The rise and fall of the Berlin Wall - Konrad H. Jarausch

8,822,419 views ・ 2017-08-16

TED-Ed


Videoni ijro etish uchun quyidagi inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing.

Translator: Arofat Akhundjanova Reviewer: Nazarbek Nazarov
"Bu devor keltirgan dahshatlarni ham, uni qulatgan
ozodlikka bo'lgan muhabbatni ham unutmang.
– Berlin devoridagi grafitning noma'lum muallifi.
00:07
In the early hours of August 13, 1961,
0
7237
3681
1961-yil 13-avgust kuni erta tongda
00:10
East German construction workers flanked by soldiers and police
1
10918
3899
Sharqiy Germaniya quruvchilari harbiylar va politsiya hamrohligida
00:14
began tearing up streets and erecting barriers throughout the city of Berlin
2
14817
4900
ko'chalarni buzib, Berlin va uning atroflariga
00:19
and its surroundings.
3
19717
1841
to'siqlar o’rnata boshladi.
00:21
This night marked the beginning of one of history's most infamous dividing lines,
4
21558
4119
Shu kecha tarixdagi eng mashhur bo’linish chiziqlaridan biri –
00:25
the Berlin Wall.
5
25677
2130
Berlin devori qurilishi boshlandi.
00:27
Construction on the wall continued for the next decade
6
27807
2773
Devor qurilishi keyingi o'n yillikda davom etib,
00:30
as it cut through neighborhoods,
7
30580
1478
ko’chalarni bo’lib tashladi,
00:32
separated families,
8
32058
1524
oilalarni bir-biridan ayirdi va
00:33
and divided not just Germany, but the world.
9
33582
3316
nafaqat Germaniyani, balki butun dunyoni ikkiga ajratib yubordi.
00:36
To understand how we got to this point,
10
36898
2121
Qanday bunday vaziyatga tushib qolganimizni
00:39
we have to go back to World War II.
11
39019
2349
tushunish uchun II Jahon Urushini eslash lozim.
00:41
America, Britain, and France
12
41368
1669
AQSH, Buyuk Britaniya hamda Fransiya
00:43
joined forces with the Soviet Union against the Axis Powers.
13
43037
4412
Gitlerga ittifoqchi mamlakatlarga qarshi kurashda Sovet Ittifoqi bilan birlashdi.
00:47
After they defeated Nazi Germany,
14
47449
1579
Fashist Germaniyasini mag'lub
00:49
each of the victorious nations occupied part of the country.
15
49028
3711
qilgach, g'olib davlatlar mamlakatning turli qismlarini egallab oldi.
00:52
The division was meant to be temporary,
16
52739
2271
Bo'linish vaqtinchalik davom etishi kerak edi,
00:55
but the former allies found themselves at odds
17
55010
2840
ammo sobiq ittifoqchilar urushdan keyingi
00:57
over their visions for post-war Europe.
18
57850
2700
Yevropa masalasida o’zaro kelisha olmadilar.
01:00
While Western powers promoted liberal market economies,
19
60550
2698
G'arb mamlakatlari erkin bozor iqtisodiyotini ilgari surgan paytda,
01:03
the Soviet Union sought to surround itself with obedient Communist nations,
20
63248
4262
Sovet Ittifoqi o'ziga qaram bo'lgan kommunistik davlatlar qatorida zaiflashib
01:07
including a weakened Germany.
21
67510
2769
qolgan Germaniyani ham qo’ldan chiqarmaslikka intildi.
01:10
As their relations deteriorated,
22
70279
1719
Munosabatlar yomonlashgach,
01:11
the Federal Republic of Germany was formed in the West
23
71998
3302
g'arbda Germaniya Federativ Respublikasi (GFR) tuzildi,
01:15
while the Soviets established the German Democratic Republic in the East.
24
75300
5012
SSSR esa sharqda Germaniya Demokratik Respublikasi (GDR) ni tashkil etdi.
01:20
The Soviet satellite countries restricted Western trade and movement,
25
80312
3538
Sovet mamlakatlari G'arb bilan savdo-sotiq hamda harakat erkinligini cheklab
01:23
so a virtually impassable border formed.
26
83850
3463
qo'ydilar va shu tariqa deyarli o'tib bo'lmaydigan chegara tuzildi.
01:27
It became known as the Iron Curtain.
27
87313
2556
U “temir parda” nomi bilan tanildi.
01:29
In the former German capital of Berlin, things were particularly complicated.
28
89869
4695
Germaniyaning sobiq poytaxti Berlinda vaziyat ancha murakkab edi.
01:34
Although the city lay fully within the East German territory of the GDR,
29
94564
4077
Shahar butunlay GDR hududida joylashgan bo'lsa ham, urushdan keyingi bitim
01:38
the post-war agreement gave the allies joint administration.
30
98641
4280
ittifoqdoshlarga mamlakatni birgalikda boshqarish huquqini berdi.
01:42
So America, Britain, and France created a Democratic enclave
31
102921
3801
Shunday qilib, Amerika, Britaniya va Fransiya Berlinning g'arbiy tumanlarida
01:46
in Berlin's western districts.
32
106722
2509
demokratik bo’linmalarga asos soldilar.
01:49
While East Germans were officially banned from leaving the country,
33
109231
3362
GDR aholisiga mamlakatdan chiqib ketish rasman taqiqlangan bo'lsa-da,
01:52
in Berlin, it was simply a matter of walking,
34
112593
3111
Berlinda piyoda, metro, tramvay yoki avtobus bilan
01:55
or riding a subway, streetcar or bus,
35
115704
2259
to'g'ridan-to'g'ri g'arbiy qismga borish,
01:57
to the Western half,
36
117963
1519
undan keyin esa GFR ga kirish
01:59
then traveling on to West Germany or beyond.
37
119482
3150
yoki mamlakat tashqarisiga chiqish mumkin edi.
02:02
This open border posed a problem for the East German leadership.
38
122632
4000
Bu ochiq chegara GDR rahbariyatiga muammo tug'dirdi.
02:06
They had staked a claim to represent the Communist resistance against Hitler
39
126632
4031
Ular Gitlerga nisbatan kommunistcha qarshilik ko’rsatishlarini da’vo qilib,
02:10
and portrayed Western Germany as a continuation of the Nazi regime.
40
130663
4099
G'arbiy Germaniyani fashistik rejim davomchilari sifatida qoraladilar.
02:14
While the U.S. and its allies poured money into West Germany's reconstruction,
41
134762
4111
AQSh va uning ittifoqchilari GFR ni qayta tiklashga mablag’ ajratar ekan,
02:18
the Soviet Union extracted resources from the East as war reparations,
42
138873
4620
SSSR GDR resurslarini tovon sifatida o’zlashtira boshladi, natijada
02:23
making its planned economy even less competitive.
43
143493
3919
mamlakatning rejalashtirilgan iqtisodiyoti o’z raqobatbardoshligini yo’qotdi.
02:27
Life in East Germany passed under the watchful eye of the Stasi,
44
147412
3720
GDR dagi hayot Shtazi – maxfiy politsiya tomonidan nazorat qilinib,
02:31
the secret police whose wiretaps and informants monitored citizens
45
151132
4151
ular “quloqlari” va xabarchilari orqali fuqarolar orasida
02:35
for any hint of disloyalty.
46
155283
2591
xoinlik harakatlarini aniqlashga kirishdi.
02:37
While there was free health care and education in the East,
47
157874
2849
Sharqda bepul ta'lim va sog'liqni saqlash xizmati
02:40
the West boasted higher salaries,
48
160723
2121
joriy etilgan bo'lsa, G'arbda yuqori maosh,
02:42
more consumer goods,
49
162844
1678
keng turdagi iste’mol tovarlari
02:44
and greater personal freedom.
50
164522
2132
va shaxsiy erkinlik ta’minlangan edi.
02:46
By 1961, about 3.5 million people, nearly 20% of the East German population,
51
166654
6010
1961-yilga kelib, 3,5 million kishi, bu GDR aholisining qariyb 20 foiziga teng,
02:52
had left, including many young professionals.
52
172664
3651
shu jumladan ko'plab yosh mutaxassislar mamlakatni tark etdi.
02:56
To prevent further losses,
53
176315
1409
Keyingi yo'qotishlarni oldini olish
02:57
East Germany decided to close the border, and that's where the Berlin Wall came in.
54
177724
5200
uchun GDR chegarani yopishga qaror qildi. Shu tariqa Berlin devori paydo bo'ldi.
03:02
Extending for 43 kilometers through Berlin,
55
182924
2510
Berlin orqali 43 km va
03:05
and a further 112 through East Germany,
56
185434
2690
Sharqiy Germaniya bo'ylab 112 km ga cho'zilgan
03:08
the initial barrier consisted of barbed wire and mesh fencing.
57
188124
3971
dastlabki to'siq tikonli sim va to'r panjaradan iborat edi.
03:12
Some Berliners escaped by jumping over the wire
58
192095
2821
Ayrim berlinliklar simdan sakrab yoki
03:14
or leaving from windows,
59
194916
1799
derazadan oshib o’tib qochishdi,
03:16
but as the wall expanded, this became more difficult.
60
196715
3350
ammo devor kengaygani sari bu ish qiyinlashib bordi.
03:20
By 1965, 106 kilometers of 3.6-meter-high concrete barricades had been added
61
200065
6940
1965-yilga kelib 106 kmlik, balandligi 3,6 m bo’lgan beton to'siqlar paydo bo'ldi
03:27
topped with a smooth pipe to prevent climbing.
62
207005
3500
va oshib o’tishga yo’l qo’ymaslik uchun ustiga silliq trubalar o'rnatildi.
03:30
Over the coming years, the barrier was strengthened with spike strips,
63
210505
3670
Kelgusi yillarda devor tikanli to'siqlar,
03:34
guard dogs,
64
214175
1022
qo'riqchi itlar va
03:35
and even landmines,
65
215197
1669
hatto minalar bilan mustahkamlanib,
03:36
along with 302 watchtowers and 20 bunkers.
66
216866
3840
ularga 302 ta soqchi va 20 ta bunkerlar qo'shildi.
03:40
A parallel fence in the rear set off a 100-meter area called the death strip.
67
220706
5470
Devor ortida 100m maydonni ajratib turuv- chi to’siq – "o'lim chizig'i" bor edi.
03:46
There, all buildings were demolished and the ground covered with sand
68
226176
4061
U yerdagi barcha binolar vayron qilinib, chegarani kesib o'tishga jur'at etgan
03:50
to provide a clear line of sight for the hundreds of guards
69
230237
3560
har qanday kishini otib tashlash buyurilgan yuzlab soqchilar uchun
03:53
ordered to shoot anyone attempting to cross.
70
233797
3329
kuzatuv joyi qum bilan qoplangan edi.
03:57
Nevertheless, nearly 5,000 people in total managed to flee East Germany
71
237126
6061
Ammo 1961-1989-yillar oralig'ida besh mingga yaqin odam
04:03
between 1961 and 1989.
72
243187
3320
Sharqiy Germaniyadan qochib qutulishga muvaffaq bo'ldi.
04:06
Some were diplomats or athletes who defected while abroad,
73
246507
3680
Ulardan ba'zilari diplomatlar yoki sportchilar bo'lgan,
04:10
but others were ordinary citizens who dug tunnels,
74
250187
3180
ammo boshqa qochqinlar tunnel qazib,
04:13
swam across canals,
75
253367
1681
kanal bo'ylab suzib, sharlarda
04:15
flew hot air balloons,
76
255048
1829
uchib yoki hatto o'g'irlangan tankda
04:16
or even crashed a stolen tank through the wall.
77
256877
4291
devorni buzib o'tgan oddiy fuqarolar edi.
04:21
Yet the risk was great.
78
261168
1320
Ammo xavf-xatar katta edi.
04:22
Over 138 people died while attempting escape.
79
262488
3760
Kamida 138 kishi qochishga urinib halok bo'ldi.
04:26
Some shot in full view of West Germans powerless to help them.
80
266248
4710
Ayrim qochqinlar yordam berishga ojiz bo'lgan GFR aholisi oldida otib tashlandi.
04:30
The wall stabilized East Germany's economy by preventing its work force from leaving,
81
270958
4962
Devor ishchi kuchini saqlab qolish hisobi- ga GDR iqtisodiyotini barqarorlashtirdi,
04:35
but tarnished its reputation,
82
275920
2090
ammo butun dunyoda kommunistik repressiya
04:38
becoming a global symbol of Communist repression.
83
278010
3937
timsoliga aylanib, o'z obro'siga putur yetkazdi.
04:41
As part of reconciliation with the East,
84
281947
2141
G'arb bilan yaqinlashish siyosatini bir qismi
04:44
the Basic Treaty of 1972 recognized East Germany pragmatically
85
284088
5131
bo'lgan 1972-yilgi GDR va GFR o'rtasidagi shartnoma Sharqiy Germaniyani rasman
04:49
while West Germany retained its hope for eventual reunification.
86
289219
4589
tan oldi, G'arbiy Germaniya esa GDR bilan birlashishdan umidini uzmadi.
04:53
Although the Eastern regime gradually allowed family visits,
87
293808
3171
GDR tuzumi asta-sekin qarindoshlar tashrifiga ruxsat bergan bo'lsa-da,
04:56
it tried to discourage people from exercising these rights
88
296979
3604
rasmiylar holdan toydiradigan byurokratiya va katta boj to'lovi orqali
05:00
with an arduous bureaucratic process and high fees.
89
300583
4028
fuqarolarni ushbu huquqdan foydalanmaslikka rag'batlantirdi.
05:04
Nonetheless, it was still overwhelmed by applications.
90
304611
3449
Ammo shunga qaramay, hukumat arizalar bilan to'lib toshgandi.
05:08
By the end of the 1980's,
91
308060
1730
80-yillarning oxiriga kelib, boshqa
05:09
the liberalization of other Eastern Bloc regimes
92
309790
2950
Sharqiy blok tuzumlarining liberallashishi harakat erkinligi
05:12
caused mass demonstrations for free travel and demands for democracy.
93
312740
4741
va demokratiyani talab qilgan ommaviy namoyishlarga sabab bo'ldi.
05:17
On the evening of November 9, 1989,
94
317481
2599
1989 yil 9-noyabr kechasi GDR chiqish ruxsatnomalarini
05:20
East Germany tried to defuse tension by making travel permits easier to obtain.
95
320080
5370
berish tartibini soddalashtirib, vaziyatni yumshatishga harakat qildi.
05:25
But the announcement brought thousands of East Berliners
96
325450
3051
Ammo bu xabardan so'ng minglab sharqiy berlinliklar
05:28
to the border crossing points in the wall,
97
328501
2699
Berlin devorining chegara postlariga chiqishdi
05:31
forcing the surprised guards to open the gates immediately.
98
331200
4041
va hayratga tushgan soqchilarni darhol eshikni ochishga majbur qilishdi.
05:35
Rejoicing crowds poured into West Berlin
99
335241
2451
Quvonchga to'lgan olomon G'arbiy Berlinga yopirilib
05:37
as people from both sides danced atop the wall.
100
337692
3669
kirdi, ikkala tomondagi kishilar ham devor ustida raqsga tushishdi.
05:41
And others began to demolish it with whatever tools they could find.
101
341361
4011
Boshqalar esa qo'liga tushgan narsa bilan devorni buza boshladi.
05:45
Although the border guards initially tried to maintain order,
102
345372
2859
Chegarachilar dastlab tartibni saqlashga harakat qilishgan
05:48
it was soon clear that the years of division were at an end.
103
348231
4741
bo'lsa-da, tez orada bo'linish davri nihoyasiga yetgani ma'lum bo'ldi.
05:52
After four decades, Germany was officially reunified in October 1990.
104
352972
5360
Qirq yildan so'ng, 1990-yil oktabrida Germaniya qayta birlashdi.
05:58
And the Soviet Union fell soon after.
105
358332
3090
Ko'p o'tmay Sovet Ittifoqi ham quladi.
06:01
Today, parts of the wall still stand as a reminder
106
361422
2851
Hozirda devorning ayrim qismlari erkinlikni cheklash
06:04
that any barriers we put up to impede freedom,
107
364273
3080
uchun o'rnatilgan har qanday to'siqni yo'q qilish mumkinligi
06:07
we can also break down.
108
367353
2119
haqida eslatma sifatida saqlanib qolgan.
Ushbu veb-sayt haqida

Ushbu sayt sizni ingliz tilini o'rganish uchun foydali bo'lgan YouTube videolari bilan tanishtiradi. Dunyo bo'ylab eng yaxshi o'qituvchilar tomonidan o'qitiladigan ingliz tili darslarini ko'rasiz. Videoni u yerdan o'ynash uchun har bir video sahifasida ko'rsatilgan inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing. Subtitrlar video ijrosi bilan sinxronlashtiriladi. Agar sizda biron bir fikr yoki so'rov bo'lsa, iltimos, ushbu aloqa formasi orqali biz bilan bog'laning.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7