The fascinating secret lives of giant clams | Mei Lin Neo

Translator: Shajwan Muhammad Reviewer: Daban Q Jaff

Back home, my friends call me nicknames,

کاتی گەڕانەوەم بۆ ماڵەوە، ھاوڕێکانم بە نازناوەکانم بانگیان کردم،

such as "The Giant Clam Girl,"

بۆ نموونە "کچی ھێلکە شەیتانۆکە زەبەلاحەکان،"

"Clam Queen,"

"شاژنی ھێلکە شەیتانۆکە،"

or, "The Mother of Clams."

یان، "دایکی ھێلکە شەیتانۆکەکان."

(Laughter)

(پێکەنین)

This is because every time I see them,

لەبەر ئەوەی ھەموو کات کە دەیان بینم،

I talk nonstop about giant clams all day,

ھەموو ڕۆژەکە بێوەستان دەربارەی ھێلکە شەیتانۆکە زەبەلاحەکان قسە دەکەم،

every day.

ھەموو ڕۆژێک.

Giant clams are these massive and colorful shelled marine animals,

ھێلکە شەیتانۆکە زەبەلاحەکان ئاژەڵانی دەریایی قاوغداری ڕەنگاوڕەنگی گەورەن،

the largest of its kind.

گەورەترینن لە جۆری خۆیان.

Just look at this shell.

سەیری ئەم قاوغە بکەن.

The biggest recorded individual was four-and-a-half-feet long

گەورەترین تاکی تۆمارکراو چوار پێ و نیو درێژ بوو

and weighed about 550 pounds.

و کێشی ٥٥٠ پاوەند بوو.

That is almost as heavy as three baby elephants.

کە ھێندەی سێ بەچکە فیل قورسە.

South Pacific legends once described giant clams as man-eaters

ئەفسانەکانی باشوور جارێک باسی ھێلکە شەیتانۆکەکانیان وەک مرۆڤ خۆرەکان دەکەن

that would lie in wait on the seabed to trap unsuspecting divers.

کە لە ژێرەوەی دەریادا و دەنێنەوە بۆ مەلەوانە خۆش باوەڕەکانی دەریا.

A story goes that a diver had lost his legs

چیرۆکێک ھەیە کە مەلەوانێک قاچەکانی لە دەست داوە

while trying to retrieve a pearl from a giant clam.

کاتی ھەوڵدان بۆ بەدەستھێنانی مرواری لە ھێلکە شەیتانۆکەیەکەوە.

I thought, "Really?"

بیرم کردەوە، "بەڕاست؟"

So out of curiosity,

بۆیە لە دەرەوەی زانستخوازی،

I did an experiment using myself as bait.

تاقیکردنەوەم ئەنجامدا بە بەکارھێنانی خۆم وەکو خۆراکێک.

(Laughter)

(پێکەنین)

I carefully placed my hand into the clam's mouth and waited.

بە وریاییەوە دەستم لەناو دەمی ھێلکە شەیتانۆکەکە دانا و چاوەڕێم کرد.

Hmm ...

ھمم ...

I still have my hand.

ھێشتا دەستمم ھەیە.

It seems that these gentle giants would rather retreat

پێدەچێت ئەو زەبەلاحە نەرم و نیانانە دەکشێنەوە

and protect their fleshy bodies

و جەستە گۆشتنەکەیان دەپارێزن

than feed on me.

لە جیاتی ئەوەی من بخۆن.

So much for those killer clam myths!

ئەو ھێلکە شەیتانۆکە بکوژانە قسەی پڕوپوچ بوو!

Unfortunately, the reality is,

بەداخەوە، ڕاستییەکە بریتییە لە،

we are the giant clams' biggest threat.

ئێمە گەورەترین ترسی ھێلکە شەیتانۆکە زەبەلاحەکانین.

Considered a delicacy throughout the Western Pacific and Indian Oceans,

وەکو خواردنێکی خۆش لێی دەڕوانرێت لە ڕۆژئاوای ھێمن و ئۆقیانوسە ھیندییەکان،

giant clams have been traditionally fished as seafood.

ھێلکە شەیتانۆکە ھەرلە کۆنەوە وەک خواردنی دەریایی ڕاو دەکرێن.

Fishermen are particularly interested in their adductor muscles,

ماسیگرەکان بەشێوەیەکی تایبەتی بایەخ دەدەن بە ماسولکە بەستەرەکانیان،

which are organs that hold the two shells together like a hinge.

ئەو ئەندامانەن کە دوو قاوغەکانیان بەیەکەوە دەبەستێت وەکو ئەنجامەی دەرگا.

Just for their muscles,

تەنھا بۆ ماسولکەکانیان،

giant clams were almost hunted to extinction

ھێلکە شەیتانۆکە تا نزیکی لەناوچوون ڕاوکراون

between the 1960s and 1980s.

لە نێوان ١٩٦٠ و ١٩٨٠.

Clamshells are also popular in the ornamental trade

ھەروەھا قاوغی ھێلکە شەیتانۆکەکان لە بازرگانی خشڵیشدا بەر بڵاون

as jewelry and for display.

وەکو ڕازاندنەوە و بۆ پیشاندان.

In the South China Sea,

لە دەریای چینی باشوور،

fishermen went out of their way to collect fossilized clamshells

ماسیگرەکان دەچوون بۆ کۆ کردنەوەی قاوغی ھێلکە شەیتانۆکە بە بەرد بووەکان

by digging through large areas of coral reefs.

بە ھەڵکۆڵینی ناوچەی گەورەی تیرە مەرجانییەکان.

These were later carved and sold as so-called "ivory handicrafts" in China.

دواتر دەنەخشێنران و دەفرۆشران بە ناوی "کاری دەستی عاجی فیل" لە چین.

Giant clams, dead or alive, are not safe from us.

ھێلکە شەیتانۆکە زەبەلاحەکان، مردوو یان زیندوو، لە ئێمە پارێزراو نین.

It's a "clamity!"

ئەوە "کارەساتە!"

(Laughter)

(پێکەنین)

(Applause)

(چەپڵە)

With the spotlight on more charismatic marine animals

بە ڕووناکی خستنە سەر ئاژەڵی دەریایی ھەست جوڵێنەری زیاتر

such as the whales and coral reefs,

وەک نەھەنگ و تیرە مەرجانییەکان،

it is easy to forget that other marine life needs our help, too.

ئاسانە لەبیرکردنی ئەوەی ژیانە دەریاییەکانی تر پێویستیان بە یارمەتیمانە.

My fascination with giant clams got me started on conservation research

دڵڕفێنی من لەگەڵ ھێلکە شەیتانۆکەکان وایانکرد دەست بکەم بە توێژینەوەی پاراستن

to fill in the knowledge gaps on their ecology and behavior.

بۆ پڕکردنەوەی بۆشاییە زانیارییەکانیان لەسەر ژینگەزانی و ڕەفتاریان.

One of the discoveries that we made was that giant clams could walk

یەکێک لە دۆزینەوەکانمان ئەوە بوو کە ھێلکە شەیتانۆکە دەتوانن بڕۆن

across the seafloor.

لەژێر دەریا.

Yes, you heard me right:

بەڵێ: گوێت لە ڕاستی بوو:

they can walk.

ئەوان دەتوانن بڕۆن.

To find out,

بۆ دۆزینەوەی،

we placed numerous baby clams on a grid.

ژمارەیەک بەچکە شەیتانۆکەمان لەسەر تۆڕێک دانا.

Now watch what happens over 24 hours.

ئێستا سەیر بکە دوای ٢٤ کاتژمێر چی ڕوو دەدات.

We think that walking is important for getting away from predators

بیرمان دەکردەوە ڕۆشتن گرنگە بۆ دوورکەوتنەوە لە ئاژەڵە دڕندەکان

and finding mates for breeding.

و دۆزینەوەی ھاوەڵ بۆ زاوزێ کردن.

While it can hard to imagine any movement in these enormous animals,

لە کاتێکدا قورسە ھەر جوڵەیەکی ئەو ئاژەڵە مەزنانە بھێنیە پێش چاوت،

giant clams up to 400 pounds can still walk,

ھێلکە شەیتانۆکەکان کە کێشیان سەروو ٤٠٠ پاوەندە ھێشتا دەتوانن بجوڵێن،

they just move slower.

تەنھا ھێواشتر دەجوڵێن.

During my PhD, I discovered more secrets about the giant clams.

لە ماوەی دکتۆراکەم، نھێنی زیاترم دۆزییەوە دەربارەی ھێلکە شەیتانۆکە زەبەلاحەکان.

But there was something missing in my work.

بەڵام شتێک لە کارەکەم کەم بوو.

I found myself asking,

پرسیارم لە خۆم دەکرد،

"Why should people care about conserving giant clams?" --

"بۆچی پێویستە خەڵکی گرنگی بە ھێشتنەوەی ھێلکە شەیتانۆکەکان بدەن؟" --

other than myself, of course.

بە دڵنیاییەوە، جگە لە من.

(Laughter)

(پێکەنین)

It turns out that giant clams have a giant impact on coral reefs.

ئەوە دەوەستێتە سەر ئەوەی ھێلکە شەیتانۆکە کاریگەریان ھەیە لەسەر تۆپەڵە مەرجانەیەکان.

These multitasking clams are reef builders,

ئەو ھێلکە شەیتانۆکە ئەرک ھەمەجۆرانە بنیادنەری تیرەکانن،

food factories,

کارگەکانی خواردنن،

shelters for shrimps and crabs

پەناگەن بۆ ڕۆبیان و قرژاڵەکان

and water filters,

و ئاو پاڵێون،

all rolled into one.

ھەموویان لە یەک دانەدا.

In a nutshell,

لەناو قاوغدا،

giant clams play a major contributing role

ھێلکە شەیتانۆکەکان چەند ڕۆڵێکی بەخشین دەگێڕن

as residents of their own reef home,

وەک بوون بە شوێنی نێشتەجێ بوونی مەرجانەکانی خۆی،

and just having them around keeps the reef healthy.

و تەنھا بە نزیک ھێشتنەوەیان مەرجانەکان تەندروست دەبن.

And because they can live up to 100 years old,

و چونکە دەتوانن تا سەروو ١٠٠ ساڵ بژین،

giant clams make vital indicators of coral reef health.

ھێلکە شەیتانۆکەکان نیشانەی گرنگ لە تەندروستی مەرجانەکان پیشان دەدەن.

So when giant clams start to disappear from coral reefs,

بۆیە کاتێک ھێلکە شەیتانۆکەکان لە تیرە مەرجانییەکان ون دەبن،

their absence can serve as an alarm bell

نەبوونیان وەکو زەنگێکی ئاگاداری خزمەت دەکات

for scientists to start paying attention,

بۆ زانایان بۆ چاودێری کردن،

similar to the canary in a coal mine.

وەکو کەنارییەک لە کانی خەڵوزی بەردین.

But giant clams are endangered.

ھێلکە شەیتانۆکەکان خراونەتە مەترسییەوە.

The largest clam in the world is facing the threat of extinction,

گەورەترین ھێلکە شەیتانۆکە لە جیھاندا ڕووبەڕووی مەترسی لەناوچوون دەبێتەوە،

with more than 50 percent of the wild population severely depleted.

بە زیاتر لە ٥٠ لە سەدی ژمارەی ئاژەڵی کێوی بەکار ھاتوون.

And the ecological benefits of having giant clams on coral reefs

و سوودە ژینگەییەکانی ھەبوونی ھێلکە شەیتانۆکەكان لەسەر تیرە مەرجانییەکان

are likely to continue only if populations are healthy,

تەنھا کاتێک بەردەوام دەبن کە دانیشتووان تەندروست بن،

making their conservation paramount.

پاراستنیان گەورەتر دەبێت.

So I stand here today to give a voice to the giant clams,

بۆیە ئەمڕۆ لێرە وەستاوم بۆ بەخشینی دەنگێک بە ھێلکە شەیتانۆکە زەبەلاحەکان،

because I care a whole lot for these amazing animals,

چونکە ئەو ئاژەڵە سەرسوڕھێنەرانە زۆر گرنگن بۆ من،

and they deserve to be cared for.

و شایەنی ئەوەن گرنگییان پێ بدرێت.

It is time for the giant clams to step out of their shells,

ئێستا کاتی ھێلکە شەیتانۆکە زەبەلاحەکانە بۆ ھاتنە دەرەوە لە قاوغەکانیان،

and show the world that they, too, can be the heroes of the oceans.

و پیشانی جیھانی بدەن کە ھەروەھا ئەوانیش، دەتوانن ببن بە پاڵەوانی ئۆقیانوسەکان.

Thank you very much.

زۆر سوپاس بۆ ئێوە.

(Applause)

(چەپڵە)