Maira Kalman: The illustrated woman

Tłumaczenie: Magdalena Ignacok Korekta: Marcin Kasiak

What I am always thinking about

Zawsze myślę o tym,

is what this session is about, which is called simplicity.

o czym ma być sesja, jest to tzw. prostota.

And almost, I would almost call it being simple-minded,

I prawie nazwałabym to prostolinijnością,

but in the best sense of the word.

ale w lepszym znaczeniu tego słowa.

I'm trying to figure out two very simple things:

Próbuję zrozumieć dwie proste rzeczy:

how to live and how to die, period.

jak żyć i jak umrzeć, koniec kropka.

That's all I'm trying to do, all day long.

Właśnie tym zajmuję się całymi dniami.

And I'm also trying to have some meals, and have some snacks,

Czasem próbuję też coś zjeść,

and, you know, and yell at my children, and do all the normal things

krzyczę na dzieci i robię wiele normalnych rzeczy,

that keep you grounded.

dzięki którym stoję mocno na ziemi.

So, I was fortunate enough to be born a very dreamy child.

Miałam to szczęście, że już w dzieciństwie dużo marzyłam.

My older sister was busy torturing my parents,

Moja starsza siostra torturowała naszych rodziców,

and they were busy torturing her.

a oni byli zajęci torturowaniem jej.

I was lucky enough to be completely ignored,

Mnie, na szczęście, wszyscy ignorowali,

which is a fabulous thing, actually, I want to tell you.

co jest wspaniałe i o czym chciałabym Wam opowiedzieć.

So, I was able to completely daydream my way through my life.

Tak więc całe moje życie mogłam sobie spokojnie fantazjować.

And I finally daydreamed my way into NYU, at a very good time, in 1967,

I w końcu spełniło się moje marzenie - w 1967 r. dostałam się na Uniwersytet Nowojorski,

where I met a man who was trying to blow up the math building of NYU.

gdzie poznałam faceta, który chciał wysadzić budynek matematyki.

And I was writing terrible poetry and knitting sweaters for him.

Dla niego pisałam okropne wiersze i dziergałam swetry.

And feminists hated us, and the whole thing was wretched

Feministki nienawidziły nas,

from beginning to end.

a ten związek od początku nie miał przyszłości.

But I kept writing bad poetry, and he didn't blow up the math building,

Ale ja dalej pisałam straszną poezję, a on nie wysadził tego budynku,

but he went to Cuba.

tylko wyjechał na Kubę.

But I gave him the money, because I was from Riverdale

Ale to ja dałam mu pieniądze, bo byłam z Riverdale,

so I had more money than he did.

więc byłam bogatsza niż on.

(Laughter)

(Śmiech)

And that was a good thing to help, you know, the cause.

No i pomogliśmy w jakiś sposób tej sprawie.

But, then he came back, and things happened,

A potem on wrócił i zdarzyło się to,

and I decided I really hated my writing,

i uznałam, że nienawidzę mojej twórczości,

that it was awful, awful, purple prose.

mojej okropnej, przekombinowanej prozy.

And I decided that I wanted to tell --

Zdecydowałam, że dalej chcę opowiadać,

but I still wanted to tell a narrative story

ale wciąż chciałam napisać jakieś opowiadanie,

and I still wanted to tell my stories.

i chciałam wymyślać moje historie.

So I decided that I would start to draw. How hard could that be?

Postanowiłam, że zacznę rysować. To nie mogło być przecież trudne.

And so what happened was that I started

No więc na początku

just becoming an editorial illustrator through, you know,

zaczęłam rysować ilustracje dla czasopism

sheer whatever, sheer ignorance.

dzięki kompletnej niewiedzy, ignorancji.

And we started a studio.

I założyliśmy własne studio --

Well, Tibor really started the studio, called M&Co.

no dobra, to Tibor założył studio, nazwał je M & Company.

And the premise of M&Co was, we don't know anything,

Naszym założeniem było to, że nic nie wiemy,

but that's all right, we're going to do it anyway.

ale nic nie szkodzi, bo i tak damy radę.

And as a matter of fact, it's better not to know anything,

Prawdę mówiąc, lepiej nie wiedzieć nic,

because if you know too much, you're stymied.

bo jeśli wiesz za dużo, wtedy jest ci o wiele trudniej.

So, the premise in the studio was,

Więc założeniem studia było to,

there are no boundaries, there is no fear.

że nie ma granic, nie ma strachu.

And I -- and my full-time job, I landed the best job on Earth,

I w ten sposób znalazłam najlepszą pracę na świecie,

was to daydream, and to actually come up with absurd ideas

mogłam śnić na jawie, przedstawiać najdziksze pomysły,

that -- fortunately, there were enough people there,

które -- na szczęście było tam dosyć ludzi --

and it was a team, it was a collective,

byliśmy drużyną, zbiorem osób,

it was not just me coming up with crazy ideas.

nie tylko ja miałam absurdalne pomysły.

But the point was that I was there as myself, as a dreamer.

Ale chodzi mi o to, że mogłam być sobą, marzycielką.

And so some of the things -- I mean, it was a long history of M&Co,

I tak niektóre z tych rzeczy -- tzn. M & Company istniało na rynku dosyć długo,

and clearly we also needed to make some money,

a oczywiście musieliśmy też zarabiać,

so we decided we would create a series of products.

więc postanowiliśmy stworzyć serię produktów.

And some of the watches there,

I niektóre z tych tutaj zegarków

attempting to be beautiful and humorous --

próbujących być pięknymi i zabawnymi --

maybe not attempting, hopefully succeeding.

a może one naprawdę są piękne i zabawne?

That to be able to talk about content,

Ważna dla nas była rozmowa o treści,

to break apart what you normally expect, to use humor and surprise,

zerwanie z tym, co przewidywalne, użycie humoru i zaskoczenia,

elegance and humanity in your work was really important to us.

a także elegancja i jakieś takie człowieczeństwo w naszych pracach.

It was a very high, it was a very impersonal time in design

To był bardzo bezosobowy czas w historii projektowania,

and we wanted to say, the content is what's important,

a my chcieliśmy powiedzieć, że liczy się zawartość,

not the package, not the wrapping.

a nie opakowanie.

You really have to be journalists, you have to be inventors,

Naprawdę trzeba być dziennikarzem, wynalazcą,

you have to use your imagination more importantly than anything.

trzeba używać przede wszystkim wyobraźni.

So, the good news is that I have a dog

Dobra wiadomość to ta, że mam psa

and, though I don't know if I believe in luck --

i, chociaż nie wiem, czy wierzę w szczęście --

I don't know what I believe in, it's a very complicated question,

nie wiem, w co wierzę, to bardzo skomplikowane --

but I do know that before I go away, I crank his tail seven times.

ale wiem, że zanim wychodzę z domu, kręcę jego ogonem 7 razy.

So, whenever he sees a suitcase in the house,

Więc zawsze, kiedy on widzi walizkę w domu,

because everybody's always, you know, leaving,

ponieważ każdy zawsze gdzieś wychodzi

they're always cranking this wonderful dog's tail,

i zawsze kręci ogonem tego wspaniałego psa,

and he runs to the other room.

on ucieka do innego pokoju.

But I am able to make the transition from working for children and --

Ale potrafię pracować raz z dziećmi,

from working for adults to children, and back and forth,

raz z dorosłymi i vice versa,

because, you know, I can say that I'm immature,

ponieważ, wiecie, można powiedzieć, że jestem niedojrzała

and in a way, that's true.

i w pewnym stopniu jest to prawdą.

I don't really -- I mean, I could tell you that I didn't understand,

Tak naprawdę -- to znaczy, mogę się do tego przyznać --

I'm not proud of it, but I didn't understand

nie jest to powód do dumy, ale nie zrozumiałam

let's say 95 percent of the talks at this conference.

jakichś 95% z tego, co powiedziano na tej konferencji.

But I have been taking beautiful notes of drawings

Zamiast tego szkicowałam sobie

and I have a gorgeous onion from Murray Gell-Mann's talk.

i mam teraz śliczną cebulę z mowy Murraya Gell-Manna.

And I have a beautiful page of doodles from Jonathan Woodham's talk.

Mam też stronę pięknych bazgrołów stworzoną podczas mowy Jonathana Woodhama.

So, good things come out of, you know, incomprehension --

Z nierozumienia mogą powstać dobre rzeczy --

(Laughter)

(Śmiech)

-- which I will do a painting of, and then it will end up in my work.

-- które ja namaluję i umieszczę w moim portfolio.

So, I'm open to the possibilities of not knowing

Jestem otwarta na możliwość niewiedzy

and finding out something new.

i odkrywania czegoś nowego.

So, in writing for children, it seems simple, and it is.

Wydaje się to proste, jeśli chodzi o pisanie dla dzieci, i takie też jest.

You have to condense a story into 32 pages, usually.

Zwykle trzeba jakąś historię streścić do 32 stron.

And what you have to do is, you really have to edit down to what you want to say.

I tak naprawdę redagujesz to, co chcesz powiedzieć,

And hopefully, you're not talking down to kids

najlepiej jeśli nie zagadujesz przy tym dzieci

and you're not talking in such a way that you,

i nie mówisz w sposób, który pokazałby,

you know, couldn't stand reading it after one time.

że nie zniósłbyś przeczytania tej opowieści kolejny raz.

So, I hopefully am writing, you know,

Tak więc mam nadzieję,

books that are good for children and for adults.

że piszę książki dobre i dla dzieci, i dla dorosłych.

But the painting reflects --

Ale mój sposób malowania pokazuje,

I don't think differently for children than I do for adults.

że myślę tak samo, pracując dla obu tych grup.

I try to use the same kind of imagination, the same kind of whimsy,

Próbuję używać tego samego rodzaju wyobraźni, tej samej fantazji,

the same kind of love of language.

tej samej miłości do języka.

So, you know, and I have lots of wonderful-looking friends.

Mam wielu cudownie wyglądających przyjaciół.

This is Andrew Gatz, and he walked in through the door and I said,

To jest Andrew Gatz, który wszedł przez drzwi, a ja na to:

"You! Sit down there." You know, I take lots of photos.

"Usiądź tam" i zrobiłam mu mnóstwo zdjęć.

And the Bertoia chair in the background is my favorite chair.

A to krzesło w tle, Bertoia, jest moim ulubionym.

So, I get to put in all of the things that I love.

Muszę więc zebrać wszystko, co kocham,

Hopefully, a dialog between adults and children will happen on many different levels,

wierzę, że na wielu poziomach pojawi się dialog między dorosłymi i dziećmi

and hopefully different kinds of humor will evolve.

i powstaną z tego różne rodzaje humoru.

And the books are really journals of my life.

Książki naprawdę są dziennikami mojego życia.

I never -- I don't like plots.

Nigdy -- Nie lubię fabuł.

I don't know what a plot means.

Nie wiem, czym jest fabuła.

I can't stand the idea of anything that starts in the beginning,

Nie znoszę pomysłu, że coś zaczyna się we wstępie,

you know, beginning, middle and end. It really scares me,

wiecie, wstęp, rozwinięcie i zakończenie przerażają mnie,

because my life is too random and too confused,

ponieważ moje życie jest zbyt przypadkowe i pomieszane,

and I enjoy it that way.

i takie właśnie mi się podoba.

But anyway, so we were in Venice,

Ale byliśmy w Wenecji

and this is our room. And I had this dream

i to jest nasz pokój. Raz mi się śniło,

that I was wearing this fantastic green gown,

że byłam ubrana w tę cudną, zieloną sukienkę

and I was looking out the window,

i wyglądałam przez okno,

and it was really a beautiful thing.

to było naprawdę piękne.

And so, I was able to put that into this story, which is an alphabet,

Udało mi się zawrzeć to w tej opowieści, czyli alfabecie,

and hopefully go on to something else.

może zmienię ją w coś innego.

The letter C had other things in it.

Litera "C" zawierała w sobie inne rzeczy.

I was fortunate also, to meet the man who's sitting on the bed,

Miałam to szczęście, że spotkałam mężczyznę siedzącego na łóżku,

though I gave him hair over here and he doesn't have hair.

dodałam mu włosy, a on jest łysy --

Well, he has some hair but -- well, he used to have hair.

no może ma trochę włosów albo kiedyś je miał.

And with him, I was able to do a project that was really fantastic.

Z nim mogłam zrealizować naprawdę fantastyczny projekt.

I work for the New Yorker, and I do covers, and 9/11 happened

Pracuję dla New Yorkera, rysuję okładki i wtedy przyszedł 11 września,

and it was, you know, a complete and utter end of the world as we knew it.

i to był, jak wiecie, definitywny koniec znanego nam świata.

And Rick and I were on our way to a party in the Bronx,

Rick i ja byliśmy w drodze na przyjęcie w Bronksie

and somebody said Bronxistan,

i ktoś powiedział "Bronxistan",

and somebody said Ferreristan,

ktoś inny: "Fareerristan",

and we came up with this New Yorker cover,

i wymyśliliśmy tę okładkę New Yorkera,

which we were able to -- we didn't know what we were doing.

którą mogliśmy -- nie wiedzieliśmy, co robimy,

We weren't trying to be funny, we weren't trying to be --

nie próbowaliśmy być zabawni...

well, we were trying to be funny actually, that's not true.

właściwie to chcieliśmy być zabawni, to fakt.

We hoped we'd be funny, but we didn't know it would be a cover,

Marzyliśmy o byciu zabawnym, ale nie sądziliśmy, że to będzie okładka,

and we didn't know that that image, at the moment that it happened,

nie wiedzieliśmy, że ten obrazek w tym momencie

would be something that would be so wonderful for a lot of people.

będzie czymś tak wspaniałym dla wielu ludzi.

And it really became the -- I don't know, you know,

I naprawdę stał się -- nie wiem,

it was one of those moments people started laughing at what was going on.

to była jedna z chwil, kiedy ludzie zaśmiali się.

And from, you know, Fattushis, to Taxistan to, you know,

Wiecie, od Fattushis przez Taxistan

for the Fashtoonks, Botoxia, Pashmina, Khlintunisia, you know,

do Fashtoonksu, Botoxii, Pashminy, Khlintunesii,

we were able to take the city

zdołaliśmy wziąć to miasto

and make fun of this completely foreign, who are -- what's going on over here?

i zażartować z tych zupełnie obcych -- co się tu dzieje?

Who are these people? What are these tribes?

Kim są ci ludzie? Co to za plemiona?

And David Remnick, who was really wonderful about it,

I David Remnick, który podszedł do tego z entuzjazmem,

had one problem. He didn't like Al Zheimers,

miał jeden problem: nie podobał mu się Al Zheimer i jego mieszkańcy,

because he thought it would insult people with Alzheimer's.

bo według niego, obraziłoby to ludzi z Alzheimerem.

But you know, we said, "David, who's going to know?

Ale powiedzieliśmy: "Davis, kto się dowie?

They're not."

Oni z pewnością nie."

(Laughter)

(Śmiech)

So it stayed in, and it was, and, you know, it was a good thing.

Więc nazwa została i dobrze, że tak się stało.

You know, in the course of my life, I never know what's going to happen

Wiecie, w ciągu mojego życia nigdy nie wiedziałam, co się stanie,

and that's kind of the beauty part.

i to właśnie jest piękne.

And we were on Cape Cod, a place, obviously, of great inspiration,

Byliśmy na Cape Cod, bardzo inspirującym miejscu,

and I picked up this book, "The Elements of Style," at a yard sale.

i na wyprzedaży garażowej podniosłam książkę "Elementy stylu",

And I didn't -- and I'd never used it in school,

nigdy nie korzystałam z niej w szkole,

because I was too busy writing poems, and flunking out,

bo zamiast tego pisałam wiersze i olewałam szkołę,

and I don't know what, sitting in cafes.

i, nie wiem, przesiadywałam w kawiarniach.

But I picked it up and I started reading it and I thought, this book is amazing.

Ale podniosłam ją, zaczęłam czytać i pomyślałam, że jest zdumiewająca.

I said, people should know about this book.

Powiedziałam, że ludzie powinni się dowiedzieć o tej książce.

(Laughter)

(Śmiech)

So I decided it needed a few -- it needed a lift, it needed a few illustrations.

Uznałam, że potrzeba jej jakiejś odnowy, paru ilustracji.

And basically, I called the, you know, I convinced the White Estate,

Skontaktowałam się ze spadkobiercami White'a i przekonałam ich,

and what an intersection of like, you know,

to było dziwne spotkanie, wiecie,

Polish Jew, you know, main WASP family. Here I am, saying,

polskiej Żydówki i wpływowej rodziny białych protestantów,

I'd like to do something to this book.

i ja mówię, że chciałabym coś zrobić z tą książką.

And they said yes, and they left me completely alone,

A oni się zgodzili i zostawili mnie zupełnie samą,

which was a gorgeous, wonderful thing.

co było naprawdę przecudowne z ich strony.

And I took the examples that they gave,

Wzięłam przykłady, które mi dali,

and just did 56 paintings, basically.

i po prostu narysowałam 56 ilustracji.

So, this is, I don't know if you can read this.

Tutaj, nie wiem, czy się rozczytacie, jest napisane:

"Well, Susan, this is a fine mess you are in."

"Susan, chyba wpadłaś w tarapaty."

And when you're dealing with grammar,

I kiedy bierzecie się za gramatykę,

which is, you know, incredibly dry,

która, jak wiecie, jest strasznie sucha,

E.B. White wrote such wonderful, whimsical -- and actually, Strunk --

E.B. White, a właściwie Strunk, napisał taki cudowny i dziwaczny --

and then you come to the rules and, you know,

a potem dochodzicie do zasad

there are lots of grammar things. "Do you mind me asking a question?

i pojawia się wiele rzeczy: "Czy masz coś przeciwko temu, że zadam pytanie?

Do you mind my asking a question?"

Czy masz coś przeciwko zadaniu przeze mnie pytania?"

"Would, could, should, or would, should, could."

"Byłby, mógłby, powinien czy byłby, powinien, mógłby."

And "would" is Coco Chanel's lover, "should" is Edith Sitwell,

"Byłby" to kochanek Coco Chanel, "powinien" to Edith Sitwell,

and "could" is an August Sander subject.

a "mógłby" to temat Augusta Sandera.

And, "He noticed a large stain in the center of the rug."

I: "Zauważył wielką plamę na środku dywanu".

(Laughter)

(Śmiech)

So, there's a kind of British understatement, murder-mystery theme

Jest tu to brytyjskie niedopowiedzenie, temat tajemniczego morderstwa,

that I really love very much.

które tak uwielbiam.

And then, "Be obscure clearly! Be wild of tongue in a way we can understand."

A potem: "Bądź jasno niejasny! Niech Twój język plącze się tak, byśmy mogli Cię zrozumieć."

E.B. White wrote us a number of rules,

E.B. White napisał wiele reguł,

which can either paralyze you and make you loathe him

które albo cię sparaliżują i sprawią, że go znienawidzisz

for the rest of time, or you can ignore them, which I do,

do końca życia, albo zrobisz to, co ja, i je zignorujesz.

or you can, I don't know what, you know, eat a sandwich.

Możesz też, nie wiem co, zjeść kanapkę.

So, what I did when I was painting was I started singing,

Kiedy malowałam, zaczęłam śpiewać,

because I really adore singing,

bo uwielbiam śpiew

and I think that music is the highest form of all art.

i uważam, że muzyka jest najwyższą formą sztuki.

So, I commissioned a wonderful composer, Nico Muhly,

Wynajęłam fantastycznego kompozytora, Nico Muhliego,

who wrote nine songs using the text,

który napisał dziewięć utworów, używając tego tekstu,

and we performed this fantastic evening of --

i wykonaliśmy tego niesamowitego wieczoru --

he wrote music for both amateurs and professionals.

on napisał muzykę dla amatorów i profesjonalistów.

I played the clattering teacup and the slinky

Ja brzdękałam w filiżankę, z której wydobywał się wysoki dźwięk,

in the main reading room of the New York Public Library,

byliśmy w głównej czytelni Nowojorskiej Biblioteki Publicznej,

where you're supposed to be very, very quiet,

gdzie powinno się zachowywać bardzo, bardzo cicho.

and it was a phenomenally wonderful event,

To było naprawdę fenomenalne

which we hopefully will do some more.

i mam nadzieję, że to jeszcze powtórzymy.

Who knows? The New York TimesSelect, the op-ed page,

Kto wie? Opiniotwórcza strona z "The New York Times"

asked me to do a column, and they said, you can do whatever you want.

poprosiła mnie o pisanie artykułów, zostawiono mi wolną rękę.

So, once a month for the last year,

Tak więc od roku co miesiąc

I've been doing a column called "The Principles of Uncertainty,"

pisałam artykuły w kolumnie zatytułowanej "Zasady nieoznaczoności".

which, you know, I don't know who Heisenberg is,

Nie wiem, kim jest Heisenberg,

but I know I can throw that around now. You know,

ale wiem, że mogę teraz przeczytać jego pracę

it's the principles of uncertainty, so, you know.

o, jak wiadomo, zasadach nieoznaczoności.

I'm going to read quickly -- and probably I'm going to edit some,

Postaram się czytać szybko -- prawdopodobnie coś zmienię,

because I don't have that much time left -- a few of the columns.

bo nie mam za dużo czasu -- parę kolumn.

And basically, I was so, you know, it was so amusing,

To było naprawdę zabawne,

because I said, "Well, how much space do I have?"

ponieważ spytałam, ile mi dadzą miejsca.

And they said, "Well, you know, it's the Internet."

A oni: "Wiesz, to będzie w Internecie".

And I said, "Yes, but how much space do I have?"

A ja: "Tak, ale ile będę mieć miejsca?"

And they said, "It's unlimited, it's unlimited."

A oni na to: "Nie ma limitów."

OK. So, the first one I was very timid, and I'll begin.

OK. Więc teraz zacznę -- na początku byłam bardzo nieśmiała.

"How can I tell you everything that is in my heart?

"Jak mogę Ci powiedzieć o wszystkim, co jest w moim sercu?

Impossible to begin. Enough. No. Begin with the hapless dodo."

Nie da się zacząć. Dość. Nie. Zacznij od nieszczęsnego dodo."

And I talk about the dodo, and how the dodo became extinct,

I mówię o dodo, i jak ten ptak wymarł,

and then I talk about Spinoza.

a potem o Spinozie.

"As the last dodo was dying, Spinoza was looking for a rational explanation

"Kiedy ostatni dodo umierał, Spinoza szukał racjonalnego wyjaśnienia

for everything, called eudaemonia.

wszystkich rzeczy, to tzw. eudaimonia.

And then he breathed his last, with loved ones around him,

A potem jego ostatnie tchnienie wśród kochających go bliskich

and I know that he had chicken soup also, as his last meal."

i wiem, że jego ostatnim posiłkiem był rosół z kury."

I happen to know it for a fact.

Wiem, że to prawda.

And then he died, and there was no more Spinoza. Extinct.

Następnie umarł i nie było już Spinozy, wymarł.

And then, we don't have a stuffed Spinoza,

Nie mamy wypchanego Spinozy,

but we do have a stuffed Pavlov's dog,

ale mamy wypchanego psa Pawłowa,

and I visited him in the Museum of Hygiene in St. Petersburg, in Russia.

którego odwiedziłam w Muzeum Higieny w St. Petersburgu w Rosji.

And there he is, with this horrible electrical box on his rump

Stoi tak z tym okropnym, elektrycznym pudełkiem na zadzie

in this fantastic, decrepit palace.

w tym fantastycznym i zniszczonym pałacu.

"And I think it must have been a very, very dark day

"Myślę, że to musiał być bardzo ciemny dzień,

when the Bolsheviks arrived.

kiedy Bolszewicy przybyli.

Maybe amongst themselves they had a few good laughs,

Może w swoim towarzystwie potrafili się śmiać,

but Stalin was a paranoid man, even more than my father."

ale Stalin był paranoikiem, większym nawet niż mój ojciec."

(Laughter)

(Śmiech)

You don't even know.

Nawet nie wiecie.

"And decided his top people had to be extinctified."

"I zdecydował, że jego najlepsi ludzie muszą wymrzeć."

Which I think I made up, which is a good thing.

To chyba ja to wymyśliłam i podoba mi się to.

And so, this is a chart of, you know, just a small chart,

A to jest tablica, wiecie, mała tablica,

because the chart would go on forever of all the people that he killed.

bo jeśli pokazalibyśmy wszystkich, których zabił, zajęłoby nam to wieki.

So, shot dead, smacked over the head, you know, thrown away.

Więc zastrzelony, uderzony w głowę, tego się pozbyto.

"Nabokov's family fled Russia. How could the young Nabokov,

"Rodzina Nabokova uciekła z Rosji. Jak mógł młody Nabokov,

sitting innocently and elegantly in a red chair,

siedzący niewinnie i elegancko w czerwonym fotelu,

leafing through a book and butterflies,

przerzucający kartki książki o motylach,

imagine such displacement, such loss?"

wyobrazić sobie taką zmianę, taką stratę."

And then I want to tell you that this is a map.

Chcę Wam powiedzieć, że to jest mapa.

So, "My beautiful mother's family fled Russia as well.

Więc: "Rodzina mojej pięknej matki też uciekła z Rosji,

Too many pogroms.

było zbyt wiele pogromów.

Leaving the shack, the wild blueberry woods, the geese, the River Sluch,

Zostawiwszy chatkę, las z dzikimi jagodami, gęsi, rzekę Słucz,

they went to Palestine and then America."

dostali się do Palestyny, a później do Ameryki."

And my mother drew this map for me of the United States of America,

Moja mama narysowała mi tę mapę USA,

and that is my DNA over here, because that person who I grew up with

tutaj jest moje DNA, ponieważ osoba, z którą dorastałam,

had no use for facts whatsoever.

w ogóle nie uznawała faktów.

Facts were actually banished from our home.

Fakty były właściwie zakazane w naszym domu.

And so, if you see that Texas -- you know, Texas and California

I jeśli widzicie, że Teksas -- wiecie, Teksas i Kalifornia

are under Canada, and that South Carolina is on top of North Carolina,

są pod Kanadą, a Karolina Płd. jest nad Karoliną Płn.,

this is the home that I grew up in, OK?

tak wyglądał dom, w którym się wychowywałam, OK?

So, it's a miracle that I'm here today.

Tak więc to cud, że jestem tu dzisiaj.

But actually, it's not. It's actually a wonderful thing.

Ale właściwie to nie, tak naprawdę to wspaniała sprawa.

But then she says Tel Aviv and Lenin,

A potem wspomina o Tel Avivie i Leninie,

which is the town they came from, and, "Sorry, the rest unknown, thank you."

czyli mieście, z którego pochodzą, i przykro mi, ale reszta jest nieznana, dziękuję.

But in her lexicon, "sorry, the rest unknown, thank you" is

Ale w jej słowniku "przykro mi, reszta jest nieznana"

"sorry, the rest unknown, go to hell,"

znaczy "przykro mi, reszta jest nieznana, idź do diabła",

because she couldn't care less.

ponieważ ją to po prostu nie obchodziło.

(Laughter)

(Śmiech)

"The Impossibility of February"

Luty jest niemożliwy pod tym względem,

is that February's a really wretched month in New York

że w Nowym Jorku jest naprawdę nieprzyjemny,

and the images for me conjure up these really awful things.

a te obrazki przywołują te naprawdę okropne rzeczy --

Well, not so awful.

no dobrze, nie tak znowu okropne.

I received a box in the mail and it was wrapped with newspaper

Dostałam pocztą paczkę owiniętą gazetą,

and there was the picture of the man on the newspaper and he was dead.

na której widniało zdjęcie zmarłego mężczyzny.

And I say, "I hope he's not really dead,

I mówię: "Mam nadzieję, że on nie jest na serio nieżywy,

just enjoying a refreshing lie-down in the snow,

tylko cieszy się odświeżającym odpoczynkiem w śniegu,

but the caption says he is dead."

ale nagłówek mówi, że jednak nie żyje."

And actually, he was. I think he's dead, though I don't know,

I właściwie on był, myślę, że jest nieżywy, chociaż nie wiem,

maybe he's not dead.

możliwe, że żyje.

"And this woman leans over in anguish, not about that man,

"A ta kobieta pochyla się w cierpieniu, ale nie cierpi przez tego mężczyznę,

but about all sad things. It happens quite often in February."

tylko przez te wszystkie smutne rzeczy, które przytrafiają się dość często w lutym."

There's consoling.

To jest pocieszanie.

This man is angry because somebody threw onions all over the staircase,

Ten mężczyzna jest zły, ponieważ ktoś rozrzucił cebule na całej klatce schodowej,

and basically -- you know, I guess onions are a theme here.

a w zasadzie -- wiecie, cebule są tu chyba tematem --

And he says, "It is impossible not to lie.

i on mówi: "Nie da się nie kłamać.

It is February and not lying is impossible."

Jest luty i niekłamanie jest niemożliwe".

And I really spend a lot of time wondering,

Wiele czasu poświęcam na zastanawianie się,

how much truth do we tell?

ile jest prawdy w tym, co mówimy.

What is it that we're actually -- what story are we actually telling?

Co tak naprawdę przekazujemy?

How do we know when we are ourselves?

Jak poznać, kiedy jesteśmy sobą?

How do we actually know that these sentences coming out of our mouths

Skąd wiemy, że sentencje, które powtarzamy,

are real stories, you know, are real sentences?

są prawdziwymi sentencjami?

Or are they fake sentences that we think we ought to be saying?

Może są fałszywymi sentencjami, które powtarzamy, bo tak trzeba?

I'm going to quickly go through this.

Spróbuję się streszczać.

A quote by Bertrand Russell,

Cytat z Bertranda Russella:

"All the labor of all the ages, all the devotion, all the inspiration,

Cała praca wszystkich wieków, całe poświęcenie, inspiracja,

all the noonday brightness of human genius

cała jasność ludzkiego geniuszu

are destined to extinction.

są skazane na wymarcie.

So now, my friends, if that is true,

Moi przyjaciele, jeśli jest to prawdą,

and it is true, what is the point?"

a wiadomo, że jest, co ma w takim razie sens?"

A complicated question.

Skomplikowane pytanie.

And so, you know, I talk to my friends

No więc rozmawiam z moimi przyjaciółmi

and I go to plays where they're singing Russian songs.

i chodzę na sztuki, gdzie śpiewa się rosyjskie pieśni --

Oh my God, you know what?

Mój Boże, wiecie co?

Could we have -- no, we don't have time.

Moglibyśmy -- nie, nie mamy czasu.

I taped my aunt. I taped my aunt singing a song in Russian from the --

Nagrałam moją ciotkę śpiewającą pieśń po rosyjsku z --

you know, could we have it for a second?

Moglibyśmy tego posłuchać?

Do you have that?

Macie to?

(Music)

(Muzyka)

OK. I taped my -- my aunt used to swim in the ocean

OK, nagrałam moja ciotkę, która codziennie pływa w oceanie

every day of the year until she was about 85.

aż nie skończyła 85 lat.

So -- and that's a song about how everybody's miserable

I to jest pieśń o tym, jak wszyscy są nieszczęśliwi,

because, you know, we're from Russia.

ponieważ jesteśmy z Rosji.

(Laughter)

(Śmiech)

I went to visit Kitty Carlisle Hart, and she is 96,

Odwiedziłam 90-letnią Kitty Carlisle Hart

and when I brought her a copy of "The Elements of Style,"

i kiedy wręczyłam jej kopię "Elementów stylu",

she said she would treasure it.

powiedziała, że to będzie jej skarb.

And then I said -- oh, and she was talking about Moss Hart, and I said,

Potem ja westchnęłam, a ona zaczęła mówić o Mossie Hart i powiedziałam,

"When you met him, you knew it was him."

że kiedy go poznała, wiedziała, że to on jest TYM mężczyzną,

And she said, "I knew it was he."

a ona na to, że wiedziała, że on jest mężczyzną.

(Laughter)

(Śmiech)

So, I was the one who should have kept the book, but it was a really wonderful moment.

To ja więc powinnam była zatrzymać tę książkę, ale to była naprawdę niezapomniana chwila.

And she dated George Gershwin, so, you know, get out.

A ona zaczęła się spotykać z Georgem Gershwinem.

Gershwin died at the age of 38.

Gershwin zmarł w wieku 38 lat.

He's buried in the same cemetery as my husband.

Jest pochowany na tym samym cmentarzu co mój mąż.

I don't want to talk about that now.

Nie chcę teraz o tym mówić.

I do want to talk -- the absolute icing on this cemetery cake

Chcę mówić o tym, że idealną polewą na tym cmentarnym torcie

is the Barricini family mausoleum nearby.

jest mauzoleum rodziny Barricini stojące w pobliżu.

I think the Barricini family should open a store there and sell chocolate.

Uważam, że rodzina Barricini powinna kiedyś otworzyć tam sklep z czekoladą.

(Laughter)

(Śmiech)

And I would like to run it for them.

Chciałabym go za nich prowadzić.

And I went to visit Louise Bourgeoise,

I odwiedziłam Louise Bourgeoise,

who's also still working, and I looked at her sink,

nadal pracującą, i popatrzyłam na jej zlew,

which is really amazing, and left.

który jest naprawdę wspaniały, i wyszłam.

And then I photograph and do a painting of a sofa on the street.

A potem sfotografowałam i namalowałam sofę stojącą na ulicy.

And a woman who lives on our street, Lolita.

I kobietę, która mieszka na naszej ulicy, Lolitę.

And then I go and have some tea.

Następnie wypiłam herbatę.

And then my Aunt Frances dies, and before she died,

Potem umarła moja ciotka Frances i zanim umarła,

she tried to pay with Sweet'N Low packets for her bagel.

próbowała zapłacić paczkami słodzika Sweet'n Low za swojego bajgla.

(Laughter)

(Śmiech)

And I wonder what the point is and then I know, and I see

I myślę, o co chodzi, i nagle wiem, i widzę,

that Hy Meyerowitz, Rick Meyerowitz's father,

że Hy Meyerowitz, ojciec Ricka Meyerowitza,

a dry-cleaning supply salesman from the Bronx,

sprzedawca proszków do prania z Bronxu,

won the Charlie Chaplin look-alike contest in 1931.

w 1931 r. wygrał konkurs na sobowtóra Charliego Chaplina.

That's actually Hy.

To jest właśnie Hy.

And I look at a beautiful bowl of fruit,

I patrzę na piękną miskę owoców

and I look at a dress that I sewed for friends of mine.

i na sukienkę, którą uszyłam dla moich przyjaciół.

And it says, "Ich habe genug," which is a Bach cantata,

I jest na niej napisane "Ich habe genug", to z kantaty Bacha.

which I once thought meant "I've had it, I can't take it anymore,

Dawniej myślałam, że to znaczy "Dość, już więcej nie wytrzymam,

give me a break," but I was wrong.

robię sobie przerwę", ale się myliłam.

It means "I have enough." And that is utterly true.

To oznacza "Mam wystarczająco dużo" - co jest prawdą.

I happen to be alive, end of discussion. Thank you.

Żyję, koniec dyskusji. Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)