Can you still feel a limb that's gone? - Joshua W. Pate

Translator: Da My Tran Ngoc Reviewer: Hoàng Trung Lê

The vast majority of people who’ve lost a limb can still feel it—

Phần lớn những người bị mất tay chân vẫn có thể cảm nhận được nó -

not as a memory or vague shape, but in complete lifelike detail.

không phải kiểu ký ức hay hình dạng mơ hồ mà hoàn toàn sống động và chi tiết.

They can flex their phantom fingers

Họ có thể gập các ngón tay ảo

and sometimes even feel the chafe of a watchband

và đôi khi còn cảm nhận được vết cọ của dây đồng hồ đeo tay

or the throb of an ingrown toenail.

hay cái nhói của móng chân mọc ngược.

And astonishingly enough,

Và thật đáng kinh ngạc,

occasionally even people born without a limb can feel a phantom.

đôi khi, cả người khiếm khuyết tay chân bẩm sinh vẫn có cảm giác ảo này.

So what causes phantom limb sensations?

Vậy điều gì đã tạo nên cảm giác chi ma?

The accuracy of these apparitions

Sự chính xác của những hiện tượng này

suggests that we have a map of the body in our brains.

cho thấy rằng có một bản đồ cơ thể trong não bộ của chúng ta.

And the fact that it’s possible

Và sự thật là

for someone who’s never had a limb to feel one

những người chưa từng có tay chân vẫn có thể cảm giác được tứ chi

implies we are born with at least the beginnings of this map.

cho thấy chúng ta được sinh ra ít nhất cùng sự bắt đầu của bản đồ này.

But one thing sets the phantoms that appear after amputation

Nhưng có một điều khiến các chi ảo xuất hiện sau phẫu thuật cắt bỏ

apart from their flesh and blood predecessors:

khác với chi nguyên vẹn trước phẫu thuật:

the vast majority of them are painful.

là hầu hết những chi ảo này đều đi kèm với cơn đau.

To fully understand phantom limbs and phantom pain,

Để hiểu đầy đủ hơn về chi ma và đau chi ma,

we have to consider the entire pathway from limb to brain.

ta phải xem xét toàn bộ đường dẫn truyền cảm giác từ tứ chi đến não.

Our limbs are full of sensory neurons responsible for everything

Tứ chi chứa đầy tế bào thần kinh cảm giác phản ứng tất cả mọi thứ

from the textures we feel with our fingertips

từ những kết cấu mà ta cảm nhận bằng đầu ngón tay

to our understanding of where our bodies are in space.

đến sự nhận thức về vị trí trong không gian của cơ thể.

Neural pathways carry this sensory input through the spinal cord

Hệ thần kinh mang các cảm nhận đầu vào này xuyên theo tuỷ sống

and up to the brain.

chạy lên não.

Vì có rất nhiều đường dẫn truyền cảm giác nằm bên ngoài các chi,

Since so much of this path lies outside the limb itself,

most of it remains behind after an amputation.

và hầu hết chúng đều còn sót lại sau phẫu thuật cắt cụt.

But the loss of a limb

Nhưng sự biến mất của chi

alters the way signals travel at every step of the pathway.

làm thay đổi cách thức tín hiệu truyền đi tại mỗi giai đoạn của đường dẫn truyền.

At the site of an amputation,

Tại vị trí bị cắt cụt,

severed nerve endings can thicken and become more sensitive,

đầu dây thần kinh bị cắt đứt sẽ dày lên và trở nên nhạy cảm hơn,

transmitting distress signals even in response to mild pressure.

dẫn truyền những tín hiệu nguy hiểm dù là phản ứng với những áp lực nhẹ.

Under normal circumstances,

Trong trường hợp thông thường,

these signals would be curtailed in the dorsal horn of the spinal cord.

những tín hiệu này sẽ được giảm bớt tại sừng sau (lưng) của tuỷ sống.

For reasons we don’t fully understand, after an amputation,

Vài nguyên do mà ta vẫn chưa lý giải hết, sau phẫu thuật cắt cụt,

there is a loss of this inhibitory control in the dorsal horn,

có sự thiếu hụt trong kiểm soát ức chế ở sừng sau

and signals can intensify.

và các tín hiệu được tăng cường.

Once they pass through the spinal cord, sensory signals reach the brain.

Khi đi dọc theo tuỷ sống các tín hiệu cảm giác sẽ lên được đến não.

There, the somatosensory cortex processes them.

Tại đây, vỏ não cảm giác xúc giác sẽ xử lý các tín hiệu này.

The entire body is mapped in this cortex.

Toàn bộ cơ thể chúng ta được phần võ não này lập bản đồ.

Sensitive body parts with many nerve endings,

Những phần cơ thể nhạy cảm chứa nhiều đầu dây thần kinh,

like the lips and hands,

như môi và tay,

are represented by the largest areas.

có vùng nhận cảm giác lớn nhất ở vỏ não .

The cortical homunculus is a model of the human body

Homunculus (bản đồ các khu vực vỏ não) là mô hình cơ thể con người

with proportions based on the size of each body part’s representation in the cortex,

với tỉ lệ dựa trên sự biểu diễn của kích thước mỗi bộ phận cơ thể trong vỏ não

The amount of cortex devoted to a specific body part can grow or shrink

Phần vỏ não dành cho các bộ phận cơ thể có thể phát triển lớn hoặc thu nhỏ

based on how much sensory input the brain receives from that body part.

dựa trên cảm giác mà não nhận được từ phần cơ thể đó nhiều hay ít.

For example, representation of the left hand is larger in violinists

Ví dụ, vùng nhận cảm giác cho tay trái của nghệ sĩ vĩ cầm

than in non-violinists.

thì lớn hơn người không là nghệ sĩ vĩ cầm.

The brain also increases cortical representation

Não cũng gia tăng vùng nhận cảm giác ở vỏ não

when a body part is injured

khi một bộ phận nào đó của cơ thể bị thương

in order to heighten sensations that alert us to danger.

nhằm tăng cao cảm giác để cảnh báo nguy hiểm.

This increased representation can lead to phantom pain.

Sự gia tăng của vùng nhận cảm giác có thể gây ra đau chi ma.

The cortical map is also most likely responsible

Bản đồ vỏ não cũng chịu trách nhiệm

for the feeling of body parts that are no longer there,

cho cảm giác của phần cơ thể không còn tồn tại,

because they still have representation in the brain.

bởi vì chúng vẫn còn vùng nhận cảm giác ở não.

Over time, this representation may shrink and the phantom limb may shrink with it.

Theo thời gian, vùng nhận cảm giác co lại và cảm giác chi ma cũng dần mất theo.

But phantom limb sensations don’t necessarily disappear on their own.

Nhưng cảm giác chi ma không nhất thiết sẽ tự nhiên biến mất.

Treatment for phantom pain usually requires

Trị liệu cho đau chi ma thường cần có

a combination of physical therapy,

kết hợp vật lý trị liệu,

medications for pain management,

thuốc kiểm soát cơn đau,

prosthetics,

lắp chi giả,

and time.

và thời gian.

A technique called mirror box therapy

Một kỹ thuật gọi là Liệu pháp hộp gương

can be very helpful in developing the range of motion

có thể rất hữu ích trong phát triển phạm vi chuyển động

and reducing pain in the phantom limb.

và làm giảm cơn đau của chi ma.

The patient places the phantom limb into a box behind a mirror

Bệnh nhân đặt chi giả vào chiếc hộp phía sau gương

and the intact limb in front of the mirror.

và phần chi nguyên vẹn trước gương.

This tricks the brain into seeing the phantom

Điều này đánh lừa khiến não phải nhìn thấy chi ma

rather than just feeling it.

thay vì cảm nhận nó.

Scientists are developing virtual reality treatments

Các nhà khoa học đang phát triển liệu pháp điều trị thực tế ảo

that make the experience of mirror box therapy even more lifelike.

khiến liệu pháp hộp gương chân thật hơn.

Prosthetics can also create a similar effect—

Các chi giả cũng có thể tạo được hiệu quả tương tự

many patients report pain

nhiều bệnh nhân báo cáo cơn đau

primarily when they remove their prosthetics at night.

xuất hiện chủ yếu khi họ tháo các chi giả vào ban đêm.

And phantom limbs may in turn

Và ngược lại, các chi ma có thể

help patients conceptualize prosthetics as extensions of their bodies

giúp bệnh nhân nhận thức chi giả như một phần của cơ thể

and manipulate them intuitively.

và điều khiển chúng theo bản năng.

There are still many questions about phantom limbs.

Vẫn có rất nhiều câu hỏi liên quan đến chi ma.

We don’t know why some amputees escape the pain

Ta không hiểu tại sao một số người lại không có cảm giác đau chi ma

typically associated with these apparitions,

mà người bị phẫu thuật cắt cụt thường có,

hay tại sao một số khác hoàn toàn không có cảm giác chi ma.

or why some don’t have phantoms at all.

And further research into phantom limbs

Và những nghiên cứu sâu hơn về hiện tượng chi ma

isn’t just applicable to the people who experience them.

không chỉ thực hiện trên những người đã có trải nghiệm này.

A deeper understanding of these apparitions

Những hiểu biết sâu hơn về hiện tượng này

will give us insight into the work our brains do every day

cho chúng ta hiểu rõ về hoạt động hàng ngày của não bộ

to build the world as we perceive it.

để xây dựng thế giới mà chúng ta đang nhận thức.

They’re an important reminder

Chúng là lời nhắc nhở quan trọng

that the realities we experience are, in fact, subjective.

rằng hiện thực mà chúng ta trải nghiệm, thực ra chỉ mang tính chủ quan.