Maira Kalman: The illustrated woman

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

ئەوەی کە هەمیشە من بیری لێ دەکەمەوە

ئەوەیە کە ئەم کۆبوونەوەیە دەربارەی چیە کە پێی دەوترێت ئاسان کاری

وتا ڕادەیەک،من پووی دەڵێم بە هۆی مێشکەوە ئاسان کراوە

بەڵام لە باشترین شێوەی ووشەکە

من دەمەوێت دوو شتی زۆر ئاسان ڕون بکەمەوە:

‌چۆن دەژین و چۆن دەمرین،تەواو

بە درێژای رۆژەکە من باسی ئەوە دەکەم

هەروەها هەوڵدەدەم چەند ژەمە خواردنێکم هەبێت و لەبەینی ژەمەکانیش نان بخۆم

What I am always thinking about

دەزانی هاوار بکەم بەسەر منداڵەکانم داو شتی ئاسای تر

is what this session is about, which is called simplicity.

کەوام لێ بکات بە باشی هەست بکەم

And almost, I would almost call it being simple-minded,

من زۆر خۆشحاڵ بووم کە وەک منداڵێکی جوان لە دایک بووم

but in the best sense of the word.

I'm trying to figure out two very simple things:

خوشکە گەورەکەم بە ئازاردانی (دایکم و باوکم) بەوە خەریک بوو

how to live and how to die, period.

That's all I'm trying to do, all day long.

وە ئەوانیش بە ئازاردانی ئەوەوە خەریک بوون

And I'm also trying to have some meals, and have some snacks,

من زۆر بەختم هەبوو کە بە تەواوی پشت گوێ بخرێم

and, you know, and yell at my children, and do all the normal things

دەمەوێت پێتان بڵێم کە شتێکی زۆر خۆشە

من توانیم بە باشی بیر لە ژیانی خۆم بکەمەوە

that keep you grounded.

So, I was fortunate enough to be born a very dreamy child.

لە کۆتایدا لە ساڵی ١٩٦٧ کەکاتێکی باش بوو خەیاڵەکەم بەرەو زانکۆی نیو ێۆرکی بردم

My older sister was busy torturing my parents,

لەوێ پیاوێکم بینی کە دەیویست بینای بەشی بیرکاری لە زانکۆکەدا بتە قێنێتەوە

and they were busy torturing her.

I was lucky enough to be completely ignored,

من خەریکی نوسینی شیعر ناخۆش و دورینی بلوز بوم بۆ ئەو پیاوە

which is a fabulous thing, actually, I want to tell you.

So, I was able to completely daydream my way through my life.

ئەوانەی لایەنگری ئافرەتان بوون ڕقیان لە ئێمە بو،وە هەموو شتەکان ناخۆش بوون

And I finally daydreamed my way into NYU, at a very good time, in 1967,

لە سەرەتاوە هەتا کۆتای

بەڵام،من بەردەوام بووم لەسەر نوسینی شیعر ناخۆش و ئەویش بینای بەشی بیرکاری نەتەقاندەوە

بەڵام ئەو چو بۆ کوبا

where I met a man who was trying to blow up the math building of NYU.

بەڵام من پارەکەم دایە چونکە من لە (ڕیڤەردایل)ەوە هاتبووم

لەبەر ئەوە لە ئەو زیاتر پارەم پێ بوو

پێکەنین

دەزانی ئەوە شتێکی باش بوو بۆ یارمەتی دان،هۆکارێک هەبێت

And I was writing terrible poetry and knitting sweaters for him.

بەڵام ئەو گەڕایەوە چەند شتێک ڕویان دا

And feminists hated us, and the whole thing was wretched

و بڕیارم دا کە بە ڕاستی رقم لە نوسینەکانم بێت

from beginning to end.

کە نوسینێکی زۆر زۆر ناشرین بوو

But I kept writing bad poetry, and he didn't blow up the math building,

بڕیارم دا کە دەمەوێت بڵێم..

but he went to Cuba.

But I gave him the money, because I was from Riverdale

بەڵام،هێشتا من دامویست چەرۆک بگێڕمەوە

so I had more money than he did.

و هێشتا دەمویست باسی چەرۆکەکانی خۆم بکەم

(Laughter)

لەبەر ئەوە بڕیارم دا دەست بکەم بە وێنە کێشان دەبێت ئەوە چەند قوورس بێت

And that was a good thing to help, you know, the cause.

ئه‌وه‌ی كه‌ ڕوویدا ئه‌وه‌بوو كه‌ ده‌ستمكرد

But, then he came back, and things happened,

كاركردن وه‌ك سه‌رنووسه‌ر له‌ڕێی

and I decided I really hated my writing,

هه‌رشتێك بێت ، نه‌تها پشتگوێخستن

that it was awful, awful, purple prose.

ستۆدیۆیه‌كمان دروستكر د

And I decided that I wanted to tell --

به‌ڕاستی تایبۆر ستۆدیۆیه‌كی دامه‌زراند به‌ناوی( ئێم و كۆ

but I still wanted to tell a narrative story

مه‌به‌ست له‌ ئێم و كۆ ئه‌وه‌بوو كه‌ ئێمه‌ هیچ شتێك نازانین

and I still wanted to tell my stories.

So I decided that I would start to draw. How hard could that be?

به‌ڵام ئه‌وه‌ كێشه‌ نیه‌ ، هه‌رچۆنێك بێت كاره‌كه‌مان ئه‌نجام ده‌ده‌ین

له‌ڕاستیدا باشتره‌ كه‌ هیچ نه‌زانین

And so what happened was that I started

چونكه‌ ئه‌گه‌ر تۆ زۆربزانیت ، توشی كێشه‌ ده‌بیت

مه‌به‌سته‌كه‌مان له‌ ستۆدیۆكه‌ ئه‌وه‌بوو

just becoming an editorial illustrator through, you know,

كه‌ هیچ هێڵێك له‌ نێوانماندا نیه‌ و ، ترس بوونی نیه‌

sheer whatever, sheer ignorance.

باشترین ئیشم له‌سه‌ر زه‌وی وه‌ك كاركردن به‌ فوولی

And we started a studio.

Well, Tibor really started the studio, called M&Co.

خه‌ونبوو وه‌ بۆ بیرگردنه‌وه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی ناڕێك

And the premise of M&Co was, we don't know anything,

كه‌ ، به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ هه‌ندێك خه‌ڵك له‌وێ هه‌بوون

but that's all right, we're going to do it anyway.

وه‌ تیمێك بوون ، كۆمه‌ڵه‌یه‌ك بوون

And as a matter of fact, it's better not to know anything,

ته‌نها من نه‌بووم كه‌ فكره‌ی شێتانه‌م بۆ ده‌هات

because if you know too much, you're stymied.

به‌ڵام ، مه‌به‌سته‌كه‌ ئه‌وه‌بوو كه‌ من وه‌ك كه‌سێكی خه‌یاڵاوی له‌وێبووم

So, the premise in the studio was,

there are no boundaries, there is no fear.

بۆهه‌ندێك له‌ شته‌كان زۆربه‌كۆن ده‌هاته‌ به‌رچاوم له‌ ئێم و كۆ

And I -- and my full-time job, I landed the best job on Earth,

وه‌به‌ڕاستی ئێمه‌ ده‌مانویست پاره‌ په‌یدا بكه‌ین

was to daydream, and to actually come up with absurd ideas

له‌به‌ر ئه‌وه‌ بڕیارماندا ، زنجیره‌یه‌ك به‌رهه‌م دروست بكه‌ین

that -- fortunately, there were enough people there,

وه‌ هه‌ندێ له‌ چاودێره‌كانی ئه‌وێ

and it was a team, it was a collective,

خۆیان به‌ جوان و خۆشه‌ویست نیشان ده‌دا...

it was not just me coming up with crazy ideas.

له‌وانه‌یه‌ هه‌وڵدان نه‌بووبێت ، به‌حۆشخاڵیه‌وه‌ سه‌ركه‌وتن بێت

But the point was that I was there as myself, as a dreamer.

كه‌ بتوانن باسی ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ بكه‌ن

And so some of the things -- I mean, it was a long history of M&Co,

به‌جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ چاوه‌ڕێی ده‌كه‌یت ، به‌به‌كارهێنانی ڕابواردن و موفاجه‌ئه‌

and clearly we also needed to make some money,

جوانی و مرۆڤایه‌تی له‌ ئیشه‌كانتا بۆ ئێمه‌ گرنگ بوو

so we decided we would create a series of products.

كاتێك زۆری له‌ ڕاده‌به‌ده‌ری مرۆڤ بوو له‌ دیزاینكردندا

And some of the watches there,

attempting to be beautiful and humorous --

وه‌ ده‌مانویست بڵێین ناوه‌ڕۆك زۆر گرنگه‌

maybe not attempting, hopefully succeeding.

نه‌ك پاكێجێكه‌ ، نه‌ك لولكردنه‌كه‌

That to be able to talk about content,

پێویسته‌ تۆ ببیت له‌ ڕۆژنامه‌وان ، پێویسته‌ داهێنه‌ربیت

to break apart what you normally expect, to use humor and surprise,

پێویسته‌ خه‌باڵه‌كانی خۆت به‌زۆری به‌كاربهێنیت زیاتر له‌ هه‌رشتێكی تر.

elegance and humanity in your work was really important to us.

هه‌واڵه‌ خۆشه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ من سه‌گێكم هه‌یه‌

It was a very high, it was a very impersonal time in design

وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی نازانم باوه‌ڕ به‌به‌خت بكه‌م:

نازانم باوه‌ڕ به‌چی بكه‌م ، ئه‌وه‌ پرسیارێكی قورسه‌

and we wanted to say, the content is what's important,

به‌ڵام ئه‌وه‌ ده‌زانم كه‌ پێش ئه‌وه‌ی بڕۆم ، حه‌وت جار قاچ ده‌نێم به‌ كلكیدا

not the package, not the wrapping.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌ركاتێك جانتایه‌ك له‌ماڵه‌وه‌ ده‌بینێت

You really have to be journalists, you have to be inventors,

ده‌زانێت چونكه‌ هه‌میشه‌ هه‌موویان ده‌ڕۆن

you have to use your imagination more importantly than anything.

هه‌موو جارێك ئه‌وان قاچ ده‌نێن به‌و كلكه‌ جوانه‌ی سه‌گه‌كه‌دا

وه‌ئه‌ویش ڕاده‌كات بۆ ژوره‌كه‌ی تر

So, the good news is that I have a dog

به‌ڵام ، من ده‌توانم گۆڕانكاریه‌ك بكه‌م له‌ كاركردن له‌ منداڵه‌وه و ...

and, though I don't know if I believe in luck --

له‌كاركردن بۆ گه‌نجان بۆ منداڵان ، و به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌

I don't know what I believe in, it's a very complicated question,

چونكه‌ من ده‌توانم بڵێم كه‌ هه‌ڵسوو كه‌وتم منداڵانه‌یه‌

but I do know that before I go away, I crank his tail seven times.

وه‌ به‌شێوه‌یه‌كیش ، ئه‌وه‌ ڕاسته‌

So, whenever he sees a suitcase in the house,

له‌ ڕاستیدا ده‌توانم بڵێم من تێنه‌گه‌شتم

because everybody's always, you know, leaving,

they're always cranking this wonderful dog's tail,

هه‌ست به‌ شانازی ناكه‌م پێوه‌ی ، به‌ڵام تێگه‌یشتم

and he runs to the other room.

بابڵێن له‌سه‌دا نه‌وه‌دوپێنجی بابه‌ته‌كانی قسه‌كانی ئه‌م كۆنفرانسه‌

But I am able to make the transition from working for children and --

به‌ڵام ، چه‌ندین تێبینی جوانم له‌سه‌ر وێنه‌كێشان نوسیوه‌

وه‌ پیازێكی زۆر نایابم ده‌ستكه‌وتووه‌ له‌ وته‌كانی (مورای جیل مان وه‌ .

from working for adults to children, and back and forth,

په‌یجێكی جوانی بێمێشكی قسه‌كانی بۆ (جۆناشان ودهام م هه‌یه‌

because, you know, I can say that I'm immature,

and in a way, that's true.

ده‌زانین ، شتی باش له‌ تێنه‌گه‌یشتنه‌وه‌ دێت ...

I don't really -- I mean, I could tell you that I didn't understand,

پێكه‌نین

كه‌ من وێنه‌ ده‌كێشم ، وه‌ دوای له‌ كاره‌كه‌م كۆتای پێدێت

I'm not proud of it, but I didn't understand

ئاساییه‌ به‌لای منه‌وه‌ له‌ تێمه‌گه‌یشتن

let's say 95 percent of the talks at this conference.

وه‌ دۆزینه‌وه‌ی شتی تازه‌

But I have been taking beautiful notes of drawings

نووسینه‌كانم بۆ منداڵان زۆر له‌ ئاسان ده‌چوو وه‌ هه‌ر واشبوو

and I have a gorgeous onion from Murray Gell-Mann's talk.

And I have a beautiful page of doodles from Jonathan Woodham's talk.

زۆربه‌ی كات پێویسته‌ بابه‌ته‌كانیت بۆ سی و دوو په‌یج كه‌م بكه‌یته‌وه‌

So, good things come out of, you know, incomprehension --

ئه‌وه‌ی پێویسته‌ بیكه‌یت ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پێویسته‌ شته‌كانت كه‌م بكه‌یته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌ته‌وێت بیڵێیت

(Laughter)

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ ، قسه‌كانت بۆ منداڵان كه‌م ناكرێته‌وه‌

-- which I will do a painting of, and then it will end up in my work.

وه‌ تۆ به‌شێوه‌یه‌ك قسه‌ ناكه‌یت كه‌

So, I'm open to the possibilities of not knowing

ده‌زانیت ، ناتوانیت دوای یه‌كه‌مجار ئیتر بیخوێنیته‌وه‌

and finding out something new.

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ من

So, in writing for children, it seems simple, and it is.

كتێب ده‌نووسم كه‌ بۆ منداڵان و گه‌نجان باشه‌

به‌ڵام ، وێنه‌كانی كاردانه‌وه‌ی هه‌یه‌ ...

من جیاوازی ناكه‌م له‌نێوان منداڵ و ئه‌وه‌ی بۆ گه‌نجانی ده‌كه‌م

You have to condense a story into 32 pages, usually.

هه‌وڵده‌ده‌م به‌ هه‌مان ئه‌ندێشه‌و هه‌مان وزه‌م به‌كارده‌هێنم

And what you have to do is, you really have to edit down to what you want to say.

وه‌هه‌مان خۆشه‌ویستی و شێوازی زمان به‌كارده‌هێنم

And hopefully, you're not talking down to kids

ده‌زانی ، چه‌ندین هاوڕێی باشم هه‌یه‌

and you're not talking in such a way that you,

ئه‌مه‌ (ئه‌ندریۆ گه‌یتس ه‌ وه‌ له‌ده‌رگاكه‌وه‌ هاته‌ ژووره‌وه‌ وتی

you know, couldn't stand reading it after one time.

تۆ! "له‌وێ دانیشه‌ " من چه‌ندین وێنه‌م گرت

So, I hopefully am writing, you know,

باشترین كورسی بۆمن ، كورسی " بیرتۆیا " یه‌ كه‌ به‌شی دواوه‌یه‌

books that are good for children and for adults.

But the painting reflects --

پێویسته‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی ده‌مه‌وێت ئاماده‌ی بكه‌م

I don't think differently for children than I do for adults.

گفتووگۆ له‌نێوان منداڵ و گه‌نجان له‌ زۆر ئاستی جیاوازه‌وه‌ ڕووده‌دات

I try to use the same kind of imagination, the same kind of whimsy,

the same kind of love of language.

وه‌ به‌ خۆشحاڵیه‌وه‌ . شتی جیاوازی گاڵته‌جاری ده‌رده‌كه‌وت

So, you know, and I have lots of wonderful-looking friends.

كێبه‌كان وه‌ك گۆڤار وابوون له‌ ژیانی مندا

هه‌رگز من حه‌زم له‌ پڵۆتی بیركاری نیه‌

This is Andrew Gatz, and he walked in through the door and I said,

من نازانم مانای پڵۆت چیه‌

"You! Sit down there." You know, I take lots of photos.

ناتوانم باسی فكره‌یه‌ك بكه‌م كه‌ له‌سه‌ره‌تاوه‌ ده‌ست پێده‌كات

And the Bertoia chair in the background is my favorite chair.

سه‌ره‌تا ، ناوه‌ڕاست ، وه‌ كۆتای ، ئه‌وه‌ به‌ڕاستی من ده‌ترسێنێت

So, I get to put in all of the things that I love.

چونكه‌ ژیانی من بێ سه‌روبه‌ری و شڵه‌ژاوه‌

Hopefully, a dialog between adults and children will happen on many different levels,

وه‌ به‌م شێوه‌یه‌ حه‌زمڵێیه‌.

هه‌رچۆنێك بێت ئێمه‌ له‌ ڤینسیا بووین

and hopefully different kinds of humor will evolve.

وه‌ ئه‌مه‌ ژوره‌كه‌مانه‌ ، من ئه‌و خه‌ونه‌م هه‌بوو

And the books are really journals of my life.

كه‌من ڕۆبێكی جوانی سه‌وز له‌به‌ر بكه‌م

I never -- I don't like plots.

وه‌ته‌ماشای ده‌ه‌ره‌وه‌ له‌ په‌نجه‌ره‌كه‌وه‌ بكه‌م

I don't know what a plot means.

وه‌ به‌ڕاستی ئه‌وه‌ شتێكی خۆشبوو

I can't stand the idea of anything that starts in the beginning,

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ، من توانیم ئه‌مه‌ بخه‌وه‌ ناو چیرۆكی " فیله‌كه‌ "

you know, beginning, middle and end. It really scares me,

وه‌ بچم به‌ره‌و شتێكی تر

because my life is too random and too confused,

وشه‌ی " سی " شتێكی تر هه‌یه‌ له‌ناویدا

and I enjoy it that way.

هه‌روه‌ها من زۆر دڵخۆشبووم ، به‌بینینی پیاوێك كه‌له‌سه‌ر جێگاكه‌ی دانیشتووه‌

But anyway, so we were in Venice,

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی من هه‌ندێك قژم خسته‌سه‌ر سه‌ری له‌به‌ر ئه‌وه‌ی قژی پێوه‌ نه‌بوو

and this is our room. And I had this dream

هه‌ندێ قژی پێوه‌بوو ... پێشتر قژی ته‌واوی هه‌بوو

that I was wearing this fantastic green gown,

من له‌گه‌ڵ ئه‌ودا توانیم پڕۆژه‌یه‌كی زۆر نایاب ئه‌نجام بده‌م

and I was looking out the window,

and it was really a beautiful thing.

And so, I was able to put that into this story, which is an alphabet,

من وه‌ك نووسه‌ری به‌شی ده‌ره‌وه‌ی ڕۆژنامه‌ی نیوۆرك كارده‌كه‌م ، وه‌ له‌ 9/11 ڕوویدا

and hopefully go on to something else.

به‌ته‌واوی كۆتای هاتنی ئه‌و جیهانه‌بوو كه‌ ئێمه‌ ده‌مانناسی

The letter C had other things in it.

I was fortunate also, to meet the man who's sitting on the bed,

من و " ڕیك " له‌ ڕیگه‌دابووین بۆ ئاهه‌نگێك له‌ برۆنكس

though I gave him hair over here and he doesn't have hair.

Well, he has some hair but -- well, he used to have hair.

وه‌ هه‌ندێك كه‌س ده‌ڵێن برۆنكستان

خه‌ڵكی تر ده‌ڵێن فێریستان

And with him, I was able to do a project that was really fantastic.

وه‌ ئێمه‌ ڕووی ده‌ره‌وه‌ی نیوۆركه‌كه‌مان دروستكرد

به‌وه‌ی كه‌توانیمان ئێمه‌ نه‌مانده‌زانی چی ده‌كه‌ین

I work for the New Yorker, and I do covers, and 9/11 happened

هه‌وڵمانده‌دا پێكه‌نیناوی بێت ، نه‌مانده‌ویست ببێت :

ئه‌وه‌ ڕاستی نه‌بوو ، باشه‌ ، له‌ ڕاستیدا ، ده‌مانویست پێكه‌نینوی بێت

and it was, you know, a complete and utter end of the world as we knew it.

هیوامان ده‌خواست پێكه‌نیناوی بێت ، له‌ڵام نه‌مانده‌زانی ده‌بێته‌ به‌شی دووه‌م

وه‌ نه‌مانده‌زانی كه‌ ئه‌و وێنه‌یه‌ ، له‌و كاته‌ی كه‌ ڕوویدا

And Rick and I were on our way to a party in the Bronx,

ده‌بێته‌ شتێكی باش بۆ زۆربه‌ی خه‌ڵك

and somebody said Bronxistan,

and somebody said Ferreristan,

ده‌زانی ، من نازانم ده‌بێته‌ چی

and we came up with this New Yorker cover,

ئه‌وه‌ ئه‌و كاته‌بوو كه‌ خه‌ڵك ده‌ستی كرد به‌ پێكه‌نین له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ ڕوویدا

which we were able to -- we didn't know what we were doing.

له‌ " فاتوشیس " ه‌وه‌ بۆ " تاكیستان " بۆ

We weren't trying to be funny, we weren't trying to be --

well, we were trying to be funny actually, that's not true.

فاشتونكس ، بۆتۆكسیا ، پاشمینا ، خلینتونسیا

We hoped we'd be funny, but we didn't know it would be a cover,

and we didn't know that that image, at the moment that it happened,

ده‌یانتوانی شارێك هه‌ڵبژێرن

وه‌ گاڵته‌ی پێ بكه‌ن ... ئه‌وه‌ چی ڕووده‌دات له‌وێ ؟

would be something that would be so wonderful for a lot of people.

ئه‌و خه‌ڵكانه‌ كێن؟ ئه‌و خێڵانه‌ چین ؟

And it really became the -- I don't know, you know,

دیڤد ڕیمنیك كه‌ زۆر حه‌زی له‌وه‌بوو

it was one of those moments people started laughing at what was going on.

كێشه‌یه‌كی هه‌بوو ، ئه‌و ئه‌لژمیرسی خۆشنه‌ده‌ویست

And from, you know, Fattushis, to Taxistan to, you know,

چونكه‌ بڕوای وابوو كه‌ خه‌ڵك هاوكاری ئه‌لژمیرس وه‌رده‌گرێت

for the Fashtoonks, Botoxia, Pashmina, Khlintunisia, you know,

به‌ڵام ، ده‌زانی ، ئێمه‌ وتمان " دیڤد " كێ ده‌زانێ ؟

we were able to take the city

ئه‌وان نازانن

and make fun of this completely foreign, who are -- what's going on over here?

پێكه‌نین

له‌به‌ر ئه‌وه‌ شتێكی باشبوو كه‌له‌ناویدا مایه‌وه‌

Who are these people? What are these tribes?

And David Remnick, who was really wonderful about it,

had one problem. He didn't like Al Zheimers,

له‌ژیانی مندا ، هه‌رگیز نازانم چی ڕووده‌دات

وه‌ ئه‌وه‌ به‌شه‌ جوانه‌كه‌یه‌

because he thought it would insult people with Alzheimer's.

ئێمه‌ له‌ " كاپێكۆت " بووین ، شوێنێك بۆ به‌ده‌ست هێنانی الهام

But you know, we said, "David, who's going to know?

وه‌ ئه‌م كتێبه‌م هه‌ڵگرت " زه‌ ئیلیمێنتس ئۆف ستایل " له‌ شوێنی فرۆشتنه‌كه‌

They're not."

(Laughter)

هه‌رگیز له‌ قوتابخانه‌ ئه‌م كتێبه‌م به‌كارنه‌هێنابوو

So it stayed in, and it was, and, you know, it was a good thing.

چونكه‌ زۆر مه‌شغوڵبووم به‌ نووسینی شعر و خوێندنه‌وه‌ی

وه‌ نازانم له‌ قاوه‌خانه‌كان دابنیشم

ئه‌م كتێبه‌م هه‌ڵگرتوو ده‌ستمكرد به‌ خوێندنه‌وه‌ی هه‌ستمكرد كه‌ زۆر سه‌رنج ڕاكێشه‌

You know, in the course of my life, I never know what's going to happen

پێموابوو پێویسته‌ خه‌ڵك زانیاری له‌سه‌ر ئه‌م كتێبه‌ هه‌بێت

and that's kind of the beauty part.

پێكه‌نین

And we were on Cape Cod, a place, obviously, of great inspiration,

ئه‌م پێوستی به‌هه‌ندێ كات و قورسای هه‌بوو

and I picked up this book, "The Elements of Style," at a yard sale.

من ناوی ده‌نێم ، یان باوه‌ڕم وایه‌ كه‌ ئه‌مه‌ شاری سپیه‌

And I didn't -- and I'd never used it in school,

ده‌زانی ، له‌چوار ڕیانێك ده‌چێت

because I was too busy writing poems, and flunking out,

خێزانیی یه‌كه‌می " واسپ " كه‌ جوله‌كه‌كانی پۆڵندان من لێره‌ ده‌ڵێم

and I don't know what, sitting in cafes.

But I picked it up and I started reading it and I thought, this book is amazing.

حه‌زده‌كه‌م شتێك له‌م كتێبه‌یه‌

I said, people should know about this book.

وه‌ ئه‌وان وتیان به‌ڵێ ، به‌ته‌نها به‌جێیان هێشتم

(Laughter)

كه‌ شتێكی خۆشه‌

So I decided it needed a few -- it needed a lift, it needed a few illustrations.

ئه‌و نموونانه‌م وه‌رگرت كه‌ باسیان كردووه‌

And basically, I called the, you know, I convinced the White Estate,

وه‌ " 56" وێنه‌ك كێشاوه‌

نازانم ئه‌گه‌ر بتوانیت ئه‌مه‌ بخوێنیته‌وه‌

and what an intersection of like, you know,

زوزان ئه‌مه‌ كێشه‌یه‌كی بچوكه‌ كه‌ كه‌وتوویته‌ ناوی

Polish Jew, you know, main WASP family. Here I am, saying,

كاتێك كه‌باسی ڕێزمان ده‌كه‌ین

كه‌ بابه‌تێكی زۆر وشكه‌

" ئی . بی " سپی

I'd like to do something to this book.

And they said yes, and they left me completely alone,

وه‌دوای كاتێك ده‌گه‌یته‌ یاساكان

which was a gorgeous, wonderful thing.

زۆر شتی ڕێزمانی هه‌یه‌ " یارمه‌تی هه‌یه‌ پرسیارێك بكه‌م ؟

And I took the examples that they gave,

پرسیاره‌كه‌م ئاساییه‌ به‌لاته‌وه‌ ؟

and just did 56 paintings, basically.

"ویستی ، توانی ، پیویسته‌ ، یان ویستی ، پیویسته‌ ، توانی "

So, this is, I don't know if you can read this.

" ویستی " خۆشه‌ویسته‌كه‌ی كه‌ناڵی كو كو وه‌ " پیوستی " ئیدس ستوێڵه‌

"Well, Susan, this is a fine mess you are in."

And when you're dealing with grammar,

وه‌ " توانی " بابه‌تی ئه‌وگه‌ست سانده‌ره‌

which is, you know, incredibly dry,

" ئه‌و تیبێنی شتێكی گه‌وره‌ی له‌ ناوه‌ڕاستی كۆمباره‌كه‌دا كرد "

E.B. White wrote such wonderful, whimsical -- and actually, Strunk --

پێكه‌نین

بابه‌تێكی نادیاری كه‌شتن هه‌یه‌ به‌پێی به‌ریتانیه‌كان كه‌له‌ نرخی كه‌م ده‌كاته‌وه‌

and then you come to the rules and, you know,

there are lots of grammar things. "Do you mind me asking a question?

كه‌به‌ڕاستی من زۆرم خۆشده‌وێت

"دوای " به‌نادیاری بمێنێته‌وه‌ ! زمانت درێژبكه‌ به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ تێبگه‌یت"

Do you mind my asking a question?"

"Would, could, should, or would, should, could."

ئی . بی چه‌ند یاسایه‌كی بۆ ئێمه‌ نووسی

And "would" is Coco Chanel's lover, "should" is Edith Sitwell,

كه‌ ده‌توانیت " ئیفلیج " ت بكات و واتلێبكات ڕقت لێی بێت

بۆ كاتێكی زۆر ، یان ده‌توانیت پشتگوێیان بخه‌یت كه‌ من ئه‌وه‌یان ده‌كه‌م

and "could" is an August Sander subject.

And, "He noticed a large stain in the center of the rug."

من نازانم چۆن به‌ڵام ده‌توانی ساندویچێك بخۆین

(Laughter)

له‌كاتی وێنه‌ كێشانمدا ده‌ستمكرد به‌ گۆرانی وتن

So, there's a kind of British understatement, murder-mystery theme

چونكه‌ به‌ڕاستی گۆرانی وتنم حه‌زلێیه‌

that I really love very much.

وه‌ باوه‌ڕم وایه‌ كه‌ ئه‌م میوزیكه‌ له‌ ئاستێكی زۆردایه‌

And then, "Be obscure clearly! Be wild of tongue in a way we can understand."

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ، داوای یارمه‌تیم له‌ میوزیك ژه‌نێك كرد كه‌ نیكۆ هلیبوو

E.B. White wrote us a number of rules,

له‌ نۆ گۆرانی به‌ تێكست نووسیوه‌

which can either paralyze you and make you loathe him

for the rest of time, or you can ignore them, which I do,

وه‌ ئێواره‌یه‌كی نایابمان به‌سه‌رربرد:

or you can, I don't know what, you know, eat a sandwich.

ئه‌و میوزیكی بۆخۆشه‌ویستان و شاره‌زایانیش ده‌نووسی

So, what I did when I was painting was I started singing,

من یاریم به‌ كوپی چاكه‌ ده‌كرد كه‌ ده‌نگێی دروستكرد

له‌ ژووری سه‌ره‌كی له‌ كتێبخانه‌ی گشتی نیوۆرك

because I really adore singing,

and I think that music is the highest form of all art.

كه‌ پێویسته‌ تۆ زۆر زۆر بیده‌نگبیت

وه‌به‌ڕاستی ئێواره‌یه‌كی خۆشبوو

So, I commissioned a wonderful composer, Nico Muhly,

كه‌به‌حۆشحاڵیه‌وه‌ دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌

who wrote nine songs using the text,

كێده‌زانێت ؟ رۆژنامه‌ی نیۆرك تایمز په‌یجێك هه‌ڵده‌بژێرێت

and we performed this fantastic evening of --

داوام لێده‌كه‌ن كه‌ ستوونه‌كه‌ بنوسم ، ده‌ڵێت هه‌رشتێك كه‌ ده‌ته‌وێت بیكه‌

he wrote music for both amateurs and professionals.

مانگی یه‌كجار له‌ساڵی كۆتایدا

له‌ ستووندا ده‌نووسی به‌ناوی " هۆكاره‌كانی ناڕاستی "

I played the clattering teacup and the slinky

in the main reading room of the New York Public Library,

ده‌زانی ، كه‌من نازانم هینس بێرگ كێیه‌

where you're supposed to be very, very quiet,

به‌ڵام ده‌زانم ده‌توانم له‌ناویدا بۆی بگه‌ڕێم

and it was a phenomenally wonderful event,

ئه‌و هۆكاره‌كانی ناڕاستیه‌ ، ده‌زانی

which we hopefully will do some more.

من به‌ خێرای ده‌یخوێنمه‌وه‌ ... وه‌ له‌وانه‌شه‌ هه‌ندێكی بگۆڕم و چاك بكه‌م

Who knows? The New York TimesSelect, the op-ed page,

چونكه‌ كاتێكی زۆرم به‌ده‌سته‌وه‌ نه‌ماوه‌ بۆ ستوونه‌كان

له‌ڕاستیدا ، شتێكی زۆر پێكه‌نیناویه‌

asked me to do a column, and they said, you can do whatever you want.

چونكه‌ وتم " باشه‌ ، چه‌نده‌ مه‌جالم هه‌یه‌ بنووسم ؟ "

So, once a month for the last year,

وتیان " ده‌زانی ، ئه‌و ئینته‌رنێته‌ "

I've been doing a column called "The Principles of Uncertainty,"

وتم " به‌ڵێ به‌ڵام چه‌ند مه‌جالم هه‌یه‌؟ "

وتیان " دیاری نه‌كراوه‌ ، دیاری نه‌كراوه‌"

which, you know, I don't know who Heisenberg is,

باشه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ ، له‌سه‌ره‌تادا باوه‌ڕم به‌خۆم نه‌بوو ، وه‌ ده‌ست پێده‌كه‌م

but I know I can throw that around now. You know,

it's the principles of uncertainty, so, you know.

چۆن ده‌توانم ئه‌وه‌ی له‌ دڵمه‌ پێتی بڵێم ؟

I'm going to read quickly -- and probably I'm going to edit some,

ده‌ستپێكردن زۆر قورسه‌ ده‌ستپێكردن به‌ كۆترێكی بێبه‌خت "

because I don't have that much time left -- a few of the columns.

من باسی دۆدۆ ده‌كه‌م و چۆن به‌ره‌وه‌ نه‌مانچوو

And basically, I was so, you know, it was so amusing,

دوای باسی یپینۆزا ده‌كه‌م

because I said, "Well, how much space do I have?"

And they said, "Well, you know, it's the Internet."

كاتێك دواین ئۆدۆ خه‌ریك بوو ده‌مرد ، سپینۆزا ده‌گه‌ڕا بۆ ڕونكردنه‌وه‌یه‌كی باش

And I said, "Yes, but how much space do I have?"

And they said, "It's unlimited, it's unlimited."

بۆ هه‌موو شته‌كان كه‌ ناوی هه‌ستكردن به‌ خۆشی بوو

OK. So, the first one I was very timid, and I'll begin.

دوای دواین هه‌ناسه‌ی هه‌ڵكێشا له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویستانی كه‌له‌ده‌وری بوون

وه‌ ده‌زانم كه‌ سووپی مریشكی هه‌بوو له‌ كۆتا ژه‌مدا

"How can I tell you everything that is in my heart?

زۆر دڵنیام له‌وه‌

Impossible to begin. Enough. No. Begin with the hapless dodo."

دوای ئه‌و مرد ، وه‌ ئیدی سپیۆنزا نه‌ما به‌هیچ شێوه‌یه‌ك قڕی كرد

And I talk about the dodo, and how the dodo became extinct,

دوای ، هیچ شتێكی سپیۆنزامان نه‌ما

به‌ڵام بابه‌تی سه‌گی " پاڤلۆڤ "مان هه‌یه‌

and then I talk about Spinoza.

وه‌ من سه‌ردانی ئه‌ومكرد له‌ مۆزه‌خانه‌ی " هیگین له‌ سانتووس بێرگ له‌ ڕووسیا

"As the last dodo was dying, Spinoza was looking for a rational explanation

له‌وێ ئه‌و له‌گه‌ڵ بۆكسه‌ ئه‌لكترۆنیه‌ ناشرینه‌كه‌ی له‌سه‌ر لایه‌كی ئه‌و

for everything, called eudaemonia.

And then he breathed his last, with loved ones around him,

له‌م شوێنه‌ كۆن و نایابه‌

and I know that he had chicken soup also, as his last meal."

I happen to know it for a fact.

وابزانم ده‌بێت ئه‌وه‌ ڕۆژێكی زۆر زۆر تاریك بووبێت

And then he died, and there was no more Spinoza. Extinct.

كاتێك بۆ بۆڵشڤیكه‌كان هاتنه‌ ئێره‌

له‌وانه‌یه‌ له‌نێوان خۆیاندا چه‌ند شتێكی باش هه‌بێت

And then, we don't have a stuffed Spinoza,

به‌ڵام ، ستالین پیاوێكی قه‌له‌ق بوو زیاتر له‌ باوكم

but we do have a stuffed Pavlov's dog,

and I visited him in the Museum of Hygiene in St. Petersburg, in Russia.

پێكه‌نین

هه‌تا تۆ نازانیت

" وه‌ بڕیاریدا كه‌كه‌سه‌ نزیكه‌ به‌رزه‌كانی نه‌مێنن "

And there he is, with this horrible electrical box on his rump

وابزانم من ئه‌وه‌م دروستكرد كه‌ شتێكی باشه‌

in this fantastic, decrepit palace.

ئه‌مه‌ ته‌نها خشته‌یه‌كی بچوكه‌

چونكه‌ خشته‌كه‌ی ئه‌وانه‌ی كه‌ كوشتوویه‌تی هه‌ر ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ هه‌تا هه‌تایه‌

"And I think it must have been a very, very dark day

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ، كوژراو ، له‌سه‌ریانداوه‌ . فڕێدراوه‌

when the Bolsheviks arrived.

Maybe amongst themselves they had a few good laughs,

but Stalin was a paranoid man, even more than my father."

خێزانی " نابۆكۆڤ " روسیایان به‌جێ هێشت . چۆن " نابۆكۆڤ "ی گه‌نج

(Laughter)

You don't even know.

داده‌نیشێ به‌بێ تاوانی و جوانیه‌وه‌ له‌سه‌ر كورسی سوور

"And decided his top people had to be extinctified."

ده‌جووڵێـت به‌ناو كتێبێك و په‌پوله‌كاندا

ئه‌و جوڵه‌یه‌ بهێنه‌ پێش چاوی خۆت ، چ دۆڕاندنێكه‌؟

Which I think I made up, which is a good thing.

And so, this is a chart of, you know, just a small chart,

ده‌مه‌وێت پێتان بڵێم كه‌ ئه‌م خه‌ریته‌یه‌

هه‌روه‌ها خێزانه‌ جوانه‌كه‌ی دایكیشم ڕوسیای به‌جێهێشت

because the chart would go on forever of all the people that he killed.

So, shot dead, smacked over the head, you know, thrown away.

زۆرێک لە پڕۆگرام

به‌جێهێشتنی شوێنی مانه‌وه‌ ، دارستانی داری شین ، مراویه‌كان ، ڕووباری " سله‌چه‌ " كه‌

"Nabokov's family fled Russia. How could the young Nabokov,

ئه‌وان ڕۆیشتن بۆ فه‌له‌ستین و دوای بۆ ئه‌مریكا "

sitting innocently and elegantly in a red chair,

دایكم ئه‌م خه‌ریته‌یه‌ی ئه‌مریكای بۆمن كێشا

leafing through a book and butterflies,

وه‌ ئه‌مه‌ " دی . ئێن . ئه‌ی " یه‌كه‌ی منه‌ لێره‌ ، چونكه‌ ئه‌وكه‌سه‌ی كه‌من له‌گه‌ڵی گه‌وره‌بووم

imagine such displacement, such loss?"

And then I want to tell you that this is a map.

So, "My beautiful mother's family fled Russia as well.

هیچ هۆكارێكی ڕاستی نه‌بوو

ڕاستیه‌كان له‌ماڵی ئێمه‌دا نه‌مان

Too many pogroms.

Leaving the shack, the wild blueberry woods, the geese, the River Sluch,

ئه‌گه‌ر " ته‌كساس " ببینیت ، ته‌كساس و كالیفۆرنیا

they went to Palestine and then America."

له‌ژێر كه‌نه‌دان . وه‌ كالیفۆرنیای باشوور له‌سه‌ره‌وه‌ی كارۆلینای باكوره‌

And my mother drew this map for me of the United States of America,

ئه‌مه‌ ئه‌و شوێنه‌یه‌ كه‌من تیایدا گه‌وره‌بووم ، باشه‌ ؟

and that is my DNA over here, because that person who I grew up with

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئه‌وه‌ موعجیزه‌یه‌كه‌ كه‌من لێره‌م ، ئه‌مڕؤ

به‌ڵام ، له‌ڕاستی ، وانیه‌ . ئه‌وه‌ شتێكی سه‌رنج ڕاكێشه‌

به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ وتی ته‌لئه‌بیب و لنین

had no use for facts whatsoever.

كه‌ناوچه‌یه‌كه‌ ئه‌وانی لێوه‌هاتوون و " ببورن ئه‌وه‌ كانی تر نه‌ناسراون ، سوپاس"

Facts were actually banished from our home.

به‌ڵام له‌ قامووسه‌كه‌ی ئه‌ودا ، " ببورن ، ئه‌وه‌كانی تر نه‌ناسراون ، سوپاس ، ئه‌وه‌یه‌

And so, if you see that Texas -- you know, Texas and California

" ببورن ، ئه‌وانی تر نه‌ناسراون ، بڕۆن بۆ دۆزه‌خ "

له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و كچه‌ گرنگی پێنه‌داوه‌

پێكه‌نین

are under Canada, and that South Carolina is on top of North Carolina,

" ناڕه‌حه‌تیه‌كانی مانگی شوبات "

ئه‌وه‌یه‌ كه‌ مانگی شوبات زۆر ناخۆشه‌ له‌ نیوۆرك

this is the home that I grew up in, OK?

So, it's a miracle that I'm here today.

و وێنه‌كان بۆمن به‌ڕاستی ناشرینه‌

But actually, it's not. It's actually a wonderful thing.

باشه‌ ، نه‌ك زۆر ناشرین

به‌كسێكم به‌ ئیمه‌یڵ پێگه‌یشت كه‌به‌ ڕۆژنامه‌یه‌ك پێچرابوو

But then she says Tel Aviv and Lenin,

which is the town they came from, and, "Sorry, the rest unknown, thank you."

وه‌ وێنه‌یه‌ی پیاوێكی تێدابوو كه‌ مردبوو

But in her lexicon, "sorry, the rest unknown, thank you" is

من ده‌ڵێم " هیوادارم به‌ڕاستی نه‌مردبێت ،

"sorry, the rest unknown, go to hell,"

ته‌نها خۆشی وه‌رگرتنبێت له‌ پاڵكه‌وتن له‌ناو له‌فردا

because she couldn't care less.

(Laughter)

به‌ڵام له‌سه‌ر وێنه‌كه‌ نوسرابوو كه‌ مردووه‌

"The Impossibility of February"

له‌ڕاستیدا ، ئه‌م مردبوو له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی من دڵنیانیم

is that February's a really wretched month in New York

له‌وانه‌یه‌ نه‌مردبێت

and the images for me conjure up these really awful things.

ئه‌م ئافره‌ته‌ به‌هۆی ئازاره‌وه‌ لارده‌بێته‌وه‌ نه‌ك له‌به‌ر ئه‌و پیاوه‌

Well, not so awful.

به‌ڵام به‌هۆی شتی خه‌فه‌تباریه‌وه‌ . ئه‌مه‌ زۆربه‌ی كات له‌ مانگی شوباتدا ڕوده‌دات

I received a box in the mail and it was wrapped with newspaper

and there was the picture of the man on the newspaper and he was dead.

ئه‌وه‌ پرسه‌یه‌ .

ئه‌م پیاوه‌ توڕه‌یه‌ چونكه‌ كه‌سێك پیازی تێكردووه‌

And I say, "I hope he's not really dead,

just enjoying a refreshing lie-down in the snow,

وه‌ به‌ڕاستی ، واهه‌ست ئه‌كه‌م مه‌به‌سته‌كه‌ لێره‌دا پیازه‌

but the caption says he is dead."

ئه‌و ده‌ڵێن " زۆر قورسه‌ كه‌ درۆنه‌كه‌یت "

And actually, he was. I think he's dead, though I don't know,

ئێستا مانگی شوباته‌و درۆنه‌كردن زۆر ئاسته‌مه‌ "

maybe he's not dead.

زۆركات له‌ پرسیاركردن به‌سه‌ر ده‌به‌م

"And this woman leans over in anguish, not about that man,

تاچه‌ند ڕاستیه‌كان ده‌ڵێین ؟

but about all sad things. It happens quite often in February."

ئه‌وه‌ چیه‌ كاتێك ئێمه‌ده‌مانه‌وێت باسی چیرۆكێك بكه‌ین و بیگێرینه‌وه‌؟

چۆن ده‌زانین كه‌ ئێمه‌ خۆمانین؟

There's consoling.

چۆن ده‌زانین كه‌ ئه‌و ڕستانه‌ی له‌ ده‌ممانه‌وه‌ دێته‌ ده‌ره‌وه‌

This man is angry because somebody threw onions all over the staircase,

چیرۆكی ڕاستین ، ڕسته‌ی ته‌واون ؟

یان ئایا ئه‌وانه‌ ڕسته‌ی درۆستكراون كه‌ ده‌مانه‌وێت بیڵێین؟

and basically -- you know, I guess onions are a theme here.

من به‌خێرای باسی ئه‌وه‌ ده‌كه‌م

And he says, "It is impossible not to lie.

It is February and not lying is impossible."

وته‌یه‌ك له‌لایه‌ن " بێرتراند ڕوسێل "

And I really spend a lot of time wondering,

" هه‌موو كرێكاره‌كان له‌ هه‌موو ته‌مه‌نه‌كان ، هه‌موو دڵسۆزیه‌كان ، هه‌موو الهامه‌كان ،

how much truth do we tell?

What is it that we're actually -- what story are we actually telling?

هه‌موو ڕوناكیه‌كانی زیره‌كی مرۆڤن

How do we know when we are ourselves?

به‌ره‌و نه‌مان ده‌چن.

How do we actually know that these sentences coming out of our mouths

ئێستا . هاوڕێكانم . ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ ڕاستبێت

وه‌ ڕاستیشه‌ ، لێره‌دا مه‌به‌سته‌كه‌ چیه‌؟

are real stories, you know, are real sentences?

Or are they fake sentences that we think we ought to be saying?

پرسیارێكی قورس

كه‌من قسه‌ له‌گه‌ڵ هاوڕێكانم ده‌كه‌م

I'm going to quickly go through this.

وه‌ ده‌چم بۆلایان كه‌ گۆرانی ڕوسی ده‌ڵێن

A quote by Bertrand Russell,

ئه‌ی خوایه‌ ، ده‌زانی چی؟

"All the labor of all the ages, all the devotion, all the inspiration,

ده‌توانی ... نه‌خێر كاتمان نیه‌

ده‌نگی پورم ته‌سجیل كرد ، ده‌نگی پورم ته‌سجیل كرد كاتێك گۆرانی ڕوسی ده‌گوت له‌ ..

all the noonday brightness of human genius

ده‌زانن ، ئایا ده‌توانین بۆ خوله‌كێك ئه‌وه‌مان هه‌بێت؟

are destined to extinction.

ئه‌وه‌تان پێیه‌؟

So now, my friends, if that is true,

مۆسیقا

and it is true, what is the point?"

A complicated question.

And so, you know, I talk to my friends

and I go to plays where they're singing Russian songs.

Oh my God, you know what?

Could we have -- no, we don't have time.

I taped my aunt. I taped my aunt singing a song in Russian from the --

you know, could we have it for a second?

باشه‌ . پورم ته‌سویركرد كه‌ ده‌یویست مه‌له‌ بكات له‌ زه‌ریادا

Do you have that?

(Music)

هه‌موو ڕۆژێكی ساڵ هه‌تا گه‌یشته‌ ته‌مه‌نی هه‌شتاو پێنج ساڵی

ئه‌م گۆرانیه‌ كه‌ له‌باره‌ی عه‌مباری هه‌موو كه‌سێكه‌

چونكه‌ ده‌زانن كه‌ ئێه‌ خه‌ڵكی ڕوسیاین

پێكه‌نین

من سه‌ردانی " كیتی كارلیسل هارت " م كرد كه‌ ته‌مه‌نی نه‌ت و شه‌ش ساڵه‌

وه‌ كاتێك كۆپیه‌كی " زه‌ ئیلیمێنتس ئۆف ستایل " م پێتدا

ئه‌و وتی كه‌ ده‌یڕازێنێته‌وه‌

OK. I taped my -- my aunt used to swim in the ocean

دوای وتم ، ئۆهـ ، ئه‌و باسی " مۆسهارت " ده‌كات وه‌ وتم

" كاتێك ئه‌وت بینی ، زانیت كه‌ ئه‌وه‌ "

every day of the year until she was about 85.

" ئه‌ویش وتی " من زانیم كه‌ ئه‌وه‌

پێكه‌نین

من ئه‌و كه‌سه‌م كه‌ پێویستبوو كتێبه‌كه‌م هه‌ڵبگرتایه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌ كاتێكی خۆشبوو

So -- and that's a song about how everybody's miserable

ئه‌و كچه‌ له‌گه‌ڵ " جۆرج گێرشوێن " ده‌چووه‌ ده‌ره‌وه‌ ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ بڕۆ ده‌ره‌وه‌

because, you know, we're from Russia.

(Laughter)

گێرشوێن له‌ته‌مه‌نی 38 ساڵیدا مرد

I went to visit Kitty Carlisle Hart, and she is 96,

and when I brought her a copy of "The Elements of Style,"

له‌هه‌مان قه‌برسیتانی مێرده‌كه‌م نێژراوه‌

she said she would treasure it.

من نامه‌وێت ئێستا باسی بكه‌م

And then I said -- oh, and she was talking about Moss Hart, and I said,

ده‌مه‌وێت قسه‌ بكه‌م .. زۆربه‌ی كێكی قه‌برستانه‌كه‌ به‌ناوی كێكی

"When you met him, you knew it was him."

گۆڕی خێزانی " باریچینی " یه‌ كه‌ نزیكن لێره‌وه‌

And she said, "I knew it was he."

(Laughter)

پێمباشه‌ خێزانی " باریچینی " دووكانێك له‌وێ بكه‌نه‌وه‌ و چۆكلاته‌ بفرۆشن

So, I was the one who should have kept the book, but it was a really wonderful moment.

پێكه‌نین

ده‌مه‌وێت من سه‌رپه‌رشتی بكه‌م بۆیان

من سه‌ردانی " لویس بۆرگیوس " م كردووه‌

And she dated George Gershwin, so, you know, get out.

كه‌ هه‌تا ئێستاش كارده‌كات ، و ته‌ماشای سنگی مه‌خسه‌له‌كه‌م كرد

Gershwin died at the age of 38.

كه‌به‌ڕاستی سه‌رنجڕاكێشه‌و به‌جێمهێشت

دوای وێنه‌ی قه‌نه‌فه‌یه‌كم گرت و دوایش وێنه‌ك كێشا له‌سه‌ر شه‌قامه‌كه‌

He's buried in the same cemetery as my husband.

ئافره‌تێك كه‌ناوی " لۆلیتا " یه‌ كه‌ له‌ شه‌قامه‌كه‌ی ئێمه‌ ده‌ژی

I don't want to talk about that now.

I do want to talk -- the absolute icing on this cemetery cake

دوای چووم چایه‌كم خوارده‌وه‌

is the Barricini family mausoleum nearby.

دوای پووره‌كه‌م " فرانسیس " ده‌مرێت ، وه‌ پێش ئه‌وه‌ی بمرێت

I think the Barricini family should open a store there and sell chocolate.

ئه‌و هه‌وڵیدا پاكه‌تێك شیرینی بخاته‌ ناو جانتاكه‌یه‌وه‌

(Laughter)

پێكه‌نین

And I would like to run it for them.

And I went to visit Louise Bourgeoise,

ده‌مه‌وێت بزانم مه‌به‌سته‌كه‌ چیه‌ دوای ده‌زانم و ده‌یبینم

who's also still working, and I looked at her sink,

كه‌ " هی مێی ڕوویلتز " باوكی ریك مێی روبیتس

which is really amazing, and left.

خاوه‌نی كه‌لوپه‌لی ئوتوو لو برۆنكس

And then I photograph and do a painting of a sofa on the street.

خه‌ڵاتی " چارلی چاپلین " ی ساڵی 1931 ی برده‌وه‌

And a woman who lives on our street, Lolita.

به‌ڕاستی ئه‌وه‌ " هی " بوو

And then I go and have some tea.

ته‌ماشای ده‌فرێكی قوڵی میوه‌م كرد

And then my Aunt Frances dies, and before she died,

وه‌ته‌ماشای ئه‌و عه‌زیه‌م ده‌كرد كه‌بۆ هاوڕێكه‌م دووریبوو

she tried to pay with Sweet'N Low packets for her bagel.

ده‌لێت " ئیك هابی جینك " كه‌ ده‌كاته‌ " پاچكامتاتا ،

(Laughter)

كه‌ باوه‌ڕم وابوو مانای " ئه‌وه‌م هه‌بوو ناتوانم زیانر ڕایبگرم "ی ده‌گه‌یاند

And I wonder what the point is and then I know, and I see

that Hy Meyerowitz, Rick Meyerowitz's father,

مۆڵه‌تێكم بده‌رێ ، " به‌ڵام من هه‌ڵه‌بووم ،

a dry-cleaning supply salesman from the Bronx,

مانای " به‌شی خۆم هه‌یه‌ " ده‌گه‌یه‌نێت .وه‌ ئه‌وه‌ ڕاستی بوو

won the Charlie Chaplin look-alike contest in 1931.

ده‌بینم كه‌من زیندووم ، ته‌واو ، سوپاس

چه‌پڵه‌ لێدان.

That's actually Hy.

And I look at a beautiful bowl of fruit,

and I look at a dress that I sewed for friends of mine.

And it says, "Ich habe genug," which is a Bach cantata,

which I once thought meant "I've had it, I can't take it anymore,

give me a break," but I was wrong.

It means "I have enough." And that is utterly true.

I happen to be alive, end of discussion. Thank you.

(Applause)