Can you still feel a limb that's gone? - Joshua W. Pate

Çeviri: Ozay Ozaydin Gözden geçirme: Can Boysan

The vast majority of people who’ve lost a limb can still feel it—

Uzuvlarından birini kaybeden insanların çoğu hala onları hissedebiliyorlar --

not as a memory or vague shape, but in complete lifelike detail.

bir anı ya da belirsiz bir şekilde değil, tam olarak gerçek, detaylı haliyle.

They can flex their phantom fingers

Hayalet parmaklarını oynatabiliyor

and sometimes even feel the chafe of a watchband

ve bazen saat kayışının sürtmesini

or the throb of an ingrown toenail.

ya da ayak tırnağının çarpmasını hissedebiliyorlar.

And astonishingly enough,

Şaşırtıcı bir şeklide

occasionally even people born without a limb can feel a phantom.

bazen uzuvsuz doğan insanlar bile hayalet uzuvları hissedebiliyorlar.

So what causes phantom limb sensations?

Peki hayalet uzuv hissine neler sebep oluyor?

The accuracy of these apparitions

Bu hayallerin keskinliği

suggests that we have a map of the body in our brains.

bize beynimizde vücudumuzun bir haritası olduğunu gösteriyor.

And the fact that it’s possible

Bunun, bu uzva hiç sahip olmamış

for someone who’s never had a limb to feel one

birisi için bile doğru olabilmesi,

implies we are born with at least the beginnings of this map.

bizim bu haritanın ilk haliyle doğduğumuz anlamına gelmekte.

But one thing sets the phantoms that appear after amputation

Uzvun kesilmesi sonrasında ortaya çıkan hayaletlerin

apart from their flesh and blood predecessors:

kanlı canlı öncüllerinden farkı

the vast majority of them are painful.

büyük çoğunluğunun ağrılı olmasıdır.

To fully understand phantom limbs and phantom pain,

Hayalet uzuv ve hayalet ağrıyı tam olarak anlayabilmek için

we have to consider the entire pathway from limb to brain.

uzuvdan beyne uzanan yolun tamamını göz önünde bulundurmalıyız.

Our limbs are full of sensory neurons responsible for everything

Uzuvlarımız, parmak uçlarımızdaki dokuyu hissetmekten,

from the textures we feel with our fingertips

vücudumuzun uzayda nerede olduğumuzu anlamamıza kadar,

to our understanding of where our bodies are in space.

her şeyden sorumlu olan duyusal nöronlarla doludur.

Neural pathways carry this sensory input through the spinal cord

Sinirsel yollar, bu duyusal girdileri

omurilik boyunca taşıyıp beyne iletir.

and up to the brain.

Since so much of this path lies outside the limb itself,

Bu yolun büyük bir kısmı uzvun dışında olduğundan

most of it remains behind after an amputation.

çoğu ampütasyondan sonra durmaya devam eder.

But the loss of a limb

Uzvun kaybı ise

alters the way signals travel at every step of the pathway.

sinyalin seyahat şeklini yol boyunca değiştirir.

At the site of an amputation,

Ampütasyon yerinde

severed nerve endings can thicken and become more sensitive,

kopmuş sinir uçları kalınlaşıp daha da hassaslaşır,

transmitting distress signals even in response to mild pressure.

en ufak bir baskıda bile acı sinyalleri oluşturur.

Under normal circumstances,

Normalde bu sinyaller

these signals would be curtailed in the dorsal horn of the spinal cord.

omuriliğin sırt boynuzunda azaltılır.

For reasons we don’t fully understand, after an amputation,

Tam olarak anlaşılmayan nedenlerden dolayı,

there is a loss of this inhibitory control in the dorsal horn,

ampütasyon sonrasında, sırt boynuzundaki bu kısıtlayıcı kontrolde kayıplar olur

and signals can intensify.

ve sinyaller şiddetlenebilir.

Once they pass through the spinal cord, sensory signals reach the brain.

Omuriliği geçtikten sonra, duyusal sinyaller beyne ulaşır.

There, the somatosensory cortex processes them.

Burada, bedensel-duyusal korteks bunları işler.

The entire body is mapped in this cortex.

Vücudun tamamı bu kortekste haritalanmıştır.

Sensitive body parts with many nerve endings,

Birçok sinir ucuna sahip hassas vücut parçaları

like the lips and hands,

dudaklar ve eller gibi

are represented by the largest areas.

en geniş alanlarla temsil edilirler.

The cortical homunculus is a model of the human body

Kortikal cüce, insan vücudunun

with proportions based on the size of each body part’s representation in the cortex,

her bir uzvun korteksteki temsiline orantılanmış bir modelidir.

The amount of cortex devoted to a specific body part can grow or shrink

Her bir uzva bağlı olan korteks miktarı beynin bu uzuvdan aldığı

based on how much sensory input the brain receives from that body part.

duyusal girdiye bağlı olarak büyüyüp küçülebilir.

For example, representation of the left hand is larger in violinists

Örneğin, kemancıların sol ellerinin sureti,

than in non-violinists.

kemancı olmayanlara göre daha büyüktür.

The brain also increases cortical representation

Ayrıca, bir uzuv yaralandığında

when a body part is injured

beyin, bizi tehlikeye karşı uyaracak şekilde duyuları arttırmak için

in order to heighten sensations that alert us to danger.

kortikal sureti arttırır.

This increased representation can lead to phantom pain.

Bu arttırılmış suret, hayalet ağrıyla sonuçlanabilir.

The cortical map is also most likely responsible

Kortikal harita, yüksek olasılıkla artık orada olmayan

for the feeling of body parts that are no longer there,

uzuvların hissedilmeye devam edilmesinin de nedenidir

because they still have representation in the brain.

çünkü hâlâ beyinde suretleri bulunur.

Over time, this representation may shrink and the phantom limb may shrink with it.

Zamanla bu suret azalır ve hayalet uzuv da onunla beraber küçülebilir.

But phantom limb sensations don’t necessarily disappear on their own.

Hayalet uzuv hissi tek başına yok olmayabilir.

Treatment for phantom pain usually requires

Hayalet ağrıların tedavisi,

a combination of physical therapy,

genellikle fizik tedavi,

medications for pain management,

ağrı kontrolü için ilaç kullanımı,

prosthetics,

protez ve zaman gerektirir.

and time.

A technique called mirror box therapy

Ayna kutusu terapisi adı verilen teknik,

can be very helpful in developing the range of motion

hareket alanının genişletilmesine,

and reducing pain in the phantom limb.

hayalet uzuvdaki ağrıyı azaltmaya yardımcı olabilir.

The patient places the phantom limb into a box behind a mirror

Hasta, hayalet uzvunu bir aynanın arkasındaki kutuya,

and the intact limb in front of the mirror.

sağlam uzvunu da aynanın önüne yerleştirir.

This tricks the brain into seeing the phantom

Bu, hayalet uzvu sadece hissetmenin ötesinde

rather than just feeling it.

görüyormuşcasına beyni kandırır.

Scientists are developing virtual reality treatments

Bilim insanları ayna kutusu terapisinin daha da gerçekçi kılacak

that make the experience of mirror box therapy even more lifelike.

sanal gerçeklik tedavileri geliştiriyor.

Prosthetics can also create a similar effect—

Protezler de benzer etkiler yaratabilir.

many patients report pain

Birçok hasta, geceleri protezlerini çıkardıklarında

primarily when they remove their prosthetics at night.

ağrı hissettiklerini söylüyorlar.

And phantom limbs may in turn

Hayalet uzuvlar, hastaların protezlerini

help patients conceptualize prosthetics as extensions of their bodies

vücutlarının birer uzantısı olarak görüp

and manipulate them intuitively.

sezgisel bir şekilde hareket ettirmelerini sağlayabilir.

There are still many questions about phantom limbs.

Hayalet uzuvlarla ilgili halen bir çok soru bulunmakta.

We don’t know why some amputees escape the pain

Neden bazı ampüteler

typically associated with these apparitions,

hayalet uzuvlarından kurtulabiliyor,

or why some don’t have phantoms at all.

neden bazılarında hiç yok, bilmiyoruz.

And further research into phantom limbs

Hayalet uzuvlarla ilgili ileri araştırmalar,

isn’t just applicable to the people who experience them.

onları deneyimleyen bazı kişiler için geçerli değil.

A deeper understanding of these apparitions

Bu hayaletlerin daha derin anlaşılması,

will give us insight into the work our brains do every day

dünyayı algıladığımız gibi kurabilmemiz için

bize beynimizin her gün yaptığı işlerle ilgili daha çok bilgi verecek.

to build the world as we perceive it.

They’re an important reminder

Onlar, deneyimlediğimiz gerçekliğin

that the realities we experience are, in fact, subjective.

aslında öznel olduğunun önemli bir hatırlatıcısı.