Why was the Rosetta Stone so important? - Franziska Naether

Çeviri: Ceren Calici Gözden geçirme: Selin Tüfekçi

Yüzyıllar boyunca bilim insanları, antik Mısır kalıntılarında, tabletlerinde ve

For centuries, scholars puzzled over the hieroglyphs

they found carved onto ancient Egyptian ruins, tablets, and papyri.

papirüslerinde buldukları hiyeroglifler konusunda şaşkınlığa düştüler.

But a unique discovery would finally help unlock their meaning.

Ama benzersiz bir keşif, hiyerogliflerin kilidini açmaya yardımcı olacaktı.

In 1799, as the French military invaded Egypt,

1799′da Fransız ordusu Mısır’ı işgal ederken

bir subay, Rashid veya Rosetta’nın eteklerinde ilginç bir taşla karşılaştı.

an officer encountered a curious stone on the outskirts of Rashid, or Rosetta.

Üzerine üç farklı metin kazınmıştı: En eski Mısır yazısı olan

It was inscribed with three different portions of text:

Egyptian hieroglyphs, which is the oldest Egyptian script,

ve yaklaşık 5.000 yıl öncesine

dating back some 5,000 years;

dayanan Mısır hiyeroglifleri;

Demotic Egyptian, which is a later derivative of Egyptian;

Antik Mısır yazısının bir türevi olan Demotik Mısır yazısı

and Ancient Greek.

ve Antik Yunan yazısı.

It seemed that each section was a rough translation of the others,

Görünüşe göre her bölüm diğerlerinin kaba bir çevirisiydi,

yani bu taş, hiyerogliflerin kilidini açmak için benzeri görülmemiş bir

meaning the stone presented an unprecedented key

to unlocking hieroglyphs.

anahtar sunuyordu.

English troops soon intercepted the stone

İngiliz birlikleri kısa bir süre sonra taşı ele geçirdi

and brought it to the British Museum in 1802,

ve 1802′de, orada en popüler sergilerden biri hâline gelen

where it became one of the most popular displays.

British Museum’a getirdi.

Various European scholars—

Johan Åkerblad, Thomas Young ve Jean-François Champollion da

including Johan Åkerblad, Thomas Young, and Jean-François Champollion—

dahil olmak üzere çeşitli Avrupalı bilim insanları

Mısır yazıtlarının kodunu çözmek için çalıştılar.

worked to decode the Egyptian scripts.

Burada bazı can alıcı ipuçları vardı.

There were some crucial initial clues.

Antik Yunan bölümü, kraliyet figürlerinin isimlerini içerirken,

The Greek section included the names of royal figures,

while certain areas in the Demotic section had bracket-like forms

Demotik Mısır bölümündeki bazı alanlar parantez benzeri formlara sahipti

and some hieroglyphic sections were encircled.

ve bazı hiyeroglif bölümler daire içine alınmıştı.

Could these portions encode the same royal names?

Bu bölümler aynı kraliyet isimlerini kodlayabilir mi?

Åkerblad matched some characters up and, in 1802,

Åkerblad bazı karakterleri eşleştirdi ve

1802′de Demotik yazıdaki kraliyet isimlerini

successfully decoded the royal names and some simple words,

like “much” and “temples” in the Demotic script.

ve “çok” ve “tapınaklar” gibi bazı basit kelimeleri başarıyla çözdü.

This led Åkerblad to believe that all Demotic signs were alphabetic,

Bu, Åkerblad’ın tüm Demotik işaretlerin alfabetik olduğuna,

meaning each letter represented a discrete sound—

yani her harfin İngilizcede olduğu gibi ayrı bir sesi

much like in English.

temsil ettiğine inanmasına yol açtı.

Thomas Young, in contrast, suspected that some of the Demotic signs were logograms—

Thomas Young ise aksine, bazı Demotik işaretlerin logogramlar olduğundan, yani

that is, symbols encoding entire words or phrases.

tüm kelimeleri veya ifadeleri kodlayan semboller olduğundan şüpheleniyordu.

For example, he believed a sun disk with a stroke indicated the sun or sun god.

Örneğin, çizgi ile gösterilen bir güneş diskinin, güneşi veya güneş tanrısını

temsil ettiğine inanıyordu. 1814 civarında “firavun” ve “Mısır” gibi tekrarlayan

Around 1814, he deciphered some recurring Demotic words like “pharaoh” and “Egypt.”

bazı Demotik kelimeleri deşifre etti. Young ayrıca Demotik hiyerogliflerin daha

Young also had the critical insight

sonraki bir yinelemesi olduğu konusunda eleştirel bir kavrayışa sahipti.

that Demotic was a later iteration of hieroglyphs.

And, studying the hieroglyphic text,

Ve hiyeroglif metni inceleyen Young,

Young successfully decoded the royal name “Ptolemy.”

kraliyet adı olan “Ptolemy” başarıyla çözdü.

But he still believed the prevailing misconception

Ancak yine de çoğu hiyeroglifin sesleri değil, fikirleri temsil eden logogramlar

that most hieroglyphs were logograms representing ideas— not sounds.

olduğuna dair yaygın yanılgıya inanıyordu.

Bir Kıpti Hristiyan rahibinden öğrendiği Mısır Kıpti dili gibi

Using his knowledge of other scripts and languages,

like the Egyptian Coptic he’d learned from a Coptic Christian priest,

diğer yazı sistemleri ve diller hakkındaki bilgisini kullanarak,

Champollion realized that most encircled hieroglyphs were phonetic.

Champollion çoğu daire içine alınmış hiyeroglifin fonetik olduğunu fark etti.

They represented sounds: the Egyptian vulture, an “a”;

Sesleri temsil ediyorlardı: Mısır akbabası, bir “a”;

the three fox skins, “m-s”, and so on.

üç tilki derisi, “m-s” gibi.

This finally allowed him to read the Egyptian names “Ramses” and “Thutmose.”

Bu, nihayet “Ramses” ve “Thutmose” gibi Mısır isimlerini okumasına izin verdi.

Diğer hiyeroglif metinlere çapraz referans veren Champollion,

Cross-referencing other hieroglyphic texts,

Champollion confirmed that many hieroglyphs

çevrelenmiş isimlerin ötesindeki birçok hiyeroglifin

beyond the encircled names were phonetic.

fonetik olduğunu doğruladı.

And on September 14th, 1822,

Ve 14 Eylül 1822′de

he ran to his brother’s house and declared the breakthrough.

kardeşinin evine koştu ve çığır açan keşfini ilan etti.

Later, Champollion determined that beyond alphabetic and logographic hieroglyphs,

Daha sonra Champollion, alfabetik ve logografik hiyerogliflerin ötesinde,

some were classifiers that sorted words into categories,

bazılarının kelimeleri meslekler, bitkiler ve soyut kavramlar

like occupations, plants, and abstract concepts.

gibi kategorilere ayıran sınıflandırıcılar olduğunu belirledi.

The first complete translation of the Rosetta Stone

Rosetta Taşı’nın ilk tam çevirisi

was finally published in the early 1850s.

nihayet 1850′lerin başında yayınlandı.

So, what did it actually say?

Yani, aslında ne söylüyordu?

The inscription was marked 196 BCE.

Yazıt, MÖ 196 olarak işaretlenmişti.

13 yaşındaki Firavun V. Ptolemy’nin taç giyme töreninin

It honored the first anniversary

of 13-year-old Pharaoh Ptolemy V’s coronation

birinci yıldönümünü onurlandırıyordu

and outlined a series of benefits for the Egyptian priesthood.

ve Mısır rahipliğinin bir dizi faydasının çerçevesini çiziyordu.

The inscriptions described laws for maintaining temples

Yazıtlar, tapınakları korumak

and performing rituals,

ve kutsal hayvanların gömülmesi

like the burial of sacred animals.

gibi ritüelleri gerçekleştirmek için yasaları tanımlıyordı.

At the time, Egypt was a multicultural society.

O zamanlar Mısır çok kültürlü bir toplumdu.

Two main languages were spoken:

İki ana dil konuşulurdu:

Mısır’ın fatihleri tarafından getirilen Antik Yunanca

Ancient Greek, brought by Egypt’s conquerors,

and Demotic Egyptian, the native language.

ve ana dil olan Demotik Mısır.

Hiyeroglifler, zaten eskimiş olan ancak bir otorite duygusu

Hieroglyphs represented Middle Egyptian,

a language that was already antiquated but may have been included

iletmek için dahil edilmiş olabilecek bir dil olan

to convey a sense of authority.

Orta Mısır’ı temsil ediyordu.

The decree was copied onto many stones and erected in temples.

Kararname birçok taşa kopyalandı ve tapınaklara dikildi.

However, as regimes shifted,

Bununla birlikte, rejimler değiştikçe,

edifices were deconstructed and reconstructed.

yapılar yıkıldı ve yeniden inşa edildi.

Some scholars think the Rosetta Stone was originally placed in a temple in Sais.

Bazı bilim insanları Rosetta Taşı’nın başlangıçta Sais’teki bir tapınağa

yerleştirildiğini düşünüyor. 80 kilometre uzağa nasıl ulaştığı belli değil,

It’s unclear how it ended up 80 kilometers away,

but it may have been transported up the Nile after the late 15th century.

ancak 15. yüzyılın sonlarından sonra Nil boyunca taşınmış olabilir.

Once deciphered, hieroglyphs helped overturn misconceptions.

Bir kez deşifre edildikten sonra, hiyeroglifler yanlış anlamaları tersine

çevirmeye yardımcı oldu. Mısır piramitleri içindeki yeraltı odalarının bir zamanlar

Subterranean chambers within Egyptian pyramids

were once thought to be secret sites of priestly initiation and study.

rahiplik inisiyasyonu ve çalışmasının gizli yerleri olduğu düşünülüyordu.

But it was finally confirmed that pyramids were tombs

housing sacred preparations for the afterlife.

Ancak nihayet piramitlerin öbür dünya için kutsal hazırlıkları

barındıran mezarlar olduğu doğrulandı.

Soon, entire texts could be translated that showcased

Yakında, eski Mısır dini kompozisyonlarının karmaşıklığını

the complexity of ancient Egyptian religious compositions.

sergileyen tüm metinler tercüme edilebilir.

Experts are still decoding new hieroglyphs as they arise

Uzmanlar, ortaya çıktıkça yeni hiyeroglifler ile

and untangling instances of tricky grammar and wordplay.

karmaşık dilbilgisi ve kelime oyunlarının örneklerini hâlâ çözüyorlar.

The Rosetta Stone helped illuminate one of the world’s oldest written languages

Rosetta Taşı, dünyanın en eski yazılı dillerinden birini

and the vibrant history it emerged from.

ve ortaya çıktığı canlı tarihi aydınlatmaya yardımcı oldu.

And yet, the pillaged artifact remains far from its provenance today.

Ve yine de yağmalanan eser, bugün ait olduğu topraklardan çok uzakta.