Who's at risk for colon cancer? - Amit H. Sachdev and Frank G. Gress

Prevodilac: Milena Lakic Lektor: Ivana Krivokuća

Ako biste svoj digestivni trakt razvukli u pravu liniju,

If you were to lay your digestive tract out in a straight line,

it would form a tube spanning nearly ten meters.

on bi formirao cev dugačku skoro 10 metara.

The last 1.5 meters of that are called the colon, or large intestine.

Poslednjih 1,5 metara toga se zove debelo crevo.

Cells in this organ's lining constantly renew themselves,

Ćelije u sluzokoži ovog organa se stalno obnavljaju,

but the genes that moderate this process occasionally go awry,

ali geni koji uređuju ovaj proces se povremeno izvitopere,

leading to the excessive growth of new cells.

što dovodi do prekomernog rasta novih ćelija.

That results in small growths or abnormal clumps of cells called polyps.

Rezultat toga su male izrasline ili abnormalne skupine ćelija - polipi.

The majority of these polyps won't do any harm,

Većina ovih polipa neće napraviti nikakvu štetu,

but some can become cancerous when their cells begin to grow

ali neki mogu postati kancerogeni kada njihove ćelije počnu da rastu

and divide rapidly,

i da se brzo dele,

projecting further into the colon.

utiskujući se dublje u debelo crevo.

At that point, they can transform into colon cancer,

U tom trenutku se mogu transformisati u karcinom debelog creva,

one of the most prevalent and preventable forms of cancer in the world.

koji je jedan od najučestalijih karcinoma na svetu koji se može sprečiti.

That's a slow process:

To je spor proces:

though growth times vary,

iako vreme rasta varira,

it often takes around ten years for a small polyp

malom polipu je često potrebno oko deset godina

to grow and develop into a cancerous one.

da izraste i postane kancerogen.

We don't know exactly what causes

Ne znamo tačno šta uzrokuje

the majority of colon polyps and colon cancers.

većinu polipa i karcinoma debelog creva.

We do know in general that colon cancer involves the activation

Uglavnom, znamo da karcinom debelog creva uključuje aktivaciju

of what's called oncogenes in the polyp,

onoga što se naziva onkogenom u polipu

and/or the loss of tumor-suppressor genes that usually keep cancer cells in check.

i/ili gubitak tumor-supresorskih gena koji mahom drže ćelije raka pod kontrolom.

Most cells have proto-oncogenes that help them grow.

Većina ćelija ima proto-onkogene koji im pomažu da rastu.

Kada proto-onkogen mutira ili kada ima previše njegovih kopija,

When a proto-oncogene mutates, or there are two many copies of it,

it can become a permanently active oncogene

on može postati trajno aktivni onkogen,

with cells that grow out of control.

čije ćelije nekontrolisano rastu.

While we don't yet know exactly what underlying factors cause these changes,

Mada još uvek ne znamo koji tačno skriveni faktori uzrokuju ove promene,

experts suspect a combination of both environmental

stručnjaci sumnjaju na kombinaciju faktora iz životne sredine

and inherited genetic factors.

i nasleđenih genetskih faktora.

In the worst cases, when cells within polyps divide and spread unchecked,

U najgorim slučajevima, kada se ćelije unutar polipa neobuzdano dele i šire,

they eventually break through the lining of the colon.

one na kraju probiju sluzokožu debelog creva.

Lymph and blood vessels carry those cells all over the body,

Limfa i krvni sudovi prenose te ćelije kroz celo telo,

and they can go on to form tumors.

a one mogu dalje da formiraju tumore.

Despite these challenges, there's a solution.

Uprkos ovim izazovima, postoji rešenje.

We've become extremely good at detecting and removing offending polyps

Postali smo vrsni u detektovanju i odstranjivanju štetnih polipa

before they can cause cancer.

pre nego što mogu da uzrokuju karcinom.

This happens through a process called screening,

Ovo se dešava prilikom procesa koji se naziva skrinig

and when we do it regularly, we can prevent many cases of colon cancer.

i kada to radimo redovno, možemo sprečiti mnoge slučajeve raka.

So, who's at risk?

Pa, koje su rizične grupe?

Most cases occur in people aged 50 years or older.

Većina slučajeva se dešava od pedesete godine starosti pa nadalje.

This group is considered at average risk for colon cancer or colon polyps.

Smatra se da ova grupa ima prosečan rizik od dobijanja raka i polipa debelog creva.

There's also a higher risk group that includes people with personal

Takođe, postoji i rizičnija grupa koja uključuje ljude sa ličnim

or family histories of colon polyps or cancer,

ili porodičnim istorijama oboljevanja od polipa i raka debelog creva

and those who suffer from inherited genetic syndromes,

i one koji boluju od nasleđenih genetskih sindroma

or inflammatory diseases,

ili zapaljenskih bolesti,

like Crohn’s disease and ulcerative colitis.

kao što je Kronova bolest i ulcerozni kolitis.

So the best age to initiate screening varies from person to person.

Tako da najbolje doba za skrining zavisi od osobe do osobe.

If you have access to healthcare,

Ako imate pristup zdravstvenoj zaštiti,

it's best to consult a doctor to find out when you should begin.

najbolje je da se konsultujete sa lekarom kako biste saznali kada treba da počnete.

Screening can be done with various tests.

Skrining se može uraditi raznim testovima.

Colonoscopy involves a long, thin, flexible tube

Kolonoskopija uključuje veliku, tanku, fleksibilnu cev

that's fitted with a video camera and light at the end

na koju je postavljena kamera sa svetlom na kraju

i koja se uvodi unutar debelog creva kako bi se proverilo da li ima polipa.

and placed internally to examine the colon for polyps.

If polyps are found, a doctor can do a polypectomy,

Ako nađe polipe, doktor može napraviti polipektomiju,

a procedure that removes polyps from the colonic wall.

a to je procedura kojom se uklanjaju polipi za zida debelog creva.

Doctors can also then test the polyp for cancerous cells.

Doktori mogu i da onda testiraju polipe na ćelije raka.

Kolonoskopija je jedini test kojim se i nalaze i uklanjanju polipi.

Colonoscopy is the only test that can be used to both find and remove polyps.

There are, however, other useful screening tests,

Međutim, postoje i drugi korisni skrining testovi,

including imaging

koji uključuju snimanja

and at-home tests that can allow patients

i kućne testove koji omogućavaju pacijentima

to examine their stool for small amounts of blood.

da ispitaju stolicu na tragove krvi.

Occasionally, polyps are too large to be removed during a colonoscopy,

Povremeno, polipi su preveliki da bi se uklonili prilikom kolonoskopije,

i u tom slučaju sledi operacija.

in which case, the next step is surgery.

If blood and imaging tests then reveal

Ako analiza krvi i snimci onda pokažu

that cancerous cells have spread outside the colon,

da su se kancerogene ćelije proširile izvan debelog creva,

then a special treatment, like chemotherapy,

onda specijalan tretman, kao što je hemoterapija,

may also be required to stop the cancer from escalating.

može biti neophodan da spreči širenje raka.

We can also take on certain habits

Takođe, možemo izgraditi određene navike

to reduce our likelihood of developing colon cancer in the first place.

kako bismo smanjili verovatnoću da uopšte dobijemo rak.

There's evidence that maintaining a healthy weight,

Ima dokaza da održavanje zdrave telesne težine,

not smoking,

biti nepušač

and being physically active can help.

i fizički aktivan može pomoći.

But most importantly, access to healthcare

Ali, što je najvažnije, pristup zdravstvenoj zaštiti

and regular screenings at crucial times in life

i redovni skrining pregledi u odlučujućim dobima u životu

are the best ways to prevent colon cancer.

najbolji su način prevencije karcinoma debelog creva.