Maira Kalman: The illustrated woman

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hanasa-hiwa foundation

What I am always thinking about

ئەوەی کە هەمیشە من بیری لێ دەکەمەوە

is what this session is about, which is called simplicity.

ئەوەیە کە ئەم کۆبوونەوەیە دەربارەی چیە کە پێی دەوترێت ئاسان کاری

And almost, I would almost call it being simple-minded,

وتا ڕادەیەک،من پووی دەڵێم بە هۆی مێشکەوە ئاسان کراوە

but in the best sense of the word.

بەڵام لە باشترین شێوەی ووشەکە

I'm trying to figure out two very simple things:

من دەمەوێت دوو شتی زۆر ئاسان ڕون بکەمەوە:

how to live and how to die, period.

‌چۆن دەژین و چۆن دەمرین،تەواو

That's all I'm trying to do, all day long.

بە درێژای رۆژەکە من باسی ئەوە دەکەم

And I'm also trying to have some meals, and have some snacks,

هەروەها هەوڵدەدەم چەند ژەمە خواردنێکم هەبێت و لەبەینی ژەمەکانیش نان بخۆم

and, you know, and yell at my children, and do all the normal things

دەزانی هاوار بکەم بەسەر منداڵەکانم داو شتی ئاسای تر

that keep you grounded.

کەوام لێ بکات بە باشی هەست بکەم

So, I was fortunate enough to be born a very dreamy child.

من زۆر خۆشحاڵ بووم کە وەک منداڵێکی جوان لە دایک بووم

My older sister was busy torturing my parents,

خوشکە گەورەکەم بە ئازاردانی (دایکم و باوکم) بەوە خەریک بوو

and they were busy torturing her.

وە ئەوانیش بە ئازاردانی ئەوەوە خەریک بوون

I was lucky enough to be completely ignored,

من زۆر بەختم هەبوو کە بە تەواوی پشت گوێ بخرێم

which is a fabulous thing, actually, I want to tell you.

دەمەوێت پێتان بڵێم کە شتێکی زۆر خۆشە

So, I was able to completely daydream my way through my life.

من توانیم بە باشی بیر لە ژیانی خۆم بکەمەوە

And I finally daydreamed my way into NYU, at a very good time, in 1967,

لە کۆتایدا لە ساڵی ١٩٦٧ کەکاتێکی باش بوو خەیاڵەکەم بەرەو زانکۆی نیو ێۆرکی بردم

where I met a man who was trying to blow up the math building of NYU.

لەوێ پیاوێکم بینی کە دەیویست بینای بەشی بیرکاری لە زانکۆکەدا بتە قێنێتەوە

And I was writing terrible poetry and knitting sweaters for him.

من خەریکی نوسینی شیعر ناخۆش و دورینی بلوز بوم بۆ ئەو پیاوە

And feminists hated us, and the whole thing was wretched

ئەوانەی لایەنگری ئافرەتان بوون ڕقیان لە ئێمە بو،وە هەموو شتەکان ناخۆش بوون

from beginning to end.

لە سەرەتاوە هەتا کۆتای

But I kept writing bad poetry, and he didn't blow up the math building,

بەڵام،من بەردەوام بووم لەسەر نوسینی شیعر ناخۆش و ئەویش بینای بەشی بیرکاری نەتەقاندەوە

but he went to Cuba.

بەڵام ئەو چو بۆ کوبا

But I gave him the money, because I was from Riverdale

بەڵام من پارەکەم دایە چونکە من لە (ڕیڤەردایل)ەوە هاتبووم

so I had more money than he did.

لەبەر ئەوە لە ئەو زیاتر پارەم پێ بوو

(Laughter)

پێکەنین

And that was a good thing to help, you know, the cause.

دەزانی ئەوە شتێکی باش بوو بۆ یارمەتی دان،هۆکارێک هەبێت

But, then he came back, and things happened,

بەڵام ئەو گەڕایەوە چەند شتێک ڕویان دا

and I decided I really hated my writing,

و بڕیارم دا کە بە ڕاستی رقم لە نوسینەکانم بێت

that it was awful, awful, purple prose.

کە نوسینێکی زۆر زۆر ناشرین بوو

And I decided that I wanted to tell --

بڕیارم دا کە دەمەوێت بڵێم..

but I still wanted to tell a narrative story

بەڵام،هێشتا من دامویست چەرۆک بگێڕمەوە

and I still wanted to tell my stories.

و هێشتا دەمویست باسی چەرۆکەکانی خۆم بکەم

So I decided that I would start to draw. How hard could that be?

لەبەر ئەوە بڕیارم دا دەست بکەم بە وێنە کێشان دەبێت ئەوە چەند قوورس بێت

And so what happened was that I started

ئه‌وه‌ی كه‌ ڕوویدا ئه‌وه‌بوو كه‌ ده‌ستمكرد

just becoming an editorial illustrator through, you know,

كاركردن وه‌ك سه‌رنووسه‌ر له‌ڕێی

sheer whatever, sheer ignorance.

هه‌رشتێك بێت ، نه‌تها پشتگوێخستن

And we started a studio.

ستۆدیۆیه‌كمان دروستكر د

Well, Tibor really started the studio, called M&Co.

به‌ڕاستی تایبۆر ستۆدیۆیه‌كی دامه‌زراند به‌ناوی( ئێم و كۆ

And the premise of M&Co was, we don't know anything,

مه‌به‌ست له‌ ئێم و كۆ ئه‌وه‌بوو كه‌ ئێمه‌ هیچ شتێك نازانین

but that's all right, we're going to do it anyway.

به‌ڵام ئه‌وه‌ كێشه‌ نیه‌ ، هه‌رچۆنێك بێت كاره‌كه‌مان ئه‌نجام ده‌ده‌ین

And as a matter of fact, it's better not to know anything,

له‌ڕاستیدا باشتره‌ كه‌ هیچ نه‌زانین

because if you know too much, you're stymied.

چونكه‌ ئه‌گه‌ر تۆ زۆربزانیت ، توشی كێشه‌ ده‌بیت

So, the premise in the studio was,

مه‌به‌سته‌كه‌مان له‌ ستۆدیۆكه‌ ئه‌وه‌بوو

there are no boundaries, there is no fear.

كه‌ هیچ هێڵێك له‌ نێوانماندا نیه‌ و ، ترس بوونی نیه‌

And I -- and my full-time job, I landed the best job on Earth,

باشترین ئیشم له‌سه‌ر زه‌وی وه‌ك كاركردن به‌ فوولی

was to daydream, and to actually come up with absurd ideas

خه‌ونبوو وه‌ بۆ بیرگردنه‌وه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی ناڕێك

that -- fortunately, there were enough people there,

كه‌ ، به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ هه‌ندێك خه‌ڵك له‌وێ هه‌بوون

and it was a team, it was a collective,

وه‌ تیمێك بوون ، كۆمه‌ڵه‌یه‌ك بوون

it was not just me coming up with crazy ideas.

ته‌نها من نه‌بووم كه‌ فكره‌ی شێتانه‌م بۆ ده‌هات

But the point was that I was there as myself, as a dreamer.

به‌ڵام ، مه‌به‌سته‌كه‌ ئه‌وه‌بوو كه‌ من وه‌ك كه‌سێكی خه‌یاڵاوی له‌وێبووم

And so some of the things -- I mean, it was a long history of M&Co,

بۆهه‌ندێك له‌ شته‌كان زۆربه‌كۆن ده‌هاته‌ به‌رچاوم له‌ ئێم و كۆ

and clearly we also needed to make some money,

وه‌به‌ڕاستی ئێمه‌ ده‌مانویست پاره‌ په‌یدا بكه‌ین

so we decided we would create a series of products.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ بڕیارماندا ، زنجیره‌یه‌ك به‌رهه‌م دروست بكه‌ین

And some of the watches there,

وه‌ هه‌ندێ له‌ چاودێره‌كانی ئه‌وێ

attempting to be beautiful and humorous --

خۆیان به‌ جوان و خۆشه‌ویست نیشان ده‌دا...

maybe not attempting, hopefully succeeding.

له‌وانه‌یه‌ هه‌وڵدان نه‌بووبێت ، به‌حۆشخاڵیه‌وه‌ سه‌ركه‌وتن بێت

That to be able to talk about content,

كه‌ بتوانن باسی ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ بكه‌ن

to break apart what you normally expect, to use humor and surprise,

به‌جیاكردنه‌وه‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ چاوه‌ڕێی ده‌كه‌یت ، به‌به‌كارهێنانی ڕابواردن و موفاجه‌ئه‌

elegance and humanity in your work was really important to us.

جوانی و مرۆڤایه‌تی له‌ ئیشه‌كانتا بۆ ئێمه‌ گرنگ بوو

It was a very high, it was a very impersonal time in design

كاتێك زۆری له‌ ڕاده‌به‌ده‌ری مرۆڤ بوو له‌ دیزاینكردندا

and we wanted to say, the content is what's important,

وه‌ ده‌مانویست بڵێین ناوه‌ڕۆك زۆر گرنگه‌

not the package, not the wrapping.

نه‌ك پاكێجێكه‌ ، نه‌ك لولكردنه‌كه‌

You really have to be journalists, you have to be inventors,

پێویسته‌ تۆ ببیت له‌ ڕۆژنامه‌وان ، پێویسته‌ داهێنه‌ربیت

you have to use your imagination more importantly than anything.

پێویسته‌ خه‌باڵه‌كانی خۆت به‌زۆری به‌كاربهێنیت زیاتر له‌ هه‌رشتێكی تر.

So, the good news is that I have a dog

هه‌واڵه‌ خۆشه‌كه‌ ئه‌وه‌یه‌ كه‌ من سه‌گێكم هه‌یه‌

and, though I don't know if I believe in luck --

وه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی نازانم باوه‌ڕ به‌به‌خت بكه‌م:

I don't know what I believe in, it's a very complicated question,

نازانم باوه‌ڕ به‌چی بكه‌م ، ئه‌وه‌ پرسیارێكی قورسه‌

but I do know that before I go away, I crank his tail seven times.

به‌ڵام ئه‌وه‌ ده‌زانم كه‌ پێش ئه‌وه‌ی بڕۆم ، حه‌وت جار قاچ ده‌نێم به‌ كلكیدا

So, whenever he sees a suitcase in the house,

له‌به‌ر ئه‌وه‌ هه‌ركاتێك جانتایه‌ك له‌ماڵه‌وه‌ ده‌بینێت

because everybody's always, you know, leaving,

ده‌زانێت چونكه‌ هه‌میشه‌ هه‌موویان ده‌ڕۆن

they're always cranking this wonderful dog's tail,

هه‌موو جارێك ئه‌وان قاچ ده‌نێن به‌و كلكه‌ جوانه‌ی سه‌گه‌كه‌دا

and he runs to the other room.

وه‌ئه‌ویش ڕاده‌كات بۆ ژوره‌كه‌ی تر

But I am able to make the transition from working for children and --

به‌ڵام ، من ده‌توانم گۆڕانكاریه‌ك بكه‌م له‌ كاركردن له‌ منداڵه‌وه و ...

from working for adults to children, and back and forth,

له‌كاركردن بۆ گه‌نجان بۆ منداڵان ، و به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه‌

because, you know, I can say that I'm immature,

چونكه‌ من ده‌توانم بڵێم كه‌ هه‌ڵسوو كه‌وتم منداڵانه‌یه‌

and in a way, that's true.

وه‌ به‌شێوه‌یه‌كیش ، ئه‌وه‌ ڕاسته‌

I don't really -- I mean, I could tell you that I didn't understand,

له‌ ڕاستیدا ده‌توانم بڵێم من تێنه‌گه‌شتم

I'm not proud of it, but I didn't understand

هه‌ست به‌ شانازی ناكه‌م پێوه‌ی ، به‌ڵام تێگه‌یشتم

let's say 95 percent of the talks at this conference.

بابڵێن له‌سه‌دا نه‌وه‌دوپێنجی بابه‌ته‌كانی قسه‌كانی ئه‌م كۆنفرانسه‌

But I have been taking beautiful notes of drawings

به‌ڵام ، چه‌ندین تێبینی جوانم له‌سه‌ر وێنه‌كێشان نوسیوه‌

and I have a gorgeous onion from Murray Gell-Mann's talk.

وه‌ پیازێكی زۆر نایابم ده‌ستكه‌وتووه‌ له‌ وته‌كانی (مورای جیل مان وه‌ .

And I have a beautiful page of doodles from Jonathan Woodham's talk.

په‌یجێكی جوانی بێمێشكی قسه‌كانی بۆ (جۆناشان ودهام م هه‌یه‌

So, good things come out of, you know, incomprehension --

ده‌زانین ، شتی باش له‌ تێنه‌گه‌یشتنه‌وه‌ دێت ...

(Laughter)

پێكه‌نین

-- which I will do a painting of, and then it will end up in my work.

كه‌ من وێنه‌ ده‌كێشم ، وه‌ دوای له‌ كاره‌كه‌م كۆتای پێدێت

So, I'm open to the possibilities of not knowing

ئاساییه‌ به‌لای منه‌وه‌ له‌ تێمه‌گه‌یشتن

and finding out something new.

وه‌ دۆزینه‌وه‌ی شتی تازه‌

So, in writing for children, it seems simple, and it is.

نووسینه‌كانم بۆ منداڵان زۆر له‌ ئاسان ده‌چوو وه‌ هه‌ر واشبوو

You have to condense a story into 32 pages, usually.

زۆربه‌ی كات پێویسته‌ بابه‌ته‌كانیت بۆ سی و دوو په‌یج كه‌م بكه‌یته‌وه‌

And what you have to do is, you really have to edit down to what you want to say.

ئه‌وه‌ی پێویسته‌ بیكه‌یت ئه‌وه‌یه‌ كه‌ پێویسته‌ شته‌كانت كه‌م بكه‌یته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی كه‌ ده‌ته‌وێت بیڵێیت

And hopefully, you're not talking down to kids

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ ، قسه‌كانت بۆ منداڵان كه‌م ناكرێته‌وه‌

and you're not talking in such a way that you,

وه‌ تۆ به‌شێوه‌یه‌ك قسه‌ ناكه‌یت كه‌

you know, couldn't stand reading it after one time.

ده‌زانیت ، ناتوانیت دوای یه‌كه‌مجار ئیتر بیخوێنیته‌وه‌

So, I hopefully am writing, you know,

به‌خۆشحاڵیه‌وه‌ من

books that are good for children and for adults.

كتێب ده‌نووسم كه‌ بۆ منداڵان و گه‌نجان باشه‌

But the painting reflects --

به‌ڵام ، وێنه‌كانی كاردانه‌وه‌ی هه‌یه‌ ...

I don't think differently for children than I do for adults.

من جیاوازی ناكه‌م له‌نێوان منداڵ و ئه‌وه‌ی بۆ گه‌نجانی ده‌كه‌م

I try to use the same kind of imagination, the same kind of whimsy,

هه‌وڵده‌ده‌م به‌ هه‌مان ئه‌ندێشه‌و هه‌مان وزه‌م به‌كارده‌هێنم

the same kind of love of language.

وه‌هه‌مان خۆشه‌ویستی و شێوازی زمان به‌كارده‌هێنم

So, you know, and I have lots of wonderful-looking friends.

ده‌زانی ، چه‌ندین هاوڕێی باشم هه‌یه‌

This is Andrew Gatz, and he walked in through the door and I said,

ئه‌مه‌ (ئه‌ندریۆ گه‌یتس ه‌ وه‌ له‌ده‌رگاكه‌وه‌ هاته‌ ژووره‌وه‌ وتی

"You! Sit down there." You know, I take lots of photos.

تۆ! "له‌وێ دانیشه‌ " من چه‌ندین وێنه‌م گرت

And the Bertoia chair in the background is my favorite chair.

باشترین كورسی بۆمن ، كورسی " بیرتۆیا " یه‌ كه‌ به‌شی دواوه‌یه‌

So, I get to put in all of the things that I love.

پێویسته‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی ده‌مه‌وێت ئاماده‌ی بكه‌م

Hopefully, a dialog between adults and children will happen on many different levels,

گفتووگۆ له‌نێوان منداڵ و گه‌نجان له‌ زۆر ئاستی جیاوازه‌وه‌ ڕووده‌دات

and hopefully different kinds of humor will evolve.

وه‌ به‌ خۆشحاڵیه‌وه‌ . شتی جیاوازی گاڵته‌جاری ده‌رده‌كه‌وت

And the books are really journals of my life.

كێبه‌كان وه‌ك گۆڤار وابوون له‌ ژیانی مندا

I never -- I don't like plots.

هه‌رگز من حه‌زم له‌ پڵۆتی بیركاری نیه‌

I don't know what a plot means.

من نازانم مانای پڵۆت چیه‌

I can't stand the idea of anything that starts in the beginning,

ناتوانم باسی فكره‌یه‌ك بكه‌م كه‌ له‌سه‌ره‌تاوه‌ ده‌ست پێده‌كات

you know, beginning, middle and end. It really scares me,

سه‌ره‌تا ، ناوه‌ڕاست ، وه‌ كۆتای ، ئه‌وه‌ به‌ڕاستی من ده‌ترسێنێت

because my life is too random and too confused,

چونكه‌ ژیانی من بێ سه‌روبه‌ری و شڵه‌ژاوه‌

and I enjoy it that way.

وه‌ به‌م شێوه‌یه‌ حه‌زمڵێیه‌.

But anyway, so we were in Venice,

هه‌رچۆنێك بێت ئێمه‌ له‌ ڤینسیا بووین

and this is our room. And I had this dream

وه‌ ئه‌مه‌ ژوره‌كه‌مانه‌ ، من ئه‌و خه‌ونه‌م هه‌بوو

that I was wearing this fantastic green gown,

كه‌من ڕۆبێكی جوانی سه‌وز له‌به‌ر بكه‌م

and I was looking out the window,

وه‌ته‌ماشای ده‌ه‌ره‌وه‌ له‌ په‌نجه‌ره‌كه‌وه‌ بكه‌م

and it was really a beautiful thing.

وه‌ به‌ڕاستی ئه‌وه‌ شتێكی خۆشبوو

And so, I was able to put that into this story, which is an alphabet,

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ، من توانیم ئه‌مه‌ بخه‌وه‌ ناو چیرۆكی " فیله‌كه‌ "

and hopefully go on to something else.

وه‌ بچم به‌ره‌و شتێكی تر

The letter C had other things in it.

وشه‌ی " سی " شتێكی تر هه‌یه‌ له‌ناویدا

I was fortunate also, to meet the man who's sitting on the bed,

هه‌روه‌ها من زۆر دڵخۆشبووم ، به‌بینینی پیاوێك كه‌له‌سه‌ر جێگاكه‌ی دانیشتووه‌

though I gave him hair over here and he doesn't have hair.

له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی من هه‌ندێك قژم خسته‌سه‌ر سه‌ری له‌به‌ر ئه‌وه‌ی قژی پێوه‌ نه‌بوو

Well, he has some hair but -- well, he used to have hair.

هه‌ندێ قژی پێوه‌بوو ... پێشتر قژی ته‌واوی هه‌بوو

And with him, I was able to do a project that was really fantastic.

من له‌گه‌ڵ ئه‌ودا توانیم پڕۆژه‌یه‌كی زۆر نایاب ئه‌نجام بده‌م

I work for the New Yorker, and I do covers, and 9/11 happened

من وه‌ك نووسه‌ری به‌شی ده‌ره‌وه‌ی ڕۆژنامه‌ی نیوۆرك كارده‌كه‌م ، وه‌ له‌ 9/11 ڕوویدا

and it was, you know, a complete and utter end of the world as we knew it.

به‌ته‌واوی كۆتای هاتنی ئه‌و جیهانه‌بوو كه‌ ئێمه‌ ده‌مانناسی

And Rick and I were on our way to a party in the Bronx,

من و " ڕیك " له‌ ڕیگه‌دابووین بۆ ئاهه‌نگێك له‌ برۆنكس

and somebody said Bronxistan,

وه‌ هه‌ندێك كه‌س ده‌ڵێن برۆنكستان

and somebody said Ferreristan,

خه‌ڵكی تر ده‌ڵێن فێریستان

and we came up with this New Yorker cover,

وه‌ ئێمه‌ ڕووی ده‌ره‌وه‌ی نیوۆركه‌كه‌مان دروستكرد

which we were able to -- we didn't know what we were doing.

به‌وه‌ی كه‌توانیمان ئێمه‌ نه‌مانده‌زانی چی ده‌كه‌ین

We weren't trying to be funny, we weren't trying to be --

هه‌وڵمانده‌دا پێكه‌نیناوی بێت ، نه‌مانده‌ویست ببێت :

well, we were trying to be funny actually, that's not true.

ئه‌وه‌ ڕاستی نه‌بوو ، باشه‌ ، له‌ ڕاستیدا ، ده‌مانویست پێكه‌نینوی بێت

We hoped we'd be funny, but we didn't know it would be a cover,

هیوامان ده‌خواست پێكه‌نیناوی بێت ، له‌ڵام نه‌مانده‌زانی ده‌بێته‌ به‌شی دووه‌م

and we didn't know that that image, at the moment that it happened,

وه‌ نه‌مانده‌زانی كه‌ ئه‌و وێنه‌یه‌ ، له‌و كاته‌ی كه‌ ڕوویدا

would be something that would be so wonderful for a lot of people.

ده‌بێته‌ شتێكی باش بۆ زۆربه‌ی خه‌ڵك

And it really became the -- I don't know, you know,

ده‌زانی ، من نازانم ده‌بێته‌ چی

it was one of those moments people started laughing at what was going on.

ئه‌وه‌ ئه‌و كاته‌بوو كه‌ خه‌ڵك ده‌ستی كرد به‌ پێكه‌نین له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی كه‌ ڕوویدا

And from, you know, Fattushis, to Taxistan to, you know,

له‌ " فاتوشیس " ه‌وه‌ بۆ " تاكیستان " بۆ

for the Fashtoonks, Botoxia, Pashmina, Khlintunisia, you know,

فاشتونكس ، بۆتۆكسیا ، پاشمینا ، خلینتونسیا

we were able to take the city

ده‌یانتوانی شارێك هه‌ڵبژێرن

and make fun of this completely foreign, who are -- what's going on over here?

وه‌ گاڵته‌ی پێ بكه‌ن ... ئه‌وه‌ چی ڕووده‌دات له‌وێ ؟

Who are these people? What are these tribes?

ئه‌و خه‌ڵكانه‌ كێن؟ ئه‌و خێڵانه‌ چین ؟

And David Remnick, who was really wonderful about it,

دیڤد ڕیمنیك كه‌ زۆر حه‌زی له‌وه‌بوو

had one problem. He didn't like Al Zheimers,

كێشه‌یه‌كی هه‌بوو ، ئه‌و ئه‌لژمیرسی خۆشنه‌ده‌ویست

because he thought it would insult people with Alzheimer's.

چونكه‌ بڕوای وابوو كه‌ خه‌ڵك هاوكاری ئه‌لژمیرس وه‌رده‌گرێت

But you know, we said, "David, who's going to know?

به‌ڵام ، ده‌زانی ، ئێمه‌ وتمان " دیڤد " كێ ده‌زانێ ؟

They're not."

ئه‌وان نازانن

(Laughter)

پێكه‌نین

So it stayed in, and it was, and, you know, it was a good thing.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ شتێكی باشبوو كه‌له‌ناویدا مایه‌وه‌

You know, in the course of my life, I never know what's going to happen

له‌ژیانی مندا ، هه‌رگیز نازانم چی ڕووده‌دات

and that's kind of the beauty part.

وه‌ ئه‌وه‌ به‌شه‌ جوانه‌كه‌یه‌

And we were on Cape Cod, a place, obviously, of great inspiration,

ئێمه‌ له‌ " كاپێكۆت " بووین ، شوێنێك بۆ به‌ده‌ست هێنانی الهام

and I picked up this book, "The Elements of Style," at a yard sale.

وه‌ ئه‌م كتێبه‌م هه‌ڵگرت " زه‌ ئیلیمێنتس ئۆف ستایل " له‌ شوێنی فرۆشتنه‌كه‌

And I didn't -- and I'd never used it in school,

هه‌رگیز له‌ قوتابخانه‌ ئه‌م كتێبه‌م به‌كارنه‌هێنابوو

because I was too busy writing poems, and flunking out,

چونكه‌ زۆر مه‌شغوڵبووم به‌ نووسینی شعر و خوێندنه‌وه‌ی

and I don't know what, sitting in cafes.

وه‌ نازانم له‌ قاوه‌خانه‌كان دابنیشم

But I picked it up and I started reading it and I thought, this book is amazing.

ئه‌م كتێبه‌م هه‌ڵگرتوو ده‌ستمكرد به‌ خوێندنه‌وه‌ی هه‌ستمكرد كه‌ زۆر سه‌رنج ڕاكێشه‌

I said, people should know about this book.

پێموابوو پێویسته‌ خه‌ڵك زانیاری له‌سه‌ر ئه‌م كتێبه‌ هه‌بێت

(Laughter)

پێكه‌نین

So I decided it needed a few -- it needed a lift, it needed a few illustrations.

ئه‌م پێوستی به‌هه‌ندێ كات و قورسای هه‌بوو

And basically, I called the, you know, I convinced the White Estate,

من ناوی ده‌نێم ، یان باوه‌ڕم وایه‌ كه‌ ئه‌مه‌ شاری سپیه‌

and what an intersection of like, you know,

ده‌زانی ، له‌چوار ڕیانێك ده‌چێت

Polish Jew, you know, main WASP family. Here I am, saying,

خێزانیی یه‌كه‌می " واسپ " كه‌ جوله‌كه‌كانی پۆڵندان من لێره‌ ده‌ڵێم

I'd like to do something to this book.

حه‌زده‌كه‌م شتێك له‌م كتێبه‌یه‌

And they said yes, and they left me completely alone,

وه‌ ئه‌وان وتیان به‌ڵێ ، به‌ته‌نها به‌جێیان هێشتم

which was a gorgeous, wonderful thing.

كه‌ شتێكی خۆشه‌

And I took the examples that they gave,

ئه‌و نموونانه‌م وه‌رگرت كه‌ باسیان كردووه‌

and just did 56 paintings, basically.

وه‌ " 56" وێنه‌ك كێشاوه‌

So, this is, I don't know if you can read this.

نازانم ئه‌گه‌ر بتوانیت ئه‌مه‌ بخوێنیته‌وه‌

"Well, Susan, this is a fine mess you are in."

زوزان ئه‌مه‌ كێشه‌یه‌كی بچوكه‌ كه‌ كه‌وتوویته‌ ناوی

And when you're dealing with grammar,

كاتێك كه‌باسی ڕێزمان ده‌كه‌ین

which is, you know, incredibly dry,

كه‌ بابه‌تێكی زۆر وشكه‌

E.B. White wrote such wonderful, whimsical -- and actually, Strunk --

" ئی . بی " سپی

and then you come to the rules and, you know,

وه‌دوای كاتێك ده‌گه‌یته‌ یاساكان

there are lots of grammar things. "Do you mind me asking a question?

زۆر شتی ڕێزمانی هه‌یه‌ " یارمه‌تی هه‌یه‌ پرسیارێك بكه‌م ؟

Do you mind my asking a question?"

پرسیاره‌كه‌م ئاساییه‌ به‌لاته‌وه‌ ؟

"Would, could, should, or would, should, could."

"ویستی ، توانی ، پیویسته‌ ، یان ویستی ، پیویسته‌ ، توانی "

And "would" is Coco Chanel's lover, "should" is Edith Sitwell,

" ویستی " خۆشه‌ویسته‌كه‌ی كه‌ناڵی كو كو وه‌ " پیوستی " ئیدس ستوێڵه‌

and "could" is an August Sander subject.

وه‌ " توانی " بابه‌تی ئه‌وگه‌ست سانده‌ره‌

And, "He noticed a large stain in the center of the rug."

" ئه‌و تیبێنی شتێكی گه‌وره‌ی له‌ ناوه‌ڕاستی كۆمباره‌كه‌دا كرد "

(Laughter)

پێكه‌نین

So, there's a kind of British understatement, murder-mystery theme

بابه‌تێكی نادیاری كه‌شتن هه‌یه‌ به‌پێی به‌ریتانیه‌كان كه‌له‌ نرخی كه‌م ده‌كاته‌وه‌

that I really love very much.

كه‌به‌ڕاستی من زۆرم خۆشده‌وێت

And then, "Be obscure clearly! Be wild of tongue in a way we can understand."

"دوای " به‌نادیاری بمێنێته‌وه‌ ! زمانت درێژبكه‌ به‌شێوه‌یه‌ك كه‌ تێبگه‌یت"

E.B. White wrote us a number of rules,

ئی . بی چه‌ند یاسایه‌كی بۆ ئێمه‌ نووسی

which can either paralyze you and make you loathe him

كه‌ ده‌توانیت " ئیفلیج " ت بكات و واتلێبكات ڕقت لێی بێت

for the rest of time, or you can ignore them, which I do,

بۆ كاتێكی زۆر ، یان ده‌توانیت پشتگوێیان بخه‌یت كه‌ من ئه‌وه‌یان ده‌كه‌م

or you can, I don't know what, you know, eat a sandwich.

من نازانم چۆن به‌ڵام ده‌توانی ساندویچێك بخۆین

So, what I did when I was painting was I started singing,

له‌كاتی وێنه‌ كێشانمدا ده‌ستمكرد به‌ گۆرانی وتن

because I really adore singing,

چونكه‌ به‌ڕاستی گۆرانی وتنم حه‌زلێیه‌

and I think that music is the highest form of all art.

وه‌ باوه‌ڕم وایه‌ كه‌ ئه‌م میوزیكه‌ له‌ ئاستێكی زۆردایه‌

So, I commissioned a wonderful composer, Nico Muhly,

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ، داوای یارمه‌تیم له‌ میوزیك ژه‌نێك كرد كه‌ نیكۆ هلیبوو

who wrote nine songs using the text,

له‌ نۆ گۆرانی به‌ تێكست نووسیوه‌

and we performed this fantastic evening of --

وه‌ ئێواره‌یه‌كی نایابمان به‌سه‌رربرد:

he wrote music for both amateurs and professionals.

ئه‌و میوزیكی بۆخۆشه‌ویستان و شاره‌زایانیش ده‌نووسی

I played the clattering teacup and the slinky

من یاریم به‌ كوپی چاكه‌ ده‌كرد كه‌ ده‌نگێی دروستكرد

in the main reading room of the New York Public Library,

له‌ ژووری سه‌ره‌كی له‌ كتێبخانه‌ی گشتی نیوۆرك

where you're supposed to be very, very quiet,

كه‌ پێویسته‌ تۆ زۆر زۆر بیده‌نگبیت

and it was a phenomenally wonderful event,

وه‌به‌ڕاستی ئێواره‌یه‌كی خۆشبوو

which we hopefully will do some more.

كه‌به‌حۆشحاڵیه‌وه‌ دووباره‌ ده‌بێته‌وه‌

Who knows? The New York TimesSelect, the op-ed page,

كێده‌زانێت ؟ رۆژنامه‌ی نیۆرك تایمز په‌یجێك هه‌ڵده‌بژێرێت

asked me to do a column, and they said, you can do whatever you want.

داوام لێده‌كه‌ن كه‌ ستوونه‌كه‌ بنوسم ، ده‌ڵێت هه‌رشتێك كه‌ ده‌ته‌وێت بیكه‌

So, once a month for the last year,

مانگی یه‌كجار له‌ساڵی كۆتایدا

I've been doing a column called "The Principles of Uncertainty,"

له‌ ستووندا ده‌نووسی به‌ناوی " هۆكاره‌كانی ناڕاستی "

which, you know, I don't know who Heisenberg is,

ده‌زانی ، كه‌من نازانم هینس بێرگ كێیه‌

but I know I can throw that around now. You know,

به‌ڵام ده‌زانم ده‌توانم له‌ناویدا بۆی بگه‌ڕێم

it's the principles of uncertainty, so, you know.

ئه‌و هۆكاره‌كانی ناڕاستیه‌ ، ده‌زانی

I'm going to read quickly -- and probably I'm going to edit some,

من به‌ خێرای ده‌یخوێنمه‌وه‌ ... وه‌ له‌وانه‌شه‌ هه‌ندێكی بگۆڕم و چاك بكه‌م

because I don't have that much time left -- a few of the columns.

چونكه‌ كاتێكی زۆرم به‌ده‌سته‌وه‌ نه‌ماوه‌ بۆ ستوونه‌كان

And basically, I was so, you know, it was so amusing,

له‌ڕاستیدا ، شتێكی زۆر پێكه‌نیناویه‌

because I said, "Well, how much space do I have?"

چونكه‌ وتم " باشه‌ ، چه‌نده‌ مه‌جالم هه‌یه‌ بنووسم ؟ "

And they said, "Well, you know, it's the Internet."

وتیان " ده‌زانی ، ئه‌و ئینته‌رنێته‌ "

And I said, "Yes, but how much space do I have?"

وتم " به‌ڵێ به‌ڵام چه‌ند مه‌جالم هه‌یه‌؟ "

And they said, "It's unlimited, it's unlimited."

وتیان " دیاری نه‌كراوه‌ ، دیاری نه‌كراوه‌"

OK. So, the first one I was very timid, and I'll begin.

باشه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ ، له‌سه‌ره‌تادا باوه‌ڕم به‌خۆم نه‌بوو ، وه‌ ده‌ست پێده‌كه‌م

"How can I tell you everything that is in my heart?

چۆن ده‌توانم ئه‌وه‌ی له‌ دڵمه‌ پێتی بڵێم ؟

Impossible to begin. Enough. No. Begin with the hapless dodo."

ده‌ستپێكردن زۆر قورسه‌ ده‌ستپێكردن به‌ كۆترێكی بێبه‌خت "

And I talk about the dodo, and how the dodo became extinct,

من باسی دۆدۆ ده‌كه‌م و چۆن به‌ره‌وه‌ نه‌مانچوو

and then I talk about Spinoza.

دوای باسی یپینۆزا ده‌كه‌م

"As the last dodo was dying, Spinoza was looking for a rational explanation

كاتێك دواین ئۆدۆ خه‌ریك بوو ده‌مرد ، سپینۆزا ده‌گه‌ڕا بۆ ڕونكردنه‌وه‌یه‌كی باش

for everything, called eudaemonia.

بۆ هه‌موو شته‌كان كه‌ ناوی هه‌ستكردن به‌ خۆشی بوو

And then he breathed his last, with loved ones around him,

دوای دواین هه‌ناسه‌ی هه‌ڵكێشا له‌گه‌ڵ خۆشه‌ویستانی كه‌له‌ده‌وری بوون

and I know that he had chicken soup also, as his last meal."

وه‌ ده‌زانم كه‌ سووپی مریشكی هه‌بوو له‌ كۆتا ژه‌مدا

I happen to know it for a fact.

زۆر دڵنیام له‌وه‌

And then he died, and there was no more Spinoza. Extinct.

دوای ئه‌و مرد ، وه‌ ئیدی سپیۆنزا نه‌ما به‌هیچ شێوه‌یه‌ك قڕی كرد

And then, we don't have a stuffed Spinoza,

دوای ، هیچ شتێكی سپیۆنزامان نه‌ما

but we do have a stuffed Pavlov's dog,

به‌ڵام بابه‌تی سه‌گی " پاڤلۆڤ "مان هه‌یه‌

and I visited him in the Museum of Hygiene in St. Petersburg, in Russia.

وه‌ من سه‌ردانی ئه‌ومكرد له‌ مۆزه‌خانه‌ی " هیگین له‌ سانتووس بێرگ له‌ ڕووسیا

And there he is, with this horrible electrical box on his rump

له‌وێ ئه‌و له‌گه‌ڵ بۆكسه‌ ئه‌لكترۆنیه‌ ناشرینه‌كه‌ی له‌سه‌ر لایه‌كی ئه‌و

in this fantastic, decrepit palace.

له‌م شوێنه‌ كۆن و نایابه‌

"And I think it must have been a very, very dark day

وابزانم ده‌بێت ئه‌وه‌ ڕۆژێكی زۆر زۆر تاریك بووبێت

when the Bolsheviks arrived.

كاتێك بۆ بۆڵشڤیكه‌كان هاتنه‌ ئێره‌

Maybe amongst themselves they had a few good laughs,

له‌وانه‌یه‌ له‌نێوان خۆیاندا چه‌ند شتێكی باش هه‌بێت

but Stalin was a paranoid man, even more than my father."

به‌ڵام ، ستالین پیاوێكی قه‌له‌ق بوو زیاتر له‌ باوكم

(Laughter)

پێكه‌نین

You don't even know.

هه‌تا تۆ نازانیت

"And decided his top people had to be extinctified."

" وه‌ بڕیاریدا كه‌كه‌سه‌ نزیكه‌ به‌رزه‌كانی نه‌مێنن "

Which I think I made up, which is a good thing.

وابزانم من ئه‌وه‌م دروستكرد كه‌ شتێكی باشه‌

And so, this is a chart of, you know, just a small chart,

ئه‌مه‌ ته‌نها خشته‌یه‌كی بچوكه‌

because the chart would go on forever of all the people that he killed.

چونكه‌ خشته‌كه‌ی ئه‌وانه‌ی كه‌ كوشتوویه‌تی هه‌ر ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ هه‌تا هه‌تایه‌

So, shot dead, smacked over the head, you know, thrown away.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ، كوژراو ، له‌سه‌ریانداوه‌ . فڕێدراوه‌

"Nabokov's family fled Russia. How could the young Nabokov,

خێزانی " نابۆكۆڤ " روسیایان به‌جێ هێشت . چۆن " نابۆكۆڤ "ی گه‌نج

sitting innocently and elegantly in a red chair,

داده‌نیشێ به‌بێ تاوانی و جوانیه‌وه‌ له‌سه‌ر كورسی سوور

leafing through a book and butterflies,

ده‌جووڵێـت به‌ناو كتێبێك و په‌پوله‌كاندا

imagine such displacement, such loss?"

ئه‌و جوڵه‌یه‌ بهێنه‌ پێش چاوی خۆت ، چ دۆڕاندنێكه‌؟

And then I want to tell you that this is a map.

ده‌مه‌وێت پێتان بڵێم كه‌ ئه‌م خه‌ریته‌یه‌

So, "My beautiful mother's family fled Russia as well.

هه‌روه‌ها خێزانه‌ جوانه‌كه‌ی دایكیشم ڕوسیای به‌جێهێشت

Too many pogroms.

زۆرێک لە پڕۆگرام

Leaving the shack, the wild blueberry woods, the geese, the River Sluch,

به‌جێهێشتنی شوێنی مانه‌وه‌ ، دارستانی داری شین ، مراویه‌كان ، ڕووباری " سله‌چه‌ " كه‌

they went to Palestine and then America."

ئه‌وان ڕۆیشتن بۆ فه‌له‌ستین و دوای بۆ ئه‌مریكا "

And my mother drew this map for me of the United States of America,

دایكم ئه‌م خه‌ریته‌یه‌ی ئه‌مریكای بۆمن كێشا

and that is my DNA over here, because that person who I grew up with

وه‌ ئه‌مه‌ " دی . ئێن . ئه‌ی " یه‌كه‌ی منه‌ لێره‌ ، چونكه‌ ئه‌وكه‌سه‌ی كه‌من له‌گه‌ڵی گه‌وره‌بووم

had no use for facts whatsoever.

هیچ هۆكارێكی ڕاستی نه‌بوو

Facts were actually banished from our home.

ڕاستیه‌كان له‌ماڵی ئێمه‌دا نه‌مان

And so, if you see that Texas -- you know, Texas and California

ئه‌گه‌ر " ته‌كساس " ببینیت ، ته‌كساس و كالیفۆرنیا

are under Canada, and that South Carolina is on top of North Carolina,

له‌ژێر كه‌نه‌دان . وه‌ كالیفۆرنیای باشوور له‌سه‌ره‌وه‌ی كارۆلینای باكوره‌

this is the home that I grew up in, OK?

ئه‌مه‌ ئه‌و شوێنه‌یه‌ كه‌من تیایدا گه‌وره‌بووم ، باشه‌ ؟

So, it's a miracle that I'm here today.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئه‌وه‌ موعجیزه‌یه‌كه‌ كه‌من لێره‌م ، ئه‌مڕؤ

But actually, it's not. It's actually a wonderful thing.

به‌ڵام ، له‌ڕاستی ، وانیه‌ . ئه‌وه‌ شتێكی سه‌رنج ڕاكێشه‌

But then she says Tel Aviv and Lenin,

به‌ڵام دوای ئه‌وه‌ وتی ته‌لئه‌بیب و لنین

which is the town they came from, and, "Sorry, the rest unknown, thank you."

كه‌ناوچه‌یه‌كه‌ ئه‌وانی لێوه‌هاتوون و " ببورن ئه‌وه‌ كانی تر نه‌ناسراون ، سوپاس"

But in her lexicon, "sorry, the rest unknown, thank you" is

به‌ڵام له‌ قامووسه‌كه‌ی ئه‌ودا ، " ببورن ، ئه‌وه‌كانی تر نه‌ناسراون ، سوپاس ، ئه‌وه‌یه‌

"sorry, the rest unknown, go to hell,"

" ببورن ، ئه‌وانی تر نه‌ناسراون ، بڕۆن بۆ دۆزه‌خ "

because she couldn't care less.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌و كچه‌ گرنگی پێنه‌داوه‌

(Laughter)

پێكه‌نین

"The Impossibility of February"

" ناڕه‌حه‌تیه‌كانی مانگی شوبات "

is that February's a really wretched month in New York

ئه‌وه‌یه‌ كه‌ مانگی شوبات زۆر ناخۆشه‌ له‌ نیوۆرك

and the images for me conjure up these really awful things.

و وێنه‌كان بۆمن به‌ڕاستی ناشرینه‌

Well, not so awful.

باشه‌ ، نه‌ك زۆر ناشرین

I received a box in the mail and it was wrapped with newspaper

به‌كسێكم به‌ ئیمه‌یڵ پێگه‌یشت كه‌به‌ ڕۆژنامه‌یه‌ك پێچرابوو

and there was the picture of the man on the newspaper and he was dead.

وه‌ وێنه‌یه‌ی پیاوێكی تێدابوو كه‌ مردبوو

And I say, "I hope he's not really dead,

من ده‌ڵێم " هیوادارم به‌ڕاستی نه‌مردبێت ،

just enjoying a refreshing lie-down in the snow,

ته‌نها خۆشی وه‌رگرتنبێت له‌ پاڵكه‌وتن له‌ناو له‌فردا

but the caption says he is dead."

به‌ڵام له‌سه‌ر وێنه‌كه‌ نوسرابوو كه‌ مردووه‌

And actually, he was. I think he's dead, though I don't know,

له‌ڕاستیدا ، ئه‌م مردبوو له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی من دڵنیانیم

maybe he's not dead.

له‌وانه‌یه‌ نه‌مردبێت

"And this woman leans over in anguish, not about that man,

ئه‌م ئافره‌ته‌ به‌هۆی ئازاره‌وه‌ لارده‌بێته‌وه‌ نه‌ك له‌به‌ر ئه‌و پیاوه‌

but about all sad things. It happens quite often in February."

به‌ڵام به‌هۆی شتی خه‌فه‌تباریه‌وه‌ . ئه‌مه‌ زۆربه‌ی كات له‌ مانگی شوباتدا ڕوده‌دات

There's consoling.

ئه‌وه‌ پرسه‌یه‌ .

This man is angry because somebody threw onions all over the staircase,

ئه‌م پیاوه‌ توڕه‌یه‌ چونكه‌ كه‌سێك پیازی تێكردووه‌

and basically -- you know, I guess onions are a theme here.

وه‌ به‌ڕاستی ، واهه‌ست ئه‌كه‌م مه‌به‌سته‌كه‌ لێره‌دا پیازه‌

And he says, "It is impossible not to lie.

ئه‌و ده‌ڵێن " زۆر قورسه‌ كه‌ درۆنه‌كه‌یت "

It is February and not lying is impossible."

ئێستا مانگی شوباته‌و درۆنه‌كردن زۆر ئاسته‌مه‌ "

And I really spend a lot of time wondering,

زۆركات له‌ پرسیاركردن به‌سه‌ر ده‌به‌م

how much truth do we tell?

تاچه‌ند ڕاستیه‌كان ده‌ڵێین ؟

What is it that we're actually -- what story are we actually telling?

ئه‌وه‌ چیه‌ كاتێك ئێمه‌ده‌مانه‌وێت باسی چیرۆكێك بكه‌ین و بیگێرینه‌وه‌؟

How do we know when we are ourselves?

چۆن ده‌زانین كه‌ ئێمه‌ خۆمانین؟

How do we actually know that these sentences coming out of our mouths

چۆن ده‌زانین كه‌ ئه‌و ڕستانه‌ی له‌ ده‌ممانه‌وه‌ دێته‌ ده‌ره‌وه‌

are real stories, you know, are real sentences?

چیرۆكی ڕاستین ، ڕسته‌ی ته‌واون ؟

Or are they fake sentences that we think we ought to be saying?

یان ئایا ئه‌وانه‌ ڕسته‌ی درۆستكراون كه‌ ده‌مانه‌وێت بیڵێین؟

I'm going to quickly go through this.

من به‌خێرای باسی ئه‌وه‌ ده‌كه‌م

A quote by Bertrand Russell,

وته‌یه‌ك له‌لایه‌ن " بێرتراند ڕوسێل "

"All the labor of all the ages, all the devotion, all the inspiration,

" هه‌موو كرێكاره‌كان له‌ هه‌موو ته‌مه‌نه‌كان ، هه‌موو دڵسۆزیه‌كان ، هه‌موو الهامه‌كان ،

all the noonday brightness of human genius

هه‌موو ڕوناكیه‌كانی زیره‌كی مرۆڤن

are destined to extinction.

به‌ره‌و نه‌مان ده‌چن.

So now, my friends, if that is true,

ئێستا . هاوڕێكانم . ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ ڕاستبێت

and it is true, what is the point?"

وه‌ ڕاستیشه‌ ، لێره‌دا مه‌به‌سته‌كه‌ چیه‌؟

A complicated question.

پرسیارێكی قورس

And so, you know, I talk to my friends

كه‌من قسه‌ له‌گه‌ڵ هاوڕێكانم ده‌كه‌م

and I go to plays where they're singing Russian songs.

وه‌ ده‌چم بۆلایان كه‌ گۆرانی ڕوسی ده‌ڵێن

Oh my God, you know what?

ئه‌ی خوایه‌ ، ده‌زانی چی؟

Could we have -- no, we don't have time.

ده‌توانی ... نه‌خێر كاتمان نیه‌

I taped my aunt. I taped my aunt singing a song in Russian from the --

ده‌نگی پورم ته‌سجیل كرد ، ده‌نگی پورم ته‌سجیل كرد كاتێك گۆرانی ڕوسی ده‌گوت له‌ ..

you know, could we have it for a second?

ده‌زانن ، ئایا ده‌توانین بۆ خوله‌كێك ئه‌وه‌مان هه‌بێت؟

Do you have that?

ئه‌وه‌تان پێیه‌؟

(Music)

مۆسیقا

OK. I taped my -- my aunt used to swim in the ocean

باشه‌ . پورم ته‌سویركرد كه‌ ده‌یویست مه‌له‌ بكات له‌ زه‌ریادا

every day of the year until she was about 85.

هه‌موو ڕۆژێكی ساڵ هه‌تا گه‌یشته‌ ته‌مه‌نی هه‌شتاو پێنج ساڵی

So -- and that's a song about how everybody's miserable

ئه‌م گۆرانیه‌ كه‌ له‌باره‌ی عه‌مباری هه‌موو كه‌سێكه‌

because, you know, we're from Russia.

چونكه‌ ده‌زانن كه‌ ئێه‌ خه‌ڵكی ڕوسیاین

(Laughter)

پێكه‌نین

I went to visit Kitty Carlisle Hart, and she is 96,

من سه‌ردانی " كیتی كارلیسل هارت " م كرد كه‌ ته‌مه‌نی نه‌ت و شه‌ش ساڵه‌

and when I brought her a copy of "The Elements of Style,"

وه‌ كاتێك كۆپیه‌كی " زه‌ ئیلیمێنتس ئۆف ستایل " م پێتدا

she said she would treasure it.

ئه‌و وتی كه‌ ده‌یڕازێنێته‌وه‌

And then I said -- oh, and she was talking about Moss Hart, and I said,

دوای وتم ، ئۆهـ ، ئه‌و باسی " مۆسهارت " ده‌كات وه‌ وتم

"When you met him, you knew it was him."

" كاتێك ئه‌وت بینی ، زانیت كه‌ ئه‌وه‌ "

And she said, "I knew it was he."

" ئه‌ویش وتی " من زانیم كه‌ ئه‌وه‌

(Laughter)

پێكه‌نین

So, I was the one who should have kept the book, but it was a really wonderful moment.

من ئه‌و كه‌سه‌م كه‌ پێویستبوو كتێبه‌كه‌م هه‌ڵبگرتایه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌ كاتێكی خۆشبوو

And she dated George Gershwin, so, you know, get out.

ئه‌و كچه‌ له‌گه‌ڵ " جۆرج گێرشوێن " ده‌چووه‌ ده‌ره‌وه‌ ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ بڕۆ ده‌ره‌وه‌

Gershwin died at the age of 38.

گێرشوێن له‌ته‌مه‌نی 38 ساڵیدا مرد

He's buried in the same cemetery as my husband.

له‌هه‌مان قه‌برسیتانی مێرده‌كه‌م نێژراوه‌

I don't want to talk about that now.

من نامه‌وێت ئێستا باسی بكه‌م

I do want to talk -- the absolute icing on this cemetery cake

ده‌مه‌وێت قسه‌ بكه‌م .. زۆربه‌ی كێكی قه‌برستانه‌كه‌ به‌ناوی كێكی

is the Barricini family mausoleum nearby.

گۆڕی خێزانی " باریچینی " یه‌ كه‌ نزیكن لێره‌وه‌

I think the Barricini family should open a store there and sell chocolate.

پێمباشه‌ خێزانی " باریچینی " دووكانێك له‌وێ بكه‌نه‌وه‌ و چۆكلاته‌ بفرۆشن

(Laughter)

پێكه‌نین

And I would like to run it for them.

ده‌مه‌وێت من سه‌رپه‌رشتی بكه‌م بۆیان

And I went to visit Louise Bourgeoise,

من سه‌ردانی " لویس بۆرگیوس " م كردووه‌

who's also still working, and I looked at her sink,

كه‌ هه‌تا ئێستاش كارده‌كات ، و ته‌ماشای سنگی مه‌خسه‌له‌كه‌م كرد

which is really amazing, and left.

كه‌به‌ڕاستی سه‌رنجڕاكێشه‌و به‌جێمهێشت

And then I photograph and do a painting of a sofa on the street.

دوای وێنه‌ی قه‌نه‌فه‌یه‌كم گرت و دوایش وێنه‌ك كێشا له‌سه‌ر شه‌قامه‌كه‌

And a woman who lives on our street, Lolita.

ئافره‌تێك كه‌ناوی " لۆلیتا " یه‌ كه‌ له‌ شه‌قامه‌كه‌ی ئێمه‌ ده‌ژی

And then I go and have some tea.

دوای چووم چایه‌كم خوارده‌وه‌

And then my Aunt Frances dies, and before she died,

دوای پووره‌كه‌م " فرانسیس " ده‌مرێت ، وه‌ پێش ئه‌وه‌ی بمرێت

she tried to pay with Sweet'N Low packets for her bagel.

ئه‌و هه‌وڵیدا پاكه‌تێك شیرینی بخاته‌ ناو جانتاكه‌یه‌وه‌

(Laughter)

پێكه‌نین

And I wonder what the point is and then I know, and I see

ده‌مه‌وێت بزانم مه‌به‌سته‌كه‌ چیه‌ دوای ده‌زانم و ده‌یبینم

that Hy Meyerowitz, Rick Meyerowitz's father,

كه‌ " هی مێی ڕوویلتز " باوكی ریك مێی روبیتس

a dry-cleaning supply salesman from the Bronx,

خاوه‌نی كه‌لوپه‌لی ئوتوو لو برۆنكس

won the Charlie Chaplin look-alike contest in 1931.

خه‌ڵاتی " چارلی چاپلین " ی ساڵی 1931 ی برده‌وه‌

That's actually Hy.

به‌ڕاستی ئه‌وه‌ " هی " بوو

And I look at a beautiful bowl of fruit,

ته‌ماشای ده‌فرێكی قوڵی میوه‌م كرد

and I look at a dress that I sewed for friends of mine.

وه‌ته‌ماشای ئه‌و عه‌زیه‌م ده‌كرد كه‌بۆ هاوڕێكه‌م دووریبوو

And it says, "Ich habe genug," which is a Bach cantata,

ده‌لێت " ئیك هابی جینك " كه‌ ده‌كاته‌ " پاچكامتاتا ،

which I once thought meant "I've had it, I can't take it anymore,

كه‌ باوه‌ڕم وابوو مانای " ئه‌وه‌م هه‌بوو ناتوانم زیانر ڕایبگرم "ی ده‌گه‌یاند

give me a break," but I was wrong.

مۆڵه‌تێكم بده‌رێ ، " به‌ڵام من هه‌ڵه‌بووم ،

It means "I have enough." And that is utterly true.

مانای " به‌شی خۆم هه‌یه‌ " ده‌گه‌یه‌نێت .وه‌ ئه‌وه‌ ڕاستی بوو

I happen to be alive, end of discussion. Thank you.

ده‌بینم كه‌من زیندووم ، ته‌واو ، سوپاس

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان.