Not all scientific studies are created equal - David H. Schwartz

Neden skeptik olmalı? Tüm bilimsel çalışmalar eşit yaratılmamıştır - David H. Schwartz

Çeviri: Simal Ozen Gözden geçirme: Meric Aydonat

Studies have shown that

Bilimsel araştırmaların bir kısmına göre,

taking vitamins is good for your health

vitamin kullanmak sağlığınıza faydalıdır

and bad for your health.

diğer kısmına göre ise, zararlı...

That newly discovered herb can improve your memory

Yeni bulunmuş "şifalı bitki" hafızanızı güçlendirebilir

or destroy your liver.

ya da karaciğerinizi tahrip ediyor olabilir...

Headlines proclaim a promising new cancer treatment

Bir müddet bütün gündemi kaplayan yeni kanser tedavisinin

and never mention it again.

bir daha hiç bahsi geçmeyebilir.

On a daily basis,

Her gün,

we are bombarded with attention-grabbing news,

dikkat çekici ve bilimsel araştırmalarla desteklenmiş

backed up by scientific studies,

bir sürü haberle karşılaşıyoruz.

but what are these studies?

Peki ama, şu "bilimsel araştırma" denen şey ne?

How are they performed?

And how do we know whether they're reliable?

Nasıl yapılır?

Ve güvenilirliğinden nasıl emin olabiliriz?

When it comes to dietary or medical information,

Gıda ya da sağlıkla ilgili bir bilgiden bahsediyorsak,

the first thing to remember

hatırlamamız gereken ilk şey

is that while studies on animals or individual cells

hayvanlar ya da hücreler üzerinde yapılmış deneylerden elde sonuçların,

ileriki araştırmalara yön verici nitelikte bir basamak olduğudur.

can point the way towards further research,

the only way to know how something will affect humans

Herhangi bir maddenin insanlar üzerindeki etkilerini anlamanın tek yolu,

is through a study involving human subjects.

o çalışmayı, insanlar üzerinde yapmaktan geçer.

And when it comes to human studies,

İnsanlar üzerinde yapılan araştırmalar arasında

the scientific gold standard is

bilimsellik açısından altın standart "rastegele secilmis kontrollu klinik deneylere (RCT)" aittir.

the randomized clinical trial, or RCT.

The key to RCTs is that the subjects are randomly assigned

RCT'lerin en önemli noktası,

to their study groups.

deneklerin rastgele farklı gruplara ayrılmasıdır.

They are often blinded to make them more rigorous.

Geçerliliği daha da artırmak için çoğu zaman, "kör test" prensibi de uygulanır.

This process attempts to ensure

Bu yaklaşımın amacı

that the only difference between the groups

çalışma konusu olan değişkenin,

is the one the researchers are attempting to study.

gruplar arasındaki, sonucu etkileyebilecek, tek değişken olduğundan emin olmaktır.

For example,

when testing a new headache medication,

Mesela, diyelim ki,

yeni bir baş ağrısı ilacının etkinliğini denemek istiyoruz.

a large pool of people with headaches

Baş ağrısından muzdarip çok sayıda denek buluruz.

would be randomly divided into two groups,

Denekleri rastgele iki ayrı gruba ayırırız.

one receiving the medication

and another receiving a placebo.

Diğerine ise, etkisiz bir madde, plasebo, veririz.

With proper randomization,

Eğer, denekleri gruplara ayırma metodumuz gerçekten rastgele idiyse,

the only significant overall difference

iki grubun baş ağrısını etkileyen tek değişken,

between the two groups

aldıkları ilaç ya da plasebodur.

will be whether or not they received the medication,

rather than other differences that could affect results.

Diğer faktörlerin (yaş, cinsiyet, sağlık durumu gibi) sonuca bir etkisi olmaz.

Randomized clinical trials are incredible tools,

RCT'ler harika bir araştırma yöntemidir.

and, in fact, the US Food and Drug Administration

İşte bu yüzden, Amerika Birleşik Devletleri Gıda ve İlaç İdaresi (FDA)

often requires at least two to be conducted

yeni bir ilacın piyasaya sürülebilmesi için,

ortalama en az 2 RCT yapılmış olmasını zorunlu kılar.

before a new drug can be marketed.

But the problem is that an RCT is not possible

Fakat, çoğu zaman,

in many cases,

ya uygulamaya dair nedenlerden ya da yüksek sayıda denek gerektirdiği için

either because it's not practical

or would require too many volunteers.

RCT yapmak mümkün değildir.

In such cases,

scientists use an epidemiological study,

Böyle durumlarda, bilim adamları

deneklerin gündelik yaşamlarını gözlem üzerine kurulu, epidemiyolojik çalışmalar yapar.

which simply observes people going about their usual behavior,

rather than randomly assigning active participants

Yani, RCT'deki gibi, ana değişken harici etmenleri kontrol etmek amaçlı,

to control invariable groups.

denekleri rastgele dağılım yöntemiyle gruplara ayırma, uygulanmaz.

Let's say we wanted to study

Mesala, diyelim ki; piyasadaki "şifalı" bir bitkinin,

whether an herbal ingredient on the market

mide bulantısına sebep olup, olmadığını anlamak istiyoruz.

causes nausea.

Rather than deliberately giving people something

Sırf deney yapmış olmak için,

insanlara midelerini bulandırma ihtimali olan bir madde vermek yerine,

that might make them nauseated,

we would find those who already take the ingredient

gündelik yaşamlarında bu maddeyi kullanan bireyler buluruz.

in their everyday lives.

This group is called the cohort.

Bu şekilde oluşturulan gruba "kohort" denir.

We would also need a comparison group

Karşılaştırma yapabilmek için, bir de günlük hayatlarında bu maddeyi kullanmayan bir grup insan buluruz.

of people who do not have exposure to the ingredient.

And we would then compare statistics.

İstatistikleri karşılaştırırız.

If the rate of nausea is higher in the herbal cohort,

Eğer mide bulantısı, "şifalı-bitki" kohortunda daha çok görülüyorsa;

it suggests an association

sonuçlar, kullanılan bitki ve mide bulantısı arasında bir ilişki olabileceğine işaret eder.

between the herbal supplement and nausea.

Epidemiological studies are great tools

Epidemiyolojik çalışmalar çok önemli kaynaklardır.

to study the health effects of almost anything,

İnsanların gündelik yaşamlarını engellemeden

without directly interfering in people's lives

ya da sağlıklarını tehlikeye atmadan,

or assigning them to potentially dangerous exposures.

neredeyse her şeyin sağlık üzerindeki etkisini araştırma imkanı sunarlar.

So, why can't we rely on these studies

Peki öyleyse, neden

to establish causal relationships

kullandığımız maddelerin sağlığımıza etkisini, neden-sonuç kapsamında anlamak söz konusu olduğunda

between substances and their effects on health?

epidemiyolojik çalışma sonuçlarına güvenemeyiz?

The problem is

Sorun, epidemiyolojik çalışmaların doğasından kaynaklanır.

that even the best conducted epidemiological studies

have inherent flaws.

En özenle yürütülen çalışma bile kusurludur.

Precisely because the test subjects

Kusurun ana nedeni, deneklerin, seçkisiz olarak gruplara ayrılmamış olmasıdır.

are not randomly assigned to their groups.

For example, if the cohort in our herbal study

Mesala, şifalı-bitki çalışmasındaki bitki-kullanan kohortumuz,

consisted of people who took the supplement

önceden var olan sağlık sorunları nedeniyle bu maddeyi kullanan insanlardan oluşmuş olabilir.

for health reasons,

they may have already had higher rates of nausea

Belki, bu gruptaki insanların mide bulantısı problemi,

than the other people in the sample.

diğer gruptan hep daha fazlaydı.

Or the cohort group could've been composed of

Veya, belki de bu kohort, diğerinden farklı olarak,

people who shop at health food stores

spesiyal gıda marketlerinden alışveriş yapan,

and have different diets

farklı beslenme alışkanlıklarına sahip olan

ya da sağlık hizmetlerine erişimi daha fazla olan insanlardan oluşmuştu...

or better access to healthcare.

These factors that can affect results,

Bu gibi, araştırma konusu haricinde, sonucu etkilemiş olabilecek değişkenlere

in addition to the factor being studied,

sonuca etkisi kontrol edilmemiş, ortak değişkenler denir.

are known as confounding variables.

These two major pitfalls,

Bu iki ana tehlike (seçkili seçim ve ortak değişken)

combined with more general dangers,

such as conflicts of interest or selective use of data,

çıkar çatışması

ya da yanlı data seçimi gibi,

can make the findings of any particular epidemiological study suspect,

daha genel tehlikelerle de birleşince,

epidemiyolojik çalışmaların güvenlilirliğine gölge düşürür.

and a good study must go out of its way

Bir epidemiyolojik çalışmanın sonuçlarına güvenebilmek için,

to prove that its authors have taken steps

araştırmacıların büyük bir gayret sarfederek

to eliminate these types of errors.

sonucu etkilemesi muhtemel tüm etmenleri ortadan kaldırdıklarını kanıtlamaları gerekir.

But even when this has been done,

Tüm bu gayretlere rağmen, yapısı gereği,

the very nature of epidemiological studies,

which examine differences between preexisting groups,

yani benzer insanlar üzerinde kontrollü bir uygulama yapmak yerine,

rather than deliberately inducing changes within the same individuals,

önceden var olan nedenlerden dolayı zaten gruplara ayrılmış insanlar üzerinde çalışıldığı için,

means that a single study

epidemiyolojik bir çalışma, tek başına, ancak

can only demonstrate a correlation

değişken ve sonuç arasındaki olası bir ilişkiden, korelasyondan, bahsedebilir;

between a substance and a health outcome,

rather than a true cause and effect relationship.

neden ve sonuç ilişkisi kuramaz.

At the end of the day,

epidemiological studies have served as excellent guides to public health,

Nihayetinde, epidemiyolojik çalışmaların,

halk sağlığına yönlendirici çok önemli etkileri olmuştur.

alerting us to critical health hazards,

such as smoking, asbestos, lead, and many more.

Ciddi tehlikelere, mesela sigara, asbest, kurşun ve daha bir sürü maddenin zararlarına karşı,

dikkatimizi çekmişlerdir.

But these were demonstrated through

Fakat, bu verilerin hepsine

multiple, well-conducted epidemiological studies,

çok iyi uygulanmış ve benzer sonuçlara ulaşmış,

all pointing in the same direction.

bir sürü çalışmanın sentezlenmesi sonucu ulaşılmıştır.

So, the next time you see a headline

Bundan böyle, mucize bir tedavi ya da dehşet verici bir tehlikeye dair yeni bir haberle karşılaştığınızda

about a new miracle cure

or the terrible danger posed by an everyday substance,

try to learn more about the original study

epidemiyolojik ya da klinik çalışma ise, yapısı gereği var olan kısıtlamalarını da dikkate aldiktan sonra

and the limitations inherent in any epidemiological study or clinical trial

before jumping to conclusions.

sonuca dair çıkarımlara varacaksınız...