Don't feel sorry for refugees -- believe in them | Luma Mufleh

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: hiwa foundation

I remember when I first found out

له‌بیرمه‌ كاتێك یەکەمجار زانیم

I was going to speak at a TED conference.

هه‌ڵبژێردراوم بۆ قسه‌كردن له‌ کۆنفرانسی تێد

I ran across the hall to one of my classrooms

به‌هۆڵه‌كه‌دا رامكرد بۆ یه‌كێ له‌ پۆله‌كانم

to inform my students.

تا به‌ خوێندكاره‌كانم بڵێم

"Guess what, guys?

"بڵێن چی، كوڕینه‌؟

I've been asked to give a TED Talk."

دیاریكراوم تا له‌ (تێد) قسه‌ بكه‌م"

The reaction wasn't one I quite expected.

كاردانه‌وه‌یان وانه‌بوو كه‌ چاوه‌ڕوانبووم

The whole room went silent.

ته‌واوی پۆله‌كه‌ بێده‌نگبوون

"A TED Talk? You mean, like the one you made us watch on grit?

"تێد تۆڵك؟ مه‌به‌ستت، وه‌ك ئه‌وه‌ی لەسەر گریت ناچار کردین سەیری بکەین؟

Or the one with the scientist that did this really awesome thing with robots?"

یان ئه‌وه‌ی كه‌ زاناكه‌ شته‌ ناوازه‌كانی ده‌كرد به‌ ڕۆبۆته‌كه‌؟"

Muhammad asked.

ئه‌مه‌ پرسیاری محمد بوو.

"Yes, just like that."

"به‌ڵێ، ڕێك ئاواهی"

"But Coach, those people are really important and smart."

"به‌ڵام مامۆستا، ئه‌و خه‌ڵكانه‌ به‌ڕاستی زۆر گرنگ و زیرەکن"

(Laughter)

(پێكه‌نین)

"I know that."

"ده‌زانم"

"But Coach, why are you speaking? You hate public speaking."

"به‌ڵام مامۆستا، بۆ قسه‌ده‌كه‌ی؟ تۆ حه‌زت له‌ قسه‌كردن نییه‌ له‌ شوێنی گشتی."

"I do," I admitted,

"به‌ڵێ وایه‌" دانم پیانا

"But it's important that I speak about us, that I speak about your journeys,

"به‌ڵام گرنگه‌ ده‌رباره‌ی خۆمان قسه‌ بكه‌م، له‌ گه‌شته‌كانی ئێوه‌ بدوێم،

about my journey.

له‌ گه‌شته‌كه‌ی خۆم.

People need to know."

خه‌ڵك ده‌بێ بزانن."

The students at the all-refugee school that I founded

خوێندكارانی خوێندنگای په‌نابه‌ران

decided to end with some words of encouragement.

پێویستیان به‌ هاندان هه‌یه‌

"Cool! It better be good, Coach."

"جوانه‌! باشتره‌ چاك بێت، مامۆستا."

(Laughter)

(پێکەنین)

There are 65.3 million people who have been forcibly displaced

٦٥.٣ ملیۆن كه‌س بە ناچاری دەرپەڕێنراون

from their homes because of war or persecution.

له‌ ماڵ و حاڵی خۆیان به‌هۆی شه‌ڕ و كوشتاره‌وه‌.

The largest number, 11 million, are from Syria.

زۆرترین ژماره‌ له‌ سوریاوه‌یه‌، ١١ ملیۆن كه‌س.

33,952 people flee their homes daily.

رۆژانه‌ ٣٣،٩٥٢ كه‌س له‌ماڵه‌كانی خۆیان ڕاده‌كه‌ن

The vast majority remain in refugee camps,

به‌شی هه‌ره‌زۆریان له‌ كه‌مپی په‌نابه‌ران ده‌مێننه‌وه‌،

whose conditions cannot be defined as humane under anyone's definition.

گوزه‌رانیان به‌شێوه‌یه‌كه‌ كه‌ به‌هیچ پێناسه‌یه‌ك هی مرۆڤ نییه‌.

We are participating in the degradation of humans.

ئێمه‌ به‌شدارین له‌ له‌ناوبردنی مرۆڤ.

Never have we had numbers this high.

هیچكات رێژه‌كه‌ هێنده‌ به‌رز نه‌بوه‌.

This is the highest number of refugees since World War II.

ئه‌مه‌ به‌رزترین ژماره‌ی په‌نابه‌رانه‌ له‌دوای جه‌نگی جیهانی ٢.

Now, let me tell you why this issue is so important to me.

ئێستا، ڕێگه‌مبده‌ن پێتان بڵێم بۆچی ئه‌مه‌ زۆر بۆم گرنگه‌.

I am an Arab. I am an immigrant.

من عه‌ره‌بم. په‌نابه‌رم.

I am a Muslim.

موسڵمانم.

I've also spent the last 12 years of my life working with refugees.

وه‌ ئه‌م دوانزه‌ ساڵه‌ی كۆتایم به‌كاركردن له‌گه‌ڵ ئاواره‌كان به‌سه‌ربردووه‌.

Oh -- and I'm also gay.

وه‌ هاوڕه‌گه‌زبازیشم.

It makes me really popular these days.

ئه‌مه‌ش وایكردووه‌ زۆر به‌ناوبانگبم.

(Laughter)

(پێکەنین)

But I am the daughter of a refugee.

به‌ڵام من كچی ئاواره‌یه‌كم.

My grandmother fled Syria in 1964 during the first Assad regime.

نه‌نكم ساڵی ١٩٦٤ له‌ سوریا ڕایكرد، كاتی ڕژێمی ئه‌سه‌دی باوك.

She was three months pregnant when she packed up a suitcase,

مانگی سێییه‌می سكپڕیه‌كه‌ی بوو كاتێك جانتای سه‌فه‌ری هه‌ڵگرت،

piled in her five children and drove to neighboring Jordan,

پێنج مناڵه‌كه‌ی سه‌رخست و به‌ره‌و ئه‌رده‌ن كه‌وته‌ڕێ.

not knowing what the future held for her and her family.

نه‌یده‌زانی داهاتوو چی پێییه‌ بۆ خۆی و خێزانه‌كه‌ی.

My grandfather decided to stay, not believing it was that bad.

باپیرم بڕیاریدا بمێنێته‌وه‌، پێی وانه‌بوو باردۆخ وا خراپ بێت.

He followed her a month later, after his brothers were tortured

مانگێك دواتر، دوای نه‌نكم كه‌وت دوای ئه‌وه‌ی براكه‌ی لەسێدارە درا.

and his factory was taken over by the government.

كارگه‌كه‌شی حكومه‌ت ده‌ستی به‌سه‌ردا گرت.

They rebuilt their lives starting from scratch

له‌هیچه‌وه‌ ژیانی نوێییان بونیات نایه‌وه‌

and eventually became independently wealthy Jordanian citizens.

له‌كۆتایدا بوون به‌ هاوڵاتییه‌كی ده‌وڵه‌مه‌ندی سه‌ربه‌خۆی ئەردەنی.

I was born in Jordan 11 years later.

دوای یانزه‌ ساڵ له‌مه‌، من له‌ ئه‌رده‌ن له‌دایكبووم.

It was really important to my grandmother for us to know our history

نه‌نكم زۆر به‌لایه‌وه‌ گرنگه‌ ئێمه‌ مێژووی خۆمان بزانین

and our journey.

وه‌ گه‌شته‌كه‌شمان.

I was eight years old when she took me to visit my first refugee camp.

هه‌شت ساڵان بووم كاتێك منی برد بۆ سه‌ردانی یه‌كه‌م كه‌مپی په‌نابه‌ران.

I didn't understand why.

تێنه‌ده‌گه‌یشتم بۆچی.

I didn't know why it was so important to her

نه‌مده‌زانی بۆچی ئه‌وه‌نده‌ بۆی گرنگه‌

for us to go.

كه‌ ده‌بێ بچینه‌ ئه‌و كه‌مپه‌

I remember walking into the camp holding her hand,

بیرم دێت ده‌ستیم گرتبوو و به‌ناو كه‌مپه‌كه‌دا ده‌سوڕاینه‌وه‌،

and her saying, "Go play with the kids,"

ووتی " بڕۆ له‌گه‌ڵ مناڵه‌كان یاری بکە"

while she visited with the women in the camp.

چووه‌ سه‌ردانی ژنێك كه‌ له‌ناو كه‌مپه‌كه‌دابوون

I didn't want to.

من نه‌مده‌ویست.

These kids weren't like me.

ئه‌و منالانه‌ وه‌ك من نه‌بوون.

They were poor. They lived in a camp.

هه‌ژاربوون. له‌ كه‌مپدا ده‌ژیان.

I refused.

ڕه‌تمكرده‌وه‌.

She knelt down beside me and firmly said, "Go.

داهاته‌وه‌ و به‌ڕه‌قییه‌كه‌وه‌ ووتی، "بڕۆ.

And don't come back until you've played.

وه‌ نه‌گه‌ڕێیته‌وه‌ تا یاری نه‌كه‌ی.

Don't ever think people are beneath you

وا بیرنه‌كه‌یته‌وه‌ ئه‌مان له‌تۆ نزمترن.

or that you have nothing to learn from others."

یان پێتوابێ هیچ نییه‌ لێییانه‌وه‌ فێربیت."

I reluctantly went.

به‌ نابه‌دڵی رۆیشتم.

I never wanted to disappoint my grandmother.

هه‌رگیز نه‌مویستووه‌ بێ ئومێدیكه‌م.

I returned a few hours later,

دوای چه‌ند كاتژمێرێك گه‌ڕامه‌وه‌

having spent some time playing soccer with the kids in the camp.

دوای به‌سه‌ربردنی هه‌ندێ كات به‌ تۆپی پێ له‌گه‌ڵ مناڵه‌كان.

We walked out of the camp,

له‌ كامپه‌كه‌ ده‌رچووین،

and I was excitedly telling her what a great time I had

به‌جۆشێكه‌وه‌ پێم ووت كه‌ چ كاتێكی خۆشم به‌سه‌ربردووه‌

and how fantastic the kids were.

چه‌ند مه‌زنبوون ئه‌و منداڵانه‌.

"Haram!" I said in Arabic. "Poor them."

به‌ عه‌ره‌بی ووتم "حرام". "چه‌ند داماون"

"Haram on us," she said, using the word's different meaning,

نه‌نكم ووتی"حرام بۆ ئێمە". وشه‌كه‌ی به‌مانایه‌كی تر به‌كارهێنا،

that we were sinning.

واتا ئێمه‌ گوناهمان كردووه‌.

"Don't feel sorry for them; believe in them."

"به‌زه‌یت پێیاندا نه‌یه‌ته‌وه‌، باوه‌ڕت پێیان بێ"

It wasn't until I left my country of origin for the United States

تا وڵاته‌كه‌مم به‌جێ نه‌هێشت به‌ره‌و ئه‌مریكا له‌و قسانه‌ تێنەگەشتم

that I realized the impact of her words.

له‌وێ كاریگه‌ری قسه‌كانیم بۆ ده‌ركه‌وت.

After my college graduation, I applied for and was granted political asylum,

دوای ده‌رچوونم له‌ كۆلێژ، داوای پەنابەرێتی سیاسیم کرد و وەرمگرت

based on being a member of a social group.

له‌سه‌ر بنچینه‌ی ئه‌ندامێتی گرووپێکی کۆمەڵایەتی.

Some people may not realize this,

هه‌ندێ كه‌س ڕه‌نگه‌ تێنه‌گه‌ن،

but you can still get the death penalty in some countries for being gay.

به‌ڵام له‌ هه‌ندێ ووڵات سزای هاوڕه‌گه‌زبازی ره‌نگه‌ مردن بێت.

I had to give up my Jordanian citizenship.

دەبوو واز لە ره‌گه‌زنامه‌ی ئه‌رده‌نی بێنم.

That was the hardest decision I've ever had to make,

ئه‌مه‌ قورسترین بڕیاربوو كه‌ ده‌بوو بیده‌م،

but I had no other choice.

به‌ڵام بژارده‌ی ترم نه‌بوو.

The point is,

مه‌به‌سته‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌،

when you find yourself choosing between home and survival,

كاتێك خۆت ده‌بینییه‌وه‌ له‌نێوان بژارده‌ی ماڵ و مانه‌وه‌،

the question "Where are you from?" becomes very loaded.

پرسیاری "خه‌ڵكی كوێییت؟" زۆر زیاد ده‌كات.

A Syrian woman who I recently met at a refugee camp in Greece

به‌م دواییانه‌ ژنێكی سوریم ناسی له‌ كه‌مپێكی ئاواره‌كان له‌ یۆنان

articulated it best,

جوان خستییه‌روو

when she recalled the exact moment she realized she had to flee Aleppo.

كاتێك ئه‌و ساتانه‌ی بیرده‌كه‌وته‌وه‌ كه‌ ناچاركراون حه‌له‌ب جێبهێڵن.

"I looked out the window and there was nothing.

"له‌په‌نجه‌ره‌كه‌وه‌ ده‌مڕوانی و هیچی لێنه‌بوو.

It was all rubble.

هه‌موو شتێ وێرانبوو.

There were no stores, no streets, no schools. Everything was gone.

هیچ نه‌مابوو، نه‌ دووكان، نه‌ شه‌قام، نه‌ قوتابخانه‌. هه‌موو شتێ وێرانبوو.

I had been in my apartment for months,

چه‌ند مانگێ له‌شوقه‌كه‌ی خۆمدا مامه‌وه‌،

listening to bombs drop and watching people die.

گوێم بۆ بۆمبه‌كان ده‌گرت و سه‌یری مردنی خه‌ڵكم ده‌كرد.

But I always thought it would get better,

به‌ڵام هه‌میشه‌ پێموابوو بارودۆخ باش ده‌بێ،

that no one could force me to leave,

پێموابوو ناتوانن ناچار به‌ڕۆیشتنم بكه‌ن،

no one could take my home away from me.

كه‌س ناتوانێ ماڵه‌كه‌م لێ بستێنێت.

And I don't know why it was that morning, but when I looked outside,

نازانم بۆ ئه‌و به‌یانییه‌ كه‌ سه‌یری ده‌ره‌وه‌م كرد،

I realized if I didn't leave, my three young children would die.

بۆم ده‌ركه‌وت ئه‌گه‌ر نه‌ڕۆم، سێ منداڵه‌كه‌م ده‌مرن.

And so we left.

وه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ ڕۆیشتین.

We left because we had to, not because we wanted to.

ئێمه‌ ڕامانكرد، له‌به‌رئه‌وه‌ی ناچاربووین نه‌ك حه‌زمان لێیبێت.

There was no choice," she said.

ژنه‌كه‌ ووتی: بژارده‌یه‌كیتر نه‌بوو.

It's kind of hard to believe that you belong

زۆر قورسه‌ برواكردن به‌وه‌ی تۆ خه‌ڵكی شوێنێكیت،

when you don't have a home,

كاتێك تۆ ماڵت نییه‌،

when your country of origin rejects you because of fear or persecution,

كاتێك وڵاته‌كه‌ی خۆت ره‌تت ده‌كاته‌وه‌ له‌به‌ر ترس و مەترسی کوشتن،

or the city that you grew up in is completely destroyed.

یاخود كاتێ ئه‌و شاره‌ی تێییدا گه‌وره‌بویت به‌ته‌واوی ویڕان بوبێت.

I didn't feel like I had a home.

هه‌ستم نه‌ده‌كرد كه‌وا من ماڵم هه‌یه‌.

I was no longer a Jordanian citizen,

من چیتر هاوڵاتییه‌كی ئه‌رده‌نی نه‌بووم،

but I wasn't American, either.

له‌ هه‌مانكاتدا ئه‌مریكیش نه‌بووم.

I felt a kind of loneliness

هه‌ستم به‌ ته‌نیایی ده‌كرد

that is still hard to put into words today.

ئێستاش زۆر قورسه‌ به‌ وشه‌ باس ناكرێت.

After college, I desperately needed to find a place to call home.

دوای كۆلێژ، پێویستبوو شوێنێ بدۆزمه‌وه‌ كه‌ پێی بڵێم ماڵ.

I bounced around from state to state

ویلات به‌ ویلایه‌ت ده‌گه‌ڕام

and eventually ended up in North Carolina.

له‌كۆتاییدا كارۆلینای باكورم هه‌ڵبژارد.

Kindhearted people who felt sorry for me

ئه‌و خه‌ڵكه‌ به‌به‌زه‌ییه‌ی به‌داخبوون بۆم

offered to pay rent

كرێییان بۆ ده‌دام

or buy me a meal or a suit for my new interview.

یان ژه‌مێ خواردنیان بۆ ده‌كڕیم، جلیان ده‌دامێ بۆ چاوپێکەوتنی ئیش.

It just made me feel more isolated and incapable.

ئه‌مه‌ زیاتر وای لێكردم هه‌ست به‌ نامۆیی و بێتوانایی بكه‌م.

It wasn't until I met Miss Sarah,

به‌رده‌وامبوو تا خاتوو سارام ناسی،

a Southern Baptist who took me in at my lowest and gave me a job,

قه‌شه‌یه‌كی باشووری كه‌ له‌ خراپترین كاتدا منی گرته‌ خۆو و ئیشی پێدام،

that I started to believe in myself.

به‌مه‌ بڕوابه‌خۆبوونم بۆ درووستبوو.

Miss Sarah owned a diner in the mountains of North Carolina.

خاتوو سارا چێشتخانه‌یه‌كی گه‌ڕۆكی هه‌بوو له‌ شاخه‌كانی كارۆلینا.

I assumed, because of my privileged upbringing

بەهۆی ئەوەی بەشێوەیەکی خواپێدراوانە گەورەبووبووم

and my Seven Sister education,

بەهۆی پەروەردەی حەوت خوشکەکەمەوە

that she would ask me to manage the restaurant.

وامدەزانی داوام لێدەکات چێشتخانەکەی بۆ بەڕێوەبەرم.

I was wrong.

هه‌ڵه‌بووم.

I started off washing dishes,

ده‌ستمكرد به‌ قاپ شۆردن،

cleaning toilets and working the grill.

خاوێنكردنه‌وه‌ی ته‌والێت و گۆشتبرژاندن.

I was humbled; I was shown the value of hard work.

بێفیزیكردم، به‌های ئیشی قورس فێربووم.

But most importantly, I felt valued and embraced.

گرنگترین شت، هه‌ستم به‌ به‌هاداری و ئارامی ده‌كرد.

I celebrated Christmas with her family,

له‌گه‌ڵیاندا ئاهه‌نگی كرسیمسم ده‌كرد.

and she attempted to observe Ramadan with me.

هه‌وڵیده‌دا ڕه‌مه‌زانم له‌گه‌ڵدا بگرێت.

I remember being very nervous about coming out to her --

بیرمدێ ڕارابووم له‌وه‌ی ڕه‌گه‌زبازی خۆمی بۆ ده‌رخه‌م --

after all, she was a Southern Baptist.

هەرچۆنێک بێت ئەو قەشەیەکی باشووری بوو.

I sat on the couch next to her

له‌لای دانیشتم

and I said, "Miss Sarah, you know that I'm gay."

وه‌ پێمووت: "خاتوو سارا ده‌زانی من هاوڕه‌گه‌زبازم"

Her response is one that I will never forget.

وه‌ڵامه‌كه‌ی به‌جۆرێكبوو هه‌رگیز بیرم ناچێتەوە.

"That's fine, honey. Just don't be a slut."

"ئاساییه‌، ئازیزیم ته‌نیا مه‌به‌ به‌ له‌شفرۆش"

(Laughter)

(پێکەنین)

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

I eventually moved to Atlanta, still trying to find my home.

دواتر گواستمه‌وه‌ بۆ ئه‌تله‌نتا، هه‌ر به‌شوێن دۆزینه‌وه‌ ماڵێکەوە بووم.

دوای سێ ساڵ گه‌شته‌كه‌م گۆڕانێكی سه‌یری به‌سه‌رداهات

My journey took a strange turn three years later,

after I met a group of refugee kids playing soccer outside.

كاتێك كۆمه‌ڵێ مناڵی پەنابەرم بینی تۆپی پێان ده‌كرد له‌ده‌ره‌وه‌.

I'd made a wrong turn into this apartment complex,

بە هەڵە لامدابوو بۆ ئەم شوێنی نیشتەجێبوونە، و

and I saw these kids outside playing soccer.

ئه‌و مناڵانه‌م بینی له‌ده‌ره‌وه‌ یاریان ده‌كرد.

They were playing barefoot with a raggedy soccer ball

بەپێی پەتی و تۆپێکی شڕ یاریان دەکرد و

and rocks set up as goals.

به‌ردیان كردبوو به‌ گۆڵ.

I watched them for about an hour,

بۆ ماوه‌ی كاتژمێرێك لێییان ڕامام،

and after that I was smiling.

دوای ئه‌وه‌ بزه‌یه‌كم كرد.

The boys reminded me of home.

مناڵه‌كان نیشتیمانیان بیرخستمه‌وه‌.

They reminded me of the way I grew up playing soccer

به‌بیریان هێنامه‌وه‌ كه‌ منیش تۆپی پێم ده‌كرد

in the streets of Jordan, with my brothers and cousins.

له‌كۆڵانه‌كانی ئه‌رده‌ن، له‌گه‌ڵ براكانم و خزمەکانم.

I eventually joined their game.

له‌كۆتایدا چووم یاریم له‌گه‌ڵدا كردن.

They were a little skeptical about letting me join it,

تۆزێ دوودڵ بوون له‌وه‌ی ڕێگه‌م بده‌ن یارییان له‌گه‌ڵ بكه‌م،

because according to them, girls don't know how to play.

له‌به‌رئه‌وه‌ی پێییان وابوو، كچان نازانن یاری بكه‌ن.

But obviously I did.

به‌ڵام من ده‌مزانی.

I asked them if they had ever played on a team.

لێم پرسین كه‌ قه‌ت له‌گه‌ڵ تیمێكا بوون.

They said they hadn't, but that they would love to.

وتیان نه‌خێر، به‌ڵام حه‌زده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ تیمێكا بن.

I gradually won them over, and we formed our first team.

لە کۆتاییدا قایلم کردن و یەکەم تیمی خۆمان درووستکرد.

This group of kids would give me a crash course in refugees, poverty

ئه‌و مناڵانه‌ كۆرسێكی پوختیان دامێ له‌سه‌ر ئاواره‌كان، هه‌ژاری

and humanity.

و مرۆڤایه‌تی.

Three brothers from Afghanistan -- Roohullah, Noorullah and Zabiullah --

سێ برای ئه‌فغانی-- ڕوح الله‌، نورالله‌ و زه‌بیحوڵڵا.

played a major role in that.

رۆڵی به‌رچاویان هه‌بوو له‌وه‌دا.

I showed up late to practice one day to find the field completely deserted.

ڕۆژێكیان كه‌مێ دواكه‌وتم بۆ مەشقکردنەکە، بینیم یاریگاکە به‌ته‌واوی چۆڵه‌.

I was really worried.

زۆر نیگه‌ران بووم.

My team loved to practice.

تیمه‌كه‌م حه‌زیان له‌ ڕاهێنان بو.

It wasn't like them to miss practice.

وه‌ك ئه‌وه‌ نه‌بوو كه‌ نه‌هاتبێتن بۆ ڕاهێنان.

I got out of my car, and two kids ran out from behind a dumpster,

له‌ سه‌یاره‌كه‌ دابه‌زیم، دوو مناڵ له‌پشت زه‌باله‌كه‌وه‌ ڕایانكرد

waving their hands frantically.

به‌تووندی ده‌ستیان ڕاده‌وه‌شاند.

"Coach, Rooh got beat up. He got jumped.

مامۆستا، ڕووح لێیانی خوارد. هێرشیان کردە سەری.

There was blood everywhere."

هەموو ئەم ناوەیان کرد بە خوێن.

"What do you mean? What do you mean he got beat up?"

"باسی چی ده‌كه‌ن؟ مه‌به‌ستان چیه‌ لێیانی خوراد؟"

"These bad kids came and beat him up, Coach.

"ئه‌و مناڵه‌ خراپانه‌ هاتن و تێیان هه‌ڵدا.

Everybody left. They were all scared."

هه‌مووان ڕۆشتن، زۆر ترساین."

We hopped into my car and drove over to Rooh's apartment.

چوینه‌ ناو سه‌یاره‌كه‌م و به‌ره‌و ماڵی ڕوح ڕۆیشتین.

I knocked on the door, and Noor opened it.

له‌ده‌رگامدا، نوور ده‌رگاكه‌ی كرده‌وه‌.

"Where's Rooh? I need to talk to him, see if he's OK."

"روح له‌كوێیه‌؟ ده‌بێ قسه‌ی له‌گه‌ڵكه‌م بزانم سه‌لامه‌ته‌

"He's in his room, Coach. He's refusing to come out."

"له‌ژوره‌كه‌یه‌تی، مامۆستا نایه‌وێت بێته‌ ده‌ره‌وه‌."

I knocked on the door.

له‌ده‌رگاكه‌مدا.

"Rooh, come on out. I need to talk to you.

روح، وه‌ره‌ ده‌ره‌وه‌، ده‌مه‌وێ قسه‌ت له‌گه‌ڵكه‌م.

I need to see if you're OK or if we need to go to the hospital."

ده‌مه‌وێ بزاانم سه‌لامه‌تی یا پێویست ده‌كا بچین بۆ نه‌خۆشخانه‌."

He came out.

هاته‌ ده‌ره‌وه‌

He had a big gash on his head, a split lip,

برینێكی گه‌وره‌ بە سەرییەوە بوو، لێوی هەڵتەقیبوو

and he was physically shaken.

زۆریش دەلەرزی.

I was looking at him,

سەیرم دەکرد، و

and I asked the boys to call for their mom,

داوام له‌ مناڵه‌كان كرد دایكی بانگ بكه‌ن،

because I needed to go to the hospital with him.

چونكه‌ ده‌مه‌وێ بیبه‌م بۆ نه‌خۆشخانه‌.

They called for their mom.

دایكیان بانگ كرد.

She came out.

هاته‌ ده‌ره‌وه‌.

I had my back turned to her, and she started screaming in Farsi.

پشتم له‌و بوو، به‌ فارسی هاواری كرد.

The boys fell to the ground laughing.

كوڕه‌كان زۆر پێكه‌نین.

I was very confused,

سه‌رم سوڕمابوو،

because there was nothing funny about this.

چونكه‌ هیچ شتێك نه‌بوو شایانی پێكه‌نین بێت.

They explained to me that she said,

بۆیان ڕوونكردمه‌وه‌ كه‌ ژنه‌كه‌ ده‌ڵێ،

"You told me your coach was a Muslim and a woman."

"كه‌ ئێوه‌ وتوتانه‌ مامۆستاكه‌تان موسوڵمانه‌ و ژنه‌."

From behind, I didn't appear to be either to her.

له‌پشته‌وه‌، من به‌هیچیان نه‌چووم به‌ڕای ئه‌و.

(Laughter)

پێكه‌نین

"I am Muslim," I said, turning to her.

رووم تێكرد و پێم ووت : "من موسوڵمانم

"Ašhadu ʾan lā ʾilāha ʾilla (A)llāh,"

"اشهد ان لا اله‌ الی الله‌"

reciting the Muslim declaration of faith.

نیشانه‌ی باوه‌ڕی موسوڵمانانه‌.

Confused,

سه‌ری سوڕما،

and perhaps maybe a little bit reassured,

وه‌ تۆزێ دڵنیاشبوو،

she realized that yes,

بۆی ده‌ركه‌وت كه‌ به‌ڵێ،

I, this American-acting, shorts-wearing, non-veiled woman,

من، ئه‌و ژنه‌ ستایل ئەمریكییه‌، جل كورته‌، بێ لەچکە،

was indeed a Muslim.

به‌ڕاستی موسوڵمانە.

Their family had fled the Taliban.

خانه‌واده‌كه‌یان له‌دەست تاڵیبان رایان كردبوو.

Hundreds of people in their village

سه‌دان خه‌ڵكی گونده‌كه‌یان

were murdered.

كوژرابوون.

Their father was taken in by the Taliban,

باوكیان له‌لایه‌ن تاڵیبانه‌وه‌ ده‌سبه‌سه‌ربوو.

only to return a few months later, a shell of the man he once was.

دوای چەند مانگێک گەڕایەوە و تەنیا قاوغێکی پیاوەکەی پێشتر بوو.

The family escaped to Pakistan,

خێزانه‌كه‌یان به‌ره‌و پاكستان هه‌ڵاتوون،

and the two older boys, age eight and 10 at the time,

دوو كوڕه‌ گه‌وره‌كه‌یان، ته‌مه‌نیان ٨ و ١٠ ساڵان بووه‌ ئه‌و كاته‌،

wove rugs for 10 hours a day to provide for their family.

له‌ڕۆژێكدا ١٠ کاتژمێر خه‌ریكی حه‌سیر چنین بوون تا خه‌رجی خێزانه‌كه‌ دابین بکا.

They were so excited when they found out that they had been approved

زۆر خۆشحاڵبوون كاتێك زانیان كه‌ قبوڵكراون

to resettle in the United States,

تا له‌ ئه‌مریكا نیشته‌جێبن.

making them the lucky 0.1 percent who get to do that.

یه‌كێ بوون له‌و یه‌ك له‌هه‌زاره‌ی به‌ختیان هه‌بووه‌ بگه‌ن به‌مه‌.

They had hit the jackpot.

یانسیبیان بۆ ده‌رچووبوو.

Their story is not unique.

چیرۆكه‌كه‌یان ناوازه‌ نه‌بوو.

Every refugee family I have worked with has had some version of this.

هه‌موو ماڵه‌ ئاواره‌كان به‌نزیكه‌یی هه‌مان چیرۆكیان هه‌یه‌.

I work with kids

لەگەڵ ئەو منداڵانە کارم دەکرد

who have seen their mothers raped, their fathers' fingers sliced off.

ئه‌وانه‌ی دایكی خۆیان بینیوه‌ ده‌سدرێژی كراوه‌ته‌سه‌ر، باوكیان ده‌ستی قرتێنراوه‌.

One kid saw a bullet put in his grandmother's head,

مناڵێكیان بینیویه‌تی كه‌ گوله‌ نراوە بەسه‌ری نه‌نكییەوە.

because she refused to let the rebels take him to be a child soldier.

له‌به‌رئه‌وه‌ی ڕه‌تیكردۆته‌وه‌ یاخییه‌كان منداڵه‌كه‌ ببه‌ن و بیكه‌ن به‌ سه‌رباز.

Their journeys are haunting.

چیرۆكه‌كانیان بیرناچنه‌وه‌.

But what I get to see every day is hope, resilience, determination,

ئه‌وه‌ی من ده‌یبینم هه‌موو ڕۆژێ بریتییه‌ له‌ هیوا، بەرگەگرتن، سوربوون

a love of life

خۆشه‌ویستی بۆ ژیان

and appreciation for being able to rebuild their lives.

وه‌ سوپاسگوزاری بۆ ئەوەی توانیان ژیانیان بوونیات بنێنەوە.

I was at the boys' apartment one night,

یه‌ك شه‌و له‌ژووری كوڕه‌كان مامه‌وه‌،

when the mom came home after cleaning 18 hotel rooms in one day.

كاتێك دایكیان هاته‌وه‌ ماله‌وه‌ دوای خاوێنكردنه‌وه‌ی ١٨ ژووری هۆتێل له‌ڕۆژێكدا.

She sat down, and Noor rubbed her feet,

دانیشت، نور قاچی ده‌شێلا،

saying that he was going to take care of her once he graduated.

ده‌یگووت كه‌وا ئه‌و ئاگای لێی ده‌بێت كاتێك زانكۆی ته‌واوكرد.

She smiled from exhaustion.

له‌خۆشیا بزه‌ی ده‌كرد.

"God is good. Life is good. We are lucky to be here."

"خوا گه‌وره‌یه‌، ژیان زۆر خۆشه‌، ئێمه‌ خۆشبه‌ختین كه‌وا لێرەین."

In the last two years, we have seen an escalating anti-refugee sentiment.

له‌م دوو ساڵه‌ی كۆتاییدا، دەنگی دژه‌ ئاواره‌ له‌ به‌رزبونه‌وه‌دایه‌.

It's global.

شتێكی جیهانییه‌.

The numbers continue to grow because we do nothing to prevent it

ژماره‌یان له‌ هه‌ڵكشاندایه‌ چونكه‌ هیچ ناكه‌ین بۆ ڕێگه‌گرتن لێیی

and nothing to stop it.

هیچیش نییه‌ بۆ وه‌ستاندنی.

The issue shouldn't be stopping refugees from coming into our countries.

مه‌سه‌له‌كه‌ نابێت بریتیبێت له‌ وه‌ستاندنی هاتنی ئاواره‌كان.

The issue should be not forcing them to leave their own.

ده‌بێت بریتیبێت له‌وه‌ی ناچار نه‌كرێن ووڵاتی خۆیان جێبهێلن.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

Sorry.

ببورن.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

How much more suffering,

دەبێت چەندێکی تر قووربانی بدەین،

how much more suffering must we take?

دەبێت چەندێکی تر قووربانی بدەین؟

How many more people need to be forced out of their homes

چه‌ند خه‌ڵكیتر ده‌بێ ناچار بكرێن ماڵی خۆیان جێبێڵن

before we say, "Enough!"?

پێش ئه‌وه‌ی بڵێیین، "به‌سه‌"؟

A hundred million?

سه‌د ملیۆن؟

Not only do we shame, blame and reject them

شه‌رم نییه‌، تۆمه‌تباریان بكه‌ین و ڕه‌تیان بكه‌ینه‌وه‌

for atrocities that they had absolutely nothing to do with,

بۆ ئه‌و سته‌مه‌ی كه‌ ئەوان هیچ پەیوەندییەکیان پێوەی نییە،

we re-traumatize them,

دیسان برینداریان دەکەین،

when we're supposed to be welcoming them into our countries.

لەکاتێکدا دەبێت په‌شوازییان لێبكه‌ین له‌ وڵاتەکانی خۆمان.

We strip them of their dignity and treat them like criminals.

شكۆیان داده‌ماڵین و وه‌ك تاوانبار مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ ده‌كه‌ین.

I had a student in my office a couple of weeks ago.

خوێندكارێكم هه‌بوو، دوو هه‌فته‌ له‌مه‌وبه‌ر

She's originally from Iraq.

له‌بنه‌ڕه‌تدا خه‌ڵكی عێراق بوو.

She broke down crying.

ده‌ستیكرد به‌ گریان.

"Why do they hate us?"

"بۆچی ڕقیان لێمانه‌؟"

"Who hates you?"

"كێ ڕقی لێته‌؟"

"Everyone; everyone hates us because we are refugees,

"هه‌مووان، هه‌مووان ڕقیان لێمانه‌ چونكه‌ ئاواره‌ین،

because we are Muslim."

چونكه‌ موسوڵمانین."

In the past, I was able to reassure my students

جاران، ده‌متوانی دڵنه‌وایی خوێندكاره‌كانم بكه‌م

that the majority of the world does not hate refugees.

كه‌وا زۆربه‌ی جیهان رقی له‌ ئاواره‌كان نییه‌.

But this time I couldn't.

به‌ڵام ئێستا ناتوانم.

I couldn't explain to her why someone tried to rip off her mother's hijab

ناتوانم ڕوونی بكه‌مه‌وه‌ بۆ كه‌سێك هه‌وڵی دڕاندنی لەچکی دایكی ده‌دات

when they were grocery shopping,

كاتێك ده‌چنه‌ دووكانی میوه‌فرۆشێك،

or why a player on an opposing team called her a terrorist

یاخود بۆچی یاریزانی تیپی به‌رامبه‌ر پێیی ده‌ڵێت تیرۆرست

and told her to go back where she came from.

وه‌ پێیی ده‌ڵێت بگه‌ڕێوه‌ بۆ ئه‌و شوێنه‌ی لێی هاتووی.

I couldn't reassure her

ناتوانم دڵنه‌وایی بكه‌م

that her father's ultimate life sacrifice

كه‌وا دوایین قوربانیدانی ژیانی باوكی

by serving in the United States military as an interpreter

لە خزمەتکردنی سوپای ئەمریکادا وەک وەرگێڕێک

would make her more valued as an American citizen.

وای لێده‌كات بەهای زیاتربێت وه‌ك هاوڵاتییه‌كی ئه‌مریكی.

We take in so few refugees worldwide.

ژمارەیەکی ئێجگار کەم ئاوارە وەردەگرێن لە جیهاندا.

We resettle less than 0.1 percent.

جێگەی کەمتر لە هەزارا یەکیان دەکەینەوە.

That 0.1 percent benefits us more than them.

ئه‌و له‌هه‌زارا یه‌كه‌ سوودی زیاتر بەخۆمان دەگەیەنێ وەک لەوان.

It dumbfounds me how the word "refugee" is considered something to be dirty,

ئه‌وه‌ بێتاقه‌تم ده‌كا كه‌ وشه‌ی ئاواره‌ وه‌ك شتێكی پیس سه‌یر ده‌كرێ.

something to be ashamed of.

وەک شتێک کە شەرمی لێبکرێت.

They have nothing to be ashamed of.

ئه‌وان هیچیان نه‌كردوه‌ تا شه‌رمی لێبكه‌ن.

We have seen advances in every aspect of our lives --

پێشكه‌وتنی زۆر ده‌بینین له‌ بواره‌ جیاوازه‌كانی ژیان

except our humanity.

جگه‌ له‌ مرۆڤایه‌تی نه‌بێ.

There are 65.3 million people who have been forced out of their homes

٦٥.٣ ملیۆن هاوڵاتی هه‌یه‌ كه‌ ناچاركراون ماڵ وحاڵیان جێبهێڵن

because of war --

له‌به‌ر شه‌ڕوكوشتار--

the largest number in history.

گه‌وره‌ترین ژماره‌ له‌ مێژوودا.

We are the ones who should be ashamed.

ئێمەین کە پێویستە شەرمەزار بین.

Thank you.

سوپاس.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)