How the military fights climate change | David Titley

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: mabbast chato

So I'd like to tell you a story about climate and change,

دەمەوێت چیرۆکێکتان سەبارەت بە گۆڕانی ئاو و هەوا بۆ باس بکەم،

but it's really a story about people and not polar bears.

بەڵام چیرۆکەکە سەبارەت بە مرۆڤە نەک ورچی سپی جەمسەرەکان.

So this is our house that we lived in in the mid-2000s.

لە ناوەڕاستی ٢٠٠٠ کان لەم ماڵە دەژیاین.

I was the chief operating officer for the Navy's weather and ocean service.

من بەرپرسی یەکەمی دەزگای کەش و هەوای هێزی دەریایی بووم.

It happened to be down at a place called Stennis Space Center

لە شوێنێک بوو بە ناوی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ستێنس.

right on the Gulf Coast,

لە کەناراوی کەنداو بوو.

so we lived in a little town called Waveland, Mississippi,

لە شاری وەیڤلاند لە مەیامی دەژیاین. ماڵێکی ڕاوەزاوە

nice modest house, and as you can see, it's up against a storm surge.

هەر وەک دەبینن لە بەرزبوونەوەی ئاستی ئاو زەریا بەرزتر بوو.

Now, if you ever wonder

گەر دەپرسیت

what a 30-foot or nine-meter storm surge does

کە بەرزی ٣٠ پێی(نزیکەی٩ مەتر) بۆ چییە

coming up your street,

لەوانەیە گەرەکەکی ئێوە بەم چشنە بێت،

let me show you.

با پێشانتان بدەم.

Same house.

هەمان خانوو.

That's me, kind of wondering what's next.

ئەوە منم، بیردەکەمەوە چی بکەم.

But when we say we lost our house -- this is, like, right after Katrina --

کاتێک دەڵێن خانووەکەمان بە هۆی تۆفانی کاتریناوە خاپوور بوو

so the house is either all the way up there in the railway tracks,

پاشماوەی خانووەکان یان لە سەر ڕێگەی شەمەندەفەراکان کەوتوون،

or it's somewhere down there in the Gulf of Mexico,

یان دەکەونە ناو ئاوی کەنداوی مەکسیک.

and to this day, we really, we lost our house.

پاشماوەی خانووە خاپوورەکان،

We don't know where it is.

تا ئەمڕۆش نازانین لە کوێن.

(Laughter)

(پێکەنین)

You know, it's gone.

بزربووە.

So I don't show this for pity,

ئەم وێنانە بۆ ئەوە نییە بەزەیتان پێم بێتەوە.

because in many ways, we were the luckiest people on the Gulf Coast.

چونکە بە چەند پێوەرێک بارودۆخی ئێمە لە زۆرینەی خەڵکی کەنداوی مەکسیک باشتر بوو.

One of the things is, we had insurance,

ئێمە بیمەمان هەبوو.

and that idea of insurance is probably pretty important there.

بوونی بیمەی لەم ناووچەیە زۆر گرنگە.

But does this scale up, you know, what happened here?

ئەوەی ڕوویدا پێشهاتێکی گرنگە.

And I think it kind of does, because as you've heard,

پێم وایە ڕاست بێت، بەرگوێتان کەوتووە،

as the sea levels come up,

کاتێک ئاوی زەریاکان بەرز دەبێتەوە،

it takes weaker and weaker storms to do something like this.

تۆفانی بچووک بچووک دروست دەکات.

So let's just step back for a second and kind of look at this.

با بۆ یەک چرکە هەڵوەستەیەک بکەین و سەیرێکی ئەمە بکەین.

And, you know, climate's really complicated,

هەروەک دەزانن ئاو و هەوا زۆر ئاڵۆزە،

a lot of moving parts in this,

لە گۆڕانی بەردەوامە،

but I kind of put it about it's all about the water.

ئاو باشترین بەرجەستەی ئەم گۆڕانەیە.

See, see those three blue dots there down on the lower part?

ئەم سێ خاڵە شینەی لای خوارەوە دەبینن؟

The one you can easily see, that's all the water in the world.

ئەوەی بە ئاسانی دەبینرێت ئەمە ڕێژەی ئاوی زەریاکانە.

Those two smaller dots, those are the fresh water.

ئەم دوو خاڵە بچووکە ڕێژەی ئاوی شیرینە.

And it turns out that as the climate changes,

دەرکەوتووە کە بە هۆی گۆڕانی ئاو و هەوا،

the distribution of that water is changing very fundamentally.

دابەشبوونی ئاو لە ڕیشەوە گۆڕانکاری بەسەر هاتووە.

So now we have too much, too little, wrong place, wrong time.

ئێستا کاتمان کەمە و لە باڕێکی نەخوازراوین.

It's salty where it should be fresh; it's liquid where it should be frozen;

لەو شوێنەی ئاوی شیرین ئاوی سوێر هەیە لەو شوێنەی دەبێت سەهۆڵبەندان بێت ئاو هەیە:

it's wet where it should be dry;

ئەو شوێنەی دەبێت وشک بێت تەڕە.

and in fact, the very chemistry of the ocean itself is changing.

لە ڕاستیدا هەڵسوکەتی زەریاکان دەگۆڕێن.

And what that does from a security or a military part

ئەم گۆڕانکاریانە بۆ سوپا :

is it does three things:

سێ خاڵ دەگەیەنێت:

it changes the very operating environment that we're working in,

ژینگەی ئیشکردنمان سەراپا دەگۆڕێت،

it threatens our bases,

هەڕەشە لە سەربازگەکانمان دەکات

and then it has geostrategic risks, which sounds kind of fancy

و مەترسی بۆ شوێنە ستراتیجیەکان هەیە. شتێکی سەیرە،

and I'll explain what I mean by that in a second.

ئێستا بۆتان ڕوون دەکەمەوە.

So let's go to just a couple examples here.

با چەند نموونەیەک بهێنینەوە.

And we'll start off with what we all know

هەموومان ئاشنایەتیمان لەگەڵی هەیە

is of course a political and humanitarian catastrophe

تەنگوچەڵەمەی سیاسی و قەیرانی مرۆیی

that is Syria.

سوریایە.

And it turns out that climate was one of the causes

دەرکەوتووە کە گۆرانی ئاو و هەوا یەکێک لە هۆکارەکانی سەرهەڵدانی

in a long chain of events.

ئەم پێکدادانە دوور و درێژەیە.

It actually started back in the 1970s.

لە ٧٠ کانی سەدەی ڕابردوو دەستی پێکرد.

When Assad took control over Syria,

کاتێک سەرۆک ئەسەد دەسەڵاتی گرتە دەست،

he decided he wanted to be self-sufficient in things like wheat and barley.

بڕیاریدا کە هەوڵ بدات خۆیان خۆراکی خۆیان وەک گەنم و جۆ بۆ خۆیان بەرهەم بهێنن.

Now, you would like to think

ئێستا بیر بکەوە

that there was somebody in Assad's office that said,

کەسێک لە ناو دەستەی ئۆفیسی سەرۆک ئەسەد قسەیەکی کرد،

"Hey boss, you know, we're in the eastern Mediterranean,

ووتی: سەرۆک ئێمە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی دەریایی ناوەڕاستین،

kind of dry here, maybe not the best idea."

ئێرە شوێنێکی ووشکە، ئەمە بیرۆکەیەکی باش نابێت.

But I think what happened was,

بەڵام پێم وایە ئەم کەسە قسەکەی بەم شێوەیە کردووە:

"Boss, you are a smart, powerful and handsome man. We'll get right on it."

سەرۆک تۆ زیرەکیت، زانایت و قۆزیت. ئەمە پلانێکی زۆر باش دەبێت.

And they did.

پلانەکە کەوتە بواری جێبەچی کردن.

باوەڕ بکەیت یان نا تا ٩٠ کان،

So by the '90s, believe it or not,

they were actually self-sufficient in food,

خۆیان پێداویستی خۆراکی خۆیان بەرهەم دەهێنا،

but they did it at a great cost.

بەڵام تێچوویەکی زۆری هەبوو.

پڕکردنەوەی پێداویستیەکان ئاوی ژێر زەوی وێران کرد

They did it at a cost of their aquifers,

they did it at a cost of their surface water.

ئاوی سەرزەویشی وێران کرد.

And of course, there are many nonclimate issues

و لەگەڵ چەندین هۆکاری ناژینگەیی تر

that also contributed to Syria.

ئەم کاولکاریەی بۆ سوریا هێنا.

There was the Iraq War,

عێراقیش لە جەنگ دابوو،

and as you can see by that lower blue line there,

هەروەک لەم هێلە شینەی خوارەوە دەردەکەوێت،

over a million refugees come into the cities.

نزیکەی یەک ملیۆن ئاوارە ڕوویان لە شارەکان کرد.

And then about a decade ago,

نزیکەی ١٠ ساڵ لەمەوبەر،

there's this tremendous heat wave and drought --

شەپۆڵێکی گەرمایی زۆر ڕووی لە ناوچەکە کرد

fingerprints all over that show,

کاریگەریەکانی لە هەموو شوێنێک بوو،

yes, this is in fact related to the changing climate --

ئەمە پەیوەستە بە گۆڕانی ئاو و هەوا،

has put another three quarters of a million farmers

نزیکەی چارێگە ملیۆنێکیتری جوتیاران

into those same cities.

ڕوویان لە شارەکان کرد.

Why? Because they had nothing.

بۆ؟ چونکە هیچیان نەما.

They had dust. They had dirt. They had nothing.

تەنها پیسایی و تەپ و تۆزیان بۆ ماوە.

So now they're in the cities,

بۆیە ئێستا لە شارەکان دەژین،

the Iraqis are in the cities,

عێراقیەکانیش لە شارەکانن،

it's Assad, it's not like he's taking care of his people,

سەرۆک ئەسەد خەڵکەکەی لای گرنگ نییە،

and all of a sudden we have just this huge issue here

لە چاوتروکانێکدا ئەم کێشمەکێشمە گەورەیەی

of massive instability

نا ئارامی و

and a breeding ground for extremism.

توندڕەوی ڕوویدا.

And this is why in the security community

بۆیە لە دەزگا سەربازیەکان پێمان وایە

we call climate change a risk to instability.

گۆڕانی ئاو و هەوا مەترسیە بۆ سەر ئاسایشی کۆمەڵایەتی.

It accelerates instability here.

نائارامی خێراتر دەکات.

In plain English, it makes bad places worse.

بە کورتی، شوێنە خراپەکان خراپتر دەکات.

So let's go to another place here.

با بچینە شوێنێکیتر.

Now we're going to go 2,000 kilometers, or about 1,200 miles, north of Oslo,

نزیکەی ٢٠٠٠ هەزار کیلۆمەتر بەرەو باکور دەگەینە باکوری شاری ئۆسلۆ لە نەرویج،

only 600 miles from the Pole,

نزیکە ١٠٠٠ کیلۆمەتر لە جەمسەر باکور دوورە،

and this is arguably

ئەم شوێنە

the most strategic island you've never heard of.

ستراتیجیترین دورگەیە.

It's a place called Svalbard.

ناوی سڤالباردە.

It sits astride the sea lanes

لە لێواری دەریایەکە کە

that the Russian Northern Fleet needs to get out and go into warmer waters.

کەشتیە جەنگیەی ڕوسیەکان پێیدا تێپەر دەبن بۆ ناو ئاوە گەرمەکانی باشوری جەمسەر.

It is also, by virtue of its geography,

شوێنە ستراتیجیەکەی یارمەتیدەرە بۆ

a place where you can control every single polar orbiting satellite

گشت مانگە دەستکردەکانی کە بۆ چاودێری کردنی جەمسەری باکور

on every orbit.

لێ بچەسپێنن.

It is the strategic high ground of space.

ئێرە شوێنێکی ستراتیجی گەردوونە.

گۆڕانکاریە ئاو و هەواییەکان بەرپرسن لە توانەوەی بەشێکی بەرچاوی سەهۆڵی ئەم ناوچەیە

Climate change has greatly reduced the sea ice around here,

greatly increasing human activity,

بەهۆی چالاکیەکانی مرۆڤ،

and it's becoming a flashpoint,

ئەم ناوچەیە بووە بە ناوچەی پێکدادانی توند،

and in fact the NATO Parliamentary Assembly

ئەنجومەنی پەرلەمانی وڵاتانی ئەندامی هاوپەیمانی ناتۆ

is going to meet here on Svalbard next month.

لە مانگی داهاتوو لەم شوێنە کۆدەبنەوە.

The Russians are very, very unhappy about that.

ڕوسیەکان لەم کۆبوونەوە نیگەرانن.

So if you want to find a flashpoint in the Arctic,

ئەگەر بۆ شوێنێکی پڕ کێشمەکێش لە جەمسەر باکور دەگەڕێت

look at Svalbard there.

سەردانی سڤالبارد بکە.

Now, in the military,

ئێستا لە ناو سوپا

we have known for decades, if not centuries,

بۆ چەند دەیەیەک دەبێت ئەگەر چەند سەدەیەک نەبێت،

that the time to prepare,

ئێستا کاتی ئامادەکارییە،

whether it's for a hurricane, a typhoon or strategic changes,

کە ئایا ئێستا تۆفان، زریان یان گۆڕانێکی ستراتیجی،

is before they hit you,

لەبەر دەممانە.

عەقیدی هێزە دەریایی نیمیتز ڕاستی کرد.

and Admiral Nimitz was right there.

That is the time to prepare.

کاتێ گوتی ئێستا کاتی خۆئامادە کردنە.

Fortunately, our Secretary of Defense,

وەزیری بەرگریمان، بەخۆشحاڵیەوە،

Secretary Mattis, he understands that as well,

بەڕێز جەیمس ماتیس، باش لە گرنگی ئەم بابەتە تێگەیشتوە

and what he understands is that climate is a risk.

ماتیس گۆڕانکاریە ئاو و هەواییەکانی وەک مەترسی سەیر دەکرد.

He has said so in his written responses to Congress,

ماتیس ئەم ڕاستیانەی بۆ کۆنگرێسی ڕوون کردۆتەوە.

and he says, "As Secretary of Defense,

ئەو دەڵێت: وەک وەزیری بەرگری

it's my job to manage such risks."

بە ئەرکی خۆمی دەزانم کە ڕووبەڕووی ئەم مەترسیانە ببمەوە.

It's not only the US military that understands this.

سوپای ئەمریکا تاکە سوپا نییە کە ئاگاداری ئەم مەترسیانە بێت.

Many of our friends and allies in other navies and other militaries

زۆرێک لە هێزە دەریایی و سوپاکانی وڵاتانی هاوپەیمانمان و هاوڕیکانمان

have very clear-eyed views about the climate risk.

کاریگەریەکانی گۆڕانی ئاو و هەوایان لە نزیکەوە بینیوە.

And in fact, in 2014, I was honored to speak for a half-a-day seminar

لە ٢٠١٤ شانازی بو بووم کە لە سیمینارێک قسە بکەم

at the International Seapower Symposium

لە سیمپۆزیۆمی نێودەوڵەتی هێزیدەریا

to 70 heads of navies about this issue.

بۆ ٧٠ لە سەرکردەکانی هێزی دەریایی.

So Winston Churchill is alleged to have said,

دەوترێت وینستۆن چەرچڵ جارێک قسەیەکی کردووە

I'm not sure if he said anything, but he's alleged to have said

دڵنیا نیم کە ئەمە قسەی چێرچڵە یان نا، گوتویەتی:

that Americans can always be counted upon to do the right thing

کە هەمیشە دەتوانین پشت بە ئەمریکیەکان ببەستین تا ڕێگە چارەیەک بدۆزنەوە

بەڵام تەنها دوای شکستی گشت ڕێگە چارەسەرە بەردەستەکانیتر.

after exhausting every other possibility.

(Laughter)

(پێکەنین)

So I would argue we're still in the process

منیش هاوڕام کە تا ئێستا خەریکی

of exhausting every other possibility,

تاقیکردنەوەی ڕێگەکانیترین،

but I do think we will prevail.

بەڵام پێم وایە سەردەکەوین.

But I need your help.

بەڵام من پێویستم بە هاوکاریتانە

This is my ask.

ئەوەم لێتان دەوێت.

I ask not that you take your recycling out on Wednesday,

داواتان لێ ناکەم کە سبەی کەلوپەلە بێکەڵکەکانتان ڕیسایکڵ بکەنەوە،

but that you engage with every business leader,

بەڵکو خۆتان لە خاوەن کارەکان، بەڕێوەبەرە تەکنەلۆژیەکان

every technology leader, every government leader,

و بەرپرسە حکومیەکان نزیک بکەنەوە و

and ask them, "Ma'am, sir,

لییان بپرسن، کاک یان خاتوون

what are you doing to stabilize the climate?"

ئێوە چی دەکەن بۆ وەستانی کاریگەریەکانی گۆڕانی ئاو و هەوا؟

It's just that simple.

زۆر سانایە.

Because when enough people care enough,

چونکە کاتێک ژمارەیەکی بەرچاو گرنگی بەم بابەتە دەدەن،

the politicians, most of whom won't lead on this issue --

چونکە زۆربەی سەرکردە سیاسیەکان سەرکردایەتی ئەم کارە ناکەن

but they will be led --

خەڵکانیتر سەرکردایەتی دەگرنە ئەستۆ

that will change this.

ئەوان گۆرانکاری بەدی دەهێنن.

Because I can tell you, the ice doesn't care.

دڵنیاتان دەکەمەوە کە بۆ سەهۆڵ ئەمە گرنگی نییە.

The ice doesn't care who's in the White House.

بە لای سەهۆڵەوە گرنگ نیە کێ سەرۆکی ئەمریکایە.

It doesn't care which party controls your congress.

لای گرنگ نیە کام حزب زۆرینەیە لە کۆنگرێس.

It doesn't care which party controls your parliament.

لای گرنگ نیە کام حزب زۆرینەی پەرلەمانی لایە.

It just melts.

تەنها دەتوێتەوە.

Thank you very much.

زۆر سوپاس.

(Applause)

(چەپڵە)