The controversial origins of the Encyclopedia - Addison Anderson

Translator: Phuong Quach Reviewer: Chau Tran

Denis Diderot left a dungeon outside Paris on November 3, 1749.

Denis Diderot rời ngục tối ngoài Paris vào ngày 3 tháng 11 năm 1749.

He'd had his writing burned in public before,

Trước đó, ông đã công khai đốt tác phẩm của mình,

but this time, he'd gotten locked up under royal order

nhưng lần này, ông bị bắt giam theo lệnh của hoàng tộc

for an essay about a philosopher's death bed rejection of God.

vì bài văn về một triết học gia từ chối sự tồn tại của Chúa trước khi lìa đời

To free himself, Denis promised never to write things like that again.

Để được giải phóng, Denis hứa sẽ không bao giờ viết những bài viết như thế nữa

So he got back to work on something a little like that,

Và ông quay trở lại nghiên cứu cho những bài viết tương tự như trước,

only way worse,

nhưng chủ đề lần này còn tệ hơn

and much bigger.

và nghiêm trọng hơn nhiều.

In 1745, publisher André le Breton had hired Diderot

Vào năm 1745, nhà xuất bản André le Breton đã thuê Diderot

để chuyển thể quyển bách khoa toàn thư tiếng Anh

to adapt the English cyclopedia,

or a universal dictionary of arts and sciences

hay còn gọi là quyển từ điển chung về nghệ thuật và khoa học

for French subscribers.

cho người Pháp.

A broke writer, Diderot survived by translating,

Một nhà văn bần cùng, Diderot đã sống sót bằng nghề dịch thuật,

tutoring,

làm gia sư,

and authoring sermons for priests,

soạn bài thuyết pháp cho các linh mục,

and a pornographic novel once.

và còn viết tiểu thuyết khiêu dâm.

Le Breton paired him with co-editor Jean le Rond d'Alembert,

Le Breton đã cho ông hợp tác cùng nhà biên tập Jean le Rond d'Alembert,

a math genius found on a church doorstep as a baby.

một thiên tài toán học được phát hiện tại ngưỡng cửa nhà thờ khi còn bé.

Technical dictionaries, like the cyclopedia, weren't new,

Những từ điển kĩ thuật, như từ điển bách khoa, không hề mới,

but no one had attempted one publication covering all knowledge,

nhưng chưa có ai thử xuất bản một quyển bao quát toàn bộ kiến thức,

so they did.

và họ đã làm điều đó.

The two men organized the French Enlightenment's brightest stars

2 người tập hợp những ngôi sao sáng nhất trong thời kì Khai Sáng của Pháp

to produce the first encyclopedia,

để xuất bản quyển bách khoa toàn thư đầu tiên,

or rational dictionary of the arts, sciences, and crafts.

hay còn gọi là quyển từ điển về nghệ thuật, khoa học, và thủ công.

Assembling every essential fact and principle in, as it turned out,

Sắp xếp các yếu tố cần thiết và cơ bản, hóa ra là,

over 70,000 entries,

hơn 70 000 mục từ,

20,000,000 words

20 000 000 từ

in 35 volumes of text and illustrations

trong 35 tập gồm đề mục và ảnh minh họa

created over three decades of researching,

được viết từ hơn 3 thập kỉ thông qua nghiên cứu,

writing,

viết sách,

arguging,

tranh luận,

smuggling,

buôn lậu,

backstabbing,

đâm sau lưng,

law-breaking,

phạm pháp,

and alphabetizing.

và xếp theo thứ tự chữ cái.

To organize the work,

Để sắp xếp công việc,

Diderot adapted Francis Bacon's "Classification of Knowledge"

Diderot chuyển thể quyển "Phân loại kiến thức" của Francis Bacon

into a three-part system based on the mind's approaches to reality:

thành một hệ thống gồm có 3 phần dựa vào việc tiếp cận thực tế của não bộ:

memory,

trí nhớ,

reason,

lí trí,

and imagination.

và trí tưởng tượng.

He also emphasized the importance of commerce,

Ông cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của thương mại,

technology,

công nghệ,

and crafts,

và thủ công,

poking around shops to study the tools and techniques of Parisian laborers.

tìm kiếm khắp các cửa hàng để nghiên cứu những công cụ và kỉ thuật của người lao động ở Paris.

To spotlight a few of the nearly 150 philosoph contributers,

Để thu hút gần 150 nhà đóng góp cho nền triết học,

Jean Jacques Rousseau, Diderot's close friend,

Jean Jacques Rousseau, bạn thân của Diderot,

wrote much of the music section in three months,

đã viết nhiều bài về lĩnh vực âm nhạc suốt 3 tháng,

and was never reimbursed for copy fees.

và không có lấy đồng nào hết.

His entry on political economy holds ideas he'd later develop further

Mục về lĩnh vực kinh tế chính trị tập trung những ý tưởng mà sau này được triển khai sâu hơn

in "The Social Contract."

trong quyển "Hợp đồng xã hội".

D'Alembert wrote the famous preliminary discourse,

D'Almebert đã viết mở đầu bài thuyết trình nổi tiếng,

a key statement of the French Enlightenment,

một lời phát biểu quan trọng cho thời đại Khai Sáng của người Pháp,

championing independent investigative reasoning

lí lẽ nghiên cứu riêng tuyệt vời

as the path to progress.

như con đường dẫn đến sự phát triển.

Louis de Jaucourt wrote a quarter of the encyclopedia,

Loius de Jaucourt đã viết một phần tư của quyển bách khoa toàn thư,

18,000 articles,

18 000 bài viết,

5,000,000 words,

5 000 000 từ,

unpaid.

mà không nhận được đồng nào.

Louis once spent 20 years writing a book on anatomy,

Loius bỏ ra 20 năm để viết một quyển sách về chủ đề giải phẫu,

shipped it to Amsterdam to be published uncensored,

chuyển nó sang Amsterdam để được xuất bản mà không bị kiểm duyệt,

and the ship sank.

và con tàu đã chìm.

Voltaire contributed entries,

Voltaire đóng góp nhiều mục từ,

among them history,

trong số đó có lịch sử,

elegance,

sự thanh lịch,

and fire.

và ngọn lửa.

Diderot's entries sometimes exhibit slight bias.

Những bài viết của Diderot thỉnh thoảng có những định kiến nhỏ

In "political authority," he dismantled the divine right of kings.

Trong quyển "thẩm quyền chính trị", ông bóc mẻ quyền tối cao của những vị vua.

Under "citizen,"

Với tư cách là "công dân",

he argued a state was strongest without great disparity in wealth.

ông tranh luận rằng một đất nước mạnh nhất khi không có chênh lệch trong sự giàu có.

Not surprising from the guy who wrote poetry about mankind strangling its kings

Không quá ngạc nhiên từ một người từng viết thơ về nhân loại siết cổ nhà vua

with the entrails of a priest.

bằng bộ ruột của một linh mục.

So Diderot's masterpiece wasn't a hit with the king or highest priest.

Kiệt tác của Diderot không nhận được sự ưu ái từ nhà vua và các linh mục

Upon release of the first two volumes,

Xuất bản được 2 tập đầu tiên,

Louie XV banned the whole thing but enjoyed his own copy.

Louie XV đã cấm xuất bản nhưng lại thích những quyển của riêng ông.

Pope Clement XIII ordered it burned.

Đức Giáo hoàng Clement XIII ra lệnh đốt tất cả.

It was "dangerous,"

Nó "nguy hiểm",

"reprehensible,"

"đáng bị chỉ trích",

as well as "written in French,"

cũng như "được viết bằng tiếng Pháp",

and in "the most seductive style."

và với "phong cách đầy sức quyến rũ".

He declared readers excommunicated

Ông bày tỏ việc đọc giả rút phép thông công

and wanted Diderot arrested on sight.

và muốn Diderot bị bắt giam ngay lập tức.

But Diderot kept a step ahead of being shut down,

Nhưng Diderot đã đi trước một bước trước khi bị tống giam,

smuggling proofs outside France for publication,

mang lén bằng chứng ra khỏi nước Pháp để xuất bản

and getting help from allies in the French Regime,

và nhận sự giúp đỡ từ những đồng minh trong chế độ Pháp thuộc,

including the King's mistress, Madame de Pompadour,

bao gồm tình nhân của nhà vua, Madame de Pompadour,

and the royal librarian and censor, Malesherbes,

và thủ thư hoàng gia và nhân viên kiểm duyệt, Malesherbes,

who tipped Diderot off to impending raids,

đã giúp Diderot thoát khỏi cuộc đột kích sắp xảy ra,

and even hid Diderot's papers at his dad's house.

và thậm chí còn giấu những giấy tờ của Diderot trong nhà của cha của Diderot.

Still, he faced years of difficulty.

Ông vẫn còn phải đối mặt với khoảng thời gian khó khăn.

D'Alembert dropped out.

D'Alembert bỏ cuộc.

Rousseau broke off his friendship over a line in a play.

Tình bạn của Rousseau bị tan vỡ chỉ với một câu thoại trong vở kịch.

Worse yet, his publisher secretly edited some proofs

Tuy nhiên điều tệ hơn nữa là nhà sản xuất đã bí mật biên tập lại vài bằng chứng

to read less radically.

để bớt đi tính cấp tiến.

The uncensored pages reappeared in Russia in 1933,

Những trang không bị kiểm duyệt được tái bản tại Nga vào năm 1933,

long after Diderot had considered the work finished

một thời gian dài sau khi Diderot cho rằng tác phẩm đã hoàn thành

and died at lunch.

và ông đã mất lúc đang ăn trưa.

The encyclopedia he left behind is many things:

Quyển bách khoa toàn thư ông đã để lại mang nhiều tầm quan trọng:

a cornerstone of the Enlightenment,

một viên đá nền của thời đại Khai Sáng,

a testament to France's crisis of authority,

một bằng chứng của sự khủng hoảng chính quyền tại Pháp,

evidence of popular opinions migration from pulpit and pew

bằng chứng của ý tưởng di cư phổ biến từ bục giảng kinh và ghế ngồi

to cafe, salon, and press.

đến quán cà phê, tiệm làm tóc, và báo chí.

It even has recipes.

Thậm chí còn có nhiều công thức.

It's also irrepressibly human,

Nó còn mang đậm tính chất con người

as you can tell from Diderot's entry about a plant named aguaxima.

mà bạn có thể thấy trong bài viết của Diderot về một loài cây tên là aguaxima.

Read it yourself, preferably out loud in a French accent.

Hãy tự mình đọc nó, và đọc thành tiếng theo giọng Pháp.