Don't feel sorry for refugees -- believe in them | Luma Mufleh

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Zhila Mawlood

له‌بیرمه‌ كاتێك یەکەمجار زانیم

هه‌ڵبژێردراوم بۆ قسه‌كردن له‌ کۆنفرانسی تێد

به‌هۆڵه‌كه‌دا رامكرد بۆ یه‌كێ له‌ پۆله‌كانم

تا به‌ خوێندكاره‌كانم بڵێم

I remember when I first found out

"بڵێن چی، كوڕینه‌؟

دیاریكراوم تا له‌ (تێد) قسه‌ بكه‌م"

I was going to speak at a TED conference.

كاردانه‌وه‌یان وانه‌بوو كه‌ چاوه‌ڕوانبووم

I ran across the hall to one of my classrooms

ته‌واوی پۆله‌كه‌ بێده‌نگبوون

to inform my students.

"Guess what, guys?

"تێد تۆڵك؟ مه‌به‌ستت، وه‌ك ئه‌وه‌ی لەسەر گریت ناچار کردین سەیری بکەین؟

I've been asked to give a TED Talk."

The reaction wasn't one I quite expected.

یان ئه‌وه‌ی كه‌ زاناكه‌ شته‌ ناوازه‌كانی ده‌كرد به‌ ڕۆبۆته‌كه‌؟"

The whole room went silent.

ئه‌مه‌ پرسیاری محمد بوو.

"A TED Talk? You mean, like the one you made us watch on grit?

"به‌ڵێ، ڕێك ئاواهی"

"به‌ڵام مامۆستا، ئه‌و خه‌ڵكانه‌ به‌ڕاستی زۆر گرنگ و زیرەکن"

Or the one with the scientist that did this really awesome thing with robots?"

(پێكه‌نین)

Muhammad asked.

"ده‌زانم"

"Yes, just like that."

"But Coach, those people are really important and smart."

"به‌ڵام مامۆستا، بۆ قسه‌ده‌كه‌ی؟ تۆ حه‌زت له‌ قسه‌كردن نییه‌ له‌ شوێنی گشتی."

(Laughter)

"به‌ڵێ وایه‌" دانم پیانا

"I know that."

"به‌ڵام گرنگه‌ ده‌رباره‌ی خۆمان قسه‌ بكه‌م، له‌ گه‌شته‌كانی ئێوه‌ بدوێم،

"But Coach, why are you speaking? You hate public speaking."

له‌ گه‌شته‌كه‌ی خۆم.

"I do," I admitted,

خه‌ڵك ده‌بێ بزانن."

خوێندكارانی خوێندنگای په‌نابه‌ران

"But it's important that I speak about us, that I speak about your journeys,

پێویستیان به‌ هاندان هه‌یه‌

about my journey.

"جوانه‌! باشتره‌ چاك بێت، مامۆستا."

People need to know."

(پێکەنین)

The students at the all-refugee school that I founded

٦٥.٣ ملیۆن كه‌س بە ناچاری دەرپەڕێنراون

decided to end with some words of encouragement.

له‌ ماڵ و حاڵی خۆیان به‌هۆی شه‌ڕ و كوشتاره‌وه‌.

"Cool! It better be good, Coach."

(Laughter)

زۆرترین ژماره‌ له‌ سوریاوه‌یه‌، ١١ ملیۆن كه‌س.

There are 65.3 million people who have been forcibly displaced

رۆژانه‌ ٣٣،٩٥٢ كه‌س له‌ماڵه‌كانی خۆیان ڕاده‌كه‌ن

from their homes because of war or persecution.

The largest number, 11 million, are from Syria.

به‌شی هه‌ره‌زۆریان له‌ كه‌مپی په‌نابه‌ران ده‌مێننه‌وه‌،

33,952 people flee their homes daily.

گوزه‌رانیان به‌شێوه‌یه‌كه‌ كه‌ به‌هیچ پێناسه‌یه‌ك هی مرۆڤ نییه‌.

The vast majority remain in refugee camps,

ئێمه‌ به‌شدارین له‌ له‌ناوبردنی مرۆڤ.

whose conditions cannot be defined as humane under anyone's definition.

We are participating in the degradation of humans.

هیچكات رێژه‌كه‌ هێنده‌ به‌رز نه‌بوه‌.

ئه‌مه‌ به‌رزترین ژماره‌ی په‌نابه‌رانه‌ له‌دوای جه‌نگی جیهانی ٢.

ئێستا، ڕێگه‌مبده‌ن پێتان بڵێم بۆچی ئه‌مه‌ زۆر بۆم گرنگه‌.

Never have we had numbers this high.

من عه‌ره‌بم. په‌نابه‌رم.

This is the highest number of refugees since World War II.

موسڵمانم.

Now, let me tell you why this issue is so important to me.

و ئه‌م دوانزه‌ ساڵه‌ی كۆتایم به‌كاركردن له‌گه‌ڵ ئاواره‌كان به‌سه‌ربردووه‌.

I am an Arab. I am an immigrant.

و هاوڕه‌گه‌زبازیشم.

ئه‌مه‌ش وایكردووه‌ زۆر به‌ناوبانگبم.

I am a Muslim.

(پێکەنین)

I've also spent the last 12 years of my life working with refugees.

به‌ڵام من كچی ئاواره‌یه‌كم.

Oh -- and I'm also gay.

نه‌نكم ساڵی ١٩٦٤ له‌ سوریا ڕایكرد، كاتی ڕژێمی ئه‌سه‌دی باوك.

It makes me really popular these days.

(Laughter)

But I am the daughter of a refugee.

مانگی سێییه‌می سكپڕیه‌كه‌ی بوو كاتێك جانتای سه‌فه‌ری هه‌ڵگرت،

My grandmother fled Syria in 1964 during the first Assad regime.

پێنج مناڵه‌كه‌ی سه‌رخست و به‌ره‌و ئه‌رده‌ن كه‌وته‌ڕێ.

نه‌یده‌زانی داهاتوو چی پێییه‌ بۆ خۆی و خێزانه‌كه‌ی.

She was three months pregnant when she packed up a suitcase,

باپیرم بڕیاریدا بمێنێته‌وه‌، پێی وانه‌بوو باردۆخ وا خراپ بێت.

piled in her five children and drove to neighboring Jordan,

not knowing what the future held for her and her family.

مانگێك دواتر، دوای نه‌نكم كه‌وت دوای ئه‌وه‌ی براكه‌ی لەسێدارە درا.

كارگه‌كه‌شی حكومه‌ت ده‌ستی به‌سه‌ردا گرت.

My grandfather decided to stay, not believing it was that bad.

له‌هیچه‌وه‌ ژیانی نوێییان بونیات نایه‌وه‌

He followed her a month later, after his brothers were tortured

له‌كۆتایدا بوون به‌ هاوڵاتییه‌كی ده‌وڵه‌مه‌ندی سه‌ربه‌خۆی ئەردەنی.

and his factory was taken over by the government.

دوای یانزه‌ ساڵ له‌مه‌، من له‌ ئه‌رده‌ن له‌دایكبووم.

They rebuilt their lives starting from scratch

نه‌نكم زۆر به‌لایه‌وه‌ گرنگه‌ ئێمه‌ مێژووی خۆمان بزانین

and eventually became independently wealthy Jordanian citizens.

و گه‌شته‌كه‌شمان.

I was born in Jordan 11 years later.

هه‌شت ساڵان بووم كاتێك منی برد بۆ سه‌ردانی یه‌كه‌م كه‌مپی په‌نابه‌ران.

It was really important to my grandmother for us to know our history

تێنه‌ده‌گه‌یشتم بۆچی.

and our journey.

نه‌مده‌زانی بۆچی ئه‌وه‌نده‌ بۆی گرنگه‌

I was eight years old when she took me to visit my first refugee camp.

كه‌ ده‌بێ بچینه‌ ئه‌و كه‌مپه‌

بیرم دێت ده‌ستیم گرتبوو و به‌ناو كه‌مپه‌كه‌دا ده‌سوڕاینه‌وه‌،

I didn't understand why.

ووتی " بڕۆ له‌گه‌ڵ مناڵه‌كان یاری بکە"

I didn't know why it was so important to her

چووه‌ سه‌ردانی ژنێك كه‌ له‌ناو كه‌مپه‌كه‌دابوون

for us to go.

I remember walking into the camp holding her hand,

من نه‌مده‌ویست.

ئه‌و منالانه‌ وه‌ك من نه‌بوون.

هه‌ژاربوون. له‌ كه‌مپدا ده‌ژیان.

and her saying, "Go play with the kids,"

ڕه‌تمكرده‌وه‌.

while she visited with the women in the camp.

داهاته‌وه‌ و به‌ڕه‌قییه‌كه‌وه‌ ووتی، "بڕۆ.

I didn't want to.

و نه‌گه‌ڕێیته‌وه‌ تا یاری نه‌كه‌ی.

These kids weren't like me.

They were poor. They lived in a camp.

وا بیرنه‌كه‌یته‌وه‌ ئه‌مان له‌تۆ نزمترن.

I refused.

یان پێتوابێ هیچ نییه‌ لێییانه‌وه‌ فێربیت."

She knelt down beside me and firmly said, "Go.

به‌ نابه‌دڵی رۆیشتم.

And don't come back until you've played.

هه‌رگیز نه‌مویستووه‌ بێ ئومێدیكه‌م.

Don't ever think people are beneath you

دوای چه‌ند كاتژمێرێك گه‌ڕامه‌وه‌

or that you have nothing to learn from others."

دوای به‌سه‌ربردنی هه‌ندێ كات به‌ تۆپی پێ له‌گه‌ڵ مناڵه‌كان.

I reluctantly went.

I never wanted to disappoint my grandmother.

له‌ كامپه‌كه‌ ده‌رچووین،

به‌جۆشێكه‌وه‌ پێم ووت كه‌ چ كاتێكی خۆشم به‌سه‌ربردووه‌

I returned a few hours later,

having spent some time playing soccer with the kids in the camp.

چه‌ند مه‌زنبوون ئه‌و منداڵانه‌.

به‌ عه‌ره‌بی ووتم "حرام". "چه‌ند داماون"

We walked out of the camp,

and I was excitedly telling her what a great time I had

نه‌نكم ووتی"حرام بۆ ئێمە". وشه‌كه‌ی به‌مانایه‌كی تر به‌كارهێنا،

and how fantastic the kids were.

واتا ئێمه‌ گوناهمان كردووه‌.

"Haram!" I said in Arabic. "Poor them."

"به‌زه‌یت پێیاندا نه‌یه‌ته‌وه‌، باوه‌ڕت پێیان بێ"

"Haram on us," she said, using the word's different meaning,

تا وڵاته‌كه‌مم به‌جێ نه‌هێشت به‌ره‌و ئه‌مریكا له‌و قسانه‌ تێنەگەشتم

that we were sinning.

"Don't feel sorry for them; believe in them."

له‌وێ كاریگه‌ری قسه‌كانیم بۆ ده‌ركه‌وت.

دوای ده‌رچوونم له‌ كۆلێژ، داوای پەنابەرێتی سیاسیم کرد و وەرمگرت

It wasn't until I left my country of origin for the United States

له‌سه‌ر بنچینه‌ی ئه‌ندامێتی گرووپێکی کۆمەڵایەتی.

that I realized the impact of her words.

هه‌ندێ كه‌س ڕه‌نگه‌ تێنه‌گه‌ن،

به‌ڵام له‌ هه‌ندێ ووڵات سزای هاوڕه‌گه‌زبازی ره‌نگه‌ مردن بێت.

After my college graduation, I applied for and was granted political asylum,

based on being a member of a social group.

دەبوو واز لە ره‌گه‌زنامه‌ی ئه‌رده‌نی بێنم.

Some people may not realize this,

ئه‌مه‌ قورسترین بڕیاربوو كه‌ ده‌بوو بیده‌م،

but you can still get the death penalty in some countries for being gay.

به‌ڵام بژارده‌ی ترم نه‌بوو.

I had to give up my Jordanian citizenship.

That was the hardest decision I've ever had to make,

مه‌به‌سته‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌،

but I had no other choice.

كاتێك خۆت ده‌بینییه‌وه‌ له‌نێوان بژارده‌ی ماڵ و مانه‌وه‌،

پرسیاری "خه‌ڵكی كوێییت؟" زۆر زیاد ده‌كات.

The point is,

به‌م دواییانه‌ ژنێكی سوریم ناسی له‌ كه‌مپێكی ئاواره‌كان له‌ یۆنان

when you find yourself choosing between home and survival,

جوان خستییه‌روو

the question "Where are you from?" becomes very loaded.

كاتێك ئه‌و ساتانه‌ی بیرده‌كه‌وته‌وه‌ كه‌ ناچاركراون حه‌له‌ب جێبهێڵن.

A Syrian woman who I recently met at a refugee camp in Greece

"له‌په‌نجه‌ره‌كه‌وه‌ ده‌مڕوانی و هیچی لێنه‌بوو.

articulated it best,

هه‌موو شتێ وێرانبوو.

when she recalled the exact moment she realized she had to flee Aleppo.

هیچ نه‌مابوو، نه‌ دووكان، نه‌ شه‌قام، نه‌ قوتابخانه‌. هه‌موو شتێ وێرانبوو.

"I looked out the window and there was nothing.

چه‌ند مانگێ له‌شوقه‌كه‌ی خۆمدا مامه‌وه‌،

It was all rubble.

گوێم بۆ بۆمبه‌كان ده‌گرت و سه‌یری مردنی خه‌ڵكم ده‌كرد.

There were no stores, no streets, no schools. Everything was gone.

به‌ڵام هه‌میشه‌ پێموابوو بارودۆخ باش ده‌بێ،

I had been in my apartment for months,

پێموابوو ناتوانن ناچار به‌ڕۆیشتنم بكه‌ن،

listening to bombs drop and watching people die.

كه‌س ناتوانێ ماڵه‌كه‌م لێ بستێنێت.

But I always thought it would get better,

نازانم بۆ ئه‌و به‌یانییه‌ كه‌ سه‌یری ده‌ره‌وه‌م كرد،

that no one could force me to leave,

بۆم ده‌ركه‌وت ئه‌گه‌ر نه‌ڕۆم، سێ منداڵه‌كه‌م ده‌مرن.

no one could take my home away from me.

و له‌به‌رئه‌وه‌ ڕۆیشتین.

And I don't know why it was that morning, but when I looked outside,

ئێمه‌ ڕامانكرد، له‌به‌رئه‌وه‌ی ناچاربووین نه‌ك حه‌زمان لێیبێت.

I realized if I didn't leave, my three young children would die.

ژنه‌كه‌ ووتی: بژارده‌یه‌كیتر نه‌بوو.

زۆر قورسه‌ برواكردن به‌وه‌ی تۆ خه‌ڵكی شوێنێكیت،

And so we left.

We left because we had to, not because we wanted to.

كاتێك تۆ ماڵت نییه‌،

كاتێك وڵاته‌كه‌ی خۆت ره‌تت ده‌كاته‌وه‌ له‌به‌ر ترس و مەترسی کوشتن،

There was no choice," she said.

It's kind of hard to believe that you belong

یاخود كاتێ ئه‌و شاره‌ی تێییدا گه‌وره‌بویت به‌ته‌واوی وێران بوبێت.

when you don't have a home,

when your country of origin rejects you because of fear or persecution,

هه‌ستم نه‌ده‌كرد كه‌وا من ماڵم هه‌یه‌.

من چیتر هاوڵاتییه‌كی ئه‌رده‌نی نه‌بووم،

or the city that you grew up in is completely destroyed.

له‌ هه‌مانكاتدا ئه‌مریكیش نه‌بووم.

هه‌ستم به‌ ته‌نیایی ده‌كرد

I didn't feel like I had a home.

ئێستاش زۆر قورسه‌ به‌ وشه‌ باس ناكرێت.

I was no longer a Jordanian citizen,

دوای كۆلێژ، پێویستبوو شوێنێ بدۆزمه‌وه‌ كه‌ پێی بڵێم ماڵ.

but I wasn't American, either.

I felt a kind of loneliness

ویلات به‌ ویلایه‌ت ده‌گه‌ڕام

that is still hard to put into words today.

له‌كۆتاییدا كارۆلینای باكورم هه‌ڵبژارد.

After college, I desperately needed to find a place to call home.

ئه‌و خه‌ڵكه‌ به‌به‌زه‌ییه‌ی به‌داخبوون بۆم

كرێییان بۆ ده‌دام

I bounced around from state to state

یان ژه‌مێ خواردنیان بۆ ده‌كڕیم، جلیان ده‌دامێ بۆ چاوپێکەوتنی ئیش.

and eventually ended up in North Carolina.

Kindhearted people who felt sorry for me

ئه‌مه‌ زیاتر وای لێكردم هه‌ست به‌ نامۆیی و بێتوانایی بكه‌م.

offered to pay rent

به‌رده‌وامبوو تا خاتوو سارام ناسی،

or buy me a meal or a suit for my new interview.

قه‌شه‌یه‌كی باشووری كه‌ له‌ خراپترین كاتدا منی گرته‌ خۆو و ئیشی پێدام،

It just made me feel more isolated and incapable.

به‌مه‌ بڕوابه‌خۆبوونم بۆ درووستبوو.

It wasn't until I met Miss Sarah,

خاتوو سارا چێشتخانه‌یه‌كی گه‌ڕۆكی هه‌بوو له‌ شاخه‌كانی كارۆلینا.

a Southern Baptist who took me in at my lowest and gave me a job,

that I started to believe in myself.

بەهۆی ئەوەی بەشێوەیەکی خواپێدراوانە گەورەبووبووم

بەهۆی پەروەردەی حەوت خوشکەکەمەوە

Miss Sarah owned a diner in the mountains of North Carolina.

وامدەزانی داوام لێدەکات چێشتخانەکەی بۆ بەڕێوەبەرم.

هه‌ڵه‌بووم.

I assumed, because of my privileged upbringing

ده‌ستمكرد به‌ قاپ شۆردن،

and my Seven Sister education,

خاوێنكردنه‌وه‌ی ته‌والێت و گۆشتبرژاندن.

that she would ask me to manage the restaurant.

بێفیزیكردم، به‌های ئیشی قورس فێربووم.

I was wrong.

گرنگترین شت، هه‌ستم به‌ به‌هاداری و ئارامی ده‌كرد.

I started off washing dishes,

cleaning toilets and working the grill.

له‌گه‌ڵیاندا ئاهه‌نگی كرسیمسم ده‌كرد.

I was humbled; I was shown the value of hard work.

هه‌وڵیده‌دا ڕه‌مه‌زانم له‌گه‌ڵدا بگرێت.

But most importantly, I felt valued and embraced.

بیرمدێ ڕارابووم له‌وه‌ی ڕه‌گه‌زبازی خۆمی بۆ ده‌رخه‌م --

I celebrated Christmas with her family,

هەرچۆنێک بێت ئەو قەشەیەکی باشووری بوو.

and she attempted to observe Ramadan with me.

له‌لای دانیشتم

و پێمووت: “خاتوو سارا ده‌زانی من هاوڕه‌گه‌زبازم”

I remember being very nervous about coming out to her --

وه‌ڵامه‌كه‌ی به‌جۆرێكبوو هه‌رگیز بیرم ناچێتەوە.

after all, she was a Southern Baptist.

"ئاساییه‌، ئازیزیم ته‌نیا مه‌به‌ به‌ له‌شفرۆش"

I sat on the couch next to her

(پێکەنین)

and I said, "Miss Sarah, you know that I'm gay."

Her response is one that I will never forget.

(چەپڵەلێدان)

"That's fine, honey. Just don't be a slut."

دواتر گواستمه‌وه‌ بۆ ئه‌تله‌نتا، هه‌ر به‌شوێن دۆزینه‌وه‌ی ماڵێکەوە بووم.

(Laughter)

(Applause)

دوای سێ ساڵ گه‌شته‌كه‌م گۆڕانێكی سه‌یری به‌سه‌رداهات

I eventually moved to Atlanta, still trying to find my home.

كاتێك كۆمه‌ڵێ مناڵی پەنابەرم بینی تۆپی پێیان ده‌كرد له‌ده‌ره‌وه‌.

بە هەڵە لامدابوو بۆ ئەم شوێنی نیشتەجێبوونە، و

My journey took a strange turn three years later,

ئه‌و مناڵانه‌م بینی له‌ده‌ره‌وه‌ یاریان ده‌كرد.

after I met a group of refugee kids playing soccer outside.

بەپێی پەتی و تۆپێکی شڕ یاریان دەکرد و

به‌ردیان كردبوو به‌ گۆڵ.

I'd made a wrong turn into this apartment complex,

بۆ ماوه‌ی كاتژمێرێك لێییان ڕامام،

and I saw these kids outside playing soccer.

دوای ئه‌وه‌ بزه‌یه‌كم كرد.

مناڵه‌كان نیشتیمانیان بیرخستمه‌وه‌.

They were playing barefoot with a raggedy soccer ball

به‌بیریان هێنامه‌وه‌ كه‌ منیش تۆپی پێم ده‌كرد

and rocks set up as goals.

I watched them for about an hour,

له‌كۆڵانه‌كانی ئه‌رده‌ن، له‌گه‌ڵ براكانم و خزمەکانم.

and after that I was smiling.

The boys reminded me of home.

له‌كۆتایدا چووم یاریم له‌گه‌ڵدا كردن.

They reminded me of the way I grew up playing soccer

تۆزێ دوودڵ بوون له‌وه‌ی ڕێگه‌م بده‌ن یارییان له‌گه‌ڵ بكه‌م،

in the streets of Jordan, with my brothers and cousins.

له‌به‌رئه‌وه‌ی پێییان وابوو، كچان نازانن یاری بكه‌ن.

به‌ڵام من ده‌مزانی.

I eventually joined their game.

لێم پرسین كه‌ قه‌ت له‌گه‌ڵ تیمێكا بوون.

They were a little skeptical about letting me join it,

وتیان نه‌خێر، به‌ڵام حه‌زده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ تیمێكا بن.

because according to them, girls don't know how to play.

لە کۆتاییدا قایلم کردن و یەکەم تیمی خۆمان درووستکرد.

But obviously I did.

I asked them if they had ever played on a team.

ئه‌و مناڵانه‌ كۆرسێكی پوختیان دامێ له‌سه‌ر ئاواره‌كان، هه‌ژاری

They said they hadn't, but that they would love to.

I gradually won them over, and we formed our first team.

و مرۆڤایه‌تی.

This group of kids would give me a crash course in refugees, poverty

سێ برای ئه‌فغانی-- ڕوح الله‌، نورالله‌ و زه‌بیحوڵڵا.

رۆڵی به‌رچاویان هه‌بوو له‌وه‌دا.

and humanity.

ڕۆژێكیان كه‌مێ دواكه‌وتم بۆ مەشقکردنەکە، بینیم یاریگاکە به‌ته‌واوی چۆڵه‌.

Three brothers from Afghanistan -- Roohullah, Noorullah and Zabiullah --

زۆر نیگه‌ران بووم.

تیمه‌كه‌م حه‌زیان له‌ ڕاهێنان بو.

played a major role in that.

وه‌ك ئه‌وه‌ نه‌بوو كه‌ نه‌هاتبێتن بۆ ڕاهێنان.

I showed up late to practice one day to find the field completely deserted.

له‌ سه‌یاره‌كه‌ دابه‌زیم، دوو مناڵ له‌پشت زه‌باله‌كه‌وه‌ ڕایانكرد

I was really worried.

My team loved to practice.

به‌تووندی ده‌ستیان ڕاده‌وه‌شاند.

It wasn't like them to miss practice.

مامۆستا، ڕووح لێیانی خوارد. هێرشیان کردە سەری.

هەموو ئەم ناوەیان کرد بە خوێن.

I got out of my car, and two kids ran out from behind a dumpster,

"باسی چی ده‌كه‌ن؟ مه‌به‌ستان چیه‌ لێیانی خوراد؟"

waving their hands frantically.

"ئه‌و مناڵه‌ خراپانه‌ هاتن و تێیان هه‌ڵدا.

"Coach, Rooh got beat up. He got jumped.

هه‌مووان ڕۆشتن، زۆر ترساین."

There was blood everywhere."

چوینه‌ ناو سه‌یاره‌كه‌م و به‌ره‌و ماڵی ڕوح ڕۆیشتین.

"What do you mean? What do you mean he got beat up?"

له‌ده‌رگامدا، نوور ده‌رگاكه‌ی كرده‌وه‌.

"These bad kids came and beat him up, Coach.

Everybody left. They were all scared."

"روح له‌كوێیه‌؟ ده‌بێ قسه‌ی له‌گه‌ڵكه‌م بزانم سه‌لامه‌ته‌

We hopped into my car and drove over to Rooh's apartment.

"له‌ژوره‌كه‌یه‌تی، مامۆستا نایه‌وێت بێته‌ ده‌ره‌وه‌."

I knocked on the door, and Noor opened it.

له‌ده‌رگاكه‌مدا.

روح، وه‌ره‌ ده‌ره‌وه‌، ده‌مه‌وێ قسه‌ت له‌گه‌ڵ بكه‌م.

"Where's Rooh? I need to talk to him, see if he's OK."

ده‌مه‌وێ بزانم سه‌لامه‌تی یا پێویست ده‌كا بچین بۆ نه‌خۆشخانه‌.”

"He's in his room, Coach. He's refusing to come out."

هاته‌ ده‌ره‌وه‌

برینێكی گه‌وره‌ بە سەرییەوە بوو، لێوی هەڵتەقیبوو

I knocked on the door.

"Rooh, come on out. I need to talk to you.

زۆریش دەلەرزی.

I need to see if you're OK or if we need to go to the hospital."

سەیرم دەکرد، و

He came out.

داوام له‌ مناڵه‌كان كرد دایكی بانگ بكه‌ن،

He had a big gash on his head, a split lip,

چونكه‌ ده‌مه‌وێ بیبه‌م بۆ نه‌خۆشخانه‌.

and he was physically shaken.

دایكیان بانگ كرد.

I was looking at him,

هاته‌ ده‌ره‌وه‌.

and I asked the boys to call for their mom,

پشتم له‌و بوو، به‌ فارسی هاواری كرد.

because I needed to go to the hospital with him.

They called for their mom.

كوڕه‌كان زۆر پێكه‌نین.

She came out.

سه‌رم سوڕمابوو،

چونكه‌ هیچ شتێك نه‌بوو شایانی پێكه‌نین بێت.

I had my back turned to her, and she started screaming in Farsi.

بۆیان ڕوونكردمه‌وه‌ كه‌ ژنه‌كه‌ ده‌ڵێ،

"كه‌ ئێوه‌ وتوتانه‌ مامۆستاكه‌تان موسوڵمانه‌ و ژنه‌."

The boys fell to the ground laughing.

I was very confused,

له‌پشته‌وه‌، من به‌هیچیان نه‌چووم به‌ڕای ئه‌و.

because there was nothing funny about this.

پێكه‌نین

They explained to me that she said,

"You told me your coach was a Muslim and a woman."

رووم تێكرد و پێم ووت : "من موسوڵمانم

From behind, I didn't appear to be either to her.

“اشهد ان لا اله‌ الا الله‌”

(Laughter)

نیشانه‌ی باوه‌ڕی موسوڵمانانه‌.

سه‌ری سوڕما،

"I am Muslim," I said, turning to her.

و تۆزێ دڵنیاشبوو،

"Ašhadu ʾan lā ʾilāha ʾilla (A)llāh,"

بۆی ده‌ركه‌وت كه‌ به‌ڵێ،

reciting the Muslim declaration of faith.

من، ئه‌و ژنه‌ ستایل ئەمریكییه‌، جل كورته‌، بێ لەچکە،

Confused,

به‌ڕاستی موسوڵمانە.

and perhaps maybe a little bit reassured,

خانه‌واده‌كه‌یان له‌دەست تاڵیبان رایان كردبوو.

she realized that yes,

I, this American-acting, shorts-wearing, non-veiled woman,

سه‌دان خه‌ڵكی گونده‌كه‌یان

كوژرابوون.

was indeed a Muslim.

باوكیان له‌لایه‌ن تاڵیبانه‌وه‌ ده‌سبه‌سه‌ربوو.

Their family had fled the Taliban.

دوای چەند مانگێک گەڕایەوە و تەنیا قاوغێکی پیاوەکەی پێشتر بوو.

Hundreds of people in their village

were murdered.

Their father was taken in by the Taliban,

خێزانه‌كه‌یان به‌ره‌و پاكستان هه‌ڵاتوون،

only to return a few months later, a shell of the man he once was.

دوو كوڕه‌ گه‌وره‌كه‌یان، ته‌مه‌نیان ٨ و ١٠ ساڵان بووه‌ ئه‌و كاته‌،

له‌ڕۆژێكدا ١٠ کاتژمێر خه‌ریكی حه‌سیر چنین بوون تا خه‌رجی خێزانه‌كه‌ دابین بکا.

The family escaped to Pakistan,

and the two older boys, age eight and 10 at the time,

زۆر خۆشحاڵبوون كاتێك زانیان كه‌ قبوڵكراون

wove rugs for 10 hours a day to provide for their family.

تا له‌ ئه‌مریكا نیشته‌جێبن.

یه‌كێ بوون له‌و یه‌ك له‌هه‌زاره‌ی به‌ختیان هه‌بووه‌ بگه‌ن به‌مه‌.

They were so excited when they found out that they had been approved

یانسیبیان بۆ ده‌رچووبوو.

to resettle in the United States,

چیرۆكه‌كه‌یان ناوازه‌ نه‌بوو.

هه‌موو ماڵه‌ ئاواره‌كان به‌نزیكه‌یی هه‌مان چیرۆكیان هه‌یه‌.

making them the lucky 0.1 percent who get to do that.

They had hit the jackpot.

لەگەڵ ئەو منداڵانە کارم دەکرد

Their story is not unique.

ئه‌وانه‌ی دایكی خۆیان بینیوه‌ ده‌سدرێژی كراوه‌ته‌سه‌ر، باوكیان ده‌ستی قرتێنراوه‌.

Every refugee family I have worked with has had some version of this.

مناڵێكیان بینیویه‌تی كه‌ گوله‌ نراوە بەسه‌ری نه‌نكییەوە.

I work with kids

له‌به‌رئه‌وه‌ی ڕه‌تیكردۆته‌وه‌ یاخییه‌كان منداڵه‌كه‌ ببه‌ن و بیكه‌ن به‌ سه‌رباز.

who have seen their mothers raped, their fathers' fingers sliced off.

One kid saw a bullet put in his grandmother's head,

چیرۆكه‌كانیان بیرناچنه‌وه‌.

because she refused to let the rebels take him to be a child soldier.

ئه‌وه‌ی من ده‌یبینم هه‌موو ڕۆژێ بریتییه‌ له‌ هیوا، بەرگەگرتن، سوربوون

Their journeys are haunting.

خۆشه‌ویستی بۆ ژیان

و سوپاسگوزاری بۆ ئەوەی توانیان ژیانیان بوونیات بنێنەوە.

But what I get to see every day is hope, resilience, determination,

یه‌ك شه‌و له‌ژووری كوڕه‌كان مامه‌وه‌،

a love of life

كاتێك دایكیان هاته‌وه‌ ماله‌وه‌ دوای خاوێنكردنه‌وه‌ی ١٨ ژووری هۆتێل له‌ڕۆژێكدا.

and appreciation for being able to rebuild their lives.

دانیشت، نور قاچی ده‌شێلا،

I was at the boys' apartment one night,

when the mom came home after cleaning 18 hotel rooms in one day.

ده‌یگووت كه‌وا ئه‌و ئاگای لێی ده‌بێت كاتێك زانكۆی ته‌واوكرد.

له‌خۆشیا بزه‌ی ده‌كرد.

"خوا گه‌وره‌یه‌، ژیان زۆر خۆشه‌، ئێمه‌ خۆشبه‌ختین كه‌وا لێرەین."

She sat down, and Noor rubbed her feet,

saying that he was going to take care of her once he graduated.

له‌م دوو ساڵه‌ی كۆتاییدا، دەنگی دژه‌ ئاواره‌ له‌ به‌رزبونه‌وه‌دایه‌.

She smiled from exhaustion.

"God is good. Life is good. We are lucky to be here."

شتێكی جیهانییه‌.

In the last two years, we have seen an escalating anti-refugee sentiment.

ژماره‌یان له‌ هه‌ڵكشاندایه‌ چونكه‌ هیچ ناكه‌ین بۆ ڕێگه‌گرتن لێیی

هیچیش نییه‌ بۆ وه‌ستاندنی.

مه‌سه‌له‌كه‌ نابێت بریتیبێت له‌ وه‌ستاندنی هاتنی ئاواره‌كان.

It's global.

The numbers continue to grow because we do nothing to prevent it

ده‌بێت بریتیبێت له‌وه‌ی ناچار نه‌كرێن ووڵاتی خۆیان جێبهێلن.

and nothing to stop it.

(چەپڵەلێدان)

The issue shouldn't be stopping refugees from coming into our countries.

The issue should be not forcing them to leave their own.

(Applause)

ببورن.

(چەپڵەلێدان)

Sorry.

(Applause)

دەبێت چەندێکی تر قووربانی بدەین،

دەبێت چەندێکی تر قووربانی بدەین؟

چه‌ند خه‌ڵكیتر ده‌بێ ناچار بكرێن ماڵی خۆیان جێبێڵن

How much more suffering,

پێش ئه‌وه‌ی بڵێیین، "به‌سه‌"؟

سه‌د ملیۆن؟

how much more suffering must we take?

شه‌رم نییه‌، تۆمه‌تباریان بكه‌ین و ڕه‌تیان بكه‌ینه‌وه‌

How many more people need to be forced out of their homes

بۆ ئه‌و سته‌مه‌ی كه‌ ئەوان هیچ پەیوەندییەکیان پێوەی نییە،

before we say, "Enough!"?

A hundred million?

Not only do we shame, blame and reject them

دیسان برینداریان دەکەین،

لەکاتێکدا دەبێت په‌شوازییان لێبكه‌ین له‌ وڵاتەکانی خۆمان.

for atrocities that they had absolutely nothing to do with,

شكۆیان داده‌ماڵین و وه‌ك تاوانبار مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ین.

we re-traumatize them,

when we're supposed to be welcoming them into our countries.

خوێندكارێكم هه‌بوو، دوو هه‌فته‌ له‌مه‌وبه‌ر

له‌بنه‌ڕه‌تدا خه‌ڵكی عێراق بوو.

ده‌ستیكرد به‌ گریان.

We strip them of their dignity and treat them like criminals.

"بۆچی ڕقیان لێمانه‌؟"

I had a student in my office a couple of weeks ago.

"كێ ڕقی لێته‌؟"

"هه‌مووان، هه‌مووان ڕقیان لێمانه‌ چونكه‌ ئاواره‌ین،

She's originally from Iraq.

چونكه‌ موسوڵمانین."

She broke down crying.

"Why do they hate us?"

جاران، ده‌متوانی دڵنه‌وایی خوێندكاره‌كانم بكه‌م

"Who hates you?"

كه‌وا زۆربه‌ی جیهان رقی له‌ ئاواره‌كان نییه‌.

"Everyone; everyone hates us because we are refugees,

به‌ڵام ئێستا ناتوانم.

because we are Muslim."

ناتوانم ڕوونی بكه‌مه‌وه‌ بۆ كه‌سێك هه‌وڵی دڕاندنی لەچکی دایكی ده‌دات

In the past, I was able to reassure my students

كاتێك ده‌چنه‌ دووكانی میوه‌فرۆشێك،

that the majority of the world does not hate refugees.

یاخود بۆچی یاریزانی تیپی به‌رامبه‌ر پێیی ده‌ڵێت تیرۆرست

But this time I couldn't.

I couldn't explain to her why someone tried to rip off her mother's hijab

و پێیی ده‌ڵێت بگه‌ڕێوه‌ بۆ ئه‌و شوێنه‌ی لێی هاتووی.

ناتوانم دڵنه‌وایی بكه‌م

when they were grocery shopping,

كه‌وا دوایین قوربانیدانی ژیانی باوكی

or why a player on an opposing team called her a terrorist

لە خزمەتکردنی سوپای ئەمریکادا وەک وەرگێڕێک

and told her to go back where she came from.

وای لێده‌كات بەهای زیاتربێت وه‌ك هاوڵاتییه‌كی ئه‌مریكی.

I couldn't reassure her

that her father's ultimate life sacrifice

ژمارەیەکی ئێجگار کەم ئاوارە وەردەگرین لە جیهاندا.

by serving in the United States military as an interpreter

جێگەی کەمتر لە هەزارا یەکیان دەکەینەوە.

would make her more valued as an American citizen.

We take in so few refugees worldwide.

ئه‌و له‌هه‌زارا یه‌كه‌ سوودی زیاتر بەخۆمان دەگەیەنێ وەک لەوان.

We resettle less than 0.1 percent.

ئه‌وه‌ بێتاقه‌تم ده‌كا كه‌ وشه‌ی ئاواره‌ وه‌ك شتێكی پیس سه‌یر ده‌كرێ.

That 0.1 percent benefits us more than them.

وەک شتێک کە شەرمی لێبکرێت.

ئه‌وان هیچیان نه‌كردوه‌ تا شه‌رمی لێبكه‌ن.

It dumbfounds me how the word "refugee" is considered something to be dirty,

پێشكه‌وتنی زۆر ده‌بینین له‌ بواره‌ جیاوازه‌كانی ژیان

something to be ashamed of.

They have nothing to be ashamed of.

جگه‌ له‌ مرۆڤایه‌تی نه‌بێ.

٦٥.٣ ملیۆن هاوڵاتی هه‌یه‌ كه‌ ناچاركراون ماڵ وحاڵیان جێبهێڵن

We have seen advances in every aspect of our lives --

له‌به‌ر شه‌ڕوكوشتار--

except our humanity.

گه‌وره‌ترین ژماره‌ له‌ مێژوودا.

There are 65.3 million people who have been forced out of their homes

ئێمەین کە پێویستە شەرمەزار بین.

سوپاس.

because of war --

(چەپڵەلێدان)

the largest number in history.

We are the ones who should be ashamed.

Thank you.

(Applause)