Stefan Wolff: The path to ending ethnic conflicts

Аудармашы: Mukhtar Senggirbay Редактор: Asqat Yerkimbay

Бүгін мен

этностық конфликт және

Today I want to talk to you

азаматтық соғыс туралы айтамын.

about ethnic conflict

Әдетте бұлар қызық тақырып емес,

and civil war.

оның үстіне бұлар

These are not normally the most cheerful of topics,

бұл конференция тақырыбы аясында

nor do they generally generate

жағымды жаңалық та тудырмайды.

the kind of good news

Дегенмен, жағымды жаңалық та жоқ емес,

that this conference is about.

бүгінде мұндай конфликтілер саны

Yet, not only is there at least some good news

жиырма жыл бұрынғыдан әлдеқайда аз,

to be told about fewer such conflicts now

бірақ, бәлкім ең маңыздысы –

than two decades ago,

біз этностық конфликтілер мен

but what is perhaps more important

соғыс санын азайтып,

is that we also have come

олардың тауқыметін жеңілдету үшін

to a much better understanding of what can be done

не істеу керектігін

to further reduce the number

жақсырақ түсіне бастадық.

of ethnic conflicts and civil wars

Үш жайт маңызды:

and the suffering that they inflict.

басшылық, дипломатия

Three things stand out:

және институционалдық құрылым.

leadership, diplomacy

Баяндамамда бұлардың неге және

and institutional design.

қаншалық маңызды екенін

What I will focus on in my talk

және олар маңызын жоғалтпауы үшін

is why they matter, how they matter,

біздің не істей алатынымызды

and what we can all do

айтпақпын.

to make sure that they continue to matter

Яғни, біз бәріміз

in the right ways,

аймақтық және әлемдік лидерлердің

that is, how all of us can contribute

бейбітшілікті орнатып,

to developing and honing the skills

оны баянды ете алу қабілетін

of local and global leaders

қалай арттыра алатынымызды айтпақпын.

to make peace

Бәрін басынан бастайық.

and to make it last.

Азаматтық соғыс ондаған жылдар бойы

But let's start at the beginning.

басты ақпарат болып келеді.

Civil wars have made news headlines

Әсіресе этностық конфликтілер

for many decades now,

халықаралық қауіпсіздікке қатер деп

and ethnic conflicts in particular

сипатталып келеді.

have been a near constant presence

Осыдан жиырма жыл бұрын

as a major international security threat.

жаңалық жағымсыз,

For nearly two decades now,

ал суреттер сұмдық болатын.

the news has been bad

Жылдар бойғы текетірестен соң Грузияда

and the images have been haunting.

жаппай зорлық-зомбылық басталды.

In Georgia, after years of stalemate,

2008 жылғы тамызда.

we saw a full-scale resurgence of violence

Ушығып, Грузия мен Ресей арасындағы

in August, 2008.

бес күндік соғысқа ұласты,

This quickly escalated into a five-day war

бұл Грузияны тіпті бөлшектеп жіберді.

between Russia and Georgia,

Кенияда 2007 жылғы даулы президент сайлауы

leaving Georgia ever more divided.

бұл туралы тек естігеніміз бар,

In Kenya, contested presidential elections in 2007 --

тез арада

we just heard about them --

этносаралық қақтығысқа,

quickly led to high levels

мыңдаған адамның өлімі мен

of inter-ethnic violence

босып кетуіне әкеп соқты.

and the killing and displacement

Шри-Ланкада

of thousands of people.

аз санды тамильдер мен

In Sri Lanka,

саны көп сингалдар арасындағы

a decades-long civil war

ондаған жылға созылған соғыс

between the Tamil minority

2009 жылы қанды қырғынға ұласты,

and the Sinhala majority

1983 жылдан бері

led to a bloody climax in 2009,

мұнда 100 мыңға жуық адам

after perhaps as many as 100,000

опат болған.

people had been killed

Қырғызстанда соңғы бірер аптаның ішінде

since 1983.

қырғыз ұлты мен

In Kyrgyzstan, just over the last few weeks,

өзбек ұлтының арасында

unprecedented levels of violence occurred

бұрын болмаған деңгейде қақтығыс болды.

between ethnic Kyrgyz

Жүздеген адам өлді,

and ethnic Uzbeks.

100 мыңнан астамы босып кетті,

Hundreds have been killed,

соның ішінде көп өзбек

and more than 100,000 displaced,

көрші орналасқан Өзбекстанға қарай қашты.

including many ethnic Uzbeks

Таяу Шығыста

who fled to neighboring Uzbekistan.

израиль-палестина конфликтісінің

In the Middle East,

бітетін түрі жоқ,

conflict between Israelis and Palestinians

әрі оны түбірімен шешудің

continues unabated,

жолдарын табу

and it becomes ever more difficult

күннен күнге

to see how, just how

қиындап барады.

a possible, sustainable solution

Дарфур басты жаңалық қатарынан түсті,

can be achieved.

бірақ онда кісі өлтіру, бас сауғалап қашу

Darfur may have slipped from the news headlines,

әлі жалғасып жатыр,

but the killing and displacement there

ондағы адамдардың ауыр тауқыметін

continues as well,

айтып жеткізу қиын.

and the sheer human misery that it creates

Ал, Иракта

is very hard to fathom.

қантөгіс қайта өршіді,

And in Iraq, finally,

ал соңғы парламент сайлауынан бері

violence is on the rise again,

төрт-ақ ай өткен бұл ел

and the country has yet to form a government

әлі үкіметін жасақтаған да жоқ.

four months after

its last parliamentary elections.

Бірақ, мұнда жақсы жаңалық айтуға келдім,

Сонымен, бұлар – бұрынғының суреттері ме?

But hang on, this talk is to be about the good news.

So are these now the images of the past?

Иә, Таяу Шығыс пен Ирактың,

Дарфурдың және басқалардың

Well, notwithstanding the gloomy pictures

сұрықсыз суреттерін қоспағанда,

from the Middle East, Darfur,

ұзақмерзімді тренд тұрғысынан

Iraq, elsewhere,

жақсы жаңалықтар бар.

there is a longer-term trend

Қырғиқабақ соғыс біткен жиырма жыл ішінде

that does represent some good news.

азаматтық соғыстардың жалпы саны

Over the past two decades, since the end of the Cold War,

азайып келеді.

there has been an overall decline

1990-жылдардың басында

in the number of civil wars.

50 шақты соғыс жүріп жатқан болса,

Since the high in the early 1990s,

қазір мұндай конфликтілер саны

with about 50 such civil wars ongoing,

30 пайызға азайған.

we now have 30 percent fewer

Азамат соғыстарында қаза тапқандар саны да

such conflicts today.

он, жиырма жыл бұрынғымен салыстырғанда

The number of people killed in civil wars

едәуір азайған.

also is much lower today

Бірақ бұл трендтің екі қыры бар.

than it was a decade ago or two.

Майдан даласында ең көп адам шығыны

But this trend is less unambiguous.

1998-2001 жылдар аралығында тіркелген.

The highest level of deaths on the battlefield

Ол кезде жылына 80 мыңдай солдат,

was recorded between 1998 and 2001,

полицей мен жасақ қырылған.

with about 80,000 soldiers, policemen and rebels

Жауынгерлер ең аз өлген жыл –

killed every year.

2003 жыл,

The lowest number of combatant casualties

сол жылы 20 мың адам қаза тапты.

occurred in 2003,

Содан бері жоғары-төмен құбылғанымен,

with just 20,000 killed.

жалпы тренд

Despite the up and down since then,

және ең маңызды жайт

the overall trend --

соңғы жиырма жылда

and this is the important bit --

көрсеткіштер төмендеп келеді.

clearly points downward

Бейбіт адамдар шығыны туралы ақпарлар да

for the past two decades.

бұрынғыдай өте нашар емес.

The news about civilian casualties

1997-1998 жылдары

is also less bad than it used to be.

12 мың бейбіт тұрғын

From over 12,000 civilians

қасақана өлтірілген болса,

deliberately killed in civil wars

он жылдан кейін

in 1997 and 1998,

бұл сан 4 мыңға дейін азайған.

a decade later,

Яғни, үштен екіге азайған.

this figure stands at 4,000.

Егер 1994 жылғы Руандадағы геноцидті есепке алсақ,

This is a decrease by two-thirds.

бұл сан тіпті

This decline would be even more obvious

аз боп көрінеді.

if we factored in the genocide in Rwanda

Ол кезде бірнеше айдың ішінде

in 1994.

800 мыңға жуық бейбіт тұрғын қырылған.

But then 800,000 civilians were slaughtered

Бұл – сөзсіз үлкен жетістік,

in a matter of just a few months.

енді бұл сандарға ешқашан оралмау керек.

This certainly is an accomplishment

Мұнда тағы бір маңызды мәселе –

that must never be surpassed.

бұл сандар оқиғаның бір жағын ғана айтады.

What is also important is to note

Бұл санаққа

that these figures only tell part of the story.

азамат соғысы салдарынан, мәселен,

They exclude people

аштық пен аурудан өлгендер кірмеген.

that died as a consequence of civil war,

Сонымен қатар, олар жалпы жапа шеккендерді

from hunger or disease, for example.

толық есепке алмайды.

And they also do not properly account

for civilian suffering more generally.

Ұрып-соғу, зорлау, этностық тазалау –

адамдарды өлтірмеген күннің өзінде,

Torture, rape and ethnic cleansing

азамат соғысындағы ең тиімді құрал болған.

have become highly effective,

if often non-lethal, weapons in civil war.

Басқаша айтсақ,

этностық конфликт пен азамат соғысынан

To put it differently,

жапа шеккен бейбіт тұрғындар үшін

for the civilians that suffer the consequences

жақсы соғыс не жаман бейбітшілік

of ethnic conflict and civil war,

деген ұғымдар жоқ.

there is no good war

and there is no bad peace.

Сондықтан, өлтірілген, жарақаттанған,

зорланған, азапталған әр адам – қасірет,

Thus, even though every civilian killed,

десе де, бүгінде

maimed, raped, or tortured is one too many,

бейбіт тұрғындар арасында

the fact that the number

адам шығынының

of civilian casualties

он жыл бұрынғыдан әлдеқайда аз болуы –

is clearly lower today

жақсы жаңалық.

than it was a decade ago,

Бүгін бізде конфликтілер аз болады.

is good news.

Адам өлімі де аз.

So, we have fewer conflicts today

Мұндағы ең басты сұрақ:

in which fewer people get killed.

мұның себебі неде?

And the big question, of course,

Кей жағдайларда

is why?

бір жақ соғыста жеңіске жетеді.

In some cases,

Түрлі шешімдері болуы мүмкін,

there is a military victory of one side.

бірақ адам шығынсыз,

This is a solution of sorts,

гуманитарлық салдарсыз

but rarely is it one

шешілетіндері өте аз.

that comes without human costs

Шри-Ланкадағы "Тамиль жолбарыстарының"

or humanitarian consequences.

жеңілуі – осының ең жаңа мысалы дер едім,

The defeat of the Tamil Tigers in Sri Lanka

бірақ біз, сондай-ақ,

is perhaps the most recent example of this,

Балқанда, Солтүстік Кавказда,

but we have seen similar

Африканың көп бөлігінде

so-called military solutions

әскери жолмен шешілгендерін де көрдік.

in the Balkans, in the South Caucasus

Кей кездері оларға

and across most of Africa.

келіссөз арқылы реттеу немесе

At times, they are complimented

атысты тоқтату келісімдері қосылып,

by negotiated settlements,

бітімгерлер жіберіледі.

or at least cease-fire agreements,

Бірақ бұлар ешқашан да

and peacekeepers are deployed.

толық сәтті болған емес:

But hardly ever do they represent

Босния мен Герцеговина,

a resounding success --

бәлкім Грузия.

Bosnia and Herzegovina

Бірақ Африканың көп бөлігінде

perhaps more so than Georgia.

жағдайды әріптесім былай сипаттайды:

But for many parts of Africa,

"Сәрсенбі таңда геноцид болғалы тұрғанда

a colleague of mine once put it this way,

сейсенбінің кешінде

"The cease-fire on Tuesday night

атысты уақытша тоқтату келісіміне келді".

was reached just in time

for the genocide to start on Wednesday morning."

Бірақ қайтадан жақсы жаңалыққа оралайық.

Майдан алаңында шешімі болмағанымен,

But let's look at the good news again.

этностық конфликт пен азамат соғысының

If there's no solution on the battlefield,

алдын алуға я тұрақты бейбітшілік орнатуға

three factors can account

for the prevention of ethnic conflict and civil war,

үш фактор әсер етуі мүмкін:

басшылық, дипломатия және

or for sustainable peace afterwards:

институционалдық құрылым.

leadership, diplomacy

Солтүстік Ирландияның мысалын алайық.

and institutional design.

Ғасырларға созылған жаушылдыққа,

Take the example of Northern Ireland.

ондаған жылға созылған соғысқа,

Despite centuries of animosity,

мыңдаған адамның қазасына қарамастан,

decades of violence

1998 жылы тарихи келісімге

and thousands of people killed,

қол жетті.

1998 saw the conclusion

Оның бірінші нұсқасын сенатор Митчелл

of an historic agreement.

асқан шеберлікпен әзірледі.

Its initial version was skillfully mediated

Солтүстік Ирландиядағы бейбіт процесс

by Senator George Mitchell.

ұзақ әрі сәтті болуы үшін

Crucially, for the long-term success

қатысу мен келіссөзге байланысты

of the peace process in Northern Ireland,

нақты шарттар қоя білді.

he imposed very clear conditions

Ең маңыздысы –

for the participation and negotiations.

бейбітшілікті толық сақтауға деген

Central among them,

міндеттеме.

a commitment

Британ және ирланд үкіметтері

to exclusively peaceful means.

келісімді қайта електен өткізіп отырғанымен,

Subsequent revisions of the agreement

Солтүстік Ирландияда бейбітшілік пен

were facilitated by the British and Irish governments,

тұрақтылық орнату райынан еш қайтқан емес.

who never wavered in their determination

1998 жылы құрылған

to bring peace and stability to Northern Ireland.

негізгі институттар мен

The core institutions

олардың

that were put in place in 1998

2006, 2008 жылдардағы жетілген формалары

and their modifications

инновациялық болғаны сондай,

in 2006 and 2008

кикілжің тараптарының

were highly innovative

мәселелерін шешіп, талаптарын орындады.

and allowed all conflict parties

to see their core concerns and demands addressed.

Келісімнің ішінде Солтүстік Ирландияда

трансшекаралық институттармен

The agreement combines a power-sharing arrangement

билікті бөлісу шарттары пысықталған,

in Northern Ireland

Белфаст пен Дублинді жалғаған бұл шарттар

with cross-border institutions

"конфликтінің ирландиялық өлшемі"

that link Belfast and Dublin

деген атқа ие болған.

and thus recognizes

Тағы бір маңыздысы –

the so-called Irish dimension of the conflict.

мұнда, сондай-ақ,

And significantly,

жеке адамдардың да, қоғамдардың да

there's also a clear focus

құқықтарына көп көңіл бөлген.

on both the rights of individuals

and the rights of communities.

Келісімнің талаптары күрделі болуы мүмкін,

себебі, конфликтінің өзі де күрделі.

The provisions in the agreement may be complex,

but so is the underlying conflict.

Бәлкім, ең басты жетістік –

жергілікті басшылар ымыраласу деңгейіне дейін өсті,

Perhaps most importantly,

local leaders repeatedly rose to the challenge of compromise,

әрдайым жылдам болмаса да,

әрдайым шын жүректен болмаса да,

not always fast

ақыр соңында биіктік танытты.

and not always enthusiastically,

Ян Пейсли мен Мартин Макгиннес

but rise in the end they did.

Бірінші министрі және оның орынбасары

Who ever could have imagined

Солтүстік Ирландияны бірге басқарады деп

Ian Paisley and Martin McGuinness

кім ойлаған?

jointly governing Northern Ireland

Сосын, Солтүстік Ирландия ерекше мысал ма,

as First and Deputy First Minister?

әлде ол көбіне

But then, is Northern Ireland a unique example,

демократиялық және дамыған елдерде

or does this kind of explanation

болатын құбылыс па?

only hold more generally

Жоқ, мүлде олай емес.

in democratic and developed countries?

2003 жылғы Либериядағы

By no means.

ұзаққа созылған соғыстың аяқталуы

The ending of Liberia's long-lasting civil war

басшылықтың, дипломатияның және

in 2003

институттық құрылымның

illustrates the importance

қаншалық маңызды екенін көрсетті,

of leadership, diplomacy

Македониядағы

and institutional design

2001 жылғы толыққанды азамат соғысының

as much as the successful prevention

сәтті түрде алдын алу да,

of a full-scale civil war

Индонезияның Ачех аймағында 2005 жылы

in Macedonia in 2001,

қақтығыстың сәтті аяқталуы да сол сияқты.

or the successful ending

of the conflict in Aceh in Indonesia in 2005.

Осылардың барлығында

жергілікті басшылар бейбітшілік орнатуға

In all three cases,

құлықты әрі қауқарлы болды,

local leaders were willing and able

халықаралық қауымдастық келісімді талқылап,

to make peace,

іске асыруда әзір тұрды,

the international community stood ready

институттар да келісілген кездегі

to help them negotiate and implement an agreement,

уәделерінде

and the institutions have lived up

тұра білді.

to the promise that they held

Басшылыққа, дипломатияға және

on the day they were agreed.

институттық құрылымдауға көз салу арқылы

Focusing on leadership, diplomacy

бейбітшілікке қол жеткізе алмаудың, не оны

and institutional design

баянды ете алмаудың себептерін түсінеміз.

also helps explain failures to achieve peace,

Осло келісімдеріне артылған үміт

or to make it last.

Израиль-Палестина конфликтін аяқтауға

The hopes that were vested in the Oslo Accords

жол аша алмады.

did not lead to an end

Келісім шешілуі тиіс мәселелердің барлығын

of the Israeli/Palestinian conflict.

толық қамти алмады.

Not all the issues that needed to be resolved

Бірақ жергілікті басшылар

were actually covered in the agreements.

оларды кейін қарастырамыз деп уәде берген.

Rather, local leaders committed

Алайда мүмкіндікті пайдаланудың орнына,

to revisiting them later on.

жергілікті және халықаралық басшылар

Yet instead of grasping this opportunity,

артынша бөлектеніп кетті,

local and international leaders

оның үстіне екінші Интифада, 11 қыркүйек,

soon disengaged

Ауғанстан мен Ирактағы соғыс

and became distracted

сияқты мәселелерге назар аударып кетті.

by the second Intifada, the events of 9/11

and the wars in Afghanistan and Iraq.

2005 жылы қол қойылған

Суданға қатысты жан-жақты келісім

The comprehensive peace agreement for Sudan

күткендегідей жан-жақты болмай шықты,

signed in 2005

оның кейбір шарттары

turned out to be less comprehensive than envisaged,

солтүстік пен оңтүстік арасында

and its provisions may yet bear the seeds

ашық соғысқа жол ашуы мүмкін.

of a full-scale return to war

Халықаралық дипломатия мен

between north and south.

институттық олқылықтарға қарағанда

Changes and shortcomings in leadership,

басшылықтағы өзгерістер мен кемшіліктер

more off than on international diplomacy

бұған шамамен бірдей деңгейде

and institutional failures

кінәлі.

account for this

Шешілмеген шекара мәселелері,

in almost equal measure.

мұнай үшін талас, Дарфур қақтығысы,

Unresolved boundary issues, squabbles over oil revenues,

оңтүстіктегі тайпалар арасындағы қантөгіс

the ongoing conflict in Darfur,

және бүкіл Судан аумағында

escalating tribal violence in the south

мемлекет мүмкіндіктерінің шектеулілігі

and generally weak state capacity

Африканың ең ірі елінде

across all of Sudan

тым сұрқай картинаны

complete a very depressing picture

сомдап тұрған сияқты.

of the state of affairs

Соңғы мысал – Косово.

in Africa's largest country.

Косово мәселесін шешуде

A final example: Kosovo.

ортақ тоқтамға келе алмау,

The failure to achieve

зорлық-зомбылық пен қақтығыс,

a negotiated solution for Kosovo

соның кесірінен аймақтың де-факто бөлінуі

and the violence, tension

көптеген факторлардың

and de facto partition that resulted from it

әсерінен болды.

have their reasons

Ең бастылары – үшеу.

in many, many different factors.

Бірінші, жергілікті басшылардың

Central among them are three.

өз талаптарын толық орындатудан басқаны

First, the intransigence of local leaders

ойламайтын өркөкіректігі.

to settle for nothing less

Екінші, Батыс Косовоның тәуелсіздігін

than their maximum demands.

қолдаған кезден-ақ кібіртіктеп қалған

Second, an international diplomatic effort

халықаралық дипломатиялық әрекеттер.

that was hampered from the beginning

by Western support for Kosovo's independence.

Үшіншіден, сербтер мен албандардың

қажеттіліктерін толық өтеуге тиіс болған

And third, a lack of imagination

институттарды құрылымдауда

when it came to designing institutions

қиялдың жетіспеуі.

that could have addressed the concerns

Дәл сол сияқты,

of Serbs and Albanians alike.

мұнда да жақсы жаңалық бар:

By the same token --

Косовода,

and here we have some good news again --

және жалпы Балқан аймағында

the very fact that there is a high-level,

жоғары деңгейдегі, ресурсқа бай

well-resourced international presence

халықаралық өкілдіктің болуы

in Kosovo

және екі тараптағы жергілікті лидерлердің

and the Balkans region more generally

салыстырмалы түрде тізгінді тартуы

and the fact that local leaders on both sides

2008-ден бергі екі жылда жағдайдың неге

have showed relative restraint,

тіпті нашарлап кетпегенін түсіндіреді.

explains why things have not been worse

Демек, нәтижесі ойдағыдай шықпаған

over the past two years since 2008.

кездердің өзінде де

So even in situations

жергілікті лидерлер мен

where outcomes are less than optimal,

халықаралық қауымдастықтың таңдау еркі бар

local leaders

және олар бұдан да жақсы ете алады.

and international leaders have a choice,

Қырғиқабақ соғыс

and they can make a difference for the better.

қырғиқабақ бейбітшілік сияқты

A cold war

жақсы бола қоймас,

is not as good

бірақ қырғиқабақ бейбітшілік

as a cold peace,

шын соғыстан әлдеқайда жақсы.

but a cold peace

is still better than a hot war.

Әрнеден дұрыс сабақ алу да – жақсылық.

Сонымен, Израиль-Палестина жанжалының

Good news is also about learning the right lesson.

Солтүстік Ирландиядан,

So what then distinguishes

Судандағы азамат соғысынан,

the Israeli/Palestinian conflict

не Либериядан

from that in Northern Ireland,

қандай айырмашылығы бар?

or the civil war in Sudan

Сәтсіздіктер де, жеңістер де бізге

from that in Liberia?

бірнеше маңызды жайтты үйретеді.

Both successes and failures

Егер біз жақсы жаңалықтар көп болсын десек

teach us several critically important things

осыларды көкейден шығармауымыз керек.

that we need to bear in mind

Біріншіден, басшылық.

if we want the good news to continue.

Адам қолымен жасалған апаттар сияқты

First, leadership.

In the same way in which ethnic conflict and civil war

этностық конфликті мен азамат соғысы да

табиғи нәрсе емес,

are not natural

сондықтан олардың алдын алу және реттеу

but man-made disasters,

өздігінен бола қалмайды.

their prevention and settlement

does not happen automatically either.

Басшылық бейбітшілікті сақтауға келгенде

қауқарлы, батыл

Leadership needs to be capable,

әрі көреген болуы керек.

determined and visionary

Лидерлер өз арасында, қолдаушылар арасында

in its commitment to peace.

байланыс орнатып,

Leaders need to connect to each other

оларды бейбіт болашаққа бастайтын

and to their followers,

бұралаң да ауыр жолмен

and they need to bring them along

бірге алып өтуі керек.

on what is an often arduous journey

Екінші – дипломатия.

into a peaceful future.

Дипломатияға үлкен ресурс пен

Second, diplomacy.

сенімділік қажет,

Diplomacy needs to be well resourced,

әрі лидерлер мен қолдаушыларды бір мезетте

sustained,

қолпаштап әрі қысымға алып отыру керек.

and apply the right mix of incentives and pressures

Дипломатия оларға әділ компромиске

on leaders and followers.

келу үшін керек.

It needs to help them reach an equitable compromise,

Бұл оларға жергілікті, аймақтық және

and it needs to ensure

халықаралық араағайындардың

that a broad coalition

үлкен коалициясы

of local, regional

келісімді жүзеге асыру үшін қажет.

and international supporters

Үшінші – институттық құрылым.

help them implement their agreement.

Институттық құрылымдау

Third, institutional design.

мәселелерге мұқият қарап,

Institutional design requires

инновацияшыл ойлауды, икемді түрде,

a keen focus on issues,

мол қаржымен орындауды қажет етеді.

innovative thinking

and flexible and well-funded implementation.

Ұрысушы тараптар

өз айтқандарын орындауды талап етпей,

Conflict parties need to move away

бір-бірінің қажеттіліктерін ескеретін

from maximum demands

компромиске ұмтылуы тиіс.

and towards a compromise

Және олар

that recognizes each other's needs.

бір-біріне таңған пікірден гөрі,

And they need to think

келісімдерінің түп негізін

about the substance of their agreement

көбірек ойлауы керек.

much more than about

Сондай-ақ ұрысушы тараптар

the labels they want to attach to them.

келісімді орындау тоқтап қалған жағдайда

Conflict parties also need to be prepared

келіссөз үстеліне қайтуға әзір болуы тиіс.

to return to the negotiation table

if the agreement implementation stalls.

Менің өз басым үшін

осылардың ішіндегі ең басты сабақ –

For me personally,

жергілікті халықтың бейбітшілікке ұмтылысы

the most critical lesson of all is this:

өте маңызды,

Local commitment to peace

бірақ ол зорлық-зомбылықты тоқтату немесе

is all-important,

оның алдын алу үшін жеткіліксіз.

but it is often not enough

Бірақ ешқандай дипломатия да,

to prevent or end violence.

институттық құрылымдау да

Yet, no amount of diplomacy

жергілікті халықтың қателіктері мен

or institutional design

оның салдарын жоя алмайды.

can make up for local failures

Сондықтан, біз бейбітшілік орнатуға деген

and the consequences that they have.

қабілет-қарымы,

Therefore, we must invest

ерік-жігері мен көрегендігі бар

in developing leaders,

жергілікті лидерлерді тәрбиелеуге

leaders that have the skills,

күш салуымыз керек.

vision and determination

Басқаша айтсақ,

to make peace.

халық сенетін,

Leaders, in other words,

тіпті ауыр таңдау жасау

that people will trust

қажет болса да,

and that they will want to follow

соңдарынан еретін лидерлер.

even if that means

Соңғы ойым:

making hard choices.

Азамат соғысын тоқтату –

A final thought:

қауіп-қатерге, құлазуға,

Ending civil wars

шегініске толық ауыр жол.

is a process that is fraught with dangers,

Оған жету үшін көп ұрпақ алмасуы мүмкін,

frustrations and setbacks.

бірақ ол бізден, бүгінгі буыннан,

It often takes a generation to accomplish,

басшылық, дипломатия және

but it also requires us, today's generation,

институттық құрылымдаудан

to take responsibility

оң сабақ алудың жауапкершілігін

and to learn the right lessons

талап етеді.

about leadership, diplomacy

Сонда бүгінгінің бала солдаттары

and institutional design,

ертеңгінің бейқам сәбилеріне айналады.

so that the child soldiers of today

Рақмет.

can become the children of tomorrow.

(Қол шапалақтау)

Thank you.

(Applause)