The controversial origins of the Encyclopedia - Addison Anderson

Tłumaczenie: Patrycja Macyszyn Korekta: Rysia Wand

Denis Diderot left a dungeon outside Paris on November 3, 1749.

3 listopada 1749 roku Denis Diderot opuścił lochy na obrzeżach Paryża.

He'd had his writing burned in public before,

Palono mu już kiedyś publicznie prace,

but this time, he'd gotten locked up under royal order

ale tym razem został uwięziony z rozkazu królewskiego

for an essay about a philosopher's death bed rejection of God.

za esej o filozofie, który na łożu śmierci odrzuca Boga.

To free himself, Denis promised never to write things like that again.

By odzyskać wolność, Denis obiecał że nie napisze więcej podobnych historii.

So he got back to work on something a little like that,

Powrócił więc do pracy nad czymś podobnym,

only way worse,

tylko dużo gorszym

and much bigger.

i wiele większym.

In 1745, publisher André le Breton had hired Diderot

W 1745 roku wydawca André le Breton zatrudnił Diderota,

to adapt the English cyclopedia,

by ten przystosował angielską encyklopedię

or a universal dictionary of arts and sciences

lub uniwersalny słownik sztuki i nauk ścisłych

for French subscribers.

dla francuskich subskrybentów.

A broke writer, Diderot survived by translating,

Diderot, zrujnowany pisarz, odżył dzięki tłumaczeniu,

tutoring,

nauczaniu

and authoring sermons for priests,

i pisaniu kazań dla księży,

and a pornographic novel once.

a także jednej noweli pornograficznej.

Le Breton paired him with co-editor Jean le Rond d'Alembert,

Le Breton połączył go ze współredaktorem Jeanem le Rond d'Alembert,

a math genius found on a church doorstep as a baby.

geniuszem matematycznym, podrzuconym w dzieciństwie pod drzwiami kościoła.

Technical dictionaries, like the cyclopedia, weren't new,

Techniczne słowniki, takie jak encyklopedia, nie były nowością,

but no one had attempted one publication covering all knowledge,

ale nikt nie podjął się jednej publikacji, która zawierałaby całą wiedzę,

so they did.

więc oni tego dokonali.

The two men organized the French Enlightenment's brightest stars

Panowie dogadali się z najjaśniejszymi gwiazdami francuskiego oświecenia,

to produce the first encyclopedia,

by stworzyć pierwszą encyklopedię,

or rational dictionary of the arts, sciences, and crafts.

czy też racjonalny słownik sztuki, nauk ścisłych i rzemiosła.

Assembling every essential fact and principle in, as it turned out,

Zgromadzili każdy ważny fakt i zasadę

over 70,000 entries,

w ponad 70 000 haseł,

20,000,000 words

20 000 000 słów

in 35 volumes of text and illustrations

i 35 tomach tekstu i ilustracji

created over three decades of researching,

tworzonych przez ponad 30 lat badań,

writing,

pisania,

arguging,

kłótni,

smuggling,

przemycania,

backstabbing,

wbijania noża w plecy,

law-breaking,

łamania prawa

and alphabetizing.

i porządkowania alfabetycznego.

To organize the work,

By uporządkować pracę,

Diderot adapted Francis Bacon's "Classification of Knowledge"

Diderot wprowadził Francisa Bacona w "Klasyfikację wiedzy",

into a three-part system based on the mind's approaches to reality:

trzyczęściowy system

oparty na podejściach umysłu do rzeczywistości:

memory,

pamięci,

reason,

rozsądku

and imagination.

i wyobraźni.

He also emphasized the importance of commerce,

Podkreślił też wagę handlu,

technology,

techniki

and crafts,

i rzemiosła,

poking around shops to study the tools and techniques of Parisian laborers.

przesiadując w warsztatach, by uczyć się narzędzi i technik paryskich robotników.

To spotlight a few of the nearly 150 philosoph contributers,

Naświetlmy kilku z prawie 150 współpracowników-filozofów.

Jean Jacques Rousseau, Diderot's close friend,

Jean Jacques Rousseau, dobry znajomy Diderota,

wrote much of the music section in three months,

napisał większość sekcji o muzyce w trzy miesiące

and was never reimbursed for copy fees.

i nigdy nie zwrócono mu pieniędzy za opłaty związane z kopiowaniem.

His entry on political economy holds ideas he'd later develop further

Jego hasło o ekonomii politycznej zawiera idee, które później rozwinął

in "The Social Contract."

w dziele "Umowa społeczna".

D'Alembert wrote the famous preliminary discourse,

D'Alembert napisał znane słowo wstępne,

a key statement of the French Enlightenment,

kluczową deklarację francuskiego oświecenia,

championing independent investigative reasoning

opowiadając się za niezależnym rozumowaniem

as the path to progress.

jako ścieżką rozwoju.

Louis de Jaucourt wrote a quarter of the encyclopedia,

Louis de Jaucourt napisał ćwierć encyklopedii,

18,000 articles,

18 000 artykułów,

5,000,000 words,

5 000 000 słów

unpaid.

za darmo.

Louis once spent 20 years writing a book on anatomy,

Louis spędził 20 lat, pisząc książkę o anatomii,

shipped it to Amsterdam to be published uncensored,

wysłał ją statkiem do Amsterdamu, by opublikować bez cenzury,

and the ship sank.

a statek zatonął.

Voltaire contributed entries,

Wolter przyczynił się do kilku haseł,

among them history,

wśród nich o historii,

elegance,

elegancji

and fire.

i ogniu.

Diderot's entries sometimes exhibit slight bias.

Czasami hasła Diderota wykazują pewną stronniczość.

In "political authority," he dismantled the divine right of kings.

We "władzy politycznej" zanegował boskie prawa królów.

Under "citizen,"

Pod hasłem "obywatel" twierdził,

he argued a state was strongest without great disparity in wealth.

że tym silniejsze państwo, im mniejsze dysproporcje majątkowe.

Not surprising from the guy who wrote poetry about mankind strangling its kings

To nie dziwi u faceta,

który pisał wiersze o ludzkości duszącej swoich królów

with the entrails of a priest.

wnętrznościami księży.

So Diderot's masterpiece wasn't a hit with the king or highest priest.

Arcydzieło Diderota nie przypadło do gustu królowi i głowie kościoła.

Upon release of the first two volumes,

Po wydaniu dwóch pierwszych tomów

Louie XV banned the whole thing but enjoyed his own copy.

Ludwik XV zakazał przedsięwzięcia, ale cieszył się własną kopią.

Pope Clement XIII ordered it burned.

Papież Klemens XII nakazał ich spalenie.

It was "dangerous,"

Były "niebezpieczne",

"reprehensible,"

"karygodne"

as well as "written in French,"

a ponadto "napisane po francusku",

and in "the most seductive style."

w "najbardziej uwodzicielskim stylu".

He declared readers excommunicated

Obłożył czytelników ekskomuniką

and wanted Diderot arrested on sight.

i chciał, by Diderota aresztowano bez ostrzeżenia.

But Diderot kept a step ahead of being shut down,

Diderotowi udało się go jednak wyprzedzić:

smuggling proofs outside France for publication,

przemycił korektę do publikacji poza Francją

and getting help from allies in the French Regime,

i zyskał pomoc od sojuszników z otoczenia króla,

including the King's mistress, Madame de Pompadour,

wliczając w to kochankę króla, Madame de Pompadour,

and the royal librarian and censor, Malesherbes,

i królewskiego bibliotekarza i cenzora nazwiskiem Malesherbes,

who tipped Diderot off to impending raids,

który dał cynk Diderotowi o nadchodzących nalotach,

and even hid Diderot's papers at his dad's house.

a nawet ukrył prace Diderota w domu swojego ojca.

Still, he faced years of difficulty.

Jednak Diderota czekały trudne czasy.

D'Alembert dropped out.

D'Alembert się wycofał.

Rousseau broke off his friendship over a line in a play.

Rousseau zerwał przyjaźń z powodu linijki w sztuce.

Worse yet, his publisher secretly edited some proofs

Co gorsza jego wydawca w tajemnicy pozmieniał tekst,

to read less radically.

by nadać mu mniej radykalne brzmienie.

The uncensored pages reappeared in Russia in 1933,

Nieocenzurowane strony pojawiły się w Rosji w 1933 roku,

long after Diderot had considered the work finished

długo po tym, jak Diderot uznał, że zakończył pracę

and died at lunch.

i zmarł przy obiedzie.

The encyclopedia he left behind is many things:

Encyklopedia, którą pozostawił, pełni mnóstwo funkcji:

a cornerstone of the Enlightenment,

jest fundamentem oświecenia,

a testament to France's crisis of authority,

testamentem kryzysu francuskiej władzy,

evidence of popular opinions migration from pulpit and pew

dowodem przeniesienia źródła opinii

z ambony do kawiarni, salonu i prasy.

to cafe, salon, and press.

It even has recipes.

Zawiera nawet przepisy kulinarne.

It's also irrepressibly human,

Jest także niepohamowanie ludzka,

as you can tell from Diderot's entry about a plant named aguaxima.

jak można stwierdzić ze hasła Diderota o roślinie zwanej aguaxima.

Read it yourself, preferably out loud in a French accent.

Przeczytaj je sobie, najlepiej na głos, z francuskim akcentem.