How to spot a pyramid scheme - Stacie Bosley

Translator: Diep Duong Reviewer: Emily Nguyen

Năm 2004, một công ty mới thành lập tên Vemma Nutrition

In 2004,

a new company called Vemma Nutrition

started offering a life-changing opportunity

mở ra cơ hội đổi đời

to earn full time income for part time work.

làm việc bán thời gian, nhưng hưởng lương toàn thời gian.

Vemma’s offer was open to everybody,

Cơ hội này mở ra cho tất cả mọi người,

regardless of prior experience or education.

không quan trọng kinh nghiệm hay trình độ học vấn.

There were only two steps to start get started earning:

Chỉ cần qua hai bước là có thể bắt đầu thu lợi:

purchase a $500-600 kit of their liquid nutrition products,

mua một bộ sản phẩm dinh dưỡng dạng nước trị giá 500 đến 600 đô la

and recruit two more members to do the same.

và chiêu dụ thêm hai người nữa.

Vemma Nutrition Company grew quickly,

Công ty Vemma Nutrition phát triển cực nhanh,

becoming a global operation

trở thành công ty đa quốc gia,

that brought in 30,000 new members per month at its peak.

thời kì đỉnh cao, mỗi tháng, nó thu hút 30,000 thành viên mới.

Chỉ có một vấn đề -

There was just one problem—

while the company generated $200 million of annual revenue by 2013,

vào năm 2013, khi công ty đạt doanh thu cả năm 200 triệu đô,

the vast majority of participants earned less than they paid in.

đại đa số người tham gia kiếm được ít hơn số tiền họ bỏ ra ban đầu.

Vemma was eventually charged with operating a pyramid scheme:

Cuối cùng, Vemma bị buộc tội vận hành mô hình kim tự tháp:

a common type of fraud

một dạng lừa đảo phổ biến

where members make money

trong đó, các thành viên kiếm lời qua việc chiêu dụ thêm người mua.

by recruiting more people to buy in.

Typically, the founder solicits an initial group of people

Thông thường, người sáng lập dụ dỗ một nhóm người ban đầu

to buy in and promote the scheme.

đầu tư và và quảng bá mô hình này.

They are then encouraged to recruit others

Sau đó, khuyến khích họ chiêu dụ người mới

and promised part of the money those people invest,

và hứa sẽ được chia một phần tiền từ những người mới tham gia,

while the founder also takes a share.

người sáng lập cũng vậy.

The pattern repeats for each group of new participants,

Mô hình này lặp lại khi nhóm có thành viên mới,

with money from recent arrivals funneled to those who recruited them.

dùng tiền của người mới tham gia chia cho người chiêu dụ.

This differs from a Ponzi scheme,

Khác với mô hình Ponzi, người sáng lập chiêu dụ thành viên mới

where the founders recruit new members

and secretly use their fees to pay existing members,

và lén dùng phí thành viên của họ để trả cho những người khác,

who think the payments come from a legitimate investment.

để họ nghĩ rằng lợi tức đến từ những khoản đầu tư hợp pháp.

As a pyramid scheme grows,

Mô hình kim tự tháp càng phát triển, các thành viên mới càng khó kiếm lời.

it becomes increasingly difficult for new recruits to make money.

That’s because the number of participants expands exponentially.

Do số người tham gia tăng theo cấp số nhân.

Take a structure where each person has to recruit six more to earn a profit.

Ví dụ, một hệ thống, trong đó, mỗi người cần chiêu dụ sáu người để kiếm lợi.

The founder recruits six people to start,

Đầu tiên, người sáng lập chiêu dụ sáu người,

and each of them recruits six more.

và mỗi người lại chiêu dụ thêm sáu người nữa.

There are 36 people in that second round of recruits,

Vậy là có 36 người trong lần chiêu dụ thứ hai,

who then each recruit 6 people—

mỗi người lại tiếp tục chiêu dụ thêm sáu người nữa -

a total of 216 new recruits.

có tất cả 216 thành viên mới trong lần chiêu dụ này.

By the twelfth round of recruiting,

Đến lần chiêu dụ thứ 12,

the 2.1 billion newest members would have to recruit

2.1 tỉ thành viên mới sẽ phải chiêu dụ

over 13 billion more people total to make money–

hơn 13 tỉ người nữa để kiếm tiền -

more than the entire world population.

tức là nhiều hơn dân số thế giới.

In this scenario,

Trong tình huống này, những thành viên mới nhất,

the most recent recruits,

over 80% of the scheme’s participants,

hơn 80% số người tham gia,

lose all the money they paid in.

sẽ mất hết tiền đầu tư.

And in real life,

Và thực tế, nhiều thành viên cũ cũng mất tiền.

many earlier joiners lose out too.

Mô hình kim tự tháp là bất hợp pháp ở hầu hết các quốc gia,

Pyramid schemes are illegal in most countries,

but they can be difficult to detect.

nhưng khó có thể phát hiện.

They are presented as many different things,

Nó được biểu hiện dưới nhiều hình thức

including gifting groups,

gồm quà tặng nhóm,

investment clubs, and multi-level marketing businesses.

câu lạc bộ đầu tư, và công ty tiếp thị đa cấp.

The distinction between pyramid schemes and legitimate multi-level marketing

Khác biệt giữa mô hình kim tự tháp và công ty tiếp thị đa cấp hợp pháp

can be particularly hazy.

có thể rất mơ hồ.

In theory, the difference is that

Trên lý thuyết,

the members of the multi-level marketing companies

sự khác nhau nằm ở chỗ thành viên công ty tiếp thị đa cấp

primarily earn compensation from selling a particular product or a service

thu lợi chủ yếu từ việc bán một sản phẩm hay dịch vụ

to retail customers,

cho khách mua lẻ,

while pyramid schemes primarily compensate members for recruitment of new sellers.

còn mô hình kim tự tháp sinh lợi chủ yếu qua việc chiêu dụ thành viên mới.

In practice, though,

Dù thực tế, nhiều công ty đa cấp

many multi-level marketing companies make it all but impossible

làm mọi cách khiến thành viên không thể kiếm lợi chỉ từ viêc bán hàng.

for members to profit purely through sales.

And many pyramid schemes, like Vemma Nutrition,

Rất nhiều mô hình kim tự tháp, như Vemma Nutrition,

disguise themselves as legal multi-level marketing businesses,

nguỵ trang dưới lớp vỏ công ty đa cấp hợp pháp

using a product or service to hide the pay-and-recruit structure.

sử dụng sản phẩm hay dịch vụ để che đậy cấu trúc trả-tiền-và-chiêu-dụ.

Many pyramid schemes also capitalize on already existing trust within churches,

Nhiều mô hình kim tự tháp lợi dụng sự tin tưởng sẵn có ở nhà thờ,

immigrant communities, or other tightly knit groups.

cộng đồng nhập cư, hay các nhóm thân hữu khác.

The first few members are encouraged to report a good experience

Những người đầu tiên tham gia được khuyến khích chia sẻ trải nghiệm

before they actually start making a profit.

trước khi bắt đầu kiếm lời.

Others in their network follow their example,

Những người trong nhóm sẽ nghe theo,

and the schemes balloon in size

khiến mô hình này nở phồng ra nhanh chóng

before it comes clear that most members aren’t actually profiting.

trước khi họ nhận ra nó thực chất không sinh lợi.

Often, the victims are embarrassed into silence.

Thông thường, nạn nhân sẽ xấu hổ nên giữ im lặng.

Pyramid schemes entice people with the promise of opportunity and empowerment.

Mô hình kim tự tháp mồi chài bằng những hứa hẹn về cơ hội và quyền lực.

So when members don’t end up making money,

Vậy nên khi không kiếm ra tiền,

thành viên thường tự trách chứ không quy trách nhiệm cho mô hình,

they can blame themselves rather than the scheme,

thinking they weren’t tenacious enough to earn the returns promised.

rằng họ không đủ kiên trì nên không thể kiếm lợi như đã được hứa.

Some victims keep trying,

Một số nạn nhân tiếp tục cố gắng,

investing in multiple schemes,

đầu tư vào nhiều mô hình khác,

and losing money each time.

và lần nào cũng mất tiền.

In spite of all these factors,

Dù khó nhưng vẫn có cách để nhận biết mô hình kim tự tháp.

there are ways to spot a pyramid scheme.

Time pressure is one red flag—

Áp lực thời gian là một dấu hiệu khả nghi -

be wary of directives to “act now or miss a once-in-a-lifetime opportunity.”

cẩn thận với lời nói: "Hành động ngay nếu không sẽ mất cơ hội hiếm có."

Promises of large, life-altering amounts of income are also suspect.

Lời hứa về một số tiền lớn, đổi đời cũng là điều đáng ngờ.

And finally, a legitimate multi-level marketing business

Cuối cùng, công ty tiếp thị đa cấp hợp pháp

shouldn’t require members to pay for the opportunity to sell a product or service.

sẽ không bắt thành viên trả phí để được bán sản phẩm hay dịch vụ.

Pyramid schemes can be incredibly destructive to individuals,

Mô hình kim tự tháp có thể gây tổn hại nghiêm trọng

cho cá nhân, cộng đồng, và cho cả quốc gia.

communities, and even entire countries.

But you can fight fire with fire

Nhưng bạn có thể dùng gậy ông đập lưng ông,

by sending this video to three people you know,

hãy chia sẻ video này với ba người bạn biết,

and encouraging them to do the same.

và khuyến khích họ làm như bạn.