The fundamentals of space-time: Part 3 - Andrew Pontzen and Tom Whyntie

Uzay-zamanın temelleri: 3. Bölüm - Andrew Pontzen ve Tom Whyntie

Çeviri: Meric Aydonat Gözden geçirme: Sevkan Uzel

Gravity. It controls the universe.

Yerçekimi. Dünyayı kontrol eden güç.

Everything attracts everything else.

Her şey kendisi dışındaki her şeyi çeker.

Ouch!

Ah!

Including you.

Sen de dahilsin buna.

Ow!

Ah!

In this final lesson,

Bu son derste,

we'll explore what gravity means for space-time,

yerçekiminin uzay-zaman için önemini

or rather what space-time means for gravity.

ya da daha doğrusu uzay-zamanın yerçekimi için önemini araştıracağız.

Until now, we've been dealing with things moving

Şimdiye kadar, sabit hızla hareket eden

at constant speeds,

şeylerle ilgilendik,

with straight world lines in space-time.

bunların uzay-zamandaki dünya çizgileri düzdü.

But once you add gravity,

Ama yerçekimini ekleyince,

if you measure a speed at one moment,

bir hız ölçümü yaptıktan biraz sonra

then again a bit later,

tekrar ölçüm yaparsanız

the speed may have changed.

hız değişmiş olabilir.

In other words, as I discovered,

Yani, benim keşfettiğim gibi,

gravity causes acceleration,

yerçekimi ivmelenmeye neden oluyor

so we need the world line to look different

o yüzden bir andan diğer bir ana

from one moment to the next.

dünya çizgisinin değişmesi gerekiyor.

As we saw in the last lesson,

Geçen derste gördüğümüz gibi,

the correct way to tilt an object's world line

bir cismin dünya çizgisini kaydırmanın doğru yolu

is using a Lorentz transformation:

Lorentz dönüşümünü uygulamak:

Einstein's stretch and squash trick.

Einstein'ın genişleme ve büzülme numarası.

So, to map out what gravity is doing to Tom's motion,

Tom'un hareketine yerçekiminin ne yaptığını görmek için

we need to create a whole load of little patches of space-time,

uzay-zamanda her biri farklı şekilde değişen

each transformed by different amounts.

küçük parçalar yaratmalıyız.

So that my world line is at a different angle in each one.

Yani her parçada benim dünya çizgimin açısı farklı olacak.

And then, we're ready to stitch everything together.

Sonra da bunların hepsini birbirine dikebiliriz.

We assemble a cozy quilt of space-time

Böylece dünya çizgilerinin bükülmüş gözüktüğü

where world lines look curved.

rahat bir battaniyemiz oldu.

Where the world lines join, the objects collide.

Dünya çizgilerinin birleştiği yerde cisimler çarpışıyor.

By making these connections between the patches,

Parçalar arasındaki bu bağlantılar sayesinde

a curvature gets built into space-time itself.

uzay-zamanda bir eğim oluşuyor.

But Einstein's true genius

Ancak Einstein'ın gerçek dehası

was to describe precisely how each patch

her bir parçanın

yakınındaki kütlelerin ve enerjinin etkisiyle

is stretched and squashed

according to nearby mass and energy.

nasıl genişlediğini ve büzüştüğünü açıklamaktı.

The mere presence of stuff curves the space-time,

Cisimlerin sadece orada bulunması bile uzay-zamanı bükebiliyor

and curving space-time moves the stuff around.

ve bükülen uzay-zaman cisimleri hareket ettiriyor.

This is gravity, according to Einstein.

Yerçekimi, Einstein'a göre bu.

Previously, Isaac Newton had explained gravity

Daha önce, Isaac Newton yerçekimini

oynak uzay-zaman kavramları olmaksızın

using the ideas of force and acceleration,

kuvvet ve ivmelenmeyi kullanarak açıklamıştı

without any wibbily wobbly space-time,

and that did pretty well.

ve bu oldukça işe yarardı.

But Einstein's theory does just slightly better

Ama Einstein'ın kuramı,

örneğin, Merkür'ün Güneş etrafındaki yörüngesini tahmin etmekte

at predicting, for example,

the orbit of Mercury around the Sun,

ve ışık ışınlarının büyük kütlelerin yanından geçerken yön değiştirmesini

or the way that light rays are deflected by massive objects.

tahmin etmekte daha başarılı.

More importantly, Einstein's theory predicts things

Daha da önemlisi, Einstein'ın kuramı

that simply don't exist in older theories

uzay, zaman ve yerçekiminin birbirlerinden ayrı düşünüldüğü

where space, time and gravity were separate.

daha önceki kuramlarda bulunmayan bazı şeyleri öngörüyor.

The stitching can leave wrinkles in the space-time material.

Dikmek uzay-zaman maddesinde kırışıklıklar bırakabilir.

These are called gravitational waves,

Bunlara Yerçekimsel Dalgalar deniyor,

which should be detectable as tiny, repetitive,

uzaydaki minik, tekrarlanan ve fazla göze çarpmayan

subtle squashes and stretches in space.

büzülme ve genleşmeler olarak gözlemlenmeleri gerekir.

So we're building experiments to check if they are there.

Bunların gerçekten orada olup olmadıklarını görmek için deneyler tasarlıyoruz.

In the meantime, indirect evidence,

Bu arada, dolaylı kanıtlar

most recently in the polarization patterns of light

-ki bunların sonuncusu Büyük Patlama'dan

left over from the Big Bang,

geride kalan ışığın kutuplanma kalıpları-

strongly suggest that they are.

güçlü biçimde varolduklarına işaret ediyor.

But despite Einstein's successes,

Ancak Einstein'ın başarılarına rağmen

when too much stuff gets concentrated

küçük bir yerde

in too small a space,

çok şey sıkışırsa,

like in a black hole,

kara deliklerde olduğu gibi,

the curvature of space-time becomes so large,

uzay-zaman bükülmesi o kadar büyük boyutlara ulaşıyor ki

that his equations collapse.

Einstein'ın denklemleri geçersizleşiyor.

Kara deliklerin kalbinde yatan gizleri açığa çıkarmak için

We need a new picture of space-time

that incorporates quantum mechanics

kuantum mekaniğini de kapsayan

to unlock the secret at the heart of black holes.

yeni bir uzay-zaman taslağına ihtiyacımız var.

Which means there's plenty more to be discovered

Bu da, uzay, zaman ve uzay-zamanla ilgili

about space, time, and space-time in the future.

gelecekte keşfedilecek çok şey olduğu anlamına geliyor.