The rise and fall of the Assyrian Empire - Marian H Feldman

Tłumaczenie: Ola Królikowska Korekta: Marta Grochowalska

Before the sun never set on the British Empire,

Zanim słońce przestało zachodzić nad Imperium Brytyjskim,

before Genghis Khan swept the steppe,

zanim Czyngis-Chan zajął stepy,

before Rome extended its influence to encircle the Mediterranean Sea,

zanim Rzym otoczył wpływami Morze Śródziemne,

there was ancient Assyria.

na świecie istniała starożytna Asyria.

Considered by historians to be the first true empire,

Uważana przez historyków za pierwsze prawdziwe imperium

Assyria’s innovations laid the groundwork for every superpower that’s followed.

Asyria wprowadziła innowacje,

z których korzystało potem każde potężne państwo.

At its height, in the 7th century BCE,

U szczytu, w VII wieku przed naszą erą,

the Assyrian Empire stretched across modern Iraq,

terytorium Imperium Asyryjskiego zajmowało współczesny Irak,

Syria,

Syrię,

Lebanon,

Liban,

Israel,

Izrael

and parts of Turkey,

oraz część Turcji,

Iranu

Iran,

and Egypt.

i Egiptu.

Its wonders included a vast library and large botanical and zoological park.

Wśród jego cudów były: ogromna biblioteka, wielki ogród botaniczny i zoologiczny.

But the story of Assyria’s rise to dominance began many centuries earlier,

Ale historia asyryjskiej potęgi rozpoczyna się wiele stuleci wcześniej,

in the Late Bronze Age, in a city called Ashur.

w późnej epoce brązu w mieście Aszur.

Ashur was a tin and textiles trading center

Aszur, centrum handlu cyną i tekstyliami,

located along the Tigris River in northern Iraq.

leżało wzdłuż rzeki Tygrys w północnym Iraku.

It shared its name with a god thought to be an embodiment of the city

Tak samo nazywał się bóg uważany za ucieleśnienie miasta,

and later of the entire empire.

a później całego imperium.

For the administration-minded Assyrians, politics and religion were closely linked.

Dla szanujących władzę Asyryjczyków polityka i religia były ściśle powiązane.

Around 1300 BCE, a high priest named Ashur-uballit I took the title of king

Około 1300 roku przed naszą erą arcykapłan Aszur-uballit I przyjął tytuł króla

and initiated a tradition of military campaigns,

i zapoczątkował tradycję kampanii wojskowych,

effectively transforming Assyria from a city-state to a territorial state.

przekształcając Asyrię z miasta-państwa w państwo terytorialne.

This meant that a single administrative entity

W efekcie jedna jednostka administracyjna

oversaw many places, cultures, and peoples.

nadzorowała wiele miejsc, kultur i narodów.

For the next 150 years, Assyria extended its reach and thrived.

Przez następne 150 lat Asyria kwitła, rozszerzając swój zasięg.

In the 12th century BCE,

W XII wieku przed naszą erą

a mysterious catastrophe that still bewilders archaeologists

tajemnicza katastrofa, która wciąż intryguje archeologów,

caused the Assyrians to lose much of their territory.

spowodowała, że Asyryjczycy stracili większość terytorium.

A few hundred years later, however,

Jednak kilkaset lat później

Assyrian kings began a new round of conquests.

asyryjscy królowie zaczęli nowe podboje.

This time, they honed their administrative system

Tym razem udoskonalili system administracyjny,

into an empire that would last generations.

tworząc imperium, które miało przetrwać wiele pokoleń.

Assyrians were military innovators and merciless conquerors.

Asyryjczycy byli militarnymi innowatorami i bezlitosnymi zdobywcami.

During their conquests,

Podczas podbojów stosowali

they used siege tactics and cruel punishments for those who opposed them,

taktykę oblężniczą, a wobec tych, którzy się sprzeciwiali, okrutne kary,

including impalement and flaying.

jak nabicie na pal i obdarcie ze skóry.

The growth of their empire was due, in part,

Rozwój imperium częściowo wynikał

to their strategy of deporting local populations,

z przesiedlania lokalnych populacji

then shifting them around the empire to fulfill different needs.

zgodnie z potrzebami imperium.

This broke peoples’ bonds with their homelands

To zrywało więzi narodów z ich ojczyznami

and severed loyalties among local groups.

i osłabiało sojusze wśród lokalnych grup.

Once the Assyrians conquered an area,

Kiedy Asyryjczycy podbijali dany obszar,

they built cities connected by well-maintained royal roads.

budowali miasta połączone dobrze utrzymanymi królewskimi drogami.

Often, when a new king came to power, he would build a new capital.

Kiedy nowy król dochodził do władzy, często budował nową stolicę.

With each move, new palaces and temples were erected and lavishly decorated.

Przy każdej przeprowadzce wznoszono nowe bogato zdobione pałace i świątynie.

Although kings claimed absolute power,

Choć królowie mieli władzę absolutną,

we know that an extensive system of courtiers,

rozbudowany system dworski,

provincial officials,

miejscowe władze

and scholars influenced affairs.

i uczeni wpływali na sytuację polityczną.

At least one woman, Sammuramat, ruled the kingdom.

Co najmniej jedna kobieta, Sammuramat, rządziła królestwem.

Assyrian rulers celebrated their military excursions

Władcy asyryjscy uwieczniali wojskowe wyprawy

by having representations of their exploits

przez wyrycie ich historii na ścianach nowo wybudowanych pałaców.

carved into the walls of their newly built palaces.

But despite the picture of a ruthless war state projected by these records,

Mimo wizerunku bezwzględnego państwa wojskowego,

the Assyrian kings were also interested in the cultural traditions of the region,

królowie byli też zainteresowani regionalnymi tradycjami kulturowymi,

especially those of Babylonia, a separate state to the south.

zwłaszcza tymi z Babilonu, odrębnego państwa na południu.

Babylonia had been a cultural leader for millennia,

Babilon był liderem kulturalnym przez tysiące lat,

stretching back to the beginning of writing

od powstania pisma

at the end of the 4th millennium BCE.

pod koniec IV tysiąclecia przed naszą erą.

Assyria saw itself as the inheritor and protector of this tradition.

Asyria uważała się za dziedzica i obrońcę tej tradycji.

Assyrian rulers supported scholars

Asyryjscy władcy wspierali uczonych

in specialties ranging from medicine to magic,

w dziedzinach od medycyny po magię,

and the capital cities, like Ninevah,

a w stolicach jak Niniwa

were home to elaborate parks and gardens

znajdowały się rozległe parki i ogrody,

that housed plants and animals from around the empire.

w których mieściły się rośliny i zwierzęta z całego imperium.

One of Assyria’s final rulers, Ashurbanipal,

Jeden z ostatnich władców Asyrii, Aszurbanipal,

sent scholars throughout Babylonia to gather up and copy ancient literary works.

wysłał uczonych do całej Babilonii

w celu zebrania i skopiowania starożytnych dzieł literackich.

Ashurbanipal’s library took the form of clay tablets

Biblioteka Aszurbanipala miała formę glinianych tabliczek

inscribed with cuneiform in the languages of Akkadian and Sumerian.

pokrytych pismem klinowym w języku akadyjskim i sumeryjskim.

The library was lost during the final sack of Ninevah in 612 BCE.

Biblioteka przepadła podczas ostatniego oblężenia Niniwy 612 lat przed naszą erą,

But thanks to a 19th century archaeological excavation,

ale dzięki XIX-wiecznym wykopaliskom archeologicznym

many masterpieces of ancient literature,

wiele arcydzieł starożytnej literatury,

including the Epic of Gilgamesh and the Babylonian Creation Epic,

w tym "Epos o Gilgameszu" i "Poemat o stworzeniu świata",

survive today.

przetrwało do dziś.

After centuries of rule,

Po setkach lat rządów

the Assyrian Empire fell to the Babylonians and Medes

Imperium Asyryjskie zostało pokonane przez Babilończyków i Medów

between 612 and 609 BCE.

między 612 a 609 rokiem przed naszą erą.

Yet the innovations that the Assyrians  pioneered live on.

Jednak innowacje, które wprowadzili Asyryjczycy, funkcjonują do dziś.

Their emphasis on constant innovation,

Nacisk na ciągły rozwój,

efficient administration,

sprawną administrację

and excellent infrastructure

i doskonałą infrastrukturę

set the standard for every empire that’s followed them in the region

ustanowił standardy dla każdego imperium, które powstało później w regionie

and across the globe.

i na całym globie.