Why are cockroaches so hard to kill? - Ameya Gondhalekar

3,192,987 views ・ 2022-04-19

TED-Ed


Proszę kliknąć dwukrotnie na poniższe angielskie napisy, aby odtworzyć film.

Tłumaczenie: Paulina Kaniewska Korekta: Ola Królikowska
00:08
In the Egyptian Book of the Dead, there’s a banishment spell that declares,
0
8713
4171
Egipska Księga Umarłych zawiera zaklęcie wypędzające.
00:12
“Be far from me, O vile cockroach.”
1
12884
2752
“Trzymaj się ode mnie z daleka, O, plugawy karaluchu”.
Ponad 3000 lat później nadal próbujemy pozbyć się tych insektów z naszych domów.
00:16
More than 3,000 years later, we’re still trying to oust these insects.
2
16095
5547
00:21
But from poison traps to hastily brandished slippers,
3
21642
3671
Jednak ani trutki, ani energiczne wymachiwanie kapciem
00:25
cockroaches seem to weather just about everything we throw at them.
4
25313
4129
nie robią na karaluchach większego wrażenia.
00:29
So what makes cockroaches so hard to kill?
5
29734
3962
Co sprawia, że karaluchy tak trudno zabić?
00:34
There are nearly 5,000 cockroach species.
6
34405
3462
Istnieje prawie 5000 gatunków karaluchów.
00:37
99% of them live in a range of habitats where they play important ecological roles
7
37992
5714
99% z nich występuje w siedliskach, w których pełni ważne ekologiczne funkcje.
00:43
by recycling dead or decaying organic matter
8
43706
3420
Rozkłada martwą i gnijącą materię organiczną
00:47
and nourishing other animals.
9
47126
1669
oraz stanowi pożywienie dla innych zwierząt.
00:49
But a couple dozen species adapted to live in close association with humans.
10
49170
5672
Ale pozostałe kilkadziesiąt gatunków
przystosowało się do życia w otoczeniu człowieka.
00:55
German and American cockroaches are among the most common.
11
55176
3921
Karaczany prusaki i karaczany amerykańskie należą do najczęściej spotykanych.
00:59
And they owe their resilience to a combination
12
59097
2627
Te gatunki odporność zawdzięczają adaptacjom fizycznym i chemicznym.
01:01
of physical and chemical adaptations.
13
61724
3045
01:05
When it comes to old-fashioned removal methods,
14
65186
2711
Tradycyjne metody eksterminacji
01:07
they're troublingly tenacious.
15
67897
1793
są wobec nich niepokojąco nieskuteczne.
01:09
An American cockroach’s sensory hairs or structures pick up subtle air currents
16
69941
5297
Włoski czuciowe karaczana amerykańskiego wychwytują subtelne ruchy powietrza
01:15
and rapidly send signals to its central nervous system.
17
75238
3503
i natychmiast wysyłają sygnały do centralnego układu nerwowego.
01:19
The roach can then turn and sprint away within a few milliseconds.
18
79117
4254
Karaluch jest w stanie się odwrócić i uciec w ciągu kilku milisekund.
01:23
And it’s among the fastest invertebrates ever recorded,
19
83371
3211
To jeden z najszybszych znanych bezkręgowców.
01:26
reaching speeds of up to 50 body lengths per second.
20
86833
3670
Pokonuje do 50 długości swojego ciała na sekundę.
01:30
This would be the human equivalent of running more than 300 kilometers per hour.
21
90711
4839
To tak jakby człowiek biegł z prędkością 300 kilometrów na godzinę.
01:36
And finding a hiding place is no problem.
22
96050
2711
Znalezienie kryjówki to też dla karalucha żaden problem.
01:38
With its flattened, flexible body,
23
98761
2336
Spłaszczone, elastyczne ciało
01:41
an American cockroach can squeeze into spaces less than a quarter of its height.
24
101097
4838
pozwala karaczanowi amerykańskiemu wcisnąć się w szpary
mniejsze niż jedna czwarta jego wysokości.
01:46
Even if we do land a hit, it can withstand compressive forces
25
106185
4088
Nawet jeśli uda nam się dopaść karalucha, jest on w stanie wytrzymać nacisk
01:50
of up to 900 times its own weight by distributing the impact along its body.
26
110273
5589
900-krotnie przekraczający ciężar owada, rozkładając siłę uderzenia wzdłuż ciała.
01:56
And the cockroach’s toughness doesn’t end there.
27
116654
3045
Jednak odporność tego insekta nie sprowadza się tylko do tego.
01:59
Cockroaches can eat a variety of organic matter,
28
119866
2919
Karaluchy żywią się różnymi rodzajami materii organicznej,
02:02
including hair, dead skin, adhesives, and paper.
29
122785
4171
w tym włosami, martwym naskórkiem, klejami i papierem.
02:07
This is made possible by an expansive set of digestive enzymes.
30
127123
4838
Jest to możliwe dzięki licznym enzymom trawiennym.
02:12
Cockroaches are able to thrive even in nutrient-poor environments.
31
132253
4338
Karaluchy dobrze sobie radzą
nawet w środowiskach ubogich w składniki odżywcze.
02:17
Roaches often eat decaying foods that are low in nitrogen—
32
137258
3629
Często jedzą zepsutą żywność o niskiej zawartości azotu,
02:21
an essential component of DNA and proteins.
33
141095
3003
niezbędnego składnika DNA i białek.
02:24
But they survive by storing nitrogen-containing wastes in their bodies
34
144348
4839
Udaje im się to przeżyć, bo magazynują w swoich ciałach produkty przemiany azotu
02:29
and having a resident group of bacteria recycle the nitrogen
35
149187
4004
i mają florę bakteryjną rozkładającą azot na użyteczne cząsteczki.
02:33
into useful molecules for them.
36
153191
2168
02:36
Meanwhile, German cockroaches will eat their own poop, vomit,
37
156194
4129
Karaczany prusaki nie pogardzą własnymi kupami i wymiocinami,
02:40
and dead or dying colony members without hesitation.
38
160323
4087
a nawet martwymi czy umierającymi członkami kolonii.
02:44
An American cockroach will frolic in sewers,
39
164410
2795
Karaczany amerykańskie buszują w kanałach ściekowych,
02:47
consuming excrement and toting microbes like Staphylococcus aureus and E.coli.
40
167205
5338
zjadając ludzkie odchody i przenosząc bakterie,
takie jak gronkowiec złocisty czy E. coli.
02:53
But they’ll rarely suffer any consequences.
41
173377
2795
Ale rzadko kończy się to dla karaluchów źle.
02:56
This is because they’re equipped with genes that provide immunity
42
176339
3712
A to dlatego, że geny zapewniają im odporność
03:00
against numerous pathogens.
43
180051
1877
przeciwko licznym patogenom.
03:02
These genes are often duplicated many times over.
44
182011
2878
Geny te są często wielokrotnie powielane.
03:05
So when infected, the cockroach’s immune system efficiently unleashes
45
185014
4463
Kiedy więc karaluch zostaje zakażony, jego system odpornościowy uwalnia
03:09
many antimicrobial molecules.
46
189477
2419
bakteriobójcze cząsteczki w dużych ilościach.
03:12
Cockroaches also have a slew of defenses against pesticides.
47
192438
4421
Karaluchy dysponują też całym arsenałem broni przeciwko pestycydom.
03:16
When a non-resistant roach walks on a surface that’s been sprayed
48
196859
3921
Jeśli nieuodporniony karaluch wejdzie na powierzchnię
spryskaną środkiem owadobójczym, na przykład z grupy pyretroidów,
03:20
with a pyrethroid insecticide, for example,
49
200780
2794
03:23
the results will likely be fatal.
50
203574
2002
będzie to zapewne fatalne w skutkach.
03:25
Once absorbed, the chemical binds to sodium channel proteins,
51
205868
3921
Wchłonięta substancja chemiczna wiąże się z białkami kanałów sodowych
03:29
which help propagate nerve impulses.
52
209789
2377
odpowiedzialnych za przewodzenie impulsów nerwowych.
03:32
The pyrethroid keeps the sodium channels open,
53
212458
2920
Pyretroid utrzymuje kanały sodowe w stanie otwarcia,
03:35
so the nerves fire repeatedly.
54
215378
2085
więc dochodzi do licznych wyładowań neuronów.
03:37
And soon, the cockroach dies.
55
217463
2002
Wkrótce potem karaluch umiera.
03:40
But if a resistant roach is exposed to pyrethroids, it’ll be just fine.
56
220049
4796
Ale jeśli uodporniony karaluch zostanie wystawiony
na działanie pyretroidów, nic mu nie będzie.
03:44
Genetic mutations have given them sodium channels
57
224845
2878
Dzięki mutacjom genetycznym wykształcił kanały sodowe,
03:47
that the pyrethroids can’t bind to.
58
227723
2336
których pyretroidy nie mogą związać.
03:50
The cockroach also produces more detoxification enzymes,
59
230268
3920
Taki karaluch wytwarza też więcej enzymów detoksykacyjnych,
03:54
which render the pesticide harmless,
60
234188
2086
które czynią pestycyd nieszkodliwym.
03:56
and the cockroach simply excretes it as a waste.
61
236274
3044
Karaluch po prostu go wydala.
03:59
Because German cockroaches reproduce especially quickly,
62
239860
3504
Ponieważ karaczany prusaki rozmnażają się błyskawicznie,
04:03
populations may evolve resistance to a new pesticide within months.
63
243364
4338
populacje mogą rozwinąć odporność na nowe pestycydy w ciągu kilku miesięcy.
04:08
So far, they're already resistant to 43 different chemicals.
64
248369
4630
Już teraz uodporniły się na 43 różne substancje chemiczne.
04:13
But contrary to popular belief,
65
253332
2252
Jednak wbrew powszechnemu przekonaniu
04:15
cockroaches would probably not survive a nuclear apocalypse.
66
255584
3963
karaluchy pewnie nie przeżyłyby nuklearnej zagłady.
04:19
Compared with other insects,
67
259547
1668
W porównaniu z innymi owadami
04:21
cockroaches are only mildly tolerant to radiation.
68
261215
3420
karaluchy mają niewielką tolerancję na promieniowanie.
04:24
They would die near the sites of nuclear explosions
69
264635
2586
W pobliżu miejsc eksplozji jądrowych by zginęły,
04:27
and would still be severely compromised miles away.
70
267221
2836
a wiele kilometrów od wybuchu ich życie byłyby poważnie zagrożone.
04:30
Moreover, disasters that threaten humanity
71
270641
3003
Co więcej, katastrofy zagrażające ludzkości
04:33
also jeopardize the habitats and buffets we provide roaches.
72
273644
4254
zagrażają też schronieniom i stołówkom, które zapewniamy karaluchom.
04:38
Perhaps the only way to beat them is through our mutual destruction.
73
278566
4004
Być może jedyny sposób na ich pokonanie to unicestwić siebie i je naraz.
04:42
Or maybe cockroaches would find even more surprising ways to thrive
74
282778
4713
Ale może nawet wtedy karaluchy znalazłyby sposób, żeby się rozwijać
04:47
long after we’re gone.
75
287491
1836
długo po tym, kiedy nas już nie będzie.
O tej stronie

Na tej stronie poznasz filmy z YouTube, które są przydatne do nauki języka angielskiego. Zobaczysz lekcje angielskiego prowadzone przez najlepszych nauczycieli z całego świata. Kliknij dwukrotnie na angielskie napisy wyświetlane na stronie każdego filmu, aby odtworzyć film od tego miejsca. Napisy przewijają się synchronicznie z odtwarzaniem filmu. Jeśli masz jakieś uwagi lub prośby, skontaktuj się z nami za pomocą formularza kontaktowego.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7