The death of the universe

Smrt svemira - Rene Hlozek (Renée Hlozek)

Prevodilac: Miloš Milosavljević Lektor: Ivana Korom

Looking up at the night sky,

Dok gledamo u noćno nebo,

we are amazed by how it seems to go on forever.

zapanjeni smo time kako izgleda da je večno.

But what will the sky look like

Ali kako će nebo izgledati

billions of years from now?

za milijardu godina?

A particular type of scientist,

Posebna vrsta naučnika

called a cosmologist,

koji se zove kosmolog

spends her time thinking about that very question.

provodi vreme razmišljajući baš o tom pitanju.

The end of the universe is intimately linked

Kraj svemira je blisko povezan

to what the universe contains.

sa onim što se u njemu nalazi.

Over 100 years ago,

Pre više od 100 godina

Einstein developed the Theory of General Relativity,

Ajnštajn je razvio teoriju opšte relativnosti,

formed of equations that help us

sastavljenu od jednačina koje nam pomažu

understand the relationship

da razumemo odnos

between what a universe is made of

između onoga od čega je svemir sačinjen

and its shape.

i njegovog oblika.

It turns out that the universe

Izgleda da svemir

could be curved like a ball or sphere.

može da se zakrivi kao lopta ili sfera.

We call this positively curved or closed.

Ovo nazivamo pozitivno zakrivljen ili zatvoren.

Or it could be shaped like a saddle.

Ili može biti u obliku sedla.

We call this negatively curved or open.

Ovo nazivamo negativno zakrivljen ili otvoren

Or it could be flat.

Ili može biti ravan.

And that shape determines

I taj oblik određuje

how the universe will live and die.

kako će svemir živeti i umreti.

We now know that the universe is very close to flat.

Sada znamo da je svemir skoro ravan.

However, the components of the universe

Ipak, komponente svemira

can still affect its eventual fate.

mogu da utiču na njegovu konačnu sudbinu.

We can predict how the universe

Možemo da predvidimo kako će se svemir

will change with time

menjati s vremenom

if we measure the amounts or energy densities

ako izmerimo količine ili gustine energije

of the various components in the universe today.

različitih komponenti svemira danas.

So, what is the universe made of?

Od čega je, dakle, svemir sastavljen?

The universe contains all the things that we can see,

Svemir sadrži sve one stvari koje možemo da vidimo,

like stars, gas, and planets.

kao što su zvezde, gas i planete.

We call these things ordinary or baryonic matter.

Ove stvari zovemo obična ili barionična materija.

Even though we see them all around us,

Iako ih vidimo svuda oko nas,

the total energy density of these components

ukupna gustina energije ovih komponenti

is actually very small,

je u stvari vrlo mala,

around 5% of the total energy of the universe.

oko 5% ukupne energije svemira.

So, now let's talk about what the other 95% is.

Hajde sada da pričamo o tome šta je tih preostalih 95%.

Just under 27% of the rest

Malo manje od 27% od preostalog dela

of the energy density of the universe

gustine energije u svemiru

is made up of what we call dark matter.

je sačinjeno od onoga što nazivamo tamna materija.

Dark matter is only very weakly interacting with light,

Tamna materija vrlo malo dolazi u kontakt sa svetlošću,

which means it doesn't shine or reflect light

što znači da ne sija i ne reflektuje svetlost

in the way that stars and planets do,

kao što to rade zvezde i planete,

but, in every other way,

ali u svakom drugom smislu

it behaves like ordinary matter --

ponaša se kao obična materija -

it attracts things gravitationally.

privlači stvari gravitacijom.

In fact, the only way we can detect this dark matter

U stvari, jedini način kako možemo otkriti ovu tamnu materiju

is through this gravitational interaction,

je kroz ovo gravitaciono delovanje,

how things orbit around it

kako tela kruže oko nje

and how it bends light

i kako savija svetlost

as it curves the space around it.

dok zakrivljuje prostor oko sebe.

We have yet to discover a dark matter particle,

Tek treba da otkrijemo česticu tamne materije,

but scientists all over the world are searching

ali naučnici širom sveta tragaju

for this elusive particle or particles

za ovom neuhvatljivom česticom ili česticama

and the effects of dark matter on the universe.

i uticajima tamne materije na svemir.

But this still doesn't add up to 100%.

Ali to još uvek nije 100%.

The remaining 68%

Preostalih 68%

of the energy density of the universe

gustine energije u svemiru

is made up of dark energy,

je sačinjeno od tamne energije,

which is even more mysterious than dark matter.

koja je još misterioznija od tamne materije.

This dark energy doesn't behave

Ova tamna energija se uopšte ne ponaša

like any other substance we know at all

kao ostale materije koje poznajemo,

and acts more like anti-gravity force.

već deluje više kao antigravitaciona sila.

We say that it has a gravitational pressure,

Kažemo da ima gravitacioni pritisak

which ordinary matter and dark matter do not.

koji obična i tamna materija nemaju.

Instead of pulling the universe together,

Umesto da utiče na skupljanje svemira,

as we would expect gravity to do,

kao što bismo očekivali da gravitacija radi,

the universe appears to be expanding apart

svemir se, izgleda, širi

at an ever-increasing rate.

sve bržim tempom.

The leading idea for dark energy

Najzastupljenija ideja o tamnoj materiji je

is that it is a cosmological constant.

da je to kosmološka konstanta.

That means it has the strange property

To znači da ima neobičnu osobinu

that it expands as the volume of space increases

da se širi kako se prostor povećava,

to keep its energy density constant.

da bi sačuvala gustinu energije konstantnom.

So, as the universe expands

Tako da, kako se svemir širi,

as it is doing right now,

kao što čini sada,

there will be more and more dark energy.

biće sve više tamne energije.

Dark matter and baryonic matter,

Tamna materija i barionična materija,

on the other hand,

sa druge strane,

don't expand with the universe

ne šire se sa svemirom

and become more diluted.

i postaju razređenije.

Because of this property

Zbog ove osobine

of the cosmological constant,

kosmološke konstante,

the future universe will be more and more dominated

budućim svemirom će sve više dominirati

by dark energy,

tamna energija,

becoming colder and colder

a on će postajati sve hladniji

and expanding faster and faster.

i širiće se sve brže.

Eventually, the universe will run out of gas

Na kraju, svemir će ostati bez gasa

to form stars,

za pravljenje zvezda

and the stars themselves will run out of fuel

i same zvezde će ostati bez goriva

and burn out,

i ugasiće se

leaving the universe with only black holes in it.

ostavljajući samo crne rupe u svemiru.

Given enough time,

Uz dovoljno vremena

even these black holes will evaporate,

čak i ove crne rupe će ispariti

leaving a universe that is completely cold and empty.

i ostaviti potpuno hladan i prazan svemir.

That is what we call the heat death of the universe.

To je ono što zovemo toplotna smrt svemira.

While it might sound depressing

Iako možda zvuči depresivno

living in a universe

živeti u svemiru

that will end its lifetime cold

koji će okončati svoj život u hladnoći

and devoid of life,

i bez života u njemu,

the end fate of our universe

krajnja sudbina našeg svemira

actually has a beautiful symmetry

je u stvari prelepa simetrija

to its hot, fiery beginning.

njegovom vrelom, vatrenom početku.

We call the accelerating end state

Ovo krajnje stanje ubrzavanja svemira,

of the universe a de Sitter phase,

nazivamo De Siterova faza,

named after the Dutch mathematician

po holandskom matematičaru

Willem de Sitter.

Vilemu de Siteru.

However, we also believe

Ali, takođe verujemo

that the universe had another phase

da je svemir imao i drugu fazu

of de Sitter expansion

De Siterovog širenja

in the earliest times of its life.

u najranijim vremenima svog života.

We call this early period inflation,

Ovaj rani period nazivamo inflacijom

where, shortly after the Big Bang,

gde se, ubrzo posle Velikog praska,

the universe expanded extremely fast

svemir širio ekstremno brzo

for a brief period.

u kratkom vremenskom periodu.

So, the universe will end

Tako da će se svemir završiti

in much the same state as it began,

otprilike isto kako je i počeo -

accelerating.

ubrzavajući.

We live at an extraordinary time

Živimo u izuzetnom vremenu

in the life of the universe

u životu svemira

where we can start to understand

gde možemo da počnemo da razumevamo

the universe's journey

putovanje svemira

and view a history

i vidimo istoriju

that plays itself out on the sky

koja se odigrava na nebu

for all of us to see.

pred svima nama.