیشە

when he's old enough to read it:

:کاتێک بەتەواوی گەورە دەبێت بۆئەوەی بیخوێنێنەوە

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"Be a better person."

''ببە بە کەسێکی باشتر''

Do not be afraid to say, "Yes."

''مەترسە لەوەی بڵێیت ''بەڵێ

Start by being a better listener.

.گوێگرێکی باش بە

Start by being better at walking down the street.

دەستبکە بەوەی باشتر بیت لە پیاسەکردن لەنێو شەقامدا

See people.

.خەڵک ببینە

Say, "Hello."

.سڵاویان لێبکە

Ask how they are doing and listen to what they say.

پرسیاریان لێبکە .چۆنن و گوێ لەوە بگرە کە دەیڵێن

Start by being a better friend,

،دەستبکە بەوەی کە هاوڕێیەکی باشتر بیت

a better parent, a better child to your parents;

خێزانێکی باشتر :منداڵکی باشتر بە بۆ خێزانەکەت

a better sibling, a better lover, a better partner.

،خوشک و برایەکی باش تر خۆشەویستێکی باشتر، هاوبەشێکی باشتر

Start by being a better neighbor.

،دەستبکە بەوەی ببیت بە هاوسێیەکی باشتر

Meet someone you do not know, and get to know them.

.کەسی نوێ ببینە و بیانناسە

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"What are you going to do?"

"بەنیازیت چی بکەیت؟"

Do not be afraid to say,

،مەترسە لەوەی بڵێیت

"I know I can't do everything,

،دەزانم ناتوانم هەموو شتێک بکەم''

but I can do something."

''.بەڵام دەتوانم هەندێک شت بکەم

Walk into more rooms saying,

،بڕۆ نێو ژووری زیاترەوە و بڵێ

"I'm here to help."

''.من لێرەم بۆ یارمەتیدان''

Become intimate with generosity.

.ببە بە هاوڕێ لەگەڵ بەخشندەیی

Give what you can give, and do what you can do.

ئەوە ببخشە کە دەتوانی بیبەخشی و .ئەوە بکە کە دەتوانیت بیکەیت

Give dollars, give cents, give your time,

،دۆلارەکان ببەخشە سەنتەکان ببەخشە، کاتت ببەخشە

give your love,

،خۆشەویستیت ببەخشە

give your heart, give your spirit.

.دڵت ببەخشە، گیانت ببەخشە

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"We need peace."

''.ئێمە پێویستمان بە ئاشتییە''

Find your peace within,

،ئاشتی بدۆزەرەوە

hold it sacred,

،بە نهێنی هەڵیبگرە

bring it with you everywhere you go.

،بۆ هەر شوێنێنێک دەچیت بیبە لەگەڵ خۆت

Peace cannot be shared or created with others

،ئاشتی نابەخشرێت لەگەڵ کەسی دیکە دروست ناکرێ

if we cannot first generate it within.

.ئەگەر سەرەتا نەتوانین لە ناخی خۆماندا دروستی بکەین

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"They are the enemy."

''.ئەوان دوژمن ''

Love enough to know

ئەوەندە خۆشت بوێن تا لێیان تێبگەیت

that just because someone disagrees with you,

،تەنیا لەبەر ئەوەی کەسێک هاوڕات نییە

it does not make them your enemy.

.ئەمە نایکاتە دوژمنی تۆ

You may not win an argument,

،لەوانەیە گفتوگۆیەک نەبەیتەوە

you may not change a mind,

،لەوانەیە بیرت نەگۆڕیت

but if you choose to,

،بەڵام ئەگەر هەڵبژارەیەک بکەیت

you can always achieve the triumph of radical empathy --

ئەوا هەمیشە دەتوانیت سەرکەوتن بەدەستبهێنیت لە هاوخەمی و

an understanding of the heart.

.تێگەیشتن لە دڵ

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"We need justice."

''پێویستمان بە دادپەروەرییە''

Investigate.

.پشکنین

Find truth beyond the stories you are told.

ڕاستی لە پشتی ئەو چیىرۆکانە .بدۆزەرەوە کە دەیانگێریتەوە

Find truth beyond the way things seem.

ڕاستی لە پشتی ئەو ڕێگەیە .بدۆزەرەوە کە شتەکان دیارن

Ask, "Why?"

''بپرسە، ''بۆچی؟

Ask, "Is this fair?"

"ئایا دادپەروەرانەیە؟"

Ask, "How did we get here?"

"بپرسە، "ئێمە چۆی گەیشتینە ئێرە؟

Do this with compassion.

.ئەمە بە بکە

Do this with forgiveness.

.ئەمە بە بەخشندەییەوە بکە

Learn to forgive others.

.فێربە لە کەسانی تر ببوریت

Start by truly learning how to forgive yourself.

دەسبکە بەوەی کە بەڕاستی ،فێر بیت چۆن خۆت ببوریت

We are all more than our mistakes.

.ئێمە لە هەڵەکانی خۆمان گەورەترین

We are all more than who we were yesterday.

ئێمە هەموومان زیاترین .لەوەی کە دوێنێ هەبووین

We are all deserving of our dignity.

.هەموومان شایەنی ئەو شکۆدارییەی خۆمانین

See yourself in others.

،خۆت لەکەسانی تردا ببینەوە

Recognize that your justice is my justice,

،بزانە کە دادوەری تۆ دادوەری منە

and mine is yours.

.ئەوەی هى منە هی تۆشە

There can be no liberation for one of us if the other is not free.

ئازادی بۆ هیچ کەسێکمان نییە .ئەگەر ئەوانی تر ئازاد نەبن

(Applause)

[چه‌پڵه‌]

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"I am violent."

''.من توندووتیژم''

Respond by saying,

،وەڵامی بدەوە و بڵی

"I am not.

.نەخێر وانیم''

Not with my words and not with my actions."

".نە بە ووشەکانم و نە بە کردارەکانم

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"We need to heal the planet."

پێویستە هەسارەکەمان .چارەسەر بکەین

Start by saying, "No, thank you. I don't need a plastic bag."

دەستبکە بەوەی کە بڵێیت "نا، سوپاس ".پێویستم بە جانتای پلاستیکی نییە

Recycle, reuse.

،سەرلەنوێ بەکارهێنانەوە

Start by picking up one piece of trash on your block.

دەستبکە بە هەڵگرتنی پارچەیەک .خاشاک کۆڵانەکەت

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"There are too many problems."

''کۆمەڵێک کێشەیەکی زۆر هەیە''

Do not be afraid to be a part of the solutions.

مەترسە لەوەی کە ببیت .بە بەشێک لە چارەسەرەکان

Start by discussing the issues.

.دەستبکە بەوەی گفتوگۆی کێشەکان بکەیت

We cannot overcome what we ignore.

ناتوانین بەسەر ئەو شتەدا .زاڵبین کە پشتگوێی دەخەین

The more we talk about things,

،تا زیاتر قسە لەسەر شتەکان بکەین

the more we see that the issues are connected

زیاتر دەبینین کە کێشەکان بەیەکەوە بەستراون

because we are connected.

.چونکە ئێمە بەیەکەوە بەستراوین

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"We need to end racism."

پێویستە کۆتایی بە" ".ڕەگەزپەرستی بهێنین

Start by healing it in your own family.

لە خێزانەکەی خۆتەوە .دەست پێبکە

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"How do we speak to bias and bigotry?"

''چۆن قسە بۆ لادەر و ڕەگەزپەرست بکەین؟''

Start by having the first conversation at your own kitchen table.

دەستبکە بەوەی یەکەم گفتوگۆ لەسەر .مێزی چێشتخانەکەی خۆت ئەنجام بدەیت

The world will say to you,

،ئەم جیهانە پێت دەڵێت

"There is so much hate."

''ڕقێکی زۆر هەیە''

Devote yourself to love.

.خۆت تەرخان بکە بۆ خۆشەویستی

Love yourself so much that you can love others

خۆت خۆشبوێت زۆرتر لەوەی .بتوانی کەسانی ترت خۆشبوێت

without barriers and without judgment.

.بێ بەربەست و بەبێ بڕیاردان

When the world asks us big questions that require big answers,

کاتێک جیهان پرسیارێکی گەورەمان لێ دەکات .پێویستە وەڵامگەڵێکی گەورەمان پێبێت

we have two options.

.دوو هەڵبژاردەمان هەیە

One: to feel so overwhelmed or unqualified, we do nothing.

یەکەم: هەست بە بەرهەڵستییەکی .زۆر و نەشیاو بکەین و هیچ نەکەین

Two: to start with one small act and qualify ourselves.

دووەم: لە کارێکی بچوکەوە .دەستپێبکەین و خۆمان بگونجێنین

I am the director of national security,

،من بەڕێوبەری پاراستنی نیشتیمانیم

and so are you.

.هەروەها ئێوەش

Maybe no one appointed us and there were no senate confirmations,

لەوانەیە هیچ کەس ئێمەی دیارى نەکردبێت ،و ئەنجومەنی پیران قایل نەبووبێت

but we can secure a nation.

.بەڵام دەتوانین نەتەوەیەک بپارێزین

When you help just one person to be more secure,

کاتێک یارمەتی یەک کەس دەدەیت ،بۆئەوەی زیاتر پاریزراو بێت

a nation is more secure.

.نەتەوەیەک پارێزراوتر دەبێت

With just one outstretched hand that says, "Are you OK?

تەنها بە درێژکردنی دەستێک کە بڵێت تۆ باشیت؟

I am here for you,"

"،من بۆ تۆ لێرەم

we can transform insecurity into security.

.دەتوانین مەترسی بگۆڕین بۆ سەلامەتی

We find ourselves saying to the world,

،خۆمان دەبینین بە جیهان دەڵێین

"What should I do?" "What should we do?"

''دەبێت چی بکەم؟ ''دەبێت چى بکەین؟

The better question might be:

:پرسیارە باشترەکە دەبێت ئەوە بێت

"How am I showing up?"

''من چۆن دەردەکەوم؟''

I ask the world for peace,

،داوای ئاشتی لە جیهان دەکەم

but do I show up with peace when I see my family and friends?

بەڵام کاتێک خێزان و هاوڕێکانم دەبینم ئایا ئاشتیخواز دەردەکەوم؟

I ask the world to end hatred,

داوا لەم جیهانە دەکەم ،کۆتایی بە ڕق و کینە بهێنێت

but do I show up with love not only for those I know,

،بەڵام ئایا من بە خۆشەویستییەوە دەردەکەوم بۆ ئەوانە نا کە دەیانناسم

but those I don't know?

بەڵکو بۆ ئەوانەش کە نایان ناسم؟

Do I show up with love for those whose ideas conflict with my own?

بە خۆشەویستییەوە دەردەکەوم بۆ کەسانێک بیرۆکەکانیان دژی بیرۆکەی منە؟

I ask the world to end suffering,

،داوا لە جیهان دەکەم کۆتایی بە ئازاردان بهێنێت

but do I show up for those who are suffering on my street corner?

بەلام ئایا من هاوخەمم لەگەڵ ئەوانەی لە کونجی شەقامەکاندا ئازار ئەچێژن؟

We say to the world,

،ئێمە بە جیهان دەڵێین

"Please change; we need change."

''.تکایە بگۆڕێ ئێمە پێویستمان بە گۆڕانە''

But how do we show up to change our own lives?

بەڵام ئێمە ئامادەین ژیانی خۆمان بگۆڕین؟

How do we show up to change the lives of the people in our communities?

چۆن ئامادەیین ژیانی ئەو کەسانە بگۆڕین کە لە کۆمەڵگاکەمانن؟

James Baldwin said, "Everything now, we must assume is in our own hands;

جەیمس بالدوین دەڵێت "دەبێت وابزانین هەموو شتێ لە نێو دەستەکانی خۆمانە

we have no right to assume otherwise."

".مافی ئەوەمان نییە بە پێچەوانەوە دایبنێین

This has always been true.

.ئەمە هەمیشە ڕاست بووە

No one nominated Harriet Tubman to her purpose,

کەس ناوی هاریێت تابمانی ،نەهێنا بۆ ئامانجەکەی

to her mission, to her courage.

.بۆ نێردراوییەکەی، بۆ ئازایەتییەکەی

She did not say, "I'm not a congressman

ئەو نەیگوت، "کەوا من ئەندامی کۆنگرێس نیم

or the president of the United States,

،یان سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتوەکانی

so how could I possibly participate in the fight to abolish

کەواتە چۆن دەگونجێت بەشداربم لە بەرنگاربوونەوە بۆ لابردنی

a system as big as slavery?"

"سیستەمێکی گەورەی وەکو کۆیلایەتی؟

She instead spent 10 years making 19 trips,

لەبری ئەوە ١٠ ساڵی بەسەربرد ،بە ئەنجامدانی ١٩ گەشت

freeing 300 people,

،٣٠٠ کەسی ئازادکرد

one group of people at a time.

.کۆمەڵێک خەڵک لە هەمان کاتدا

Think about the children of those 300 people,

،بیر لەمنداڵەکانی ئەم ٣٠٠ کەسە بکەوە

the grandchildren, the great-grandchildren and beyond.

.کوڕەزا و کچەزاکانیان .نەوەی منداڵەکانیان و سەروتریش

Our righteous acts create immeasurable ripples

کردارە ڕاستەکانمان نەرمییەکی گەورە دروست دەکەن

in the endless river of justice.

.لە ڕووباری بێ کۆتای دادپەروەریدا

Whether it's Hurricane Katrina, Harvey, Irma or Maria, people did not say,

گەر ئەوە تۆفانی کاترینا، هارڤێی ،ئیرما، یاخود ماریا بێت، خەڵک نەیانگوت

"There is so much damage. What should I do?"

".وێرانکارییەکی زۆر هەیە، پێویستە چی بکەم"

They got to work on what they could do.

.ئەوان ئەوەی بیانتوانیایە دەیانکرد

Those with boats got in their boats

ئەوانەی بەلەمیان هەبوو چوونە ناوی

and started loading in every woman, man and child they came across.

دەستیاندەکرد بە بارکردنی هەموو ژن .و پیاو منداڵانەی کە توشیان دەبوون

Near and far, people gave their dollars,

،دوور و نزیک، خەڵک دۆلارەکانیان بەخشى

they gave their cents,

،سەنتەکانیان بەخشی

they gave their hearts,

،دڵەکانیان بەخشی

they gave their spirit.

.و ڕۆحیان بەخشی

We spend so much time

کاتێکی زۆر بەسەردەبەین

thinking we don't have the power to change the world.

.لەوەی توانامان نییە بۆ گۆڕینی جیهان

We forget that the power to change someone's life is always in our hands.

لەبیرمان دەچێت کە هێزی گۆڕینی ژیانی .کەسێک هەمیشە لەنیو دەستەکانی ئێمە دایە

Change-making does not belong to one group of people;

دروستکردنى گۆڕانکاری تەنیا :هى کۆمەڵە خەڵکێک نییە

it belongs to all of us.

.بەڵکو هی هەموومانە

You don't have to wait on anyone to tell you

پێویست ناکات چاوەڕێی هیچ کەس بکەیت پێت بڵێت

that you are in this.

.تۆ بەژداریت

Begin.

.دەستپێبکە

Start by doing what you can with what you've got,

لەو شتەوە دەستپێبکە کە دەتوانیت ،لەگەڵ ئەوەی کە بە دەستت هێناوە

where you are

لەو شوێنەی کە تێیدایت

and in your own way.

.بە شێوازی خۆت

We don't have to be heroes,

،پێویست ناکات ببین بە پاڵەوان

wear a uniform,

،هەمان جل بپۆشین

call ourselves activists

خۆمان بە چالاکوان بانگ بکەین

or get elected to participate.

.خۆمان هەڵبژێرین یان بەشدار بین

We just have to be brave enough to care.

.تەنیا پێویستە هێندە ئازابین پەرۆشبین

Now, around the time Thelonious was born,

،ئەو کاتەی کە تێلۆنیۆس لەدایک بوو

I went to the birthday party of a man named Gene Moretti.

ڕۆیشتم بۆ ئاهنگی لەدایکبونی .پیاوێک بەناوی جین مۆرێت

It was his 100th birthday,

،کە سەدەمین ساڵڕۆژی بوونی بوو

which means he lived in the United States through the Depression, World War II,

واتە ئەو لە ئەمریکا ژیاوە کاتی دابەزینی .ئاستی ئابووری و جەنگی جیهانی دووەم

the struggle for workers' rights,

،خەباتکردن بۆ مافی کرێکاران

the achievement of a woman's right to vote,

،بەدەستهێنانی مافی ئافرەت بۆ دەنگدان

the Civil Rights Movement,

جوڵانەوەی مافەکانی سیڤڵ

a man on the moon, the Vietnam War

مرۆڤ لەسەر مانگ، شەڕی ڤێتنام

and the election of the first black president.

،و هەڵبژاردنی یەکەم سەرۆکی ڕەش پێست

I sat with him, and I said,

،لەگەڵی دانیشتم، و پێم گوت

"Gene, you have lived in America for 100 years.

جین، تۆ بۆ ماوەی ١٠٠" ساڵە لە ئەمریکا دەژیت

Do you have any advice during these current times?"

ئایا هیچ ئامۆژگارییەکت بۆ ئێستا هەیە؟

He smiled and said to me simply, "Yes.

،پێکەنی و بە سادەیی وگوتی "بەڵێ

Be good to as many people as possible."

"،لەگەڵ زۆرترین خەڵک باش بە

And as he danced with my mother,

،و سەمای لەگەڵ دایکم کرد

who is, by the way, half his age,

،بەم بۆنەیەوە، دایکم نیوەی تەمەنی ئەوە

in a room full of generations of his family and hundreds of people,

،لە ژوورێکدا کە پڕبوو لە نەوەکانی خێزانەکەی و سەدان خەڵک

many of whom traveled thousands of miles to be there to celebrate him,

زۆریان هەزارەها میل گەشتیان کردبوو بۆ ئەوەى لەوێ بن و ئاهەنگی بۆ بگێڕن

I realized that he had not just given me advice,

،هەستم کرد تەنیا ئامۆژگاری نەکردم

he had given me the first step

بەڵکو یەکەم هەنگاوی پێ بەخشیم

that every single one of us is capable of making

کە هەریەک لە ئێمە توانای کردنی هەیه

if we want to create a real, wholehearted impact

ئەگەر بمانەوێت ڕاستییەک دروستبکەین کاریگەری بۆ هەموو دڵێک هەبێت

on the world around us, right now.

،هەر ئێستا لە جیهانی دەوروبەرمان

"Be good to as many people as possible."

"هەرچەند دەگونجێت باش بە بۆ خەڵک"

Thank you.

.سوپاس بۆ ئێوە

(Applause)

<چەپڵە>