The death of the universe

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: sann tint

Looking up at the night sky,

ညဉ့်ကောင်းကင်ကို ကြည့်ရင်း

we are amazed by how it seems to go on forever.

၎င်းဟာ ထာ၀ရဆက်ဖြစ်နေပုံရတာက ကျုပ်တို့ကို အံအားသင့်စေပါတယ်။

But what will the sky look like

အခုကနေ နောင်နှစ် ဘီလျံချီမှာ

billions of years from now?

ကောင်းကင်က ဘာပုံပေါက်မလဲ။

A particular type of scientist,

ထူးခြားသိပ္ပံပညာရှင် မျိုးဖြစ်တဲ့

called a cosmologist,

အာကာသဗေဒ ပညာရှင်တစ်ဦးက

spends her time thinking about that very question.

ဒီလေးနက်တဲ့ အကြောင်းအရာကို တွေးရင်း သူမအချိန်ကို ကုန်ဆုံးတယ်။

The end of the universe is intimately linked

စကြဝဠာနိဂုံးနဲ့ ချိတ်ဆက်နေတာ..

to what the universe contains.

စကြဝဠာထဲမှာရှိတဲ့ အရာတွေပါ။

Over 100 years ago,

လွန်ခဲ့တဲ့နှစ် ၁၀၀ ကျော်က

Einstein developed the Theory of General Relativity,

အိုင်းစတိုင်းက အထွေထွေနှိုင်းရ သီအိုရီကို ဖော်ဆောင်ပြီး

formed of equations that help us

စကြ၀ဠာကို ဖွဲ့စည်းမှုနဲ့

understand the relationship

၎င်းရဲ့ ပုံသဏ္ဌာန်ကြားက

between what a universe is made of

ဆက်နွယ်မှုကို ကျုပ်တို့ နားလည်အောင် ထောက်ကူတဲ့

and its shape.

ညီမျှခြင်းတွေဖွဲ့ခဲ့တယ်။

It turns out that the universe

စကြ၀ဠာဟာ ဘောလုံး သို့မဟုတ် စက်လုံးတစ်လုံးလို

could be curved like a ball or sphere.

အကွေးသဘော ဖြစ်သွားတာကို

We call this positively curved or closed.

ကျုပ်တို့အနေနဲ့ အဖိုကွေး သို့မဟုတ် အပိတ် ခေါ်ပါတယ်။

Or it could be shaped like a saddle.

(သို့) မြင်းကုန်းနှီးပုံပေါ့။

We call this negatively curved or open.

ဒါကို အမ ကွေး (ဝါ) အပွင့် ခေါ်ပါတယ်။

Or it could be flat.

(သို့) အပြား ဖြစ်နိုင်တယ်။

And that shape determines

ဒီ အသွင်သဏ္ဌာန်အရပဲ

how the universe will live and die.

စကြ၀ဠာဟာ ဘယ်ပုံ နေ၊ ဘယ်ပုံ သေမှာကို သတ်မှတ်ပါတယ်။

We now know that the universe is very close to flat.

စကြ၀ဠာက ပြားချပ်ချပ်ဖြစ်ဖို့ သိပ်ကိုနီးစပ်ကြောင်း သိထားသော်လည်း

However, the components of the universe

စကြ၀ဠာထဲမှာ ရှိတဲ့အရာတွေက

can still affect its eventual fate.

၎င်းရဲ့ နိဂုံးကြမ္မာကို ငင်သွားနိုင်ဆဲပါတယ်။

We can predict how the universe

စကြဝဠာက ကာလအလိုက် ပြောင်းလဲတာကို

will change with time

ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်တာကတော့..

if we measure the amounts or energy densities

ဒီနေ့ စကြ၀ဠာမှာရှိတဲ့ အစိတ်အပိုင်း မျိုးစုံရဲ့

of the various components in the universe today.

ပမာဏ သို့မဟုတ် စွမ်းအင် သိပ်သည်းမှုကို တိုင်းတာချက်အရပါ။

So, what is the universe made of?

ဒီတော့ စကြဝဠာကို ဘာနဲ့ လုပ်ထားသလဲ။

The universe contains all the things that we can see,

စကြဝဠာမှာ ကျုပ်တို့ မြင်နိုင်သမျှမှာ ကြယ်တွေ၊

like stars, gas, and planets.

ဓာတ်ငွေ့၊ ဂြိုလ်တွေလို အရာတွေ ပါဝင်ပါတယ်။

We call these things ordinary or baryonic matter.

ဒါတွေကိုတော့ သာမန်ရုပ်ဒြပ် (ဝါ) baryonic လို့ခေါ်ပါ။

Even though we see them all around us,

ကျုပ်တို့ နားမှာ ဒါတွေကို မြင်ရပေမဲ့လို့

the total energy density of these components

ဒီအရာတွေရဲ့ စုစုပေါင်း စွမ်းအင်သိပ်သည်းမှုက

is actually very small,

တကယ်က စကြ၀ဠာက စွမ်းအင်စုစုပေါင်းရဲ့

around 5% of the total energy of the universe.

၅% ဝန်းကျင်မို့ နည်းလွန်းပါတယ်။

So, now let's talk about what the other 95% is.

ဒီတော့.. အခုကနေ အခြား ၉၅% အကြောင်း ပြောကြဦးစို့။

Just under 27% of the rest

စကြ၀ဠာ စွမ်းအင်သိပ်သည်းမှုကနေ

of the energy density of the universe

၂၇% အောက် ကျန်နေတဲ့အရာကို

is made up of what we call dark matter.

Dark Matter လို့ ခေါ်ပါတယ်။

Dark matter is only very weakly interacting with light,

Dark matter ဟာ အလင်းကို တုန့်ပြန်မှု မရှိသလောက်ကို အားနည်းပါတယ်။

which means it doesn't shine or reflect light

သဘောက.. ကြယ်တွေ၊ ဂြိုလ်တွေလိုမျိူး

in the way that stars and planets do,

အလင်း ထုတ်တာ၊ အလင်းပြန်တာ မရှိတဲ့ သဘောပါ။

but, in every other way,

ဒါပေမဲ့ တစ်ချို့ကလွဲရင်

it behaves like ordinary matter --

၎င်းဟာ သာမန်အရာတွေလိုပဲ ဒြပ်၀တ္ထုတွေကို

it attracts things gravitationally.

ဒြပ်ဆွဲအားနဲ့ ဆွဲငင်ပါတယ်။

In fact, the only way we can detect this dark matter

တကယ်တော့ Dark Matterကို၊ ၎င်းနားက အရာတွေ လည်ပတ်တဲ့

is through this gravitational interaction,

အမူအရာမှ ဒြပ်ဆွဲအားဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှု တစ်ဆင့်ခံက

how things orbit around it

ထောက်လှမ်းတာမျိုးပါ ပြီးတော့

and how it bends light

၎င်းက အနီးက ဟင်းလင်းပြင်ကို

as it curves the space around it.

ကွေးစေလို့ ၎င်းနားမှာ အလင်းကိုပါ ကွေးညွှတ်စေပါတယ်။

We have yet to discover a dark matter particle,

Dark Matter အမှုန်ကို ရှာမတွေ့သေးပေမဲ့

but scientists all over the world are searching

ကမ္ဘာတဝမ်းက သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ဒီ တွေ့ရခဲတဲ့ အမှုန်

for this elusive particle or particles

သို့မဟုတ် အမှုန်တွေနဲ့ Dark Matter က

and the effects of dark matter on the universe.

စကြ၀ဠာအပေါ် သက်ရောက်မှုတွေကို ရှာဖွေနေကြပါတယ်။

But this still doesn't add up to 100%.

ဒါပေမဲ့ ဒါက ရာနှုန်းပြည့် ပြည့်မသွားသေးပါဘူး။

The remaining 68%

ကျန်ရှိနေတဲ့ ၆၈% သော

of the energy density of the universe

စကြ၀ဠာရဲ့ စွမ်းအင်သိပ်သည်းခြင်းကို

is made up of dark energy,

Dark Energy နဲ့ ပြုလုပ်ပြီး

which is even more mysterious than dark matter.

ယင်းက Dark Matter ထက် ပိုလို့ လျှိုဝှက်ပါတယ်။

This dark energy doesn't behave

ဒီ Dark Energy က ကျုပ်တို့သိထားသမျှ

like any other substance we know at all

ဘယ်အရာနဲ့မှကို ပြုမူပုံမတူဘဲ

and acts more like anti-gravity force.

ဒြပ်ဆွဲခြင်း သဘောနဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက် သဘော ဆောင်ပါတယ်။

We say that it has a gravitational pressure,

ကျုပ်တို့ဆိုလိုတဲ့ ဒြပ်ဆွဲအားဆိုင်ရာ ဖိအားဆိုတာက

which ordinary matter and dark matter do not.

သာမန်ရုပ်ဒြပ်နှင့် Dark Matter မလုပ်နိုင်ပါဘူး။

Instead of pulling the universe together,

ဒြပ်ဆွဲအားက လုပ်မယ်လို့ မျှော်လင့်သလို၊

as we would expect gravity to do,

စကြဝဠာကို အတူတကွ ဆွဲနေရမည့်အစား

the universe appears to be expanding apart

စကြဝဠာဟာ အမြဲတမ်းတိုးနေတဲ့နှုန်းနဲ့

at an ever-increasing rate.

ဝေးကွာ ပြန့်ကားလို့နေ

The leading idea for dark energy

Dark Energy ကို ဦးတည်ထားတဲ့ စိတ်ကူးက

is that it is a cosmological constant.

စကြ၀ဠာလုံးဆိုင်ရာ ကိန်းသေတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။

That means it has the strange property

ဒါက ၎င်းမှာ ထူးဆန်းတဲ့ ဂုဏ်သတ္တိရှိတဲ့သဘောပါ

that it expands as the volume of space increases

၎င်းက အာကာသရဲ့ ထုထည်ကိုတိုးတဲ့အခါ

to keep its energy density constant.

စွမ်းအင်သိပ်သည်းမှုကို ထိန်းလျက် ချဲ့ထွင်ပြန့်ကားပါတယ်။

So, as the universe expands

ဒီတော့ စကြ၀ဠာ ပြန့်ကားလာတဲ့အခါ

as it is doing right now,

အခု လုပ်နေသလိုမျိုး

there will be more and more dark energy.

Dark Energy ပို၊ ပိုတိုးလာပါလိမ့်မည်။

Dark matter and baryonic matter,

Dark Matterနဲ့ Baryonic Matterက,

on the other hand,

တစ်ဖက်မှာ

don't expand with the universe

စကြဝဠာကို မပြန့်ကားစေပဲ

and become more diluted.

ပိုပြီး စိမ့်ဝင်လာစေပါတယ်။

Because of this property

စကြ၀ဠာ ကိန်းသေရဲ့

of the cosmological constant,

ဒီ ဂုဏ်သတိကြောင့်

the future universe will be more and more dominated

အနာဂတ် စကြ၀ဠာကို ပို၊ ပိုပြီး ကြီးစိုးလာမှာက

by dark energy,

Dark Energy ဖြစ်ပြီး

becoming colder and colder

ပို၊ ပိုအေးလာပြီး

and expanding faster and faster.

ပြန့်ကားမှု ပို၊ ပိုမြန်လာပါလိမ့်မယ်။

Eventually, the universe will run out of gas

အဆုံးမှာတော့.. စကြ၀ဠာဟာ ကြယ်တွေဖွဲ့စည်းဖို့

to form stars,

လောင်စာကုန်ခမ်းပြီး

and the stars themselves will run out of fuel

ကြယ်တွေ ကိုယ်၌လည်း လောင်စာတွေ ကုန်ခမ်းသည်အထိ

and burn out,

ကျွမ်းလောင်သွားမှာမို့

leaving the universe with only black holes in it.

စကြ၀ဠာဟာ ၎င်းနှင့်အတူ တွင်းနက်များသာ ကျန်ရစ်ပါလိမ့်မယ်။

Given enough time,

အချိန်တန်တဲ့အခါ

even these black holes will evaporate,

ဒီ တွင်းနက်များပင် တစစ ပျောက်ကွယ်ပြီး

leaving a universe that is completely cold and empty.

လုံး၀ကို အေးစက်ပြီး ဗလာကျင်းနေတဲ့ စကြ၀ဠာသာ ကျန်ရစ်ပါလိမ့်မယ်။

That is what we call the heat death of the universe.

ဒါကို Heat death of the Universe လို့ ခေါ်ပါတယ်။

While it might sound depressing

ဒါက စကြ၀ဠာထဲမှာနေရတာ

living in a universe

စိတ်အားငယ်ရပုံပါ။

that will end its lifetime cold

၎င်းရဲ့ သက်တမ်းကို အေးစက်ပြီး

and devoid of life,

ချုပ်ဆုံးသွားမှာမို့..

the end fate of our universe

တကယ်တော့ ကျုပ်တို့စကြ၀ဠာ နိဂုံးကြမ္မာက

actually has a beautiful symmetry

ဘက်ညီမှု အလှတရား ရှိပါတယ်

to its hot, fiery beginning.

အစမှာ ပူပြင်းတောက်လောင်ခဲ့လို့ပါ။

We call the accelerating end state

စကြ၀ဠာရဲ့ အရှိန်တိုးနေတဲ့ နိဂုံးအခြေအနေကို

of the universe a de Sitter phase,

ကျုပ်တို့က de Sitter အသွင်လို့ခေါ်ပါတယ်။

named after the Dutch mathematician

ဒါက ဒပ် သင်္ချာပညာရှင်

Willem de Sitter.

Willem de Sitter ကို ဂုဏ်ပြု ထားတာပါ။

However, we also believe

ဒါပေမဲ့ စကြ၀ဠာရဲ့ အစောပိုင်း သက်တမ်း

that the universe had another phase

ကာလတွေမှာ de Sitter ပြန့်ကားမှုရဲ့

of de Sitter expansion

တခြား အသွင် ရှိဦးမယ်လို့

in the earliest times of its life.

ကျုပ်တို့ ယုံကြည်ကြပါတယ်။

We call this early period inflation,

ဒါကို ရှေးဦးဖောင်းပွခြင်းလို့ ခေါ်ပါတယ်။

where, shortly after the Big Bang,

အဲဒီကာလဟာ Big Bang ဖြစ်ပြီး မကြာခင်

the universe expanded extremely fast

အချိန်တိုလေး အတွင်း စကြ၀ဠာဟာ သိပ်ကို

for a brief period.

လျင်မြန်စွာ ပြန့်ကားလိုက်တာပါပဲ။

So, the universe will end

ဒါကြောင့် စကြဝဠာဟာ

in much the same state as it began,

၎င်း စတင်စဉ်ကအတိုင်း အရှိန်တက်ရင်း

accelerating.

အဆုံးသတ်ပါလိမ့်မယ်။

We live at an extraordinary time

ကျုပ်တို့ အနေနဲ့ စကြ၀ဠာသက်တမ်းအတွင်း

in the life of the universe

ထူးကဲတဲ့ အချိန်မှာ နေထိုင်ရင်း

where we can start to understand

အဲဒီကနေ နားလည်ဖို့ အစပြုနိုင်တာက

the universe's journey

စကြ၀ဠာရဲ့ ခရီးရှည်နဲ့

and view a history

သမိုင်းရှု့ထောင့်ကို

that plays itself out on the sky

ကျုပ်တို့အားလုံး ကြည့်ဖို့အတွက် အာကာခွင်မှာ

for all of us to see.

၎င်းကိုယ်တိုင် ခင်းကျင်း ပြသထားပါတယ်။