The death of the universe

Śmierć wszechświata - Renée Hlozek

Tłumaczenie: Dawid Cieśla Korekta: Rysia Wand

Gdy patrzymy na nocne niebo,

Looking up at the night sky,

we are amazed by how it seems to go on forever.

jesteśmy zdumieni jego ogromem.

But what will the sky look like

Lecz jak będzie ono wyglądało

billions of years from now?

za kilka miliardów lat?

A particular type of scientist,

Naukowcy zwani kosmologami

called a cosmologist,

spends her time thinking about that very question.

zastanawiają się nad tym pytaniem.

The end of the universe is intimately linked

Koniec wszechświata jest uzależniony

to what the universe contains.

od jego zawartości.

Over 100 years ago,

Ponad 100 lat temu

Einstein developed the Theory of General Relativity,

Einstein sformułował Ogólną Teorię Względności,

formed of equations that help us

która pomaga zrozumieć związek

understand the relationship

between what a universe is made of

między zawartością wszechświata

and its shape.

a jego kształtem.

It turns out that the universe

Powierzchnia wszechświata

could be curved like a ball or sphere.

może być zakrzywiona na wzór kuli.

We call this positively curved or closed.

Taki wszechświat nazwiemy zamkniętym

Or it could be shaped like a saddle.

lub o krzywiźnie dodatniej.

Może mieć kształt siodła.

We call this negatively curved or open.

Nazwiemy go otwartym lub o krzywiźnie ujemnej.

Or it could be flat.

Może też być płaski.

And that shape determines

Kształt wszechświata

how the universe will live and die.

decyduje o jego życiu i śmierci.

We now know that the universe is very close to flat.

Wiemy, że wszechświat jest prawie płaski.

However, the components of the universe

Lecz części składowe wszechświata

can still affect its eventual fate.

mogą wpłynąć na jego los.

We can predict how the universe

Możemy przewidzieć

jak wszechświat się zmieni,

will change with time

if we measure the amounts or energy densities

mierząc aktualne wartości gęstości energii

of the various components in the universe today.

jego poszczególnych komponentów.

So, what is the universe made of?

Z czego zatem składa się wszechświat?

The universe contains all the things that we can see,

Tworzą go wszystkie rzeczy, które widzimy,

like stars, gas, and planets.

jak gwiazdy, chmury gazu i planety.

We call these things ordinary or baryonic matter.

Są to przykłady materii zwyczajnej lub barionowej.

Even though we see them all around us,

Choć widzimy je wszędzie dookoła,

the total energy density of these components

ich całkowita gęstość energii

is actually very small,

jest bardzo mała,

around 5% of the total energy of the universe.

około 5% całkowitej energii wszechświata.

So, now let's talk about what the other 95% is.

Przejdźmy do pozostałych 95%.

Just under 27% of the rest

Niecałe 27%

pozostałej gęstości energii wszechświata

of the energy density of the universe

is made up of what we call dark matter.

stanowi tak zwana ciemna materia.

Dark matter is only very weakly interacting with light,

Ciemna materia bardzo słabo oddziałuje ze światłem,

which means it doesn't shine or reflect light

przez co nie odbija go i nie świeci

in the way that stars and planets do,

tak jak robią to gwiazdy czy planety,

but, in every other way,

lecz poza tym zachowuje się jak normalna materia,

it behaves like ordinary matter --

it attracts things gravitationally.

przyciąga grawitacyjnie obiekty.

In fact, the only way we can detect this dark matter

Ciemną materię możemy wykryć

is through this gravitational interaction,

obserwując jak wpływa grawitacyjnie

how things orbit around it

na orbitujące obiekty

and how it bends light

i jak zakrzywia światło

as it curves the space around it.

w zakrzywionej czasoprzestrzeni.

We have yet to discover a dark matter particle,

Nie odkryliśmy jeszcze cząstki ciemnej materii,

but scientists all over the world are searching

ale szukają jej naukowcy na całym świecie

for this elusive particle or particles

and the effects of dark matter on the universe.

i badają wpływ ciemnej materii na wszechświat.

But this still doesn't add up to 100%.

Nadal jednak nie mamy 100%.

The remaining 68%

Pozostałe 68%

of the energy density of the universe

gęstości energii wszechświata

is made up of dark energy,

stanowi ciemna energia,

which is even more mysterious than dark matter.

jeszcze bardziej tajemnicza niż ciemna materia

This dark energy doesn't behave

Ciemna energia zachowuje się inaczej

like any other substance we know at all

niż znane substancje

and acts more like anti-gravity force.

i działa jak antygrawitacja.

We say that it has a gravitational pressure,

Jej ciśnienie grawitacyjne jest inne

which ordinary matter and dark matter do not.

niż zwykłej i ciemnej materii.

Instead of pulling the universe together,

Wszechświat powinien się kurczyć

as we would expect gravity to do,

pod wpływem przyciągania grawitacyjnego,

the universe appears to be expanding apart

lecz zamiast tego rozszerza się

at an ever-increasing rate.

w coraz szybszym tempie.

The leading idea for dark energy

Ciemna energia często interpretowana jest

is that it is a cosmological constant.

jako stała kosmologiczna.

That means it has the strange property

Oznacza to, że ciemna energia

that it expands as the volume of space increases

rośnie wraz z objętością wszechświata,

to keep its energy density constant.

a jej gęstość energii pozostaje stała.

So, as the universe expands

Gdy wszechświat się rozszerza,

as it is doing right now,

jak robi to obecnie,

there will be more and more dark energy.

wzrasta ilość ciemnej energii.

Dark matter and baryonic matter,

Jednak ciemna materia i materia barionowa

on the other hand,

don't expand with the universe

nie rosną wraz ze wszechświatem

and become more diluted.

i stają się bardziej rozrzedzzone.

Because of this property

Ponieważ ciemna energia

of the cosmological constant,

the future universe will be more and more dominated

jest stałą kosmologiczną,

ciemna energia zdominuje wszechświat,

by dark energy,

becoming colder and colder

który oziębi się

and expanding faster and faster.

i będzie się coraz szybciej rozszerzać.

Eventually, the universe will run out of gas

Kiedyś wyczerpią się zapasy gazu,

to form stars,

z którego powstają gwiazdy,

and the stars themselves will run out of fuel

a gwiazdom skończy się paliwo

and burn out,

i zgasną,

leaving the universe with only black holes in it.

zostawiając wszechświat pełen czarnych dziur.

Given enough time,

Z biegiem czasu

even these black holes will evaporate,

nawet czarne dziury wyparują,

leaving a universe that is completely cold and empty.

a wszechświat stanie się zimny i pusty.

That is what we call the heat death of the universe.

Nazywamy to śmiercią cieplną wszechświata.

While it might sound depressing

Mimo przygnębiającej prognozy

living in a universe

that will end its lifetime cold

życia we wszechświecie,

który dobiegnie końca

and devoid of life,

zimny i pozbawiony życia,

the end fate of our universe

ostateczny los wszechświata

actually has a beautiful symmetry

stanowi piękną symetrię

to its hot, fiery beginning.

z jego wybuchowym początkiem.

We call the accelerating end state

Ostatni etap akceleracji wszechświata

of the universe a de Sitter phase,

nazywamy fazą de Sittera,

named after the Dutch mathematician

od nazwiska holenderskiego matematyka,

Willem de Sitter.

Willema de Sittera.

However, we also believe

Uważa się też,

that the universe had another phase

że wszechświat przeszedł już raz

of de Sitter expansion

fazę de Sittera

in the earliest times of its life.

w początkowym okresie istnienia.

We call this early period inflation,

Ten wczesny okres nazywamy inflacją,

kiedy tuż po Wielkim Wybuchu

where, shortly after the Big Bang,

the universe expanded extremely fast

wszechświat błyskawicznie się rozszerzał

for a brief period.

przez krótki czas.

So, the universe will end

Zatem wszechświat zakończy się

in much the same state as it began,

tak samo, jak się rozpoczął,

accelerating.

fazą akceleracji.

We live at an extraordinary time

Żyjemy w wyjątkowym okresie

in the life of the universe

życia wszechświata.

where we can start to understand

Możemy go poznać,

the universe's journey

and view a history

stać się świadkami historii

that plays itself out on the sky

rozgrywającej się na niebie

for all of us to see.

przed naszymi oczami.