How do we smell? - Rose Eveleth

Nasıl koku alırız? - Rose Eveleth

Çeviri: Eda Ada Gözden geçirme: Meric Aydonat

Doğduğunuzda kullandığınız ilk duyu.

It's the first sense you use when you're born.

One out of every fifty of your genes is dedicated to it.

Her elli geninizden birisi bu

duyuya ait.

It must be important, right?

Önemli bir duyu olmalı değil mi?

Okay, take a deep breath through your nose.

Burnunuzdan derin bir

nefes alın.

It's your sense of smell,

Koku duyunuzdan bahsediyorum.

and it's breathtakingly powerful.

Bu duyu müthiş bir şekilde güçlü.

As an adult, you can distinguish about 10,000 different smells.

Yetişkin birisi olarak on bin

farklı kokuyu ayırt edebilirsiniz.

Burnunuzun bunu nasıl yaptığına bir bakalım.

Here's how your nose does it.

Smell starts when you sniff molecules from the air into your nostrils.

Koku, havadaki molekülleri burun

deliklerinize çektiğinizde başlar.

95% of your nasal cavity

Burun boşluğunuzun %95'i

is used just to filter that air before it hits your lungs.

havayı akciğerlerinize ulaşmadan

filtrelemek için kullanılır.

But at the very back of your nose

Fakat burnunuzun en gerisinde,

is a region called the olfactory epithelium,

ufak bir deri parçası bulunduğu olfaktör epitel

a little patch of skin that's key to everything you smell.

adı verilen bir bölge vardır.

Bu bölge kokladığınız her şeyin anahtarıdır.

The olfactory epithelium has a layer of olfactory receptor cells,

Olfaktör epitel üzerinde olfaktör algılayıcı

hücrelerden oluşan bir tabaka bulunur.

special neurons that sense smells,

Bu hücreler kokuku alan özel nöronlardır.

like the taste buds of your nose.

Bir bakıma burnunuzun tat alma organı.

When odor molecules hit the back of your nose,

Koku molekülleri burnunuzun gerisine çarptığında

they get stuck in a layer of mucus covering the olfactory epithelium.

olfaktör epiteli kaplayan mukus

tabakasına yapışırlar.

As they dissolve, they bind to the olfactory receptor cells,

Koku molekülleri dağıldıkça

olfaktör algılayıcı hücrelere bağlanırlar.

Bu hücreler olfaktör yol boyunca

which fire and send signals through the olfactory tract

beyine kadar sinyalleri

up to your brain.

ateşler ve gönderir.

As a side note, you can tell a lot

Ayrıca

olfaktör epitelinin

about how good an animal's sense of smell is

boyutuna bakarak bir hayvanın koku duyusunun

by the size of its olfactory epithelium.

ne kadar iyi olduğunu anlayabilirsiniz.

A dog's olfactory epithelium

Bir köpeğin olfaktör epiteli

cılız insan burnundakine

is 20 times bigger than your puny human one.

oranla 20 kat daha büyüktür.

But there's still a lot we don't know about this little patch of cells, too.

Fakat bu ufak deri parçası hakkında

hala bilmediğimiz birçok şey vardır.

Örneğin, bizdeki olfaktör epitel pigmentlidir ve

For example, our olfactory epithelium is pigmented,

and scientists don't really know why.

bilim adamları bunun nedenini bilmezler.

But how do you actually tell the difference between smells?

Fakat nasıl oluyor da kokular arasındaki farkı

ayırt edebiliyoruz?

It turns out that your brain has

Beyninizde kırk milyon farklı

olfaktör algılayıcı nöron bulunmaktadır. Yani

40 million different olfactory receptor neurons,

so odor A might trigger

A kokusu 3., 427. ve 988. nöronları tetiklerken

neurons 3, 427, and 988,

and odor B might trigger

B kokusu 8.,76., ve 2.496.678. nöronları tetikleyebilir.

neurons 8, 76, and 2,496,678.

All of these different combinations

Tüm bu farklı kombinasyonlar şaşılacak

kadar geniş bir koku yelpazesini algılamanızı sağlar.

let you detect a staggeringly broad array of smells.

Olfactory neurons are always fresh and ready for action.

Ayrıca olfaktör nöronlar her zaman canlı ve

işe hazırdırlar.

They're the only neuron in the body that gets replaced regularly,

Olfaktör nöronlar vücutta her 4-8

haftada bir düzenli olarak

every four to eight weeks.

yenilenen tek nöronlardır.

Once they are triggered, the signal travels through a bundle

Bu nöronlar harekete geçirildiğinde

sinyal, olfaktör yolu adı verilen

bir demetten

called the olfactory tract

to destinations all over your brain, making stops in the amygdala,

beyindeki bütün noktalara doğru hareket eder.

Bu arada amigdaladan

the thalamus, and the neocortex.

talamustan

ve neokorteksten geçer.

This is different from how sight and sound are processed.

Bu, görme ve

duyma duyularının işleyişinden farklıdır.

Bu sinyallerin her biri önce

Each of those signals goes first to a relay center

serebral yarımkürenin

ortasındaki röle merkezinden geçer ve

in the middle of the cerebral hemisphere

ardından beyindeki diğer bölgelere dağılır.

and then out to other regions of the brain.

But smell, because it evolved before most of your other senses,

Fakat koku, çoğu diğer duyudan

önce evrimleştiği için bu farklı beyin

takes a direct route to these different regions of the brain,

bölgelerine doğrudan ulaşır.

Koku bu bölgelerde 'dövüş ya da kaç'

where it can trigger your fight-or-flight response,

tepkisini tetikleyebilir, hatıraları

hatırlamanıza yardımcı olabilir

help you recall memories, or make your mouth water.

veya ağzınızı sulandırabilir.

Fakat hepimizdeki fizyolojik kurgunun

But even though we've all got the same physiological set-up,

aynı olmasına; hepimizde iki burun

deliği ve milyonlarda olfaktör nöronları olmasına rağmen

two nostrils and millions of olfactory neurons,

herkes aynı kokuları almaz.

not everybody smells the same things.

One of the most famous examples of this

En ünlü örneklerinden biri sözde

asparagus idrağını koklama becerisidir.

is the ability to smell so-called "asparagus pee."

For about a quarter of the population,

Nüfusun yaklaşık olarak çeyreği

urinating after eating asparagus

asparagus yedikten sonra idrara

means smelling a distinct odor.

çıktığında belirgin bir koku alır.

The other 75% of us don't notice.

Diğer %75'imiz bu kokuyu almaz.

And this isn't the only case of smells differing from nose to nose.

Ayrıca bu, burundan buruna değişen

kokular için tek örnek değildir.

For some people, the chemical androstenone smells like vanilla;

Bazıları için

kimyasal androstenon vanilla gibi kokarken

to others, it smells like sweaty urine,

diğerleri için ağır idrar gibi kokar.

which is unfortunate

Bu talihsiz bir durumdur;

because androstenone is commonly found in tasty things like pork.

çünkü androstenon genellikle domuz eti gibi lezzetli

yemeklerde bulunur.

So with the sweaty urine smellers in mind,

Ağır idrar kokusu nedeniyle

pork producers will castrate male pigs

et üreticileri androstenon salgısını

to stop them from making androstenone.

engellemek için erkek domuzları kısırlaştırır.

The inability to smell a scent is called anosmia,

Bir kokuyu alamama durumuna

anozmi adı verilir.

and there are about 100 known examples.

Anozmiye ilişkin bilinen yüz civarı örnek vardır.

People with allicin anosmia can't smell garlic.

Allicin anozmisi olan kişiler sarımsak kokusunu duymaz.

Öjenol anozmisi olanlar karanfil kokusunu duymaz.

Those with eugenol anosmia can't smell cloves.

And some people can't smell anything

Bazıları ise hiçbir kokuyu

at all.

almaz.

This kind of full anosmia could have several causes.

Bu tür tam anozminin

birçok nedeni olabilir.

Some people are born without a sense of smell.

Bazı insanlar koku duyusu olmadan doğarlar.

Others lose it after an accident or during an illness.

Diğerleri bu duyuyu bir kazadan sonra

veya hastalık nedeniyle kaybeder.

If the olfactory epithelium gets swollen or infected,

Olfaktör epitel şişerse veya iltihaplanırsa

it can hamper your sense of smell,

koku duyunuzu engelleyebilir.

something you might have experienced when you were sick.

Bu durumu hastayken deneyimlemiş

olabilirsiniz.

Not being able to smell anything can mess with your other senses, too.

Hiçbir kokuyu alamama diğer

duyularınızı da etkileyebilir.

Many people who can't smell at all

Hiçbir koku alamayan birçok kişi

also can't really taste the same way the rest of us do.

aynı zamanda diğerlerimiz gibi tat

duyusunu da alamaz.

It turns out that how something tastes is closely related to how it smells.

Bir şeyin tadı, kokusu ile

yakından ilişkilidir.

As you chew your food, air is pushed up your nasal passage,

Yemeğinizi çiğnerken

yemeğinizin kokusunu taşıyan hava

carrying with it the smell of your food.

burun yolunuzdan yukarıya doğru itilir.

Those scents hit your olfactory epithelium

Bu kokular olfaktör epitelinize çarpar ve

and tell your brain a lot about what you're eating.

beyninize yediğiniz şey

hakkında birçok bilgi verir.

Without the ability to smell, you lose the ability to taste

Koku yeteneğiniz yoksa

beş tattan daha karmaşık

anything more complicated than the five tastes

tatları alma yeteneğinizi de

kaybedersiniz.

your taste buds can detect:

Tat alma organınız

sweet, salty,

tatlıyı

tuzluyu, acıyı

bitter, sour, and savory.

ve baharatlıyı

ekşiyi

algılayabilir.

So, the next time you smell exhaust fumes,

Bir dahaki sefer egzoz dumanını, tuzlu deniz

havasını veya

salty sea air, or roast chicken,

fırında tavuğu kokladığınızda

you'll know exactly how you've done it

bu nasıl yaptığınızı tam olarak bileceksiniz ve

and, perhaps, be a little more thankful that you can.

belki de koku duyunuz için biraz daha minnettar olacaksınız.