How to spot a pyramid scheme - Stacie Bosley

Çeviri: Ozay Ozaydin Gözden geçirme: Gözde Alpçetin

In 2004,

2004 yılında

a new company called Vemma Nutrition

Vemma Nutrition adında yeni bir firma

started offering a life-changing opportunity

yarı-zamanlı iş yaparak tam-zamanlı geliri elde ederek

to earn full time income for part time work.

hayatları değiştirecek bir fırsat sunmaya başladı.

Vemma’s offer was open to everybody,

Vemma'nın teklifi deneyim ya da eğitimi her ne olursa olsun herkese açıktı.

regardless of prior experience or education.

There were only two steps to start get started earning:

Kazanmaya başlamak için sadece iki adım vardı:

purchase a $500-600 kit of their liquid nutrition products,

Sıvı beslenme ürünlerini içeren 500-600 dolarlık bir set satın almak

and recruit two more members to do the same.

ve aynısını yapacak iki üye daha sisteme dahil etmek.

Vemma Nutrition Company grew quickly,

Vemma Nutrition firması çok hızlı büyüdü,

becoming a global operation

zirve dönemlerinde ayda 30.000 yeni üye getiren küresel boyuta ulaştı.

that brought in 30,000 new members per month at its peak.

There was just one problem—

Tek bir problem vardı—

while the company generated $200 million of annual revenue by 2013,

2013 yılında 200 milyon dolarlık yıllık ciro yaratan firmanın

the vast majority of participants earned less than they paid in.

katılımcılarının çoğu yatırdıklarından daha az bir miktar kazanıyorlardı.

Vemma was eventually charged with operating a pyramid scheme:

Vemma en sonunda saadet zinciri oluşturmadan suçlandı:

a common type of fraud

Üyelerin, yeni üyeleri sistemin içine katarak

where members make money

by recruiting more people to buy in.

para kazandıkları klasik bir dolandırıcılık yöntemi.

Typically, the founder solicits an initial group of people

Genellikle kurucu bir grup kişiyi para yatırmaya

to buy in and promote the scheme.

ve zinciri tanıtmaya ikna ediyor.

They are then encouraged to recruit others

Sonra onlar da başkalarını sisteme katıp

and promised part of the money those people invest,

yenilerin yatırdıkları paranın bir kısmını kendilerine alırken

while the founder also takes a share.

sistemin kurucusu da kendi payını alıyor.

The pattern repeats for each group of new participants,

Bu örgü, her yeni katılan grubun parasını

with money from recent arrivals funneled to those who recruited them.

kendilerini sisteme katanlara aktarması ile devam ediyor.

This differs from a Ponzi scheme,

Bu dolandırıcılık yöntemi,

where the founders recruit new members

kurucuların sisteme yeni dahil ettiği kişilerin ödedikleri paraları

and secretly use their fees to pay existing members,

ödemelerin dürüst yatırımlardan geldiğini zanneden üyelere ödediği

who think the payments come from a legitimate investment.

Ponzi düzeninden farklı.

As a pyramid scheme grows,

Saadet zinciri büyüdükçe

it becomes increasingly difficult for new recruits to make money.

yeni gelenlerin para kazanması artan derecede zorlaşıyor.

That’s because the number of participants expands exponentially.

Çünkü katılımcı sayısı üstel oranda artıyor.

Take a structure where each person has to recruit six more to earn a profit.

Her bir kişinin, kar etmek için 6 kişiyi sisteme katmak zorunda olduğu bir yapıda.

The founder recruits six people to start,

Kurucu başlamak için 6 kişi bulur,

and each of them recruits six more.

daha sonra her biri de 6'şar kişi bulur.

There are 36 people in that second round of recruits,

O ikinci turda 36 yeni üye vardır,

who then each recruit 6 people—

daha sonra onlar da 6'şar kişi bulur,

a total of 216 new recruits.

toplam yeni üye sayısı 216'ya ulaşır.

By the twelfth round of recruiting,

Yeni üye alımı 12. turuna ulaştığında

the 2.1 billion newest members would have to recruit

en yeni 2,1 milyar üye kar edebilmek için

toplamda 13 milyardan fazla kişiyi sisteme katmak zorundadır

over 13 billion more people total to make money–

more than the entire world population.

ki bu dünyanın toplam nüfusundan fazladır.

In this scenario,

Bu senaryoda

the most recent recruits,

en yeni üyeler,

over 80% of the scheme’s participants,

yani sistemin %80'inden fazlası,

lose all the money they paid in.

giriş için ödedikleri paranın tamamını kaybeder.

And in real life,

Gerçek hayatta

many earlier joiners lose out too.

sisteme erken girenlerin bir çoğu da kaybeder.

Pyramid schemes are illegal in most countries,

Saadet zincirleri birçok ülkede yasa dışıdır

but they can be difficult to detect.

ancak tespit edilmeleri zor olabilir.

They are presented as many different things,

Farklı birçok şekillerde görülebilirler,

including gifting groups,

bunlara hediye grupları,

investment clubs, and multi-level marketing businesses.

yatırım grupları ve çok katlı pazarlama girişimleri de dahil.

The distinction between pyramid schemes and legitimate multi-level marketing

Hele saadet zincirleri ile meşru çok katlı pazarlama arasındaki fark

can be particularly hazy.

oldukça bulanıktır.

In theory, the difference is that

Teoride çok katlı pazarlama firmalarının üyeleri

the members of the multi-level marketing companies

primarily earn compensation from selling a particular product or a service

temel olarak gelirlerini perakende müşterilerine sattıkları ürün

ya da hizmetten elde ederler

to retail customers,

while pyramid schemes primarily compensate members for recruitment of new sellers.

ancak saadet zincirleri temelde üyelerin ödemelerini yeni üyelerden karşılar.

In practice, though,

Pratikte ise

many multi-level marketing companies make it all but impossible

birçok çok katlı pazarlama firması üyelerinin

for members to profit purely through sales.

yalnızca satışlardan kar etmelerini neredeyse imkansız hale getirir.

And many pyramid schemes, like Vemma Nutrition,

Vemma Beslenme gibi birçok saadet zinciri

disguise themselves as legal multi-level marketing businesses,

kendilerini yasal çok katlı pazarlama işi olarak gizlerler,

using a product or service to hide the pay-and-recruit structure.

bunu da bir ürün ya da hizmeti kullanarak öde-ve-sisteme kat yapısını gizlerler.

Many pyramid schemes also capitalize on already existing trust within churches,

Birçok saadet zinciri; kiliselerdeki, göçmen cemiyetleri

immigrant communities, or other tightly knit groups.

ve benzeri sıkı ilişkili gruplardaki güven yapısından nemalanır.

The first few members are encouraged to report a good experience

Birkaç ilk üyeden gerçekten gelir elde etmeden önce

before they actually start making a profit.

olumlu deneyimlerini aktarmaları istenir.

Others in their network follow their example,

Kendi gruplarındaki diğer kişiler de onları takip eder

and the schemes balloon in size

ve zincir birçok üyenin kar edemediği anlaşılmadan önce şişmiş olur.

before it comes clear that most members aren’t actually profiting.

Often, the victims are embarrassed into silence.

Çoğu zaman kurbanlar utançlarından sessiz kalırlar.

Pyramid schemes entice people with the promise of opportunity and empowerment.

Saadet zincirleri insanları fırsat ve güçlenme sözü ile içine çeker.

So when members don’t end up making money,

Yeni üyeler para kazanamadıklarında

they can blame themselves rather than the scheme,

sistem yerine kendilerini suçlarlar,

thinking they weren’t tenacious enough to earn the returns promised.

vadedilenleri yeterince azimli olmadıkları için kazanamadıklarını düşünürler.

Some victims keep trying,

Bazı kurbanlar denemeye devam eder,

investing in multiple schemes,

farklı zincirlere yatırım yaparlar

and losing money each time.

ve her seferinde para kaybederler.

In spite of all these factors,

Tüm bu etkenlere rağmen

there are ways to spot a pyramid scheme.

bu zincirleri farketmenin yolları var.

Time pressure is one red flag—

Zaman baskısı bir işaret—

be wary of directives to “act now or miss a once-in-a-lifetime opportunity.”

"Şimdi harekete geçin ya da hayatınızda bir kere çıkacak fırsatı kaçırın"

şeklinde söylemlere dikkat edin.

Promises of large, life-altering amounts of income are also suspect.

Büyük, hayat-değiştirici gelir sözleri de ayrıca şüphe unsurudur.

And finally, a legitimate multi-level marketing business

Son olarak meşru çok katlı pazarlama firmaları

shouldn’t require members to pay for the opportunity to sell a product or service.

üyelerinden ürün ya da hizmet satma fırsatı için para istememelidir.

Pyramid schemes can be incredibly destructive to individuals,

Saadet zincirleri bireyler, topluluklar ve hatta ülkeler için

communities, and even entire countries.

inanılmaz derecede yıkıcı olabilirler.

But you can fight fire with fire

Ama ateşe ateşle karşılık verebilir,

by sending this video to three people you know,

bu videoyu tanıdığınız üç kişiye gönderebilir

and encouraging them to do the same.

ve onları da aynısını yapmaya teşvik edebilirsiniz.