How to spot a pyramid scheme - Stacie Bosley

Translator: Buyantogtoh Batjargal Reviewer: Marla Munkh-Achit

In 2004,

2004 онд

a new company called Vemma Nutrition

Вемма Хүнс Тэжээл нэртэй шинэ компани

started offering a life-changing opportunity

цагийн ажил хийж бүтэн цагийн цалинтай дүйцэх

to earn full time income for part time work.

орлого олох гайхалтай боломжийг хүмүүст санал болгожээ.

Vemma’s offer was open to everybody,

Веммагын энэхүү санал боловсрол, туршлага

regardless of prior experience or education.

үл харгалзан хүн бүрт нээлттэй байлаа.

There were only two steps to start get started earning:

Орлого олж эхлэхийн тулд ердөө 2 алхам хийнэ:

purchase a $500-600 kit of their liquid nutrition products,

шингэн тэжээлийн бүтээгдэхүүнээс нь 500-600 долларт худалдан авч,

and recruit two more members to do the same.

хоёр гишүүн шинээр элсүүлж яг ижил зүйл хийлгүүлэх.

Vemma Nutrition Company grew quickly,

Вемма Хүнс Тэжээлийн компани хурдацтай өсөж,

becoming a global operation

оргил сардаа 30,000 шинэ гишүүн элсүүлсэн ба

that brought in 30,000 new members per month at its peak.

дэлхий нийтэд үйл ажиллагаагаа явуулах болсон.

There was just one problem—

Ганц асуудал байсан нь --

while the company generated $200 million of annual revenue by 2013,

2013 онд жилийн ашиг нь 200 сая доллар хүрсэн хэдий ч

the vast majority of participants earned less than they paid in.

ихэнх гишүүд нь анх төлснөөсөө ч бага орлого олсон байна.

Vemma was eventually charged with operating a pyramid scheme:

Вемма пирамид схем ашигласан нь тогтоогдсон ба

a common type of fraud

илүү олон хүн элсүүлэх замаар

where members make money

мөнгө олох залилангийн

by recruiting more people to buy in.

нэг төрлийн хэрэг юм.

Typically, the founder solicits an initial group of people

Ихэвчлэн үүсгэн байгуулагч нь бүлэг хүмүүсийг энэхүү

to buy in and promote the scheme.

схемд оруулж, цааш сурталчлахыг ухуулдаг.

They are then encouraged to recruit others

Тэдгээр нь өөр хүмүүсийг элсүүлэх үед

and promised part of the money those people invest,

оруулсан мөнгөний тодорхой хэсгийг амладаг ба

while the founder also takes a share.

үүсгэн байгуулагч ч мөн үүнээс ашиг хүртдэг.

The pattern repeats for each group of new participants,

Шинэ бүлэг үүсэх бүрт энэ үйл явц давтагдах ба

with money from recent arrivals funneled to those who recruited them.

сүүлд ирсэн хүнээс авсан мөнгө тэднийг элсүүлсэн хүнд очих болно.

This differs from a Ponzi scheme,

Энэ нь Понзи схем буюу

where the founders recruit new members

үүсгэн байгуулагч шинэ гишүүн элсүүлж

and secretly use their fees to pay existing members,

хуучин гишүүддээ тэр мөнгийг хууль ёсны хөрөнгө оруулалтаас

who think the payments come from a legitimate investment.

олсон орлого хэмээн итгүүлэн өгдгөөс ялгаатай.

As a pyramid scheme grows,

Пирамид схем өсөхийн хэрээр

it becomes increasingly difficult for new recruits to make money.

шинэ гишүүн элсүүлж мөнгө олох нь улам бүр хэцүү болдог.

That’s because the number of participants expands exponentially.

Элсэгчдийн тоо илтгэгч зэргээр нэмэгддэг учраас тэр.

Take a structure where each person has to recruit six more to earn a profit.

Ашиг олохын тулд хүн бүр 6 хүн элсүүлэх шаардлагатай гэж үзвэл.

The founder recruits six people to start,

Үүсгэн байгуулагч эхлээд 6 хүн элсүүлэхэд,

and each of them recruits six more.

хүн тус бүр дахин 6 хүн элсүүлэх болно.

There are 36 people in that second round of recruits,

Хоёрдугаар шатанд 36 хүн болсон байх ба

who then each recruit 6 people—

хүн бүр 6 хүн элсүүлсэнээр --

a total of 216 new recruits.

нийт 216 шинэ хүн элсэх болно.

By the twelfth round of recruiting,

Ийм байдлаар 20 шатын дараа

the 2.1 billion newest members would have to recruit

2,1 тэрбум хүн ашиг олохын тулд

over 13 billion more people total to make money–

нийт 13 тэрбум гаруй хүн шинээр элсүүлэх шаардлагатай болно-

more than the entire world population.

дэлхийн хүн амаас ч их тоо гэсэн үг.

In this scenario,

Энэ хувилбараар хамгийн

the most recent recruits,

сүүлд элссэн хүмүүс буюу

over 80% of the scheme’s participants,

схемийн 80-аас илүү хувь нь

lose all the money they paid in.

төлсөн мөнгөө бүгдийг нь алддаг байна.

And in real life,

Мөн бодит байдал дээр

many earlier joiners lose out too.

эрт элссэн хүмүүс ч мөн мөнгөө алддаг.

Pyramid schemes are illegal in most countries,

Пирамид схем ихэнх оронд хууль бус хэдий ч

but they can be difficult to detect.

олж илрүүлэхэд хэцүү байдаг.

They are presented as many different things,

Тэд олон төрлийн халхавч хэрэглэдэг ба

including gifting groups,

үүнд бэлэг өгөх групп,

investment clubs, and multi-level marketing businesses.

хөрөнгө оруулалтын клуб болон сүлжээний бизнес зэрэг орно.

The distinction between pyramid schemes and legitimate multi-level marketing

Пирамид схем болон хууль ёсны сүлжээний бизнесийн ялгааг

can be particularly hazy.

олж харахад амаргүй байдаг.

In theory, the difference is that

Онолын хувьд ялгаа нь

the members of the multi-level marketing companies

сүлжээний бизнесийн гишүүд

primarily earn compensation from selling a particular product or a service

бүтээгдэхүүн болон үйлчилгээг худалдан авагчдад борлуулж

түүнээс ашиг олдог бол харин пирамид схем

to retail customers,

while pyramid schemes primarily compensate members for recruitment of new sellers.

шинэ гишүүн элсүүлж түүнээсээ нөхөн олговор авдаг байна.

In practice, though,

Гэхдээ бодит байдал дээр

many multi-level marketing companies make it all but impossible

олон сүлжээний бизнесүүд аль алийг нь хийдэг ба гишүүд

for members to profit purely through sales.

дан ганц борлуулалтаас ашиг олно гэдэг боломжгүй юм.

And many pyramid schemes, like Vemma Nutrition,

Олон пирамид схем өөрсдийгөө хууль ёсны гэж

disguise themselves as legal multi-level marketing businesses,

итгүүлэхийн тулд мөнгө авж гишүүн элсүүлэх бүтцээ нууж,

using a product or service to hide the pay-and-recruit structure.

бүтээгдэхүүн үйлчилгээ санал болгодог байна.

Many pyramid schemes also capitalize on already existing trust within churches,

Мөн олон пирамид схемүүд сүм хийд, цагаачлалын бүлэг болон

immigrant communities, or other tightly knit groups.

бусад нийгмийн бүлгүүдтэй харилцаа тогтоосон байдаг.

The first few members are encouraged to report a good experience

Эхний хэдэн гишүүдийг ашгаа авахаас нь ч өмнө

before they actually start making a profit.

сайн үнэлгээ өгөхийг шаарддаг байна.

Others in their network follow their example,

Бусад нь тэдний жишээг даган

and the schemes balloon in size

ихэнх нь ашигтай эсэх нь тодорхой биш байхад

before it comes clear that most members aren’t actually profiting.

схемийг хөөрөгддөг байна.

Often, the victims are embarrassed into silence.

Ихэвчлэн хохирогчид чимээгүй өнгөрдөг.

Pyramid schemes entice people with the promise of opportunity and empowerment.

Пирамид схем хүмүүст боломж, эрх мэдэл амладаг.

So when members don’t end up making money,

Хэрэв гишүүд мөнгө олж чадаагүй бол

they can blame themselves rather than the scheme,

энэхүү схемээс илүүтэйгээр өөрсдийгөө буруутгаж

thinking they weren’t tenacious enough to earn the returns promised.

амласан үр дүндээ хүртэл хангалттай чармайлттай байж чадсангүй гэж боддог.

Some victims keep trying,

Зарим хохирогчид үргэлжлүүлэн

investing in multiple schemes,

хэд хэдэн схемд орох ба

and losing money each time.

тухай бүртээ мөнгөө алдсаар байдаг.

In spite of all these factors,

Энэ бүгдийг үл харгалзан

there are ways to spot a pyramid scheme.

пирамид схемийг таних аргууд байдаг.

Time pressure is one red flag—

Цаг хугацаагаар дарамтлах нь эхний дохио.

be wary of directives to “act now or miss a once-in-a-lifetime opportunity.”

"Амьдралд ганц тохиох боломжийг бүү алд" зөвлөмжөөс болгоомжлох.

Promises of large, life-altering amounts of income are also suspect.

Амьдралыг тань өөрчлөх их хэмжээний мөнгө амлах нь ч бас сэжигтэй үйлдэл.

And finally, a legitimate multi-level marketing business

Эцэст нь хууль ёсны сүлжээний бизнес өөрийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг

shouldn’t require members to pay for the opportunity to sell a product or service.

зарж борлуулах хүнээс төлбөр төлөхийг шаардах ёсгүй.

Pyramid schemes can be incredibly destructive to individuals,

Пирамид схем нь хувь хүн, олон нийт тэр ч байтугай

communities, and even entire countries.

улс оронд хүртэл ноцтой аюул учруулж болзошгүй.

But you can fight fire with fire

Гэхдээ та хорыг хороор гэдэг шиг

by sending this video to three people you know,

энэ видеог өөрийн мэддэг 3 хүнд илгээж

and encouraging them to do the same.

тэднийг ч мөн ижил зүйл хийхэд уриалж болох юм.