The controversial origins of the Encyclopedia - Addison Anderson

Çeviri: Gözde Zülal Solak Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Denis Diderot left a dungeon outside Paris on November 3, 1749.

Denis Diderot, 3 Kasım 1749'da Paris dışındaki bir zindandan çıktı.

He'd had his writing burned in public before,

Yazıları daha önce halka açık bir alanda yakılmıştı,

but this time, he'd gotten locked up under royal order

ancak bu kez, bir filozofun ölüm döşeğinde Tanrıyı reddetmesiyle ilgili

for an essay about a philosopher's death bed rejection of God.

bir makale yüzünden, kraliyet emri altında kilitli tutuluyordu.

To free himself, Denis promised never to write things like that again.

Denis, özgür kalabilmek için bir daha böyle şeyler yazmamaya söz verdi.

So he got back to work on something a little like that,

Sonra, buna biraz benzeyen bir şey üzerinde çalışmaya döndü,

only way worse,

daha da kötü

and much bigger.

ve daha büyük bir şey.

In 1745, publisher André le Breton had hired Diderot

1745'de yayıncı André le Breton, İngilizce ansiklopediyi veya

to adapt the English cyclopedia,

Fransız katılımcılar için evrensel bir

or a universal dictionary of arts and sciences

sanat ve bilim sözlüğünü uyarlaması için,

for French subscribers.

Diderot'yu işe aldı.

A broke writer, Diderot survived by translating,

Meteliksiz bir yazar olan Diderot çeviri yaparak, özel ders

tutoring,

vererek ve rahipler

and authoring sermons for priests,

için vaazlar yazarak ve bir keresinde de

and a pornographic novel once.

pornografik roman yazarak hayatta kaldı.

Le Breton paired him with co-editor Jean le Rond d'Alembert,

Le Breton, Diderot'yu bebekken kilise kapısında bulunmuş matematik dâhisi

a math genius found on a church doorstep as a baby.

ve editör yardımcısı olan Jean le Rond d'Alembert ile eşleştirdi.

Technical dictionaries, like the cyclopedia, weren't new,

Ansiklopedi gibi teknik sözlükler yeni değildi, fakat kimse

but no one had attempted one publication covering all knowledge,

tüm bilgileri içeren tek bir eser yayınlamaya kalkışmamıştı,

so they did.

onlar bunu yaptı.

The two men organized the French Enlightenment's brightest stars

İlk ansiklopediyi ya da rasyonel sanat, bilim ve zanaat sözlüğünü

to produce the first encyclopedia,

üretmek için,

or rational dictionary of the arts, sciences, and crafts.

Fransız Aydınlanmasının en parlak yıldızlarını düzenlediler.

Assembling every essential fact and principle in, as it turned out,

Her önemli gerçeği ve ilkeyi topladılar ve meydana gelmiş hâli

over 70,000 entries,

ortalama 70.000 maddede,

20,000,000 words

20.000.000 kelimeyle,

in 35 volumes of text and illustrations

araştırma, yazma, tartışma,

created over three decades of researching,

kaçakçılık, hainlik, kanun ihlali

writing,

ve alfabetik hâle

arguging,

getirmeyle geçen

smuggling,

otuz yıl süresince,

backstabbing,

35 ciltlik metin

law-breaking,

ve çizimlerden

and alphabetizing.

oluşmuştur.

To organize the work,

Diderot, işi düzenlemek için

Diderot adapted Francis Bacon's "Classification of Knowledge"

Francis Bacon'ın "Bilginin Sınıflandırılması" eserini, zihnin

into a three-part system based on the mind's approaches to reality:

gerçekliğe yaklaşımına dayalı üç bölümlü bir sisteme uyarlamıştır:

memory,

hafıza,

reason,

mantık

and imagination.

ve hayal gücü.

He also emphasized the importance of commerce,

Ayrıca Parisli işçilerin araçlarını ve tekniklerini

technology,

incelemek için

and crafts,

dükkanları gezerek,

poking around shops to study the tools and techniques of Parisian laborers.

ticaretin, teknolojinin ve zanaatin önemini de vurguladı.

To spotlight a few of the nearly 150 philosoph contributers,

Diderot'nun yakın arkadaşı olan Jean Jacques Rousseau, yaklaşık

Jean Jacques Rousseau, Diderot's close friend,

150 filozof yardımcıdan birkaçının ilgisini çekmek için,

wrote much of the music section in three months,

üç ayda müzik bölümünün büyük kısmını yazdı

and was never reimbursed for copy fees.

ve kopya ücretlerinden mesul tutulmadı.

His entry on political economy holds ideas he'd later develop further

Politik ekonomi üzerine yazıları, daha sonra "Toplum Sözleşmesi"nde

in "The Social Contract."

geliştirdiği fikirleri desteklemektedir.

D'Alembert wrote the famous preliminary discourse,

D'Alembert, ilerlemeye giden yol olarak bağımsız araştırma mantığını

a key statement of the French Enlightenment,

destekleyen, Fransız Aydınlanmasının anahtar bir ifadesi

championing independent investigative reasoning

olan meşhur giriş söylemini

as the path to progress.

kaleme aldı.

Louis de Jaucourt wrote a quarter of the encyclopedia,

Louis de Jaucourt, ansiklopedinin dörtte birini yazdı;

18,000 articles,

18.000 makale,

5,000,000 words,

5.000.000 kelime,

unpaid.

ücret almadı.

Louis once spent 20 years writing a book on anatomy,

Louis anatomi üzerine bir kitap yazarak 20 yılını harcadı,

shipped it to Amsterdam to be published uncensored,

Amsterdam'a sansürsüz yayınlanması için gönderdi

and the ship sank.

ve gemi battı.

Voltaire contributed entries,

Voltaire yazılara katkıda bulundu

among them history,

ve bunlar arasında tarih,

elegance,

zarafet

and fire.

ve yangın var.

Diderot's entries sometimes exhibit slight bias.

Diderot'nun girdileri bazen hafif önyargı sergiliyordu.

In "political authority," he dismantled the divine right of kings.

"Politik Otorite"de, kralların kutsal haklarını yürürlükten kaldırdı.

Under "citizen,"

"Vatandaş"ta bir devletin

he argued a state was strongest without great disparity in wealth.

zenginlikte büyük farklılık olmadığında en güçlü olduğunu iddia etti.

Not surprising from the guy who wrote poetry about mankind strangling its kings

Krallarını, bir rahibin iç organlarıyla boğan insanlar hakkında şiir yazan

with the entrails of a priest.

adamdan daha şaşırtıcı değil.

So Diderot's masterpiece wasn't a hit with the king or highest priest.

Diderot'nun şaheseri, kral veya en yüksek rahip tarafından sevilmemişti.

Upon release of the first two volumes,

İlk iki cildin piyasaya sürülmesiyle,

Louie XV banned the whole thing but enjoyed his own copy.

Louie XV her şeyi yasakladı, fakat kendi kopyasının keyfini çıkardı.

Pope Clement XIII ordered it burned.

Papa Clement XII yakılmalarını emretti.

It was "dangerous,"

"Tehlikeli",

"reprehensible,"

"ayıp" olduğu

as well as "written in French,"

ayrıca "Fransızca" ve

and in "the most seductive style."

"en tahrik edici biçimde" yazıldığı için.

He declared readers excommunicated

Okuyucuların aforoz edilmesini

and wanted Diderot arrested on sight.

ve Diderot'nun tutuklanmasını ilan etti.

But Diderot kept a step ahead of being shut down,

Fakat Diderot devre dışı kalmanın bir adım ötesinde kaldı

smuggling proofs outside France for publication,

ve basım için Fransa dışında delil kaçakçılığı yaptı

and getting help from allies in the French Regime,

ve Fransa rejimindeki müttefiklerden yardım aldı, yardım edenler arasında

including the King's mistress, Madame de Pompadour,

kralın metresi Madame de Pompadour

and the royal librarian and censor, Malesherbes,

ve Diderot'yu olması yakın baskınlara karşı uyaran ve hatta

who tipped Diderot off to impending raids,

Diderot'nun kağıtlarını babasının evinde saklayan

and even hid Diderot's papers at his dad's house.

kraliyet kütüphanecisi ve denetçisi Malesherbes de vardı.

Still, he faced years of difficulty.

Yine de yıllar boyu zorlukla karşılaştı.

D'Alembert dropped out.

D'Alembert işi bıraktı.

Rousseau broke off his friendship over a line in a play.

Rousseau, bir oyundaki dize üzerinden arkadaşlığını bitirdi.

Worse yet, his publisher secretly edited some proofs

Daha da kötüsü, yayıncısı daha az radikal okuyabilmek için bazı bölümleri

to read less radically.

gizlice düzenledi.

The uncensored pages reappeared in Russia in 1933,

Sansürsüz sayfalar Rusya'da, 1933'de tekrar ortaya çıktı;

long after Diderot had considered the work finished

Diderot çalışmanın bittiğini var sayıp

and died at lunch.

öğle yemeğinde öldükten sonra.

The encyclopedia he left behind is many things:

Ardında bıraktığı ansiklopedi birçok anlam taşıyordu:

a cornerstone of the Enlightenment,

Aydınlanmanın köşe taşı,

a testament to France's crisis of authority,

Fransa'nın otorite krizine bir vasiyetname,

evidence of popular opinions migration from pulpit and pew

vaiz kürsüleri ve sıralardan kahvelere, salonlara ve basına

to cafe, salon, and press.

göç eden popüler fikirlerin kanıtı.

It even has recipes.

Yemek tarifleri bile var.

It's also irrepressibly human,

Ayrıca Diderot'nun aguaxima bitkisi hakkında yazısından anlayacağımız üzere,

as you can tell from Diderot's entry about a plant named aguaxima.

önüne geçilemez biçimde insani.

Read it yourself, preferably out loud in a French accent.

Siz de okuyun; tercihen sesli, Fransız aksanıyla.