The rise and fall of the Assyrian Empire - Marian H Feldman

Translator: Hà Vinh Cao Quang Reviewer: Hung Tran Phi

Before the sun never set on the British Empire,

Trước thời mặt trời không bao giờ lặn trên nước Anh,

before Genghis Khan swept the steppe,

trước cả thời Thành Cát Tư Hãn càn quét thảo nguyên,

before Rome extended its influence to encircle the Mediterranean Sea,

và Đế chế La Mã mở rộng ảnh hưởng lên khắp vùng Địa Trung Hải,

there was ancient Assyria.

đã tồn tại vương quốc Assyria cổ đại.

Considered by historians to be the first true empire,

Được nhiều nhà sử học nhìn nhận là đế chế thực sự đầu tiên,

Assyria’s innovations laid the groundwork for every superpower that’s followed.

những cải tiến của Assyria đặt nền tảng cho mọi siêu cường sau này.

At its height, in the 7th century BCE,

Thời hoàng kim, vào thế kỷ thứ 7 trước CN,

the Assyrian Empire stretched across modern Iraq,

Đế chế Assyria có lãnh thổ trải dài từ vùng Iraq hiện nay,

Syria,

đến Syria,

Lebanon,

Lebanon,

Israel,

Israel,

and parts of Turkey,

phần lớn Thổ Nhĩ Kỳ,

Iran,

and Egypt.

Iran,

và cả Ai Cập,

Its wonders included a vast library and large botanical and zoological park.

Những kỳ quan của nó bao gồm một thư viện rộng lớn

cùng một công viên động thực vật khổng lồ.

But the story of Assyria’s rise to dominance began many centuries earlier,

Nhưng câu chuyện về sự trỗi dậy đến thống trị của Assyria

đã bắt đầu từ nhiều thế kỷ trước,

in the Late Bronze Age, in a city called Ashur.

vào cuối Thời đại đồ đồng, tại một thành phố tên Ashur.

Ashur was a tin and textiles trading center

Ashur là trung tâm giao thương thiếc và vải vóc

located along the Tigris River in northern Iraq.

nằm dọc theo sông Tigris phía Bắc Iraq.

It shared its name with a god thought to be an embodiment of the city

Thành phố mang tên một vị thần được xem là biểu tượng của thành phố

and later of the entire empire.

và sau này là cả đế chế.

For the administration-minded Assyrians, politics and religion were closely linked.

Với những người Assyria có tài quản lý,

chính trị và tôn giáo có mối liên hệ chặt chẽ.

Around 1300 BCE, a high priest named Ashur-uballit I took the title of king

Khoảng 1,300 TCN, một linh mục có tên Ashur-uballit xưng vương

and initiated a tradition of military campaigns,

và bắt đầu các chiến dịch quân sự,

effectively transforming Assyria from a city-state to a territorial state.

biến đổi Assyria một cách nhanh chóng từ một thành phố thành một đất nước nhỏ.

This meant that a single administrative entity

Tương ứng với việc trở thành một khu vực hành chính độc lập

oversaw many places, cultures, and peoples.

kiểm soát nhiều vùng nhiều nền văn hóa, và nhiều dân tộc.

For the next 150 years, Assyria extended its reach and thrived.

Trong 150 năm kế, Assyria mở rộng lãnh thổ và phát triển.

In the 12th century BCE,

Vào thế kỷ 12 trước CN,

a mysterious catastrophe that still bewilders archaeologists

một thảm họa vẫn còn là bí ẩn với các nhà khảo cổ

caused the Assyrians to lose much of their territory.

đã làm cho người Assyria mất phần lớn lãnh thổ.

A few hundred years later, however,

Tuy nhiên, vài trăm năm sau,

Assyrian kings began a new round of conquests.

những vị vua người Assyria lại bắt đầu những cuộc chinh phạt mới.

This time, they honed their administrative system

Lần này, họ tái cơ cấu hệ thống chính quyền

into an empire that would last generations.

thành một đế chế trường tồn qua nhiều thế hệ.

Assyrians were military innovators and merciless conquerors.

Người Assyria là nhà phát minh quân sự và là nhà chinh phạt tàn bạo.

During their conquests,

Suốt quá trình chinh phạt,

they used siege tactics and cruel punishments for those who opposed them,

họ dùng chiến thuật bao vây và hình phạt tàn nhẫn lên kẻ thù,

including impalement and flaying.

gồm cả xuyên cọc và lột da.

The growth of their empire was due, in part,

Sự bành trướng của Đế chế này dựa trên, phần nào đó,

to their strategy of deporting local populations,

chiến lược trục xuất dân bản xứ,

then shifting them around the empire to fulfill different needs.

sau đó, đưa đi khắp đế quốc để phục vụ những nhu cầu khác nhau.

This broke peoples’ bonds with their homelands

Điều này làm cho những nô lệ dần bị mất gốc

and severed loyalties among local groups.

và phục tùng một cách trung thành.

Once the Assyrians conquered an area,

Khi người Assyria chinh phục một vùng đất,

they built cities connected by well-maintained royal roads.

họ xây dựng những thành phố được kết nối bởi các tuyến đường luôn được duy tu tốt.

Often, when a new king came to power, he would build a new capital.

Thường khi một vị vua lên ngôi, ông ta sẽ cho xây kinh đô mới.

With each move, new palaces and temples were erected and lavishly decorated.

Cứ như vậy, những cung điện và đền đài được xây dựng và trang trí công phu.

Although kings claimed absolute power,

Dù những vị vua có quyền lực tuyệt đối,

we know that an extensive system of courtiers,

ta đều biết hệ thống đông đảo triều thần,

provincial officials,

những tỉnh trưởng,

and scholars influenced affairs.

và cả những học giả đều có thể tác động đến quyền lực đó.

At least one woman, Sammuramat, ruled the kingdom.

Có cả một phụ nữ, Sammuramat, từng điều hành cả vương quốc.

Assyrian rulers celebrated their military excursions

Những người Assyrian cầm quyền ăn mừng những cuộc viễn chinh

by having representations of their exploits

bằng cách phô bày những chiến công -

carved into the walls of their newly built palaces.

khắc chúng lên tường của những cung điện mới xây của họ.

But despite the picture of a ruthless war state projected by these records,

Bên cạnh chiến tranh bạo tàn được thể hiện qua các bản khắc này,

the Assyrian kings were also interested in the cultural traditions of the region,

các vị hoàng đế Assyria cũng rất quan tâm đến truyền thống văn hóa từng vùng miền,

especially those of Babylonia, a separate state to the south.

đặc biệt là với vùng Babylonia, một vương quốc độc lập phía Nam.

Babylonia had been a cultural leader for millennia,

Babylonia từng là biểu tượng văn hóa trong thời hoàng kim,

stretching back to the beginning of writing

kéo dài từ thời kỳ bắt đầu có chữ viết

at the end of the 4th millennium BCE.

vào cuối Thiên niên kỷ thứ 4 trước CN.

Assyria saw itself as the inheritor and protector of this tradition.

Assyria xem mình như người thừa kế và bảo vệ cho truyền thống này.

Nhà cầm quyền Assyria ủng hộ việc nghiên cứu

Assyrian rulers supported scholars

in specialties ranging from medicine to magic,

trong nhiều lĩnh vực quan trọng từ y học cho đến ma thuật,

and the capital cities, like Ninevah,

và những kinh đô, như Ninavah,

were home to elaborate parks and gardens

là nơi đầu tiên xây dựng các công viên và khu vườn

that housed plants and animals from around the empire.

để nuôi trồng và nghiên cứu hầu hết các sinh vật hiện hữu của Đế quốc.

One of Assyria’s final rulers, Ashurbanipal,

Một trong những vị vua cuối cùng của Assyria, Ashurbanipal,

sent scholars throughout Babylonia to gather up and copy ancient literary works.

đã gửi các học giả đến Babylonia để tập hợp và ghi chép những thư tịch cổ.

Ashurbanipal’s library took the form of clay tablets

Thư viện của Ashurbanipal lưu giữ những nguyên bản bằng đất sét

inscribed with cuneiform in the languages of Akkadian and Sumerian.

được khắc bằng chữ tượng hình của người Akkad và Sumer.

The library was lost during the final sack of Ninevah in 612 BCE.

Thư viện đã bị tàn phá

trong trận càn quét cuối cùng của Nineveh năm 612 TCN.

But thanks to a 19th century archaeological excavation,

Nhưng nhờ vào những khai quật khảo cổ vào thế kỷ 19,

many masterpieces of ancient literature,

rất nhiều tuyệt tác của văn học cổ đại,

including the Epic of Gilgamesh and the Babylonian Creation Epic,

bao gồm Sử thi Gilgamesh và Sử thi Hình thành Babylonian,

survive today.

vẫn còn tồn tại đến ngày nay.

After centuries of rule,

Sau nhiều thế kỷ thống trị,

the Assyrian Empire fell to the Babylonians and Medes

Đế chế Assyria thất bại dưới tay của người Babylon và Medes

between 612 and 609 BCE.

vào giữa năm 612 và 609 TCN.

Yet the innovations that the Assyrians  pioneered live on.

Nhưng những phát minh của người Assyria vẫn còn mãi.

Their emphasis on constant innovation,

Những nỗ lực đổi mới liên tục của họ,

efficient administration,

chính quyền hoạt động hiệu quả,

and excellent infrastructure

và cơ sở hạ tầng xuất sắc

set the standard for every empire that’s followed them in the region

đã định chuẩn mực cho mọi đế chế sau này

and across the globe.

trong khu vực và khắp địa cầu.