How do we smell? - Rose Eveleth

Chúng ta ngửi như thế nào? - Rose Eveleth

Translator: Nhu PHAM Reviewer: Vu-An Phan

Đây là giác quan đầu tiên mà bạn sử dụng khi vừa chào đời.

It's the first sense you use when you're born.

One out of every fifty of your genes is dedicated to it.

Cứ trong năm mươi gen của bạn lại có một gen

được dành cho giác quan này.

It must be important, right?

Nó chắc chắn rất quan trọng, phải không nào?

Okay, take a deep breath through your nose.

Được rồi, hãy hít thật sâu

bằng mũi.

It's your sense of smell,

Đó là khứu giác của bạn,

and it's breathtakingly powerful.

và nó có sức mạnh to lớn.

As an adult, you can distinguish about 10,000 different smells.

Là một người lớn, bạn có thể phân biệt được

khoảng 10,000 mùi khác nhau.

Đây là cách mà mũi của bạn hoạt động.

Here's how your nose does it.

Smell starts when you sniff molecules from the air into your nostrils.

Việc ngửi bắt đầu khi bạn hít các phân tử

từ trong không khí vào lỗ mũi.

95% of your nasal cavity

95% khoang mũi của bạn

is used just to filter that air before it hits your lungs.

được lấp đầy bởi không khí

trước khi nó đi vào phổi.

But at the very back of your nose

Nhưng ở phía sau của mũi

is a region called the olfactory epithelium,

có một khu vực được gọi là biểu mô khứu giác,

a little patch of skin that's key to everything you smell.

một phần nhỏ của da

là chìa khóa cho tất cả những thứ mà bạn ngửi thấy.

The olfactory epithelium has a layer of olfactory receptor cells,

Biểu mô khứu giác có một lớp

các tế bào thụ thể khứu giác,

special neurons that sense smells,

các tế bào thần kinh đặc biệt phát hiện ra mùi,

like the taste buds of your nose.

giống như các nụ vị giác của mũi vậy.

When odor molecules hit the back of your nose,

Khi các phân tử mùi đi vào phía sau mũi,

they get stuck in a layer of mucus covering the olfactory epithelium.

chúng dính vào lớp chất nhầy

được bao bọc bởi biểu mô khứu giác.

As they dissolve, they bind to the olfactory receptor cells,

Khi hòa tan,

chúng bám vào các tế bào thụ thể khứu giác,

nơi tiếp nhận và gửi đi tín hiệu

which fire and send signals through the olfactory tract

thông qua đường khứu giác

up to your brain.

đến não bộ.

As a side note, you can tell a lot

Một lưu ý phụ là,

bạn có thể thấy rằng

about how good an animal's sense of smell is

khứu giác của động vật tốt như thế nào

by the size of its olfactory epithelium.

khi nhìn vào kích thước biểu mô khứu giác của nó.

A dog's olfactory epithelium

Biểu mô khứu giác của một con chó

lớn hơn 20 lần

is 20 times bigger than your puny human one.

so với ở người.

But there's still a lot we don't know about this little patch of cells, too.

Nhưng vẫn còn rất nhiều điều mà ta không biết

về mẩu các tế bào này.

Ví dụ, biểu mô khứu giác của chúng ta thì có sắc tố,

For example, our olfactory epithelium is pigmented,

and scientists don't really know why.

và các nhà khoa học thực sự không biết lý do tại sao.

But how do you actually tell the difference between smells?

Nhưng làm thế nào bạn lại có thể phân biệt

các mùi khác nhau?

It turns out that your brain has

Hoá ra rằng bộ não của bạn

có 40 triệu tế bào thần kinh khác nhau tiếp nhận thụ thể khứu giác,

40 million different olfactory receptor neurons,

so odor A might trigger

Vì vậy mùi A có thể kích hoạt các tế bào thần kinh 3, 427 và 988,

neurons 3, 427, and 988,

and odor B might trigger

và mùi B có thể kích hoạt các tế bào thần kinh 8, 76, và 2,496,678.

neurons 8, 76, and 2,496,678.

All of these different combinations

Tất cả các tổ hợp khác nhau

cho phép bạn phát hiện một số lượng lớn các mùi.

let you detect a staggeringly broad array of smells.

Olfactory neurons are always fresh and ready for action.

Thêm vào đó, tế bào thần kinh khứu giác luôn luôn "tươi mới"

và sẵn sàng hành động.

They're the only neuron in the body that gets replaced regularly,

Chúng là tế bào thần kinh duy nhất trong cơ thể

được thay thế thường xuyên,

every four to eight weeks.

cứ mỗi bốn đến tám tuần.

Once they are triggered, the signal travels through a bundle

Một khi những tế bào thần kinh được kích hoạt,

tín hiệu đi qua một bó

được gọi là đường khứu giác

called the olfactory tract

to destinations all over your brain, making stops in the amygdala,

tới các điểm đến trên toàn não bộ ,

dừng lại ở hạch hạnh nhân,

the thalamus, and the neocortex.

đồi não,

và vỏ não mới.

This is different from how sight and sound are processed.

Điều này khác biệt

từ phương thức mà hình ảnh và âm thanh được xử lý.

Mỗi một tín hiệu này trước tiên đi đến

Each of those signals goes first to a relay center

trung tâm chuyển tiếp

ở giữa bán cầu não

in the middle of the cerebral hemisphere

rồi đến các vùng khác của não.

and then out to other regions of the brain.

But smell, because it evolved before most of your other senses,

Nhưng mùi, bởi vì nó phát triển

trước hầu hết các giác quan khác,

takes a direct route to these different regions of the brain,

có một tuyến đường trực tiếp

các khu vực khác nhau của não,

where it can trigger your fight-or-flight response,

nơi nó có thể gây ra phản ứng chiến đấu-hay-chuồn lẹ,

giúp bạn nhớ lại những kỷ niệm,

help you recall memories, or make your mouth water.

hoặc làm cho bạn nhỏ dãi thèm thuồng.

Nhưng ngay cả khi tất cả chúng ta đều có

But even though we've all got the same physiological set-up,

các thiết lập sinh lý,

hai lỗ mũi và hàng triệu tế bào thần kinh khứu giác như nhau,

two nostrils and millions of olfactory neurons,

không phải ai cũng ngửi thấy những mùi như nhau.

not everybody smells the same things.

One of the most famous examples of this

Một trong những ví dụ nổi tiếng nhất của điều này

là khả năng ngửi thấy cái gọi là "mùi măng tây sau khi đi giải quyết."

is the ability to smell so-called "asparagus pee."

For about a quarter of the population,

Đối với khoảng một phần tư dân số,

urinating after eating asparagus

đi toa lét sau khi ăn măng tây

means smelling a distinct odor.

sẽ khiến ta ngửi thấy một mùi khác.

The other 75% of us don't notice.

75% khác trong chúng ta không nhận thấy điều này.

And this isn't the only case of smells differing from nose to nose.

Và đây không phải là trường hợp duy nhất

của việc ngửi thấy các mùi khác nhau từ mũi này so với mũi khác.

For some people, the chemical androstenone smells like vanilla;

Đối với một số người,

hóa chất androstenone có mùi vani;

to others, it smells like sweaty urine,

với những người khác, nó có mùi như nước tiểu mồ hôi,

which is unfortunate

đó là điều không hay ho lắm

because androstenone is commonly found in tasty things like pork.

bởi vì androstenone thường được tìm thấy

trong những thứ ngon lành như thịt lợn.

So with the sweaty urine smellers in mind,

Vì vậy, với những người ngửi thấy mùi nước tiểu mồ hôi,

pork producers will castrate male pigs

nhà sản xuất thịt lợn sẽ thiến tỷ lợn đực

to stop them from making androstenone.

để ngăn chặn chúng tạo ra androstenone.

The inability to smell a scent is called anosmia,

Không có khả năng ngửi thấy mùi hương

được gọi là bệnh điếc ngửi,

and there are about 100 known examples.

và có khoảng 100 trường hợp được biết đến.

People with allicin anosmia can't smell garlic.

Những người bị điếc ngửi allicin không thể ngửi thấy mùi tỏi.

Những người bị điếc ngửi eugenol không thể ngửi thấy mùi đinh hương.

Those with eugenol anosmia can't smell cloves.

And some people can't smell anything

Và một số người không thể ngửi thấy bất cứ thứ gì

at all.

Hoàn toàn không.

This kind of full anosmia could have several causes.

Bệnh điếc ngửi hoàn toàn

có thể có nhiều nguyên nhân.

Some people are born without a sense of smell.

Một số người được sinh ra mà không có cảm giác về mùi.

Others lose it after an accident or during an illness.

Những người khác lại mất nó sau khi một tai nạn

hoặc trong một cơn bệnh.

If the olfactory epithelium gets swollen or infected,

Nếu biểu mô khứu giác bị sưng tấy hoặc nhiễm trùng,

it can hamper your sense of smell,

nó có thể cản trở cảm giác về mùi,

something you might have experienced when you were sick.

thứ mà bạn có thể đã trải qua

khi bị ốm.

Not being able to smell anything can mess with your other senses, too.

Và không thể ngửi thấy bất cứ thứ gì

cũng có thể gây rắc rối cho các giác quan khác.

Many people who can't smell at all

Nhiều người hoàn toàn không thể ngửi

also can't really taste the same way the rest of us do.

cũng không thể nếm hương vị

như những người khác.

It turns out that how something tastes is closely related to how it smells.

Hoá ra rằng hương vị của một thứ

lại liên quan chặt chẽ đến mùi của nó.

As you chew your food, air is pushed up your nasal passage,

Khi bạn nhai thức ăn,

không khí được đẩy lên thông qua mũi,

carrying with it the smell of your food.

mang theo với nó là mùi của thực phẩm.

Those scents hit your olfactory epithelium

Những mùi hương này va chạm với biểu mô khứu giác

and tell your brain a lot about what you're eating.

và cho bộ não biết rất nhiều thứ

về những gì bạn đang ăn.

Without the ability to smell, you lose the ability to taste

Không có khả năng ngửi thấy mùi,

bạn cũng mất khả năng nếm bất cứ hương vị nào

anything more complicated than the five tastes

phức tạp hơn

hơn năm vị cơ bản

your taste buds can detect:

mà nụ vị giác có thể phát hiện:

sweet, salty,

Ngọt

mặn,

bitter, sour, and savory.

chua,

đắng,

và cay.

So, the next time you smell exhaust fumes,

Vì vậy, lần sau khi bạn ngửi thấy mùi xả khói,

khí biển mặn,

salty sea air, or roast chicken,

hoặc gà nướng,

you'll know exactly how you've done it

bạn sẽ biết chính xác mình đã làm điều đó như thế nào

and, perhaps, be a little more thankful that you can.

và, có lẽ, nhiều hơn một chút, biết ơn vì bạn vẫn còn có thể làm được.