Jeff Hancock: 3 types of (digital) lies

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: mabbast chato

Let me tell you, it has been a fantastic month for deception.

با پێتان بڵێم ، ئەو مانگە مانگێكى سەیر و سەمەر بوو بۆ هەڵخڵەتان.

And I'm not even talking about the American presidential race. (Laughter)

و تەنانەت دەربارەی پێشبڕکێ سەرۆکایەتی ئەمریکا قسەناکەم. (پێکەنیین)

We have a high-profile journalist caught for plagiarism,

ڕۆژنامە نوسێکی بەتوانا و لێهاتومان هەیە بەهۆی دزینی ڕا و نوسینی کەسانی ترەوە گیراوە.

a young superstar writer whose book involves

نوسەرێکی گەنجی زۆر بەتوانایە کتێبەکەی پێکهاتووە لە

so many made up quotes that they've pulled it from the shelves;

چەندەها ناوهێنانی درۆستكردوو کەوا لەڕەفتەی کتێبخانەکانەوە ڕاکێشراوە:

a New York Times exposé on fake book reviews.

ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز پێداچونەوەکانی لەسەر کتێبی ساختە پیشاندەدات.

It's been fantastic.

دیاردەیەکی زۆر باش بوو.

Now, of course, not all deception hits the news.

ئێستا، بێگومان، هەموو ساختەیەک ناگاتە هەواڵەکان.

Much of the deception is everyday. In fact, a lot of research

هەموو رۆژێک زۆر بەی ساختەیەک. لەڕاستیدا، زۆربەی لێکۆڵینەوەکە

shows that we all lie once or twice a day, as Dave suggested.

ئەوە پیشان دەدات کەوا هەموومان لە رۆژێکدا

جارێک یان دوو جار، وەک (دەیڤ) پێشنیازی کردووە.

So it's about 6:30 now, suggests that most of us should have lied.

بەم شێوەیە ئێستا کاتژمێر نزیکەی ٦:٣٠ ، پێش بینی دەکرێت کەوا زۆر لە ئێمە دەبێت درۆی کردبێت.

Let's take a look at Winnipeg. How many of you,

با چاوێک لە وینیپێگ بکەین. چەند کەس لە ئێوە.

in the last 24 hours -- think back -- have told a little fib,

لە ماوەی ٢٤ کاتژمێری ڕابردوودا درۆیەکی بچکۆلەی کردووە، -- بیربکەنەوە --

or a big one? How many have told a little lie out there?

یان درۆیەکی گەورە؟ چەند کەس لە ئێوە درۆیەکى بچوکی کردووە ؟

All right, good. These are all the liars.

باشە. ئەوانە هەموویان درۆزنن .

Make sure you pay attention to them. (Laughter)

دڵنیابن کە ئاگاداریانن. (پێکەنیین)

No, that looked good, it was about two thirds of you.

نەخێر، ئەوەیان باش دیار بوو، نزیکەی دوو لەسەر سێی ئێوە بوو.

The other third didn't lie, or perhaps forgot,

سێ یەکەکەی تر درۆیان نەکردووە، یان لەوانەیە لە بیریان چوبێت،

or you're lying to me about your lying, which is very,

یان درۆم لەگەڵ دەکەن دەربارەی درۆکانتان، کە ئەوش زۆر.

very devious. (Laughter) This fits with a lot of the research,

تەڵەکەبازیە. (پێکەنین) ئەمە لەگەڵ زۆر لە لێکۆڵینەوەکاندا دەگونجێت،

which suggests that lying is very pervasive.

پێش بینی دەکات کە وا درۆکردن دیاردەیەکی زۆر بەربڵاوە.

It's this pervasiveness, combined with the centrality

ئەو بڵاوبونەوەیە، کە تێکەڵ بووە لەگەل گرنگی

to what it means to be a human, the fact that we can

بۆ ئەو شتەی کە مانای بە مرۆڤ بوون دەگەیەنێت، ئەو ڕاستییەی کەوا ئێمە دەتوانین

tell the truth or make something up,

ڕاستیەکە بڵێین یان شتێک بکەین،

that has fascinated people throughout history.

کە وا بە درێژایی مێژوو خەڵکانی سەرسام کردووە.

Here we have Diogenes with his lantern.

لێرەدا دیوجینس و فانۆسەکەیمان هەیە.

Does anybody know what he was looking for?

کەس دەزانێت ئەو بە دواى چی دەگەڕاێت؟

A single honest man, and he died without finding one

تاکە پیاوێکی ڕاستگۆ، و ئەویش مرد بەبێ دۆزینەوەی کەسێک

back in Greece. And we have Confucius in the East

لە یۆنانی کۆن. ئێمە لە ڕۆژهەڵات کۆنفۆشیۆسمان هەیە

who was really concerned with sincerity,

بەڕاستی بە دەنگ کەسە خۆشەویستیەکانیەوە بوو،

not only that you walked the walk or talked the talk,

نەک تەنها هەر رۆیشتنەکە بڕۆن یان قسە بکەن،

but that you believed in what you were doing.

بەڵام بڕواتان کرد بەو شتەی کەوا دەتانکرد،

You believed in your principles.

ئێوە بڕواتان بە بیر ە باوەڕەکانتان دەکرد،

Now my first professional encounter with deception

ئێستا من یەکەمین ڕوربەڕوو بونەوەی شارەزام لەگەڵ هەڵخڵەتاندندا

is a little bit later than these guys, a couple thousand years.

تۆزێک لە دواترە لە هی ئەو خەڵکانە، بە چەند هەزار ساڵ.

I was a customs officer for Canada back in the mid-'90s.

من ئەفسەرێکی گومرگ بووم لە کەنەدا لە ناوەڕاستی ساڵانی نەوەدەکاندا.

Yeah. I was defending Canada's borders.

بەڵی، بەرگریم لە سنورەکانی کەنەدا دەکرد.

You may think that's a weapon right there. In fact,

لەوانەیە وابیربکەنەوە، ئەوە چەکە کە لەوێدایە، لەڕاستیدا

that's a stamp. I used a stamp to defend Canada's borders. (Laughter)

ئەوە مۆرە، من مۆرم بەکار دەهێنا بۆ پاراستنی سنورەکانی کەنەدا. (پێکەنین(

Very Canadian of me. I learned a lot about deception

زۆر کەنەدیانەیە لەلای من. دەربارەی هەڵخڵەتاندن زۆر شت فێربووم

while doing my duty here in customs,

لە کاتی بەجێهێنانی ئەرکەکانم، لێرە لە گومرگ،

one of which was that most of what I thought I knew about deception was wrong,

یەکێک لەوشتانەی کە وا مدەزانی دەربارەی هەڵخڵەتاندن دەیزانم هەڵە بوو،

and I'll tell you about some of that tonight.

و ئەو شەو باسی هەندێکتان بۆ دەکەم.

But even since just 1995, '96, the way we communicate

بەڵام لەنێوان ١٩٩٥-٩٦ تەنانەت شێوازی پەیوەندی کردنمان

has been completely transformed. We email, we text,

بە تەواوی گۆڕا. ئیمێڵ دەنێرین، کورتەنامە دەنێرین

we skype, we Facebook. It's insane.

سکایپ دەکەین، بە فەیسبووک پەیوەندی دەکەین . شێتانەیە.

Almost every aspect of human communication's been changed,

زۆربەی زۆری شێوەکانی پەیوەندی کردنی مرۆڤ گۆڕاوە،

and of course that's had an impact on deception.

و بێگومان ئەوەش کاریگەری هەیە لەسەر هەڵخڵەتاندن.

Let me tell you a little bit about a couple of new deceptions

با کەمێک دەربارەی چەند هەڵخڵەتاندنی نوێکنتان پێ بڵێم

we've been tracking and documenting.

کە بەدواداچونمان بۆ ئەکرد و ئەمانپاراست.

They're called the Butler, the Sock Puppet

پێیان دەوترێت کارگوزار، بوکەڵەی پەڕۆ.

and the Chinese Water Army.

و هێزی دەریای چینی.

It sounds a little bit like a weird book,

تۆزێک لە پەرتوكێكى نامۆ دەچێت،

but actually they're all new types of lies.

بەڵام لە ڕاستیدا هەموویان جۆرێک درۆی تازەن.

Let's start with the Butlers. Here's an example of one:

با لەگەڵ کارگوزارەکان دەست پێ بکەین. ئەمەش نمونەی یەکێک:

"On my way." Anybody ever written, "On my way?"

"لەسەر ڕێگەی من" هیچ کەسێک هیچ کات نوسیویەتی "لەسەر ڕێگەی من"؟

Then you've also lied. (Laughter)

هەروەها درۆتان کرد.(پێکەنیین)

We're never on our way. We're thinking about going on our way.

هیچ کات لەسەر ڕێگەی خۆمان نین، بیر لە ڕۆیشتن لەسەر ڕێگەی خۆمان دەکەینەوە

Here's another one: "Sorry I didn't respond to you earlier.

ئەوەش ڕێگایەکی دیکە: " ببورە زوتر وڵام نەدایتیەوە.

My battery was dead." Your battery wasn't dead.

باتریەکەم تەواو بووبوو" باتریەکەت تەواو نەبووبوو.

You weren't in a dead zone.

تۆ لە ناوچەیەکی بێشەبەکە نەبویت.

You just didn't want to respond to that person that time.

تەنها نەت دەویست لەو کاتەدا وەڵامی ئەو کەسە بدەیتەوە

Here's the last one: You're talking to somebody,

ئەوەش دوا دانەیە:قسە لەگەڵ کەسێک دەکەیت،

and you say, "Sorry, got work, gotta go."

وە دەڵێیت "ببورە، ئیشێکم بۆ دروست بوو، دەبێت بڕۆم."

But really, you're just bored. You want to talk to somebody else.

بەڵام ڕاستێکەی، تۆ تەنها بێزاربوویت. دەتەوێت قسە لەگەڵ کەسێکی تر بکەیت.

Each of these is about a relationship,

هەریەکە لەمانە دەربارەی پەیوەندییێكە،

and this is a 24/7 connected world. Once you get my cell phone number,

وئەو جیهانێکە پێکەوەبەستراوە ٢٤ کاتژمێر لە هەفتەدا، جارێک ژمارەی تەلەفونەکەم بەەست بهێنە،

you can literally be in touch with me 24 hours a day.

دەتوانیت ٢٤ کاتژمێرەی ڕۆژ وشە بە وشە پەیوەندیت لەگەڵمدا بکەیت.

And so these lies are being used by people

و بەوشێوەیە ئەو درۆیانە لەلایەن خەڵکەوە بەکارهێنراوە

to create a buffer, like the butler used to do,

بۆ خولقاندنی بەربەستێک، وەک ئەوەی کارگوزار ڕاهاتبوو لە کردنی،

between us and the connections to everybody else.

لە نێوان ئێمە و پەیوەندیەکانی هەموو کەسانی دیکەش.

But they're very special. They use ambiguity

بەڵام زۆر تایبەتن. ناڕونی بەکار دەهێنن

that comes from using technology. You don't know

کەوا لە بەکارهێنانی تەکنەلۆجیاوە پەیدادەبێت. ئێوە نازانن

where I am or what I'm doing or who I'm with.

لە کوێم یان چی دەکەم یان لەگەڵ کێم.

And they're aimed at protecting the relationships.

و ئامانجیان پاراستنی پەیوەندییەکانە.

These aren't just people being jerks. These are people

ئەاوانە تەنها کەسانی ڕاڕا نین.ئەو خەڵکانە

that are saying, look, I don't want to talk to you now,

کەوا دەڵێن، سەیرکە، نامەوێت ئێستا قسەت لەگەڵ بکەم،

or I didn't want to talk to you then, but I still care about you.

یان ئەو کاتە نەمدەویست قسەت لەگەڵدا بکەم، بەڵام من هێشتا گرنگیت پێ دەدەم.

Our relationship is still important.

پەیوەندیەکەمان هێشتا گرنگە.

Now, the Sock Puppet, on the other hand,

ئێستا، بوکەڵەی گۆرەوی، بەپێچەوەنەوە،

is a totally different animal. The sock puppet isn't

بە تەواوی گیاندارێکی جیاوازە. بوکەڵەی گۆرەوی وانیە

about ambiguity, per se. It's about identity.

بە ڕێژەیی دەربارەی ئاڵۆزی نییە، دەربارەی ناسنامەیە.

Let me give you a very recent example,

با نمونەیەکی زۆر تازەتان بدەمێ،

as in, like, last week.

هەر، بەم شێوەیە، وەک لە هەفتەی ڕابردوو دا.

Here's R.J. Ellory, best-seller author in Britain.

ئەمە ئاڕ جەی ئیلۆرییە، دانەری باشترین فرۆشیاری کتێب لە بەریتانیا.

Here's one of his bestselling books.

ئەوەش یەکێکە لەو کتێبانەی زۆری لێ فرۆشراوە،

Here's a reviewer online, on Amazon.

ئەمەش ڕەخنە گرێکە لە ئینتەرنێت، لە ئەمەزۆن.

My favorite, by Nicodemus Jones, is,

پەسەندترینیان لای من، لەلایەن (نیکۆدموس جۆنس)، ئەمەیە،

"Whatever else it might do, it will touch your soul."

هەر شتێکی تر لەوانەیە بکات، هەستت دەجوڵێنێت."

And of course, you might suspect

و بێگومان، لەوانەیە گومان بکەن

that Nicodemus Jones is R.J. Ellory.

کە وا(نیکۆدموس جۆنز) (ئاڕ جەی ئیلۆری).

He wrote very, very positive reviews about himself. Surprise, surprise.

پێداچونى زۆر، زۆر ئەرێنی دەربارەی خۆی نوسیوە. ناوازەیە، ناوازە.

Now this Sock Puppet stuff isn't actually that new.

ئێستا ئەوبوکەڵە گۆرەوییە لە ڕاستیدا ئەوەندە نوێ نییە.

Walt Whitman also did this back in the day,

هەروەها (واڵت ویتمان) لە ڕۆژێکدا ئەمەی کرد

before there was Internet technology. Sock Puppet

پێش ئەوەی تەکنەلۆژیای ئینتەرنێت هەبێت. بوکەڵەی گۆرەوی

becomes interesting when we get to scale,

بوو بە بەشێکی سەرنج ڕاکێش کاتێک دەگەینە بەراورد کردن،

which is the domain of the Chinese Water Army.

سنوری هێزیدەریای چینە.

Chinese Water Army refers to thousands of people

هێزی دەریای چینی دەگەڕێتەوە بۆ هەزارەها کەس

in China that are paid small amounts of money

لە چین کە بڕێکی کەم پارەیان پێدراوە

to produce content. It could be reviews. It could be

بۆ دروست کردنی ناوەرۆک. لەوانەیە نمایش بێت ، لەوانەیە

propaganda. The government hires these people,

بانگەشە بێت. حوکمەت ئەم خەڵکانە بەکرێ دەگرێت،

companies hire them, all over the place.

کۆمپانیاکان دەیانگرت بە کرێ ، لە سەرتاسەری ناوچەکە.

In North America, we call this Astroturfing,

لە باکوری ئەمەریکا، پێیان دەڵێن مەیدانی بانگەشەکردن،

and Astroturfing is very common now. There's a lot of concerns about it.

بانگەشەکردن ئێستا زۆر باوە. زۆر بایەخدارە

We see this especially with product reviews, book reviews,

ئێمە ئەمە بەتایبەتی لەگەڵ نمایشکردنەکانی بەرهەمەم، پێداچونەوەی کتێبەکاندا دەبینین،

everything from hotels to whether that toaster is a good toaster or not.

هەموو شتێک لە ئوتێلەکانەوە تاکو ئەو ئامێری تۆستە ئایا ئامێرێکی باشە یان نا.

Now, looking at these three reviews, or these three types of deception,

ئێستا، بەسەیر کردنی ئەم سێ پێداچونەوەیەی یان سێ جۆرەی هەڵخڵەتاندن،

you might think, wow, the Internet is really making us

ئێوە لەوانەیە بەسەر سامیەوە بیربکەنەوە بەڕاستی ئینتەرنێت دەمانکات بە

a deceptive species, especially when you think about

زیندەوەری ساختەچی، بەتایبەتی کاتێک بیرکەینەوە

the Astroturfing, where we can see deception brought up to scale.

لە بواری بانگەشەکردن ا دەتوانین ساختەکاری ببینین لەوپەڕید.

But actually, what I've been finding is very different from that.

بەڵام لەڕاستیدا، ئەوەی من دۆزیمەوە زۆر جیاوازە لەوە

Now, let's put aside the online anonymous sex chatrooms,

ئێستا، گفتوگۆی ڕەگەز نادیار لەسەر ئینتەرنێت بخەینە لاوە

which I'm sure none of you have been in.

دڵنیام لەوەی کە هیچکەس لە ئێوە داخڵی ئەو گفتوگۆیانە نەبووە.

I can assure you there's deception there.

دەتوانم دڵنیاتان بکەم کە لەوێ هەڵخڵەتاندن هەیە

And let's put aside the Nigerian prince who's emailed you

و با شازادەی نەیجیریا بخەینە لاوە کە نامەی ئەلکترۆنی بۆ ناردن

about getting the 43 million out of the country. (Laughter)

دەربارەی بردنی ٤٣ ملیۆن بۆ دەرەوەی وڵات (پێکەنن)

Let's forget about that guy, too.

با وازلەو کەسەش بهێنین

Let's focus on the conversations between our friends

با ورد بڕوانینە گفتوگۆکانی نێوان هاوڕێکانمان

and our family and our coworkers and our loved ones.

و خێزانەکەمان و هاوڕێکانمان و کەسە خۆشەویستەکانمان

Those are the conversations that really matter.

ئەوانە ئەو گفتوگۆیانەن کە بەڕاستی بەهادارن

What does technology do to deception with those folks?

تەکنەلۆژیا چی لە هەڵخڵەتاندن دەکات لەگەڵ ئەو خەڵکانە؟

Here's a couple of studies. One of the studies we do

ئەوە دوو لێکۆلینەوەیە، یەکێک. لەو لێکۆلینەوانەی کە دەیکەین

are called diary studies, in which we ask people to record

پێیاندەوترێت یادگاری ڕۆژانە . تیایدا داوا لەخەڵک دەکەین بۆ تۆمار کردنی

all of their conversations and all of their lies for seven days,

هەموو گفتوگۆ و درۆکانیان بۆ ماوەی ٧ رۆژ

and what we can do then is calculate how many lies took place

وپاشان ئەو ئەو شتەی کە ئێمە دەتوانین بیکەین ژماردنی درۆ کراوەکانە

per conversation within a medium, and the finding

بۆ هەر گفتوگۆیەک بۆ ئاستێکی مام ناوەند، وە دۆزینەوەکەی

that we get that surprises people the most is that email

کەوا بەدەستی دەهێنین کەوا زۆرتر خەڵکی سەرسام دەکات ئەو ئیمەیلەیە

is the most honest of those three media.

ڕاستگۆترین لە سێ هۆکارەکەی تری پەیوەندی کردن

And it really throws people for a loop because we think,

و بەڕاستی خەڵک دەخاتە ناو ئەڵقەیەکەوە چونکە وادەزانین،

well, there's no nonverbal cues, so why don't you lie more?

باشە، هیچ هێمایەکی نازارەکی نیە لەبەر ئەوە بۆ زیاتر درۆ ناکەن؟

The phone, in contrast, the most lies.

تەلەفون، بە بەراورد ، زۆرترین درۆی لەسەر دەکرێت.

Again and again and again we see the phone is the device

دوبارە و دوبارە و دوبارە دەبینین تەلەفون ئامێرێکە

that people lie on the most, and perhaps because of the Butler Lie ambiguities I was telling you about.

کە خەڵک زیاترین درۆی پێ دەکات،

لەوانەیە لەبەر درۆ نادیارەکانی کارگوزارەکە بێت کە بۆم باس دەکردن

This tends to be very different from what people expect.

ئەوە وادەکات کە زۆر جیاوازبێت لەوەی خەڵک پێشبینی دەکات.

What about résumés? We did a study in which we had

ئەی دەربارەی سیڤیەکان ؟ لێکۆلینەوەیەکمان ئەنجامدا لەسەر ئەوەی هەمان بوو

people apply for a job, and they could apply for a job

خەڵک بەدوای کارێک دەگەڕێن، و دەتوانن بەدوای کارێک بەگەڕێن

either with a traditional paper résumé, or on LinkedIn,

یان لەڕێگەی (سی ڤی) باو ەوە یان لەڕێگەی سایتی ئینتەرنێت(لینکیدێن)

which is a social networking site like Facebook,

کە سایتێکی تۆڕی کۆمەڵایەتیە وەکو فەیس بووک

but for professionals -- involves the same information as a résumé.

بەڵام بۆ کەسە کارامەکان کە هەمان زانیاری (سی ڤی) لەخۆ دەگرێت

And what we found, to many people's surprise,

و چیمان دۆزیەوە، زۆر کەس سەرسام دەبن،

was that those LinkedIn résumés were more honest

و ئەوە بوو کە (سی ڤی)ەکانی سایتی لینکیدێن ڕاست تر بوون

on the things that mattered to employers, like your

لەسەر ئەو شتانەی کە بۆ خاوەن ئیشەکان بەهاداربوون وەک

responsibilities or your skills at your previous job.

بەرپرسیارێتی و شارەزایتان لە ئیشی پێشوتاندا

How about Facebook itself?

دەربارەی فەیس بووک خۆی، چۆنە ؟

You know, we always think that hey, there are these

ئێوە دەزانن، کە ئێمە هەمیشە وادەزانین شتێکی سەیرە، ئەوانە هەن

idealized versions, people are just showing the best things

لێکدانەوەی گونجاو، خەڵک تەنها شتە باشەکان پیشان دەدەن

that happened in their lives. I've thought that many times.

کە لە ژیاندا ڕویداوە، زۆر جار بیرم لەوە کردۆتەوە

My friends, no way they can be that cool and have good of a life.

هاوڕێیانم، بە هیچ ڕێگەیەک ئەتوانن ئەو باشە بن و ئەو سودەیان هەبێت لە ژیاندا

Well, one study tested this by examining people's personalities.

باشە، یەک لێکۆلینەوە ئەمەی تاقی کردەوە لەڕێگەی تاقیکردنەوەی کەسایەتی خەڵک

They had four good friends of a person judge their personality.

چوار هاوڕێی باشی کەسێکیان دەهێنا هەڵسەنگاندن بکات لەسەر کەسایەتی

Then they had strangers, many strangers,

ئینجا بێگانەیان هەبوو ، چەند بێگانەیەک

judge the person's personality just from Facebook,

تەنها لەڕێگەی فەیسبووکەوە هەڵسەنگاندنی شەخسێک دەکەن،

and what they found was those judgments of the personality

وە ئەو شتانەی بۆیاندەرکەوت ئەو هەڵسەنگاندنەی لەسەر کەسایەتیەکە بوو

were pretty much identical, highly correlated,

سەرنج ڕاکێش و زۆر هاوشێوە، پەیوەست بوون پێکەوە،

meaning that Facebook profiles really do reflect our actual personality.

مانای ئەوەیە دۆسیەکانی فەیسبووک بەڕاستی ڕەنگ دانەوەی کەسایەتی ڕاستەقینەمانە

All right, well, what about online dating?

زۆرچاکە ، ئەی دەربارەی ژوان لەسەر ئینتەرنێت ؟

I mean, that's a pretty deceptive space.

مەبەستم ئەوەیە، ئەوە جێگایەکی زۆر هەڵخڵەتێنەرە

I'm sure you all have "friends" that have used online dating. (Laughter)

من دڵنیام ئێوە هەمووتان هەوڕێتان هەیە کە ژوان لەسەر ئینتەرنێت یان بەکارهێناوە (پێکەنین)

And they would tell you about that guy that had no hair

و دەربارەی ئەو کەسەتان بۆ باس دەکەن کە قژی نەبوو

when he came, or the woman that didn't look at all like her photo.

کە هات، یان ئەو ژنەی کە بەهیچ شێوەیەک لە وێنەکەی خۆی نەدەچوو

Well, we were really interested in it, and so what we did

باشە، ئێمە بەڕاستی حەزمان لەو شتە بوو، هەر بەو شێوەیە ئەوەی ئێمە کردمان

is we brought people, online daters, into the lab,

ئەوەیە ێمە خەڵکمان هێنایە ناو تاقیگە، ئەو خەڵکانەی لەسەر ئینتەرنێت ژوان دەبەستن

and then we measured them. We got their height

دوای ئەوە پێوانەمان کردن، درێژیانمان دۆزیەوە

up against the wall, we put them on a scale, got their weight --

لەپاڵ دیوارەکەدە لەسەر تەرازوو داماننان کێشەکانیانمان دەست کەوت

ladies loved that -- and then we actually got their driver's license to get their age.

ئافرەتەکان حەزیان لێی بوو، لەدوایدا ئێمە مۆڵەتی شۆفێریەکانیانمان دەست کەوت بۆ زانینی تەمەنیان

And what we found was very, very interesting.

و ئەوەی دۆزیمانەوە زۆر زۆر سەرنج ڕاکێش بوو

Here's an example of the men and the height.

ئەوەش نمونەیەک لە پیاوان و درێژی

Along the bottom is how tall they said they were in their profile.

بە دێژایی بنکەکە لە دۆسیەکەیاندا ئەوەیە کە وتویانە درێژیان چەندە

Along the y-axis, the vertical axis, is how tall they actually were.

بە پێی ڕیزی ستونی ئەوە دەردەخات کە بەڕاستی درێژیان چەند بوو

That diagonal line is the truth line. If their dot's on it,

ئەو هێڵە لارە هێڵە ڕاستەقیەکەیە، کە خاڵەکانیان لەسەرە

they were telling exactly the truth.

بە تەواوی ڕاستیان وتووە

Now, as you see, most of the little dots are below the line.

ئێستا ، وەکو دەیبینن، زۆربەی خاڵە بچوکەکان لەخوارەوەی هێڵەکەن

What it means is all the guys were lying about their height.

ئەوەی مەبەستە ئەوەیە کە هەموو کەسەکان لەبارەی درێژیەکەیان درۆیان کردووە

In fact, they lied about their height about nine tenths of an inch,

لە ڕاستیدا، ئەوان بەڕادەی نۆ لەسەر دەی ئینجێک درۆیان کردووە لەبارەی درێژیەکەیان

what we say in the lab as "strong rounding up." (Laughter)

ئەوەی کە دەیڵێین لە تاقیگە وەک "نزیک کردنەوەیەکی بەهێزە" (پێکەنین)

You get to 5'8" and one tenth, and boom! 5'9".

دەبینین ٥.٨ و یەک لەسەر دەیە یەکسەر بۆ ٥،٩

But what's really important here is, look at all those dots.

بەڵام ئەوەی بەڕاستی لێرەدا گرنگە ئەوەیە سەیری ئەو هەموو خاڵە بکەن

They are clustering pretty close to the truth. What we found

چڕ دەبنەوە زۆر نزیک لە ڕاستییەکەوە. ئەوەی دۆزیمانەوە

was 80 percent of our participants did indeed lie

ئەوەبوو لەسەدا ٨٠ بەژداربوانمان لە ڕاستیدا درۆیان کردووە

on one of those dimensions, but they always lied by a little bit.

لەیەکێک لەو پێوانانە ، بەڵام هەمیشە تۆزێک درۆیان کردووە

One of the reasons is pretty simple. If you go to a date,

یەکێک لە هۆکارەکان زۆر سادەیە. ئەگەر چوون بۆ ژوانێک،

a coffee date, and you're completely different than what you said,

شاونێک بۆ قاوە خواردنەوە، بەتەواوی جیاواز بن لەوەی کە وتوتانە،

game over. Right? So people lied frequently, but they lied

یاریەکە تەواو دەبێت، وایە ؟لەبەر ئەوە خەڵک بە بەردەوامی درۆیان کردووە، بەڵام خەڵک درۆیان کردووە

subtly, not too much. They were constrained.

بەشارەزایی نەک زۆر زۆر، ئەوان ناچار کرابوون.

Well, what explains all these studies? What explains the fact

باشە، ئەم هەموو لێکۆڵینەوانە چی ڕوون دەکاتەوە؟ ئەو ڕاستییە ڕوون دەکاتەوە

that despite our intuitions, mine included,

کە سەرەڕای بۆچونەکانمان بەهی خۆشمەوە

a lot of online communication, technologically-mediated

زۆری پەیوەندی لەڕێی ئینتەرنێت، لەڕێی تەکنەلۆجیاوە

communication, is more honest than face to face?

ڕاستگۆترە لە ڕووبەڕوو بونەوە؟

That really is strange. How do we explain this?

ئەوە بەڕاستی سەیرە . چۆن ئەمە ڕوون بکەینەوە ؟

Well, to do that, one thing is we can look at the deception-detection literature.

باش، بۆ کردنی ئەوە ، دەتوانین سەیری ئەدبی دۆزینەوەی فێڵبازی بکەین

It's a very old literature by now, it's coming up on 50 years.

ئەدەبێکی زۆر کۆنە بەراورد بە ئێستا، زیاتر لە ٥٠ ساڵی بەسەردا رۆیشتووە

It's been reviewed many times. There's been thousands of trials,

چەندەها جار پێداچونەوەی بۆ کراوە، هەزارەها تاقیکردنەوە هەبووە

hundreds of studies, and there's some really compelling findings.

سەدەها لێکۆڵینەوە وە هەندێک دۆزینەوەی بە ڕاستی خوازراو هەیە

The first is, we're really bad at detecting deception,

یەکەمیان ئەوەیە ئێمە بە ڕاستی خراپین لە دۆزینەوەی هەڵخەڵەتاندن

really bad. Fifty-four percent accuracy on average when you have to tell

بە ڕاستی خراپین،لە سەدا پەنجاو چوار ڕاستی بە تێکڕای , کاتێک دەبێت بڵێین

if somebody that just said a statement is lying or not.

ئەگەر کەسێک کە تەنها قسەیەکی کرد ئایا درۆ دەکات یان نا

That's really bad. Why is it so bad?

ئەوە بە ڕاستی خراپە بۆچی وا زۆر خراپە؟

Well it has to do with Pinocchio's nose.

جا کە دەبێت پەیوەندی بە لوتی پینۆکۆسەوە هەبێت

If I were to ask you guys, what do you rely on

ئەگەر من بتوانم پرسیارتان لێ بکەم پشت بەچی دەبەستن

when you're looking at somebody and you want to find out

کاتێک سەیری کەسێک دەکەن و دەتانەوێت بزانن کە

if they're lying? What cue do you pay attention to?

ئەگەر درۆ دەکەن ؟ چاودێری چ نیشانەیەک دەکەن؟

Most of you would say that one of the cues you look at

زۆربەتان دەڵێن کە یەکێک لەو نیشانانەی

is the eyes. The eyes are the window to the soul.

چاوە ، چاو پەنجەرەی ڕۆحە

And you're not alone. Around the world, almost every culture,

و ئێمە تەنیا نین ، لەسەر تا سەری جیهان ، زۆربەی زۆرری کەلتورەکان

one of the top cues is eyes. But the research

یەکێک لە نیشانە سەرەکیەکانی چاوە . بەڵآم لێکۆڵینەوەکانی

over the last 50 years says there's actually no reliable cue

درێژای پەنجا ساڵی ڕابردوو دەڵێن لە ڕاستیدا هیچ نیشانەیەکی باوەڕ پێکراو نیە

to deception, which blew me away, and it's one of

بۆ هەڵخەڵەتاندن، کە منی هەژاند ، وە یەکێکە لە

the hard lessons that I learned when I was customs officer.

وانە سەختەکان کە فێری بووم کاتێک ئەفسەری گومرگ بووم

The eyes do not tell us whether somebody's lying or not.

چاو پێمان ناڵێت ئایا کەسێک درۆ دەکات یا ن نەخێر

Some situations, yes -- high stakes, maybe their pupils dilate,

لە هەندێک بارودۆخدا , بەڵێ , کاتی مەترسی زۆر، لەوانەیە بیلبیلەی چاویان گەورە بێت

their pitch goes up, their body movements change a little bit,

ئاستی دەنگیان بەرز دەبێتەوە ، جوڵەی لەشاین تا رادەیەک دەگۆڕێت

but not all the time, not for everybody, it's not reliable.

بەڵام هەموو کات وا نیە ، وە بۆ هەموو کەسێکیش وا نیە ، شتێکی باوەڕ پێکراو نیە

Strange. The other thing is that just because you can't see me

سەیرە ،شتەکەی تر ئەوەیە کە تەنها لەبەر ئەوەی ئێوە ناتوانن من ببینن

doesn't mean I'm going to lie. It's common sense,

مانای ئەوە نیە کە من درۆ دەکەم ، هەستێکی بەربڵاوە

but one important finding is that we lie for a reason.

بەڵام یەک دۆزراوەی گرنگ ئەوەیە ئێمە بۆ مەبەستێک درۆ دەکەین

We lie to protect ourselves or for our own gain

ئێمە بۆ ئەوەی خۆمان بپارێزین یان لەبەر بەرژەواندی خۆمان درۆ دەکەین

or for somebody else's gain.

یان بۆ بەرژەوەندی کەسێکی دیکە

So there are some pathological liars, but they make up

هەروەها هەندێک هەن کە درۆزنی بوە بە نەخۆشی تیایندا ،بەڵآم ئەوان

a tiny portion of the population. We lie for a reason.

بەشێکی زۆر کەم لە دانیشتوان پێک دەهێنن ، ئێمە بۆ مەبەستێک درۆ دەکەین

Just because people can't see us doesn't mean

تەنها لەبەر ئەوەی خەڵک ناتوانن ئێمە ببینن مانای ئەوە نیە

we're going to necessarily lie.

ئێمە بە ناچاری درۆ دەکەین

But I think there's actually something much more

بەڵام وابزانم لە ڕاستیدا شتێک هەیە زۆر زیاتر

interesting and fundamental going on here. The next big

سەرنج ڕاکێش و بنچینەییە کە لێرەدا ڕو دەدات،شتە گەورەکەی داهاتوو

thing for me, the next big idea, we can find by going

بۆ من بیرۆکە گەورەکان داهاتوو دەتوانین بدۆزینەوە بە گەڕانەوە

way back in history to the origins of language.

بۆ ناو مێژوو بۆ بنچینەکانی زمان

Most linguists agree that we started speaking somewhere

زۆربەی زمان ناسان ڕێ دەکەون لەسەر ئەوەی ئێمە لە شوێنێکەوە دەستمان بە قسە کردن کردووە

between 50,000 and 100,000 years ago. That's a long time ago.

لە نێوان پەنجا هەزار بۆ سەد هەزار ساڵ لەمەو پێش، ئەوە ماوەیەکی زۆرلە پێشە

A lot of humans have lived since then.

زۆر مرۆڤ لەو کاتەوە ژیاون

We've been talking, I guess, about fires and caves

وابزانم ئێمە دەربارەی ئاگر و ئەشکەوتەکان قسەمان کردووە

and saber-toothed tigers. I don't know what they talked about,

و پڵنگە ددان تیژەکان ، من نازانم ئەوان باسی چیان کرد

but they were doing a lot of talking, and like I said,

بەڵام ئەوان قسەی زۆریان کروە ، هەروەکو وتم

there's a lot of humans evolving speaking,

زۆر مرۆڤ هەن گەشە بە قسە کردن دەدەن

about 100 billion people in fact.

نزیکەی ١٠٠بلیۆن خەڵک لە ڕاستیدا

What's important though is that writing only emerged

ئەوەی کە گرنگە ئەوەیە کە تەنها نووسین دەرکەوت

about 5,000 years ago. So what that means is that

نزیکەی ٥هەزار ساڵ لەمەو بەر لەبەر ئەوە ئەوەی مەبەستە ئەوەیە

all the people before there was any writing,

هەموو خەڵکەکان بەر لەوەی هیچ نوسینێک هەبووبێت

every word that they ever said, every utterance

هەموو وشەیەک کە ئەوان هەرگیز وتویانە، هەموو وتەکان

disappeared. No trace. Evanescent. Gone.

دیار نەمان ، بێ پاشماوەن، لە ناو چون، نەمان

So we've been evolving to talk in a way in which

لەبەر ئەوە ئێمە پەروەردە کراوین بۆ ئەوەی بە شێوەیەک قسە بکەین کە

there is no record. In fact, even the next big change

نووسین نیە، لە ڕاستیدا تەنانەت گۆڕانە گەورەکەی داهاتوو

to writing was only 500 years ago now,

بۆ نوسین تەنها ٥٠٠ساڵ لەمەو بەر بووە

with the printing press, which is very recent in our past,

لەگەڵ بڵاوکراوە چاپەمەنی، کە زۆر تازەیە لە ڕابوردوماندا

and literacy rates remained incredibly low right up until World War II,

وە ڕێژەی خوێندەواری بە رێژەیەکی باوەڕ پێ نەکراو لە ئاستێکی نزمدا مایەوە هەتا جەنگی جیهانی دووەم

so even the people of the last two millennia,

لەبەر ئەوە تەنانەت خەڵکەکانی ئەم دوو هەزار ساڵەی کۆتای

most of the words they ever said -- poof! -- disappeared.

زۆربەی ئەم وشانەی کە هەمیشە وتیانە، پف!!! -- دیار نەمان

Let's turn to now, the networked age.

با بگەڕێینەوە بۆ ئێستا، سەردەمی ئینتەرنێت

How many of you have recorded something today?

چەند کەس لە ئێوە ئەمڕۆ شتێکی تۆمارکردوە

Anybody do any writing today? Did anybody write a word?

هیچ کەسێک ئەمڕۆ شتی نوسیوە؟ کەسێک وشەیەکی نووسیووە؟

It looks like almost every single person here recorded something.

لەوە دەچێت بە زۆری هەموو تاکەکەسێک لێرەدا شتێکی تۆمار کردبێت

In this room, right now, we've probably recorded more

لەم ژورەدا ،هەر ئێستا، ئێمە دەکرێ زیاترمان تۆمار کردبێت

than almost all of human pre-ancient history.

لەزۆربەی هەموو مرۆڤەکانی پێش مێژوی کۆن

That is crazy. We're entering this amazing period

ئەوە شێتانەیە. ئێمە دەچینە ناو ئەم ماوە سەرسوڕهێنەرەی

of flux in human evolution where we've evolved to speak

گۆڕان لە پێشکەوتنی مرۆڤ کە ئێمە لەوێوە گەشەمان داوە بە قسە کردن

in a way in which our words disappear, but we're in

بە شێوەیەک کە وشەکانمان ون دەبن ،بەڵآم ئێمە لە ناو

an environment where we're recording everything.

ژینگەیەکداین کە تێیدا هەموو شتێک تۆمار دەکەین

In fact, I think in the very near future, it's not just

لە ڕاستیدا ، وابزانم لە داهاتویەکی زۆر نزیکدا ،ئەوە نیە تەنها

what we write that will be recorded, everything we do

ئەوەی دەنوسین تۆمار بکرێت، هەموو شتێک کە دەیکەین

will be recorded.

تۆماردەکرێت

What does that mean? What's the next big idea from that?

ئەوە مانای چیە؟ بیرۆکە گەورەکەی دا هاتووە چیە؟

Well, as a social scientist, this is the most amazing thing

پاش، وەک و زانایەکی کەمەڵایەتی، ئەوە شتێکی زۆر سەرسام کەرە

I have ever even dreamed of. Now, I can look at

کە من هەرگیز تەنانەت خەوم پێوە بینیوە. ئێستا، دەتوانم سەیری

all those words that used to, for millennia, disappear.

هەموو ئەو وشانە بکەم، هەزارەها ساڵ ون ببوون.

I can look at lies that before were said and then gone.

داتوانم سەیری درۆکان بکەم پێشتر وتراون و دوای نەماون.

You remember those Astroturfing reviews that we were

لە بیرتانە ئەو لێکۆڵینەوانەی بواری بانگەشەکردن کە ئێمە

talking about before? Well, when they write a fake review,

پێشتر لە بارەیەوە قسەمان لەسەر کرد؟ باشە، کاتێک ئەوان بەرپێداچونەوەیەکی درۆ دەنوسن،

they have to post it somewhere, and it's left behind for us.

دەبێت لە شوێنێک پۆستیان کردبێت، و ئەوە بە جێ هێڵدراوە بۆ ئێمە.

So one thing that we did, and I'll give you an example of

بەو شێوەیە یەک شت کە ئێمە کردومانە، و نمونەیەکتان دەدەمێ لەسەری

looking at the language, is we paid people

ڕوانینە لە زمان ، ئەوەیە کە ئێمە خەڵک هان دەدەین

to write some fake reviews. One of these reviews is fake.

بۆ نوسینی هەندێک بەرهەمی درۆ . یەکێک لەم بەرهەمانە درۆیە

The person never was at the James Hotel.

کەسەکە بە هەرگیز لە ئوتێلی جیمس نەبووە

The other review is real. The person stayed there.

بەرهەمەکەی تر ڕاستەقینەیە. کە کەسەکە لەوێ مابوەوە

Now, your task now is to decide

ئێستا، ئەرکی ئێوە ئەوەیە بڕیار بدەن

which review is fake?

کام بەرهەمە درۆیە؟

I'll give you a moment to read through them.

چرکەیەکتان دەدەمێ کە خوێننەوەی بۆ بکەن.

But I want everybody to raise their hand at some point.

بەڵآم دەمەوێت هەمووتان لە یەک کات دا دەستان بەرز بکەنەوە

Remember, I study deception. I can tell if you don't raise your hand.

لەبیرتان بێت، من فێڵبازی دەخوێنم، دەتوانم پێتان بڵێم ئەگەر ئێوە دەستان بەرز نەکردەوە.

All right, how many of you believe that A is the fake?

زۆر چاکە .چەند کەس لە ئێوە بڕاوی وایە کە یەکەم (ئەی)درۆیە

All right. Very good. About half.

زۆر چاکە ،زۆر باشە، نزیکەی نیوە

And how many of you think that B is?

و چەند کەستان بڕوای وایە دووەم (بی) درۆیە؟

All right. Slightly more for B.

زۆر چاکە ، تۆزێک زیاتر بۆ بی

Excellent. Here's the answer.

زۆر باشە، ئەمەش وەڵامەکەیە

B is a fake. Well done second group. You dominated the first group. (Laughter)

بی درۆیە. گروپی دووەم زۆر باشتان کرد. ئێوە بەسەر گروپی یەکەمدا سەرکەتن (پێکەنین)

You're actually a little bit unusual. Every time we demonstrate this,

،لە ڕاستیدا تۆزێک تایبەتن. هەمو جارێک ئێمە ئەمە دەسەلمێنین

it's usually about a 50-50 split, which fits

هەمیشە نزیکەی ٥٠ بە ٥٠ بەش دەبێت، کە ئەمیش دەگونجێت

with the research, 54 percent. Maybe people here

لەگەڵ لێکۆڵینەوەکەدا ، لە سەدا ٥٤ لەوانەیە خەڵک لێرەدا

in Winnipeg are more suspicious and better at figuring it out.

لە وینپەیج زیاتر بە گومان بن و باشتر بن لە گەیشتنە ئەنجامدا

Those cold, hard winters, I love it.

ئەو زستانە سارد و سەختانە، خەزم لێیەتی

All right, so why do I care about this?

زۆر چاکە ، باشە من بۆچی گرینگی بەمە دەدەم؟

Well, what I can do now with my colleagues in computer science

باشە، ئەوەی من ئێستا دەتوانم بیکەم لە گەڵ هاوکارەکانم لە زانستی کۆمپیوتەر

is we can create computer algorithms that can analyze

ئەوەی ئێمە دەتوانین خەواریزمەکانی کۆمپیوتەر دروست بکەین کە دەتوانێت شیکاری بکات بۆ

the linguistic traces of deception.

پاشماوەی زمانەوانی فێڵ بازی

Let me highlight a couple of things here

بوار بدەن کە ئاماژە بە دوەم شت بدەم لێرەدا

in the fake review. The first is that liars tend to think

لە بەرهەمە درۆکەدا. یەکەمیان ئەوەیە کە درۆزنەکان حەز دەکەن بیر بکەنەوە

about narrative. They make up a story:

لە داڕشتن . ئەوان جیرۆکێک دروست دەکەن

Who? And what happened? And that's what happened here.

کێ؟ وە چی ڕویدا ؟ وە ئەوەش ئەوەیە کە لێرەدا ڕوی دا

Our fake reviewers talked about who they were with

بەرهەمهێنە درۆزنەکانمان باسیان کرد ئەوان لەگەڵ کێ بون

and what they were doing. They also used the first person singular, I,

وە ئەوان چییان دەکرد. ئەوان هەروەها ڕاناوەی کەسی یەکەمی تاکیان بەکار دەهێنا کە ئەویش ،من،

way more than the people that actually stayed there.

زۆر زیاتر لەو کەسانەی کە بەڕاستی لەوێ بون

They were inserting themselves into the hotel review,

ئەوان خۆیان لەناو پێداچونەوەی ئوتێلەکەدا دانا

kind of trying to convince you they were there.

جۆرێکە لە هەوڵدان بۆ ئەوەی قەناعەت بە ئێوە بکەن کە ئەوان لەوێ بون

In contrast, the people that wrote the reviews that were actually there,

لە بەرامبەر ، ئەو خەڵکانەی کە لە ڕاستیدا لەوێ بون و پێداچوکم،مەکەیان نوسیوە

their bodies actually entered the physical space,

لەشیان لە ڕاستیدا چۆتە ناو شوێنەکە بە شێوەی فیزیایی

they talked a lot more about spatial information.

زیاتر قسەیان کرد دەربارەی زانیاری جێگەیی

They said how big the bathroom was, or they said,

وتویانە حەمامەکە چەند گەورەیە یان وتویانە

you know, here's how far shopping is from the hotel.

دەزانن، ئەمە دەریدەخات کە بازاڕ کردن چەند دورە لە ئوتێلەکەوە

Now, you guys did pretty well. Most people perform at chance at this task.

ئێستا، ئێوە هاوڕێیان شتێکی زۆر چاکتان کرد. زۆربەی خەڵک بە چانس ئەم کارە ئەنجام دەدەن

Our computer algorithm is very accurate, much more accurate

خەواریزمی کۆمپیوتەرەکەمان زۆر وردەکارە ، وە زیاتر وردە

than humans can be, and it's not going to be accurate all the time.

لەوەی مرۆڤ بتوانێت ببێت وە هەمو جارێک ڕاست دەرناچێت

This isn't a deception-detection machine to tell

ئەمە ئامێرێکی دۆزینەوەی هەڵخەڵەتاندن نیە بۆ ئەوەی پێتان بڵێت

if your girlfriend's lying to you on text messaging.

کاتێک هاوڕێ کچەکەت لە کورتە نامەیەکدا درۆتانن لەگەڵ بکات

We believe that every lie now, every type of lie --

، ئێمە بڕوامان وایە کە ئێستا هەموو جۆرە درۆیەک

fake hotel reviews, fake shoe reviews,

بەرهەمی درۆینەی ئوتێلەکە بەرهەمی درۆینەی پێڵاو

your girlfriend cheating on you with text messaging --

هاوڕێی کچ فێڵت لێدەکان لە ناو کورتە نامەدا

those are all different lies. They're going to have

ئەوانە هەمویان درۆی جیاوازن ،نیازیان وایە

different patterns of language. But because everything's

شێوازی جیا جیای زمانیان هەبێت. بەڵام لەبەر ئەوەی هەموو شتێک

recorded now, we can look at all of those kinds of lies.

ئێستا تۆمار کراوە ،دەتوانین سەیری هەموو ئەو جۆرە درۆیانە بکەین

Now, as I said, as a social scientist, this is wonderful.

ئێستا،وەکو وتم ، وەک و زانایەکی کۆمەڵایەتی ئەمە سەرسوڕهێنەرە

It's transformational. We're going to be able to learn

گۆڕانکاریە. ئێمە دتوانین فێربین

so much more about human thought and expression,

زۆر زیاتر دەربارەی بیرکردنە و شێوەی دەربڕینی مرۆڤ

about everything from love to attitudes,

لەبارەی هەموو شتێک لە خۆشەویستیەوە هەتا هەڵوێستەکان

because everything is being recorded now, but

چونکە هەموو شتێک ئێستا تۆمار دەکرێت بەڵام

what does it mean for the average citizen?

بۆ تێکڕای هاوڵاتیان مانای چی دەگەیەنێت

What does it mean for us in our lives?

بۆ ئێمە مانای چیە لە ژیانماندا ؟

Well, let's forget deception for a bit. One of the big ideas,

چاکە، با بۆ ماوەیەکی کەم هەڵخەڵەتاندن لە بیر بکەین، یەکێ لە بیرو ڕا گەورەکان

I believe, is that we're leaving these huge traces behind.

کە باوەڕم پێی هەیە، ئەوەیە ئێمە ئەم شوێن پێیە زۆر گەورانە لە دواوە بە جێ دەهێڵین

My outbox for email is massive,

خانەی ناردنی نامەی ئەلیکترۆنیەکەم پڕە

and I never look at it. I write all the time,

وە من قەت سەیری ناکەم. من بەردەوام دەنوسم

but I never look at my record, at my trace.

بەڵآم قەت سەیری نوسینەکەم ناکەم ، شوێ پێی یەکەم ناکەم

And I think we're going to see a lot more of that,

وە وابزانم ئێمە زۆر زیاتر لەو شتە دەبینین

where we can reflect on who we are by looking at

کە تیایدا ئێمە داتوانین شتێک پیشان بدەین لەسەر ئەوەی ئێمە کێین

what we wrote, what we said, what we did.

ئەو شتەی نوسیومانە، ئەوەی وتومانە، ئەوەی کردومانە

Now, if we bring it back to deception, there's a couple

ئێستا، ئێمە ئەگەر بگەڕیینەوە بۆ هەڵ خەڵەتاندن . جوتێک

of take-away things here.

شتی بایەخ پێ نەدراو هەن لێرەدا

First, lying online can be very dangerous, right?

یەکەم،درۆ کردن لەسەر ئینتەرنێت دەکرێت زۆر مەترسیدار بێت ، وایە؟

Not only are you leaving a record for yourself on your machine,

نەک تەنها ئێوە تۆمارێک لەسەر ئامێرەکەتان بۆ خۆتان بە جێ بهێڵن

but you're leaving a record on the person that you were lying to,

بەڵکو ئێوە تۆمارێک بە جێ دەهێڵن لەسەر ئامێری ئەو کەسەی کە درۆتان لەگەڵ کردووە

and you're also leaving them around for me to analyze

وە ئێوە هەروەها بۆ منی بە جێ دەهێڵن بۆ شیکردنەوە

with some computer algorithms.

لەگەڵ هەندێک خەواریزمەکانی کۆمپیوتەر

So by all means, go ahead and do that, that's good.

لەبەر ئەوە، بە هەموو واتایەک بەردەوام بن و ئاوە بکەن ، ئەوە کارێکی باشە

But when it comes to lying and what we want to do

بەڵام کاتێک دێنە سەر درۆ کردن و ئەو شتەی ئێمە دەمانەوێت بیکەین

with our lives, I think we can go back to

لەگەڵ ژیانماندا وابزانم ئێمە دەتوانین بگەڕێینەوە بۆ

Diogenes and Confucius. And they were less concerned

دیوجینس و کۆنفۆشێۆس وە ئەوان کەمتر بەبایەخ بوون

about whether to lie or not to lie, and more concerned about

دەربارەی ئایا درۆ بکەین یان درۆ نەکەین و زیاتر بەبایەخ بوون دەربارەی

being true to the self, and I think this is really important.

ڕاستگۆیی لەگەڵ خود ، وە وابزانم ئەمە بە ڕاستی گرینگە

Now, when you are about to say or do something,

ئێستا ، کاتێک ئێوە دەتانەوێت شتێک بڵێن یانشتێک بکەن

we can think, do I want this to be part of my legacy,

ئێمە دەتوانین بیر بکەینەوە ، ئایا من دەمەوێت ئەمە بەشێک بێت لە کەلتوری من

part of my personal record?

بەشێک بێت لە تۆماری کەسێتیم؟

Because in the digital age we live in now,

چونکە لەسەردەمی ژمارە دا کە ئێستا ئێمە تیایدا دەژین

in the networked age, we are all leaving a record.

لە سەردەمی ئینتەرنێت، ئێمە هەمومان تۆمارێک بە جێ دەهێڵین

Thank you so much for your time,

زۆر سوپاس بۆ ئەو کاتەی کە پێتان بەخشیم ا

and good luck with your record. (Applause)

وە هیوای سەرکەوتنیان بۆ دەخوازانم لەگەڵ تۆمارکراوەکانتاندا (چەپڵەلێدان)